Dissertatio de rationis, honesta jubentis, vi in voluntatem humanam. Quam cons. ampl. fac. philos. Ups. præside doct. Dan. Boëthio ... pro gradu philosophico p. p. Olaus Hasselhun Bothniensis. In audit. Gust. Maj. d. XII Aprilis MDCCCVI. H. a. m. s

/rg

dis sertatio

DE

RATIONiS, HONESTA

_JUBENTIS,

_VI

in

VOLUNTATEM HUMANAM.

quam

CONS. AMPI. FAC.' ΡHILOS. UPS.

prüside

wer.

DAN.

ΒΟΈΤΙ1ΙΟ

ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

pro gradu philosophico

v

p. p.

OLAUS

HASS

BOTHNIENSIS.

in audit. gust. _{maj. d. xii aprills mdcccvi.}

η. α. m. s.

ups a li _je,

litteris _{jon. Fr. Edman, reg. acad. typogr»}

«LARISSIMO DOMINO CANDIDATO

O

LAVO

WESTMAN

AMICO OPTIMO!

&\iioties

prcetenta repetere juvat memoria,

toties

jucunda Uta in

prim is animo recurrit retas, qua tuo

mihi

licuit ab

ore ρ

ender

et

tuaque fvavisßma frui

familiaritate.

Crevit

in

dies

Caritas

mutuce

vetußate amicitice — fufli mihi

femper

quaß

alter

ego,

Munus

igitur hoc

qualecunque,

quod

omre

ßimm

pondus

ab animo

meo

accipiet, gratce, beneficiovumque

memoris

mentis

indicium

esje,

txißimes vellem

X>E

RATIONIS, HONESTA JUBENTIS, VI

IN

VOLUNTATEM _HUMANAM

Qao

fiftimus

magis

moralitatis

puram

et

a

feu

rebus

honeftatis

aJienis feparatam nobis

_{ideam, qualem} eam mente _{concipere fas eit, dum eandem totam} quan-tam _{rationi per fe fpeftatae adfcribimus, eo quoque ma¬} jor de eadem, quatenus ad hominum vitam et mores dirigendos fpe&at, quaerenti fuboritur necesfitas disqui-rendi, qua ratione in voluntatem humanam efficax esfe posiit. Celeberrimus Kant., quo nemo perfpicacius

mon-ftravit, federn et _{principia ide&rum honefti} in ratione per fe _{fpe&ata collocanda esfe, fummum theoriae} rerum

mo-ralium _{problema eo tendere docuit, ut efficiatur, an et} quomodo ratio practica esfe queat. Non noftri esfe

vo-luimus _{judicii, utrum quse in Critica de Ratione}

pra&i-ca _{disquifitione ad propoiitam hanc folvendam}

quaeftio-nem ab illo _{difputata funt fusficiant nec ne, neque id} fe-cum fert ratio confilii, _{quod pauca, quae ad eandem}

il-luftrandam noftro _{judicio faciunt disquifituri animo}

vol-vimus, ut examinemus, _{quid vel ad} rem de qua quse-ritur _{explicandam vel confundendam contulerint,}

quae

poft Kantiunv, enata funt _{Phiiofophemata, quorum}

An-iloribus nefcio annon _{faepisfimejure adplicari posfit} Ho-ratianum illud:

Qiiid _{dignum tantoferet hicPromisfor hiatu ?}

2

Nobis vero, qtii m eornm abire caftra nolumus, qui vel

ipfam , de qua agitur, minoris habeant quaeftionem , vel

inter res humanae _{peripicaeiae inpervias ponunfc, nec ta¬}

rnen inobfcuris rerum confcientiae humanae ambitum tran-fcendentibus _{regronibus quaeftionis propofitae folutiönem}

fingere confultum ducimus, fat erifc, fi de honeftate mo-rumque ianclitate follicitis, quibus haec noftra legere

vo-lupe fuerit*, in ipfa confcientiae moralis legis genefi viam

monftrare valeamus , qua procedendum, ut cuivis

atten-denti _{appareat poteftas, quam in völuntatem humanam}

habet, _{illiusque causfae} et indoles rite dijudicari queaut.

Neminem fore _{putamus, quin eonfrfceri c ogatur,}

fub-lata liberae voluntatis conicientia, evaneicere quoque otn-nein Legis honefta juhentis ideam; hoc _vero fi conces-ferit , fupreniam quoque ne dicam unicara esfe, quam ad

vim et fu ildamenta honeftaus _{explicanda et eruenda} fpe-<ftans animus fibi folvendacn proponere debet quaeftionem. de liberae _hujus voluntatis eonfcientiae natura et causfisr

facile videbit. MuJtis _{quidem difficukatibus} atque

diver-ticulis _{impeditam esfe,} quae ad opt a-tam huic rei lucem

conciliandam feentari poteft, viam-, vel nobis taeentibus,.

teftantur _{diserepantia tot et fibi oppofita de libera volun¬} tatis humanae indole _{Pnilofophantium deareta;} at illas ta¬

rnen vel fuperari vel evitari _posie· fperavimus, fi modo

in id folum animum intendimus* ut genefis et

conditio-nes liberae voluntatis, q.ualis eonfcientiae humanae obver-latur et definiri. _{poteft, rite defcribantur.}

Inter ea, _qvae cognitioni noftrae obvia habemus en-tia , iiberam völuntatem nulli tribuimus nifi ratione vel

cogitandi facultate praeditus fuerit. Spontaneitatem,

quam brutis con.cedim.us änimantibus , cum libere

agen-di _facultate,

_cujus

_{in finu geftamus confcientiaru, in} eo-dena

"St-V V*» "S*-V^ 3 dem _{ponere loco nefas}

_ducimus.

Indicatum

fic

habere

nobis videmur, naturam liberae voluntatis, quam

defini-re noftrum erit', in ipfa vis cogitandi

indole

quserendara

esfe, atque ut ab hac vi immediate

proveniens

effeébus'

explicari posfe.

Cum

in

cogitandi

facultate »et

ratione,

in qua fummum

hujus

facultatis

pofitum

esfe

volumus

, omnis hominis prae reliquis rebus praeftantiae

fontem

col-locamus, charadter illius hand incommode definiri posfe

nobis videtur, quod fit principium unitatis,

five

illud,

quo discretas res in unum colligimus,;reguiis

iubjicimus

et in

unam harmoniain in infinitum usque producere tendimus.

Haec ad unitatem _{fpeétans et ad eandem}

_unicuique

con-icientiam obverfanti rei conciliandam tendens animi vis ad _{fubjedtum ipfum cogitans}

_converfa

_,

_individuae

perfo-nalitatis confcientiam eidem imprimit, et fimul liberas vo¬

luntatis fontem _{aperit. Scilicet fimul ac a rebus}

perci-piendi facultati obje&is fe utut cogirantem

diftinguit

mens, iibique ipfi

objedium

fieri poteft, e

phyflca

rerum,

ad fe

quamvis easdem pertinere et appetendi

facultatem

mo¬

vere fentiat, poteftate fe emancipatam percipit, _et licet

extra _{fphaeram rerum immediate veI mediate gratarum}

volendo et _{eligendo evagari nequeat, nulli tarnen earum}

le _{phyfica necesfitate adftridtam fentit, quando autem} cuidam earum fe tradit, eandem fe ipfam eligisfe _et vo-luisfe cenfetur. _{Eousque faltem fe} rerum movendi vi gaudentium dominum esfe intelligit, ut deliberandi,

cui-nam rerurn _{eligibilinmfe tradat, fibi} poteftatem dare _poS» fit. Hane _{poteftatem ut primum libertatis, quam ut fa¬} cultatem _{phyfica rerum cogenti vi fe emancipandi}

concipi-mus, in confcientia humana _{phsenomenon interpretamur,}

quod autem alterum eadem necesfitate fubfequi videmus, in eo fcilicet fe manifeftans, quod inter res gratas atque

ideo naturae vi _{optabiles procreat independentiae et fui} omnino esfe _{juris defiderium, per quod, me judice, unice}

ex-explicari poteft confcientias humanas ad _{legis moralis}

ide-am _{aditus, et omnis hujus legis}

in voluntatem

huma-nam a rebus alienis et extra illius _{ideam per fe}

fpeéta-tam _{pofitis non derivanda vis. Hoc enim defiderio}

, ii

cogitandi _{facultate praeditum occupatum fingitiius, ifium}

ßbi _{ipfi contradicere: et cogitandi vi ad unitatem}

ipe-élanti adverfari necesfario _{diceremus, fi feudenuo- rebus} traderet _{earumque lege viveret,}

nam concipimus in

ip-fa libertate, qua movetur, illiusque fecum in omnibus confentiente harmonia _{legem, nihil extra libertatis ideam}

ut in liberi entis confcientia valeat _{requirentem, et hoc}

conceptu; moralis legis fundamenta in _{aprica poni unice}

posfe putamus , officia et moraliter reéta homini _omnia

ea esfe _{praedicantes , quae libere}

concepta indicatam hane

libertatis et _{independitiae cum fe}

ipfa harmoniam expri-munt et ad eandem re _{ipfa producendam}

conducunt. quae qualia hominis confcientiae obverfantur et ibidem ut ho^ mini _{injuncta agnofcuntur ß quaereres,. viam,}

qua eadem cognofceres , indicatam habere potes _{ab antiquis}

Philofo-phis, qui honeftatem legem moralem _{jubere illamque} for-tkudine, _{prudentia, j,uftitia et σωφροεννη abfolvi docuerunt.}

Ex his, quae- rerum _{philofophicarum peritis indieare·}

voluimus _{principiis, qvae vero debita luce illuftrata}

ex-hibere vetuit _{temporis et facultatum qua}

premimur,

an-guftia, duci posfe fperavimus _folutionem, quam

quaeri-mus, propofitae de rationis _prafticae five honefta per fe jubentis vim in voluntatem humanam. _{Duplex nobis vi¬}

detur hac _{quaeftione contineri difputationis}

argumentum, alterum _{in quo de vi rationis voluntatem obligandi, alte¬} rum in _{quo de ejusdem vi ad voluntatem ut}

agnitae ob¬ ligation! fatisfiat movendam.

Vini rationis _{obligandi rite explicatarn esfe}

negamus,

quam»-quamdiu data explieatione non efficituV, ofriigatioiiis fen" i'um alium esfe ac asfenfum theoreticis vöritatibus intel··

leftui obviis : _{perceptam enim obligationein inter verita¬} tes non folum lucentej* Ted ardentes, ut cum Celeberrimo Rydelio aj loquamur, ponendam esfe exiftimamus. Sed

non ineliori fuccesfu rem pertra&arunt, _{qui ardendi vim} oblfgationi perceptae adbaerentem ita explicarunt, ut non per fe fed a rebus illi adje&is eandem habere videatur, valde enim- vereor ne fic omnem officii ideam

pérver-tant. Reéte, me judice , lex, quälis in ratione fundatur,

pro obligationis fönte habetur, reite quoque dici poteft,

legem obligare per motiva, fed nifi in ipfa lege; hoc eft

in _{ipfa idea reititudinis ét honeftatiS ab omni atiena re}

feparata hsec collocata forent motiva, fed folummodo, ufc loqui moris fuit, a legislatore legis praecept-is adjeita fieri non poteft, _{ut vera et fecum confentiens honeftatiS}

idea _{incorfupta confervetur. Utramque hanc in} gravis-iimos errores inducentem viam evitari _{posfe fperamus,}

iipofirae, quam indicavimus, liberae facultatis illique datae negesfarise legis in confcientia humana , genefi, in vi

ra-tionis _{obiigandi explicanda} , adhaerere volumus.

Habebt-mus enim fic, nifi omnia nie _{fallant, perceptam in con¬} fcientia rationis- _{obligationem latentem} , feu eodern modo,

asfenfum noftrum _{poftulantem ac ceterae cujuscumque} indolis fuerint veritates, quae a convenientia cum fuis

priticipiis intelleitui fe commendanthoc eft" pofita

fa-cuitate, fe a rerum dominio _{emancipante, feu libertate,} eandem nusquam nifi in honeftate fecum confentientem

invenies , fed habebis eandem qnoque ardentem, pertinet

enim ad aitivam animi _{vim, cujus confcientia volendo et} eligeiido nobis ingeneratur, et quaö- aliter in homine live ente _{appetendi facultate praedito éohcipi non poteft>}

quam

A 3 ufc

>

ö

ut nova e _{cogitandi et fe a rebus feparandi vi enata,} co-gitanti naturalis propenfio, ad independentiam fpedtans,

quae vero ut fibi congruat legis honefta jubentis jugo ne-eesfitate non _{réfraganda eodem confcientiae} aetu _ac pri-mum orta fuerit fe _{fubjicere cogitur, adeo ut ofticium ut} veritatem _{poiitis principiis concedendam non tantum} ag-nofcere _{cogatur quisque, fed ipfa principia ad fe} aétivam-que fuam facultatem ita pertinere intima confeientiae vi

fentiat, ut quamdiu entis cogitantis naturam non penitus exuat, fe improbet quando iili morem non gesferit,

at-que pudore et poenitentia fe fuffundi agnofcat quoties agnito officio fatisfacere noluerit. Habebimus denique legis moralis in ratione collocatae vim ita explicatam, ut

eandem etiam efficacem in voluntatem humanam ad

ob-ligationis fenfum pariendum mente concipere posfimus, quamvis fublata fuerint omnia alia extra refti et honefti

ideam _{pofita motiva, five a Legislatore cum lege} copu-lata iive aliqnde enata eadem tibi fmgeres.

Ad alteram _{quseftionis de rationis pra&icse vi in vo¬} luntatem humanam _{partem folvendam properarnus,} effi-cere enini volumus , ut e poiitis a tiobis principiis

elu-ceat vis rationis honefta _{per fe jubentis ad voluntatem}

movendatn, ut agnitae obligationi fponte fatisfacere

cone-tur. _{Qui officium, fecundum fenfum legis honefta per fe} jubentis agnofcit, fimul quoque, mejudice, fateri cogitur, fe in illo fatis habere motivorum , nec extra illius ideam

quaerenda esfe alia momenta, quibus adigi poteft ad

ei-dem fatislaciendum , fed agnitam obligationem per fe

mo-ventem mente _{concipiendam esfe, quseritur igitur an re}

ipfa moveri posfit. Ab

antiquisfimis

temporibus faepius

inculcatam _{accepimus regulam, nihil appeti poteft niii fub}

fpecie boni. Bonum vero homini vix quidquam

haberi

poteft, nifi fenium vel mediate

vel immediate

cun-rundum eam, _{qua praeditus} eil, _natural«

exitare

valeat.

Haue fine dubio _{refpexerunt regulam illi} ,

qui

praeeunti-bus _{Schaftesbury et Hutchefon originem et vim}

_Honeftatis

totam _quanfcam in fenfu quodam morali collocarunt, con¬ tra _{Epicureismi er ror es fatis cautum esfe putantes,}

dum-modo immediatum illum esfe tnonftraverint. Sed cum huic in feniu ρoftto lioneftatis fonti alias, fi

fibi

confen-tire volursfent, attribuere non valuerint adfeftiones, quam, quae reliquis , quibns grato vel ingrato

modo

afficiaiur,

fentiendi viis, honeftatis obligandi vim vel fuftulerunt vei

nullam aliam _{Obligationen! agnoverunt} , quam eam , qua© a praeponderante ienfus_{^ quem} fixerunt,

moralis

jueundi-tate, _comparatione cum aliis quibus grato movemur mo¬

do ienßbus inftituta, elicere fe posfe crediderunt, quod

quantum dignitati virtutis,

cujus

tarnen

causfam

agerö

voluerunt, detrahat, nemo eft quin videat. Nos vero,

qui a ratione per fe non propter fenfum gratum

jnbente

honeftatem derivamus, et fic obligationis ideam incor-ruptam et puram fervamus, viam tarnen videre nobis

vi-demur _apertam , qua integra lioneftatis ad menfuram

ju-cunditatis non dimetienda _{obügandi vi expiieari poteft,}

vir-tutem inter res fecundum natnram nihil nift fub fpecie

boni _{appetentem eligibiles ponendam esfe. Confcientia} enim _{legis rationi infitae, quae honefta jubet, naturae,}

qua-tenus _{cogitandi facultate expers non fuerit, immediate} propenfioni indivulfo nexu adhaeret, nec majori

jure

ea, qvas aliis iatisfacere posfunt propenfionibus appetenda et

eligibriia homini dueimus, quam ea, ad qua© haec fecum confentiens _{propenfio tendit. Neque opus esfe} exiftima-mus, ut jueunditate omnes alias jueundas res fuperante fe nobis irivitis commendent, qua© ad illi fatisfaciendum

condueunt res, a libera enim voluntatis indole fequi

du-dum _{monuimus, ut nulli eligibilium rerum phyfica}

neces-ßtafce adftriftos nos _fentiamus, et concedendum (altern

no-tiobis esfe _{putamus, non magis contra naturam nihil} ni-ii fub _{fpecie boni adpetentem esfe virtutem}

per fe adpe-tere, quam alitus quibuscumque rei vel mediate vel inif mediate _{gratis itaadhaerere, ut propter earum}

jucundita-tem vivere unice videamur, Habemus _itaque

honefta-tem rationis _{lege non temeranda fanélitate}

jusfam, non Gontradicente vel invita natura _{jucunda adpetente} eligi-bilem, nec ullum umquam in foro Confcientias conftitu-,tum fuisfe _putamus, qui non fateri cogatur, fe potuisfe, fi voluisfet, illius jugo dociiem prsebere cervicem, _nihilque impedire quominus velie potuerit, nifi velie noluerit; led

habemus eandem eo modo inter res _{adpetendas fe} vo-luntati commendantem , ut non ex comparatione _cum

aliis rebus _{jucundis et utilibus} enata _{concipiatur illius}

ob-ligandi vis, per fe enim, qnamvis etiam _jucunditate,

qua-lis fenfui humano obverfatur, aliis _{gratis fenfationibus,}

cederet, fe fupra illas omnes et fingulas elatam corifci-entiae _{annuntiat,ad imperandum non ad obediendum}

con-cesfa, causfas vero hujus _{in boneftate pofitae dominandi}

indolis in _{promtu habemus, fi tnodo originem}

propenfio-nis, cui jucunditatem fuam debet eam esfe

memineri-mus, ut fecum ferat e rerum dominio _emancipatam

vo-luntatem, _{legem in fuo fecum} confenfu in finu geftan-tem, _{cujus imperio unusquisque confcientia fe} teneri fa¬ tetur, etiamfi minus morem illi volendo et _agendo