AOriKH Niim

(1)

Niim

AATPEIA AOriKH

SEU

brevis expositio dictipaülini in epist,

Ad Rom. Cap XII» v. i.

DISSERTATION!' PHILOLOGICO- THEOLOGICA EXHIBITA:

Quam,

CUM CONSENSU VENERANDAi FACULTATIS

1RE0LOG ICJE,

IN REGIA AC ADEMI_A UPSALIENSI, PR ALS IDE .

MAX. REFERENDO& VIRO,

Mag. ENGELBERTO L.

_S._S.

HALENIO,

Theol. PROFESS. Reg.etOrd._, Fa_c» Theol. Hoc. Tempore DECANO,

Placido bonorum censurs Submittit

Martinus Nathan. L. Sepelius,

VELANDUS.

in aud. carol.maj. die xxiv decembr.an. mdccxlviii.

HORIS ANTE MERIDIEM SOL1LIS.

^HOVmue^

Typis Laurenth Salvii»

♦

(2)

S:a? R:a: M:tis

SUMM/E FIDEI VIR

O,

GENEROSISSIMO

ATQUE PERILLUSTRI

DOMINO

^AC

BARONI,

ERICO MATH IE

von NO ECKEN,

Regime. Aule CA N CEL LARIO Eminentissimo,

Stella Borealis E-QUITI ^et PRiEFECTO splendidissimo ,

MECENAT! SUMMo,

Ywgnlm^v. & aämirandus illefavor,quoTu,

Generoßfjme

Vir,omnes Camenarmucuh

tores atvpkdi & fovere foles) mihi adli-

mina Ttw, Matenas »Summe, properanii é° animum <£r

fpem addidit^fore,

^ut tibi

mn ingratum

ejjet^ß tenuibus hijce pagdlis

meis nul¬

le

(3)

lo

prorfus

riitore

fulgentihis, ab illuftri Tuo

nomine

drmtim érjblendorem mutuarer.

Afl jcias velim,

^me

nunquam

quiclem

eo

andaci£ progrefum fuiffe, nifi illas

Tibi, Mjecenas Summe,

deberem.Tme feint,

ac

Tu£

ma- nebiint. Ädfpice igituy\

id anod devot/JJimo

amma

ob-

tcihr.Jerena

fronte innoxios

meos conatus>

ér fac,

ut

in Tei llhßrißime Virfabeunt Patronuni

ér

vindieem

propeijijjimum. Quodfiimpetra

^v^ero,

impetraturvm

au-

tern me confido, voticompos ev

aß.

Me^um

itaque erit,

fummitm verum

flätor

em,

ardcnlijflmis

venerar

i fujpi-

riis, velit Te, Nobile fuitm ckpojitum, /V/ annos

Sofpitem

conjervare quamplurimos: Sero

illucejcat ille dies,

quo Te Patrice, Familia NvbiliJJima,

clientesque

Tüi, quibus

etiam ^me adnumeratum habeas, humilUmus contendo3 deflderent; ita vovet

ad

eineres usqite

permanfurus,

GENER03ISSIMI atque

PERILLUSTRIS

NOMINIS TUI

Cultor deyofiffimus

MARTINUS NATHAN, L, S£P£LIUS,

(4)

VlRO

PLURIMUM REVERENDO AC CLARTSSIMO

D:NO LAURENTIO SEPELIO,

FRÖSEND ENSRUMfc? KORSTJDIENSIUM

PASfORl FIGILJNTISSmO, PARENTI OPTIMO.

E Ieniori lortunae aura gratulentur fibi alii,

nosprofe&o, tam borio in Te tamque

induU

genti utimur parente, ut meliorem necfpera-

re nec optare potuerimus. Plus enim quam paterno

nos profecutus es amoris

adfeétu,

ne igitur mireris, quod fola pietate

du&us, has Tibi

primitias

Acade-

micas confecrarepraegeftiam,utinunchumillima men-

te do, dico,addicfo. Supereft, ut fufpiria ad fummum

rerum Statorem mittåm ardentiftima, velit Te, Ca- riffimeParensenEccleftarumemolumentum,noftrum-

quek>latium,ad

feros

annos,incoIumem,

Sofpitem, ac florentem fervare &perenni feiicitate beare. Perman- furus, nullo ^non tempore

OPTIMI & INDULGENTISSIMI PARENTIS

Filius obedientiffimusvr MARTINUS NATHAN. L. SEPELIUS.

(5)

am

Ognitiode Deo &rebus divlnis,ut generatim nomine

Theologie

folet ve¬

nire; ita circa hujus ^reveiat«prhici- phtm cogmfeendi m varias & prorfus

difcrepantes

fententias omni fere tempore,abivifle varios non (Ine do¬

lore & veritatis damno eft depre- henfum. Ut vero omnes in retanti momenti difTen- tientes, diftindiioris con-ceptusgratia, in fuas rediga¬

mus clafTes, pollumus merito duabus _generalioribus comprehendere fingulas, _quarum priorein conftita- untScripturamfacram planerepudiantes, _poßeriorem

vero, Scriptunefacra?, licet vario modo& gradu,hunc honorem deierentes. Mifla priori, _utpöte ad _praTens

inftitutum non fpe&ante, circa poileriorem fubdivi-

dendamaliquantifperoccupabimur.

_Nempe _quiScri-

pturam facram fubhoc nomine sgnofcunt, in

duplici funtdiffe-rentia,

^eo _quod _{horum alit} hanc auäorita- tem,

Theologien.cognitionis

norcnativäm, veli-nt foli

A _Scri-

(6)

2 *S ) O (

Scripturse facras concedendam, alii ^vero eandem cum alio aliquo principio, iili quafi ad latus ponendo,es-

fe communicandam. Ut brevitati ftudentestaceamus,

quoque interprioresreperirinonnul los,qui omnes ex

Theologiä profcribendo confequentias legitimas, i- pfümque adeo rationis ufum in revelatione minifte-

rialem negando, in excefTu peccent; fanturn circa po*

fteriores monernus,huc imprimisreferendos eftePon- tificios, qui una cum Scriptura facra, et eodem fere gradu, fuas traditionesmagni faciunt, nec non Soci- nianosy

Calvinta.nos,

ArminianoSy al iosquehorum ve-

ftigia, ^prementes, qui ipfum verbum Dei adrationis

normam aeftimantes, hane tanquam principium col-

laterale Scripturse Sacra? ponunt. Solent vero hi ar¬

gumentum pro fua ftabiiienda Sententia, inter alia plurima, fumere quoque unum, tantum ^non palma-

rium ex didto Paulino, Rom. 12: v. 1. ubi Actfpeictv

Deo debitam Apoftolus aoyiKrjvvocat. Hinc autem fa*

tis probari exiftimant, eultum omnem Deo debitum

it^a ejje rationi conformem, utjure illa

Mypcto-i

legis op-

poni

pojjit,

quemadmodura ipforurn verba

iTabent

(a); contra hos itaque brevem di£ti hujus expofitio-

nem B* cum D* tentabimus, 5» II-

Ut quo fenfu eultus^, _quem

Summo débemus*

Numini,Xoyucos five rationalis

dicatur,

intelligamus,

advQV&riorumqye,SoeimaMrum)CalvmiaMrum&'Ar¬

mt-

(a)Smalztc,Franz, ft42,1.SchlichX-,Mfifn.feTt,f. 75%&c.

(7)

*9§ ) o ( 3 minianorum tela, qua; in nos vibrant, eo fortius re¬

tandere queamus, verum Senfum variasqye acce-

pfiones

vocisAs^Seruere iuvabit. Vocabulum

aeyncos

eft adjectivum nominis

fiibftantivi Alya,

Ut vero va¬

ri^ lunt hojus

vocisfigmficationes,

licet ne haeomnes

ejusdem fint dignitatis, noftroque panter inferviant propofito; ita

miflis

reliquis, tres tantum potlores

obfervabimus. Tan quam verbale3 Pr<et.medio AsA•- ycL, primo notat

verbum,

idque vel

incompkxum,

^quo

fenSU fumitur Math. 8; _{8, f^ovov} £i7re ^Aoyov xdi ia&qrerai

o Trug fj,x\ vel comflexum. In fignificatione complexa Synechdochice ufurpatur profermone feuorations, Math-

26: i. Marc, s: SS.Sc ;6. mrratione, joh. 4: 39. Aft» 5".

23. Sc 24. Sc rumore, Joh, 21; 25. A®. 11:22.{^)Hnc etjam referri poterit locus CoilofT. 2: 23, ubi juxta

mentem v arior um interpretum accipitur pro

eo,quod

falfam

tantum habet fpeciem

(b). Sici-

bi verba habenttariva e<?t Aoyov fisv eXwrct<ro<piag sve&eAa- S-pyo-Keix ^Kctt7cc7reivo<P£o<rvvtj 6cc. Secundoin hac fignifica¬

tione, methonymice defignat materiam fermonis, five

rem, dejqua agitur, ut Aét 8: 21.(c). Adeoque objeki¬

ve iptam doärlnam, five iplum verbum Dei in gene- re,ut Gal. 6: 6. Math. 10: 14. in fpecie

Evangelium,

Phil. _1:14. Marc, 16: 20. Evangelii

profejßonem,, A&.

8:14.Job. g: 31. necnon Evangelii confesfionem, Math.

I3J21. (d),

TertioÅemquQipkmratioMem åenbtatfub-

A 2 je-

(<?)Conf. Stocka Clav,

lingl

^Grxcx. ^(k) ^Vid. Flacii Cla-

vem Scripturae Sacra,_pagi-1034.(V)Conf. Stock.Clav.

Ung,Grac*, (d) Vid. CrauferiFhoiphor,Nov. Tefiam.

(8)

4 ; %§ ) ^o ( W

ieftvyam,

fivefacuhatem

rationalem, qua horr.o a hm-

tis diftinguatur. Nempe quoniam foiis entibus ratio- nalibus convgnit (ermo; kteoque Graecis fölenne eß,

per Åoyop <5t

ßrmonem

6c rationem defignare. Quin 6c

exeodem fundamento hoc idem Orientalibuseft fami¬

liäre, quibus quando frequenterErteidieitur *D^Dh Ttt tum animal

loquens

plane idem,quod aninial ^ra¬

tionale imporfat, conf, 2, Pet. 2:12, Act. 25; 27. Epift.

Jud. verC iQ- (<?},

%

HL

Utnomina aåjefiiva ordinarie in concreto expri-

mere folent fignincationem fuorum fubßantivorum;

ita pro triplici vocis Aoyn-acceptione, totidem quoqu-e tSaoyutx licebit fupponere 6c eXaminare, ut quam, ad praefens inflitutum, (ingul* habeant adcommodatio-

nem, videamus. Séeundum primam itaque harum fignificatiouum idem denqtaret ^ro Avymov, ac verbale, five,quod in verbis nudis coniiftityidque in oppöfitia-

ne ad ro ecX^S-iviv, five quod ^veram ^rei indolem vim 6c efficaciam exprimit. Hane vero, per fe alias quoque fatis inufitatam, ^ut ^maxime inconvenientem huie noftro ioco, efle rejiciendam jubent, non mo¬

do fana ratio, ffed etiam omnia didta, ^fummam ^0-

mnino finceritatem in cultu divino exigentia; qvaiia longo ordine iubminiftrat S. Scriptura. conf. Deuk 6:

5» c. lo; i2. Prov, 3:5. Math, 22:37. Luc. 10; 27. Lev.

191 *8.Jof. 24; 14, conLJud. 6: 10. Math,,10; 28. Luc.

12: 4>

(*) IM, de Diw tu h

(9)

»Ü ) 0 ( §& 5 12: 4. Math, F2jJac,5": 12. Math, 57 34.&c. Ex eüpda vocis ^Xoya acceptione fi de XoyiKsöJudicium;

terendum, rZ doffrimii réfpondebit, _atque id,quod

verbo iroprimis Evangélii conformeeft, fignifkabit.

Sic m noftro hoc diéio cultus divrnus defignabitut,

verbo Dei, Legis & Evangelii, rite conformatus, a~

deoque hactenus genuinus; carft. ¹ Pet4 ^2:2. de _quo _u- berius & prolixius infra. In fenfu denique vocis acy#

Urtio, ß votabüluFp to foyizo» accipiamus Sc explice-

mus, idem valebit, quod rationale; quod triplici ke¬

rn m modo poterit inteliigi & confiderarr. Nempe

fumta ex

rattoneJubjeäiva

denomtnatione hac, inter-

dum rationale dicitur aliquid eapropter, ijmo quod

ratione gaudeat, a qua in oppofitione ad entia ratio-

ne carentia iubje&um rationale denorninatur. Hoc fen fa

a<z~^iav

Åoyixljv per miniflermm loqnens Sc Aoyizo»

ydxu x* Pét.2; 2. per lac loquens reddidit Arabs ( a), itdo ob hane cauffam, quod rationi negative fit con- gruum , adecque faltem nuic non contrarietur. Hoe fenfu acyiKov erit omne, quod ^cum di&apurnibus fanae

rationis veram repugnantiam & contradidHonem

non habet. 3kio

denique

eo fenfu,

qbod

rationi

fub-

Jeélivte

poßtiveconveniens,

hane pro principio&men¬

fura veriratis fua? agnofcit. Secundum hane acceptio-

nem nihilerit Åoyizov, nkiquod rationi evidens,_pro- priis

ejus

viribus inteliigi, _atque ex illius principiis propriis Sc domefticis_poteritdemonftrari. Has ^autem

tres pofteriores vocis acceptiones, _utpote propius ad

A 3 na*

(a) Tefte _Lud, _drDku 1. _c, coiifi§, IIy

(10)

noftrüm fpedantes fcopum.,. nobis exiftimamus ali¬

quante* explicatius in prajfenti examinandas»

§. IV.

Ut igitur atertia r2 flgnificatlone, §. III.

data, mcipiamus, quam diximus efle triplicem, relida tantifper harum adalteram _primum _adtenda-

mus, Sic faciles agnofcimus, quemadmodum veritas veritati,flcrationem inle revelatiofii,^non ^tantumfien- fu negativo

efle

^congruam, hoc eft, non vere huic contrariari,fed& applicateadquasflionem prasfentem,

fi fermo fit de cultu Del naturalis

eatenuspofitive^

illam cum hac convenire, quatenus quoque ipla ra¬

tio diditet Deum effé eolendum, fimulque circa modum cultus, multa prasfcribendo, inprimis flncerita-

tem, heic adhibendam jubeat. Quam vere Deum es-

fe, tam certo ipfi deberi

cultum,

tum intermm> tum

externum ratio, qua reda, ftatuit. Immo, nihil _pro- fedo jure, circa modum cultusdivini hazcratio infe

decernit,quod ^non ionge ulteriori perfedionis gradu

revelatio requirat. Quidquid ergo in coniormatione cultus divjni., a verorationis didamine receflerit, id jure,

merito;& rede,-hoc fenfu, ixoyov dici

& habe-

li poterit. Sic Stockio cultus rationalis importat piam

meditationem operumDei,_gratiarumadionem, pras-

ces religiofas, integritatem vitas &c. (a}. Sunt qui contendunt,myfteria

fidei,quastamen

verum Dei cul-

tum ingrediuntur, rationi _repugnare,Abfoiute, & fi-

ne

(*) ClavtLingv.;S. ailvoc,

(11)

•8 ) ° ( ₇

ne multa 6c debita reftridiione, hoc ^non faciies con-

cefllrimus. Hoc certum (1 modo extenßonemheic intettigas rationis, fåne multa efTe,quse non modonon

adfequatur,fed etiarn,quaeex concretivafua,quälis jam eft, hahitudine, tanquam falfa 6c abfurda rejecerit.

Quod fi vero ejus refpicias ejjentiam, qualis in abfira-

dto efle debeat, negamus ornnino hsec talia, utabfur-

da 6c falfa, ipfi fuifle rejicienda. Huc pertinet diffin-

&io folemnis, 6c non modo

Theologis,

Ted quoque fanioribus Philofophis frequentata, inter id quod con+

iraj 6c id, quod Jupra rationemeft.Sphseram rationis

lta quidemtranfcendunt myfteria fidei3 ut viribusiili-

usnaturalibus nullo

modo,nedumrevelata5percipi,

mi¬

nus proprio ^marreexcogitari 6c indagari posfint. Vel

unicum caput, prioris Epiftolse ad Cor. 2:dum hane veritatem extra ornnem dubitationem ponerevalebit.

conf. ^i. Pet. n 2. Sic vero funt tantum fibi reli&a?,

6c juxta principia fua naturalia, extra fphaeram fibi

debitam extravaganti, atque (ine fupernaturali ^ver-

bi divini lumine, ea metientiy6c dijudicanti, 7xrapccåo%ctr

abfurda 6c imposfibilia, (ine jure vife, i Cor. 1:206c 21. Hsec tarnen infeminime funtcontrarationem, li¬

cet fer aceldens fieri poffet,ut rationi videantur ad- verfari, quando nempe principia 6c dogmata rationis

6c revelationis domeftica invicem confunduntur, 6c inter fécommittuntur, eo quod hsec fupra rationem fint, non eft, quod abnuamus, Verbum Dei five re-

velatio Divina, 6c ratio humana, quando hsec abftra- åe 6cin fe

fpeftata,

inträ limites fefe continet fuos,

eo

(12)

s $1 ) ° (

€0 minus fibi contraria die pofTnnf, ^quo ccrMtis ^con- flat, utriusque euncfem eße auélorem, Deum _nernpe infirßriam,fapietitiflimum ^5c

fan€tlsfi®urn,qui

immu- tabiiit'cr fbi fimiiis & conftans, _mentiri, ßBique ipfi, fopernaturalia per Scripturarn Sacram revelanti, per radqnem, pariter a le datsm, contradicere neicit. In-

jußumcontra Philofophiam

cdium apud ignaros mo- yeri poterit, quod Paulus, divus ii-e ApofloUis,

haue ipfamque Scientiam naturalem videatur velie

rejiciendam,Coli i: g.Et quoniam

Phiicfbphia

rado¬

rn originem debet fuam; inde videretur fequi, ratio-

r.emTheologie eße^contraria^m ^5c pernieiofam.Obfer- vandum ^vero heic Apoftolum loqui, non de Philofo-

pfoja

in abfiraäo & infe, Ted in _concreto(urnta adeoque non cle hac, ratione ejfent'u 5c veritatis, Ted ratio- he exiftentia? -in fubjecto per peceatum corrupto,con-

fiderata.Ad hanc diverfam vocis conßderationem qui adtenderif, facile intilliget, Paulo fermonem heic ^es- le, non de

Philofophia

^vera^, fana <3t fobria, fed de

vanailla,

S

_{gute tum} _temporis

ja&batur,

deeeptoria, imprimisyero Pharißeorum&EiIa?ora^mtraditionibus corrupta. Videte, in_q_uit Apoftolus, tie quis vos deci- fiat a'tcL tz/£ otyictS koltol ■zrc&pccÅocriv cLV&QU>TXTa>v, {b). De cetero, quis non inteißgic a rerura abufu, ad

earun-

(P) ConL Ddp.. impreßain VifebergszSaxonurti, Anno MDCCXIX, fub tit. Philofophianee penüciofa^nee ^con¬

trariaScriptura Sacra,HunniiThes, Apoß, Calov. Bibi ■

iliüürat.Schmitlii_ComintSebommixi Exegeß _adEpifi Pauli i c«

(13)

$§ ) o ( fes

earundem abolitionem, confequentiam* non vaiere.

Füereqvidem plurimi, vir i ^quoque cleEcclefia optime meriri, inter ipfos quoque EcclefiaePatres,^qvi,in phi- lofophiaminiquiores, variis hane oireravere conviciis,

utTertullianus,

Bafilius,

Irenaus, Inter recentiores ali-

os.-pra?cipue Hic error notatus eft in Cornetio Agrippct

3cUojfmamfo,Profeflorequondam Helrnüadienii,^quo-

rum tarnen hic, de hae ^re tandem meliusinformatus, palinodiam cecinifle creditur. Quid vero fecere illi?

Rem tam in fe praeclaram nimis contemtui habentes, aliosque ^a ftudio iilius, ut perniciofae, abflerrentes,

in abufum tolSendum, non fimul debita ufus ratipne habita, unice Sc nimis fuere intenti. Nos petius Phi-

lofophiam,

adeoqueipfam ratimem

judicamüs

3c uti-

' lem 3cnecefTariam,modointrätermmosobjetftif uima- neat, ne per ejus negleétum fa!fa nobis obtrudantur principia 3c dogmata. Ergo injuftum in Philofophi-

am eft odiurn,quo incifati

ejus

ofores, hane in perpe-

tuum exilium relegatam, ne dicam, in orcum detru-

fam cupiunt. Nam invicem contraria non funt hx

dute difciplina?, fed potins altera alteri amicam por-

rigit manum. Eleganter in hanementemD. Papp,Pbi- lofophia, inqnit,fiquidem finibus ipfa juls contenta fit,

tanquam Agar ancilla domina Sara

ebtemperefi

ni¬

hilin Ecclefia turbabit, neque divinis

feje

rebus immijce- hit,

aui

ulla hareticis

prabebit fubjtdia.

(c) fgitur Phi- lolöphia cum fobrie 3c ad hunc, _quem diximus, ^mo-

dürn traåatur,^non modo ^non contemnenda, fed diii-

B gen-

(V) Hift, Eccl Epit. pag. 182.

(14)

10 $§ ) Q ( §&

enter etiam eft additcenda; ufpote quae, ex

afpe&a-

ilibus his creaturis, ad Dei invifibilis Cognitionen! a-

liquomodo adducary ipfasque hominum

adaones,

fal-

tem quantumadbanc quidem civilem vitampertinet,

moderetur. Praeterea,rationequi gaudet,varirs imbu

ta & polita (cientiis, quanta feiieitate adverfariorum Strophis obviam ire> & fefe a fallacibus eorum

iibe-

rare valeat technis, cuique in aprico erir, qur per fin-

guläseundodifdplinas

Pbiloibphicasybarurnqueufum

in Theologra rite voluerit obfervare, inquo negotio,

nobis ex

proteflb

otium

fecere plurmii. (/}

; l ^* ^' Ü

^*

Quod ad terfmm vocis ÄeyixZ, in aceepioue ter- Sm§. III,-lenfum adtinet, quonempeaccipitur

pop

tive3c

pririciptärve,

poteft quoquehic dupliciter,veiéfyctKKZz

3cmimßerialiter3c^yuccrmEg&m&gifletialrter intei1i^gi.

Qvod priorem concernit, lubentesadmittimus, ratio-

Tiem efte _organoncuitus di vini palmarium. Nam_ ra¬

tioett.facultas aninnc rationalism, qva

inteUigibilia

ap-

p'ehendere & dijudicare valet. Eft ipfa naturalis ratio qvcG

dfctitat 3c

percipit totam

hujus

mundi machi-

nam,

(/) Ut alios taceamus pTurimos, qui ex inftituto bac de reegerunt, conferen-dascomniendamus DisTert, bab» Upb iub Pradidiis Maximorum & Celeberrimo-

rum virorum, Dom ini Johr Upmarf, D:iii Erni AU ßiirti cui titulus (piÅotrodpict B~ioXoyo9, ncc non D ni Fet. Ekermanr hoc: argumentum ex profefto dilcuti-

tntes.

(15)

•&§ •) O ( §& u nam, utpotefinitam 5c contingentem,

necedario

originem fuam ab Ente

trahere infinito & necelFario,

ex cujus nutu omnia, cujus demum cimque fint condi- tionis, dependcatir, cui pariteromnes, quas

posfident

vires & facultates, reierre debeant acceptas. Et quum humana? altis radicibus infixum fit natura?, tara beni- gni 5c potentis Creatoris

beneficia

grato animo

efte agtiofcenda;homines etjam animadvertant necede eft,

cumDeum fuum agnofcant Au&orem, fele obligatos

efte adiones fuas ad legem 8c voluntatem

ejus

com- ponere, 5c quousque

modum cultus divini, Deo pla-

centem,natura ignorant, hunc in

verbo ejus revela¬

tum recipere

5c follicite obfervare, Rom.

i: 19. 2:14,

5c 15". Quantoitaque

jure

conceditur rationi

inTheo-

logia 5c cultu divino uftts

minijlerialis,

tanta

injuria

fundamentalem in his acprincipiativam ei

au&orita-

tem quis conaretur vindicare,.

Eodem fere gradu

hane judicamus necefiariam, quo lingua,

oculi,

aures in aliis difciplinis, quippe fine

quibus,tanquam

orga- nisneceflariis, nec quidquam vel

docere,

vel

difcere

polTernus. Quemadmodum

ha? facultates naturales,

o- culi 5c aures, non funt quidem, fenfu proprio,

vel

taujfie, velprincipta,

cognitionis Philofophica', fed hu-

jus adquirenda?organa externa;

fic etjamrationis

na¬

turalis facultas, licet converfionis, regeneration is,

ju-

ftificationis 5c renovatkmis, uno verbo, dogmatum falutis, minime fit caußa,

fundamentum^ prmcipium,

eo quod nifi exfupernaturali Spiritus Sanéii

operatio-

ne, per (olum luum divinas efficacia? verbum, iacris

Bi con-

(16)

12 $5 ) O (

conftgnatum litreris, hac ipfi fint

häuriend?;

^necesr

fariatamen eft, ut organon, in quo rire adhibito,verbum Dei le.£tum & auditum vim& efficaciam Juam illuminativam a&u ipfo exierere quear. Innegotioi-

taque reiigionis revelata? & falutis, ratio

quid

efficiat5

fi perpenderimus,

obfervamuseam

circaillud ipfum, generatim

loquendo,

partim

pasßve

^y partim aBive

feie habere. Paspve reclpiendo iilurninationem Spiri¬

tus San<fti, qua iile hominem peccatorem, Evaogelio

ad Ecclefiam vocatum, per verbum deinceps legis de

miferia fuaerudit? eaque cognita, eidem Cognitionen:

miiericordise divinae in merito Ghrifti iundatx exE-

vangelio ulterius inftillat. Ad myfteria itaque pmnia,

ordinem falutis, quocunque modo, ingredientia,

pcrsjrve fe

fe

habere

rationem

neeéfle eft,

nam horao ipu%tKO£} I. Cor.. ^2* 24. # aé%srozL rcl ^{t# ert}evpctras t# Sex,

h. e. homo, viribus deftitutus fpiritualibus, non capk

ea, quae Spiritus Dei funt, Hinc dicitur Spiritus San- Bus, Joh. 8: 2. nos docere, 1» Joh. 2: 20. nos inigere> &

id quidem metaphorice. Quemadmodum Reges &

Prophetae, in Vet, Teftamento, per undftionem habi-

les reddebantur ad functiones fuas obeundas&perfi-

ciendasvita & homo donaaccipitSpiritus Sanéii, qui-

bus naturaliter _caret, ad fpiritualia apprehendenda.

Vocatur quoque hasc unfiw AB, 26:18. apertioccu-

lorum. conf 1. Cor» _2:14. Eph. i: 17,18. &c, Homo e- nim ante illuminationem oculos quafi habet claufbs;

&

quernadmodiim

in oculo nulla eft proportio advi-

denda minutiffima pulvifculapita 6c in mente nulla

(17)

5.0 ( 13

'>•" " "" -- - :• . i»' '■ "

ad

perfpicienda fpirituHia, HancobcaufTam malumus

ratmnem, fupernaturalihus

viribus ad intelligenda

(pintnaliamunitam,vocari

elevatam,

quamexenatam,

PtTpofCriorem enim

denominationefn, facile

quis in

eam induceretur montern, ac il _per fe viribus ad ^per- cipienda, ideisque

convenientibus exprimenda

(uper- naturaiia&myfteria, fatis efTet innru&a, modo hisint

adum deducendisextrinfeca occafioper revelatiouem,

in v^eroo Dei faftam, ioret fubminiffrata. Hoc fenlu, fitpret

rationem^Xexm illa Socinimus dicuntur, qua?,ni-

ü reveiata, ratio nequeat excogifare»

Noftra

vero mente,

quemadmodum

fupra

naturales

luas

vires

e- levabatur oculus Elilao, quendo ^res videbat, fervo tine iingulari oculorum apertiotie latentes, 2, Reg. 6: 17»

Sic ^& oculus mentis noüras ad conceptus de myfte-

riisrite fonuandos,quao tarnen,

quequepoft

revelatio-

nem, rnanent myfteria, rationi prorfus impervaa, ho-

rumque idea non intuitiva, fed aonigmatica. 1. Cor.13:

12,/ldive vero circa Spiritualia & fupernaturalia ea-

tenusfefe habet ratio, quatenusin ipfa pra?cipue reno- vatione,rite adplicando

regulas concludendi formales

& prineipia fua abfolute &

firnpliciter neeeßaria, vi¬

ribusfupernaturalibus inilluminatione & regeneratio-

ne aeeeptis re& utitur, atque ex

prasmifTarum vel

utraque vel (altem altera, in

jufta forma,

conclufio-

nem legitimam format, (a) Hoc fenfu feriptores &zo-

Trnv^oi variis in lociscommendant ufumrationis, qua?

tarnen idea, ad mentem adverlariorum minime (unt

B ₃ ex-

(a) Conf» Dan. Hoffmail SynopC Theol. p. 3feepu

(18)

H «§ ) ° C §&

explicanda. Vide

Rom. 3: 28. 6: II Ebr, ^{n: 19.} i.Cor.

14: 29. II: 13.10:16. Ebr.4: la. 14. A&. ^17:R Eph.

1: 18. i. Per. i: 13. i. Per. 3; 1, 1. Thcß. >: 21. &cjghil.

i: 10. 2. Tim. 4: 15. 2: if. Aft. 17: 2. & 3. Rom.12:6, Tir. i:9. Adt 18: 28. i. Cor. 11:13. &14. Ebr. 7; 7»

§. VE

Exhis modo adlatis Seriptura* faeras locis ^contendunt Sociniani, Calv'nianiib Aminiani magifteri-

um & aucforitacem normativam rationi in rebus fi-

dei, aequeacfltin Phiiofophia, tribuendam» ^Horum majoris dilucidationiscaufTa,hic adferre lubec dogma-

ta. blullo modo, inquit Socinus, ^verum ejfe potefl, m

jenfusque

communis repugnat. (a). iiiius qucque hoc eft axioma: Nihil in Theologea verum eft, quod a ratione mn adprobatur, kem: Nihil credi potefl, qvod

a ratione capi

ib

intelligiueqveat.(b) Statoris finJohan¬

nis Calvini veftigiis iniiftentes*

philofophiam

dicuntefle fideifundamentiim (c). SicGoclenius:Infapientu,ⁱⁿqvit,

human*ib coeleflis ßitdiis, Dialectic* tum minißerium

tum magifleriumJudicium ib imperium

aliqvod

agnofco,

h. e. Dialeflicam docendi ib intelligent res tamfacras

quam

profanas,

ib miniflram ib magißram, ib judi-

cem & _reginamfetttemperatricem quandamftatuo {d).

Con-

(a) Socinus de auchde trinitate contraScript.Meisner.S. pag.confr.5*4.Smalz.(b) Slichting.difp. IV.difp.de juftif.contra Franzium,fol. 137. &.difp. ^{VIII. fol.} 421.

(c) Sturm. in Epift. Arnbr.fiana ad Pappum, pag. V.

Nicol. Faurell. in Epift. dedic, Triumphi. Cd) Goclcn.

difp. XV. metaphyl, th, 1.

(19)

- v v «8 ) o ( 'g» ¹⁵

Conradus Vorßius ait: Fidei

principia dupliciafimt^par¬

tim naturah^a, utfenjus fyrratio hujusque axiomala o- mvia, naturaliraimiis Um'me nota,partim Jupernatu-

ralia &o.(e).Eorum vero, qui tententiam lecuti funt Jacohi Armmü,

Judicium vide apud Vedelium (/).

Hi, ur fua h^c dogrnata recenfita, veritati ccelefti

eomagis cor.grtia probent,

dicfa

§.

V.addu&a

& cita-

ta detorquere foient. Imprimis

ad

(tjam

firrpandam

fententiam iilos adferre folere di&um noftrun\Rom.

12: i.§. !♦ indrcavimus ^,

quod

tamen paulo

poft.

^nc-

bis erit explicandum &vindicandum. Abutuntur>t- 'jam dictis K Cor» 14: 20» Pf. 32; 9. imprimis vero il-

fo _k Cor. 10: 15". ubi Äpoftolus hunc in modum lo- qvitur: (ppovipctg Xeyar*^xpevcne

tspetts

^o ^(Pmut,

Unde

contendunt,Paulurn concesfifTe Corinthiis libertatem de- cempeda ^ration is metiendi ea omnia , qua?

ipfe

ut Seasruvs-og illis dixerat & propofuerat, Sed obferve-

mus hoc diéftxm fuiffe iis, quorum intelleéfqs

jamde*

mom iiluminatus erat verbo divino, Non tamenid-

eo permifitillis Judiciumwtok^to^kov

fivefupremum,

neque kuwikov feu

normale,

fed tantum

JoapariAr di-

fcretivum ér mmißerraley ut nempe

Judicium ferrent

de myfteriis fidei, non ex priticrpiis rationis, fed ex folo verbo Dei, literis confignato, idque ratione

ele-

vata, 6c viribus fupernaturalibus inftruäa. vid. §.

V.

Et quoniam quoque

hasc duplicem adhuc confidera-

tio- (r) DiTp. ejus XV. anti - Pifforiana. (fyIn arcanis Är-

nunranilmi Lib. I.cap.IV & Lib, ib cap. X.

Gonf.

Gonfesf. _eorum,. Cap, I, §. x6.

(20)

i6 „ j;f ) © (

tionem fubft,vel quafenus adhuc naturalis eadem,at-

qve in fundamento corrupta, viribusque naturalibus

Bixs manef,veletiam qu'atenus, utelevata, fupernatU-

raiibus münita eft viribus; ita non ulrerius in pro- hafionem & difcretionem dogmatum fidei eft admit- tenda, _quam quatenus, fecundum confiöerationem priorern,fupernatursli S.Saruftirevélationinixa,ornne

qua, in hac opppfttione, fuum fub obfequium

Chrifti, captivaridum exhibuerit, ^2„ Cor. 10:5. Di-

ftinguendum omninoeft incer rationem regemtfqua adhuc ex parte naturalem, ér ratiouem _qua regeni-

taffly itiqua imago^divina^tdtaliter.antéa a'miffa, in¬

choative eftreftaurata. Atqtie hoc ohfervaudum ^con¬

tra Adverfarios, nominatim Calvinianos, _qui _rege-

runt fe etjam ratiouem inteliigere regemtam, id, quod

verbis primipili iui Calvint probare volunt, (g). Si

vero ita eilet, nulia nobis cum illis föret controverfia.

Aft inteiligunt rationem regeniti. His ergo

occürrit

B. DannhaveruskObtineret, inquir., altquid rege/Iio, fi

ratio in homim reperiretur pura,

finefontis

peccamino- Ji,adhuc

refiduk

ajfluxu; ^at turbåta eft aqua,fiimlis a- qu£

dulcifluviee,

vulgärt,_ignäv£, _quaafftnitfanti alicui Jalutari,nobili Jpirmofo,acidularw;jaltemfifpeäave- mm, cum omnefigmentum ^cordis humani malumjit 0-

>ratiitempore.Etam/on^Sararegenita?Ettamenadpromts-

fitm Domini videns, illud

utparadoxumirridebat.(h) Ha¬

dem fraude Socmianiinftant, ftbi fermonemeflede ra¬

tio- (g) Lib. IV. inftit. cap. XVII.num. 26. (b) Dannb. Ho-

donior, Spirit,Calviniani, Hantaf, 1. pag, j-8.

(21)

#§ ) ° ( :§& 17 //o#*a DeoHlumwata.fi) Sed rePpondetuiyve'1 neque hane efle normam & principiurn eulfus divini,fed principiatum & normatum-,velialtem non uiteriusil-

lud nomen pofle tueri, quam quatenns Cux norman

fuoque principio unice inniritur. Nam licet ratio fit iliuminata, e« peps tarnen cognofcit, donec in hae

raiferiarum vaile fpiritura trahunt mortales.-conf.i»

Cor. 13: 9. coli, ^cum Eph. 3120. Et quod ufum ratio-

nis pluribus in locis^, hoctantum fenfu urgeantChri-

ftus & Apoftoli, vel inde fatis conftiterit, quod fimul

cam rationis iliumiaat« norman remitrant_, ut Johj;:

39. Efai. 8: 20. Luc. 16: 29. Vedelius denegat quidem

rationi nomen norm# primariailli tarnen tribuit no-

men norms

Secundaria, hifee

utens yerbis: Ratio aß

norma, non primaria, fed feetmdaria, eni

aliquid

per-

feäionis accedereposßt. (k) Sed ad hiec meriro Welle-

rus: <ntyo%uK*r> inquit,

e/?,

rationemejje normamfecun- dariam, cum normafeu canon, definierte Varim, fit

pbSTQOV Ctjiaxj/svrw^, TTUTStV 7T(jO

CT&EtTtV

UCU OiVoUqeplV p^cUpOuget

TTihxcfimK (/)' Ei enim eft additiv neceffaria, ait Bafi-

liu^s, cui aliquid deeß.Hie Otrognomon &

regulärem

aliquid de eft, ne

nominibus

quidem iftis congntaiUr poterit

vocari(m).

■E

^C ^- § YII.

(0Conf. Smalz. pfsef, refut. ^Franz, (k) Wedel. Üb. III.

Cap. VI. (/) IV"Herrn in Anti-MafToruo, part. I. difp.

IV. th. _9. pag. 107. fm) Baftlius M. Lib, I. Cap. 2.

. Eunoiii.

(22)

i8 tig ) o ( $$t

§. VII.

Quariifiniftras autem& veritati inimicée

fint ho-

rum adverfariorum noftrorum adfertiones, facile ex Sacris Pandedis evinci poteft, Nam ratio,

poft ia-

pfum generis humani,non

modo in rebus fupernatu-

ralibuseft obfcurata,conf. Eph.q: 18.verum in totum:

& tantum myfteria ignorat fidei, conf. Efai. 60: 8.

Imm o vel maxime regenitarn,fuis tarnen laborare in-'

firmitatibus variisque obnoxiam efie

erroribus, conf.

Pf.62: 2. camque ob caufiam ad

perfpicienda

religio-

nis myfteria prorfus efte ineptam & inhabilem,

§.VI.

probavimus, quo

eodem

refpedu>non

modo tenebris

obfufcata fed etiam non ftne emphafi in

abftrado

te- nebr#, dicitur, Eph. 5: 8. Ideoque

contradidionum^

quas circa Myfteria, in ordine ad fua principia, ^cora- minifcitur*arbitra eo minus conftitui poteft,quo cer- tius ne rerum quidem naturaiium ultimata norma fit agnofcenda. Nam extra controverfiam pofitum efie

credinnus, menIuram veri, boni,redique, nedum ^na¬

turalis asftimandam efie ex humanas rationis regula failaci, conf. Math, is: 8, Sc 9.

ejusque

fola intentions

boni finis conf. Gen. 19: 32.1 Sam, i?: iy. Jud3 8:27.

Hascgloriafoli debetur intelieduiinfinito,qui,quoad

veritates naturales in iibro ^naturae, quoad fupernatu-

rales veroinlibrofcriptura^ultimatamconftituitmen.

furam, omni Cognition! humana, cui, tanquarnim-

mediato fuo

antityp

^,

hasc,

utgenuina fit

effyp%

o- rnnino eft conformanda. Hoc agnofcit CafparusMau- fklusy his verbis; Si ratio natur#> eui tamm Iwmge-

(23)

«§ ) ^Q i gä. 1%

nea eß> norma

effe nequit, multo minus

verum

maj

orum

fubtmiorum heterogene

arum

effe

norma

poteß. Åt

natu¬

ra normam non ejjératknem,

liquidum eß>

^non

enim

res

normanturßve

menfuratttur ratione,

/#/

contra

ratio

rebus menfuratur♦ (0).

EÜ

itaque

viypct captivan-

dum ek vTTüKoij» r5 ad éffatum D, Apoftoli Pauli,

2 Cor. io; 5\

Quodßt,quandoj«^V«w#,tefte foh.Con-

rad.Dannhav.quod

ipfajctl: ratio fmfidei negotiofibi

arv rogat,

improbat

^ur,

d'eßßat

^y

magis

vero, judicio

Juperiori Jubmittat,

pareat,

öm? modum

captivi ér l/gati,

//öw

nutum

& voluntatem je

pa-

tiatur duci\ A ^e.Jua

diäa

ita

limitet, Theologie nul-

lo modo fe opponat

jubetur. Ha?c iiie, (£). Nam (1

my-

fteria perfcrutari velirnus ratione

noilra

coeca, eaque

veritatem illorum metiri, illa potiora &tantum noti omnia, ut falfa reiicienda facile illajaberet, ai&itan-

do: finitumnoirefje capax

infinit

t, //;/?;/«

nonpojje ejfie

trinum; ex nihilo nihilperi;

ifyarcv

effe virginernpare-

re, tamenmanere Virgmem: &

lic

porro,

qui

ca tio-

nes, inträ Sphzeram natura?, utique

funt veriilimi.Sed

qusefo, in quem

incideremus Labyrinth

lim,

fi ratio-

nem his talibus nixam, in ipfis quoque

myfteriis du-

cem fequeremur. Totum tunc corrueret

negotium fa-

lutis, & nos&ternporaiiter 5c ceterne

evaderemusin-

felices* Magnußi nosin eocommittere

opinantur cri¬

men,quod rationem, qua? tarnen

adeo iiiuöre eft di-

vina? fapientia?, 5c bonitatis argumentum nimis

vill,

C 2 in-

(ä) De Fato Galv-iniano &abfohito Eledionis & Repro- bationisdecreto, Part. I. pag»97,ifi) Phallus, i» p.78«

(24)

2© ) 9 ( §&

ingratorum inftar

Eominurn,

pendamus. Sed ingens interceditdifcrimen_, inter ratiohem,in fe redarn^r _qux Dei donum efteximium, <5c inter ipfius teuebras, ipfamque ritarn caliginem, quaz per peccatum eft fuper inducta, Rationemabfoiutenon rejidmus, ^ne quidem,

ut faeultatem ctnim# naturalem confideratam, minus

ut renatam, renovatam verboDei

ilhtftratamy

&

fub ob-

Jeqtm Chrifli eaptivatm.. Aft vero eam frbi relidam,

feu ib naturali fuo,. quojam eft ftatu confideratam,

ut in iis, _qua? ad falntem

fcitucredituque

fune neces-

faria, dfredrieern & normatlvam repudiamus.Quä-

tenus vero iumine lupernaturali elevata, non ex le i-

gfa,Judicium fibi fumit derebus fidei, (ed^ex folaIcri- ptura Sacra iliud depromit. Decetero,diftingvendum

eft inter to 'in illorum myfteriorum & tc &ori, Iliud

ad falutem obtinendam _opus eft, hauritur. ² Pet. i, 19. i Cor. 2: r4- 2 Cor. 4:6. Eph, 1: 17, 1$. Cum ve¬

romens noftra ^ro Jwn & ro 7ra$penetrare nequeatyhu- jus

refpedu,

in pia adquiefcamus oportet ignorantia,

& potius ad veritatis, nondurn plene perfpeda?,aki-

tudinemyobftupefeamus,

Rom. Ii: 33. quam talia cu- riofius rimari _conemur,.

§. VIIL

Exåminata ftc vocis äojhkx acceptiom fertig hu-

fusque

explicatione

feeunch

& nrtia„ vid. §r III, tanquam ntraque, in noftro hoc dido partimconvenien-

ti*repudiataj

adbuc ejusdem

zcQ^tiomsßgmßaamiem

fri'