Confmfu G? Adprobationc Ampliß

*

r

/f

ÅUXILIO DIVINO

EXERC1TIUM PHILOSOPH1CUM

OBLIGATIONEN

Qvod

Confmfu G? Adprobationc Ampliß

Coli,Philojoph. in lüuflri

Upfalettß

Lyceo^, PRAiSIDE

V1&Ö

A MPL ISSIMO

MAG. ANDREA

Eth & Pol. Prof.

Reg. & Ord.

Publica

difqUifitioni

^ca, quapar

eß,

modeftta

fiftit,

JOHANNES NORDMAN

Dalekarlus.

In Audit* Guft.Maj. die/£ Martii,

ANNO MDCCXXU.

horis ante meridiem confvetis»

HOLMJ/E,

Literis Werneria&is.

v:

$:£ R:£ M:TIS

magnä FIDEI VIR.0

Sl.CRETARIO

STATUS,

periilusi'ri ac gene-

: ■ rqs1ssim0

baroni, ~ !

DN. SAMÜELI

BARCK,

M.lCESAll SUMMO.

QVod.

Laribusqve.

Teneram

Ma?cenates.Surnmi.

Hane. Ingenii,

Pr£ceps. Quardam. Temeritas. A ut Exigua?. Arrogans. Ja&atio.

Sed,

Favör.- Apollinis. Mufarumqve.

tiamini. Ttaqve. Rogo QvaToqve.

Öpüfeulum Splendidiliimis.

Nomi lgnobiles. Pretiofis* Gemmis. Con

Summom. Illum. Rerum. Omnium.

Precari. Velit. Vos. Ma?cenates.

Fidehl3imos.lnLongam.Annorurn.Se

Pmtluftnum Gcmroßsßmorum

Cliens

Johannes

:••• ^.

s:& Rr«- M^TIS

v MAGNI FIDEI VlRÖ

SECRETA^IO

STATUS,

PiERILLUSTRI GENEROSIS-

SIMOg>UE B MOM,

DN- DANIELI NICOLA O

»»it

HÜPKEN,

.

m.iay.m summo.

Immaturi. Prolem.Foribus. Veftris.

Siftere. Aufus. Sim. Non. Fecir.

Virium. Qvas. Sentio. Qvam. Sint.

Infignis. Vefter. Incredibiiisqve.

Cultoribus. Semper.

Prseftitus.

Pa-

Mascenates» Summ i. Hoc. Leve.

nibus. Veftris.Ut. Solent. Res. Ali<e„

decorata?. Nitere. Mei. Erir.Offren.

Molitorem. Re&oremqve. DEUlVf.

Summos.Patrik. Vkos. Chariflimos.

riem.Salvos.

rncolumesqvetPraeftare.

que

Domimmm Baronum.

Humiltmtts ¥

Nordman.

ADMODUM

RFVERENDO AT<WE

AMPLISSIMO S

VIRO,

MAG. EL AV O

HOLSTENIO,

Apud Pcrnavienfcs non ita pri-

dem Professori Celeberrimo, jam Pastort t

JjpUöbt) apud Dalekarlos

Meritiffimo", ecclefiarumqve proxi-

me adjacentium

Praspofito Dignifllmo,

Patrono,

fmnma fingulari animi

^•

obfervantta

femper Colendo.

T TT exiguum hoc,

Qvod Vobis, Pa

^ lata beneficia, in

gratijjim<e

^men

cum , fereno

placidoque Vultu intuect

poflerum

favöre Vefiro excipiatis,

ma*

dOy

permanfurus

^,

dum vixero, fem

Dignitatumque

Cultor obfer

johannes^

j

admodum

refft,endo et

PRjECLARISSIMO

DOMINO,

MAG. ANDREJ

SANDELL,

Pastori & Prjepos:to

Hede-

morenfiumLaudatiffimo, Promotori

Optima, Qertijßmo, 1

troni Optimi,

ob flurhna Col¬

lis

Cignum ojfiro,jpecimen

mini■> & me, ut huc ujque,

ita in

ximopere et

vohis.peto

atqve

coitien-

per tanti

beneficti

memor^>

Vtftrarum♦

vantiflimus,

;NqrdmAN.

Uti

Hedemora,

Slreborne od) #ögad)fab

r

MtU ANDERS

M?06ODl/

SSKtn i)ögtdl)raöe före Sab«.

fp^n

^.

^man fräfia bet fom

*mS

jTattaö

SBdrbi^f mot mdlgternitKjfm/

if2åf

t befta

mt)<fet fattad/

/ §i! at mifa püdjteri min:

S>M

©en dr floor / fafl meta ftäfwer

33orbe

ffe på annat fått:'

9)?en

förmågan minär fnäfwer/

2ftt min

jlulb bcrala rått.

3agbå enbafl öbmiucft beter/

,©d> min

©ööngiör i bet t>opp/

Jpmab jag lägger for <£t>r ncber/

Sit bet

tageö gunfiigt opp.

papper år mål ringa gåfra/

©frtftPif pappet ännu mer;

©ocj> få will jag mera loftpa' Sår jag leftoa åfyren fler.

©enna gång fTal betta

mara

<Prof utaf min tacffambeet /

Safl jag meet bet ei fan froara

€mot all min

ffplbigbeef.

Ölen fcmab jag ei fan förffolla/

€11' meborben tacfa rätt/

©fal min

trogna änffan falla/

©en jag giör på betta fått.

©U©

0an låte £ber grénffag/

©d> måiftgnaö utan mått/

Uti aft

bmab nag'njin önjtaS/

j?an

af 2lnt)-od» timligt gobt>

2tt? 3 (Mt ftån lif

en

blomma/

©totlfenö fruft blir emigtljen

©It©

til

åra/ €r

til

fromma/

i

ajiig til fågnab/ f;roilfcnår

Sitt £6gfä()Mtc Fare üatw£

%bt'öfic (Son

Jöh. Nordman,

»P»w»»yQ-y».,»»v» »v» , »jr« j.-j-,*yw Y'

:

Propitio Numine

Proémium.

Mnimodam &illi

mitatam agendi li-

centiam humano

generi inimicam effe, maximainge-

niorum inter ho^

divortia clariffime evin-

Qvum enim tot fere fenten-

ti<e fint,_quot funt hominum capita,

& fuum cuique pulchrum

videatur,

qualis futura erat in tanta ftudio-

rum diverfitate vita, fi

nullojure

contineretur ? Pröle&o, _{qvum toc}

mala fibijam mutuo inferant mor¬

tak-s fub lege viventes, lupisLe-

'onibusaue pejores efient, fi pro lubiru lemper vagarentur,

& nullo

A omni-

mines

cunt.

2

omnino framocompelcerentur. Fu* ^,

it igiturneceflarium, legibus con- s ftringi hane licentiam, & hominij

ammali

omnium,quotquot

in mun- danahac cornpagevidemus,excellen-

tiflimoinjuftgijUt

ad illarum amuffin

fuas a&iones componat. Haeaütem

leges adeo communes funt, omni- umque mentibus infculpta?, ut ne

quidem

Cyclopum

feriflimi illasi-

gnorare poilint. Ad

hajJt

^omnes

fa<fti,

hlf linguli

^imbuti fumus.

Pofita autem neceflitate legis,mox ii di fluit obligatio, _{qua tenentur}

omnes, qui fanam mentem in fano corporehabet homines,eidemfe fu- asque adiones conförmesreddere*

Eft enim de eflentia legis, quarcun- que illa fit, ut obliget, fublata vero'

obligatfone, _{legem quoque} tolli ne- cefle eft. Atque hoc a&ionum hu-

manårum vinculum _,

digntim mihi

in primis videbatur, quod exerci-

tio publicolfolveretur. Quod faftu-

xtsego, memor viriumexiguarum ^>

i

p &imbeciilitatis méa? in ^{re täm}ai^

dua enucléahda,tuata, Cåndide Lé-

<ftor, benivolentiam öbteftor ^, velis

innoxiorum conaftiinumcenförnon iniqvuséxifte^e. Fateor,

defideriö

tüo in hoc négotib å nie nori pos- fe fatisfiefi, interim conåtum prb

fa&o te äccepturtim» astas

juvenilis

certo mihi certiiis pöllicetiir.

cäput

i

*•

TN

efcpönendo

vöcabulo,

^uödfä-

A ciem diflertationis commendät,

fribras heuere, eo rriinds necefla-

rium ducimüs, cjiio certius

nobis

haberriufc, non

p'ofTe

^non

orrinibus

notiflimurh efle, quid

illud

hic

ä-

bivelic. Ne _tarnen,

qüod ab aliis

©bfervari Sc (blet,& meretur, änö- bis negle&um dicatur, breviter7o

1

cwfiü ere erit, Ad deriva-

vj A a tiöneül

tionem itaque quod adtinet, com- ^,

pofita

eft

vox

héec obligatio,

ab ob

f

prepofitione, 6c verbo ligo, qvod a Graecorumau>é« five aV« vincio,

conftringo, Latinorum refponden-

te, profe&um exiftimat Chriftia-

nus Beckmannus (0) A-y'-o autem

airo tS Avy*eft,quodvimen fignificat.

.Atqueexiftimat ScipioGentilis, ^re-

ferente _, quem citavimus, Beck-"

manno, mulea juris vocabula in a-"

gris nomina invenifle, 6cinterle-M

getum manipulos, ^quos folentru-"

ftici, ftipulis in modum nodi con-"

tortis adftringere,6cobligare.Hinc<(

per

Metaphoram obligare, miflis

aliis fignificationihus, eft re qua- dam, nodo

quaft

6c loramentis, a-

liquem fibi devincire, quo fenfu a Latinis ^{non raro} au<ftoribus, 6c praeter eos, a Moralis fcientke Ma- giftris, utpote quorum munus eft

de obligatione loqui, plerumqueu- furpatur. Et hoc quoque modoob- ligationem a nobis intelle&am vo- >

lumus. 2.

(a)inmAnuduZlhne44Linguam Latinam.

•

§■

2-

Re&am itaque

diflerendi

ratio-

nem fequentes, poftquam de nota- tione vocis egimus, ipfam obliga-

tionis definitionem adhibendam _pu¬

tamus. Omnis enim, qua?a ratio

ne fufcipitur, de realiqua inftitu-^

tio, debet a definitione proficifci,"

utintelligatur, quid (it id, de quocc difputetur. (a) Sciendum autem"

non eodem ab omnibus modo, de-

fcribi hane noftram obligationem.

f* Juris ConfultiRomani, & inter eoscc Papinianus(£ ) vinculum

juris

ad-"

pellat,quo

neceflitate

adftringimur"

alicujusrei

prseftand^, fecuftdum"

«quitatem

naturatéj&Ha?c

licet

dex-^,

tre fenfuque fano explicari

pofiit

i

propterillamtarnen, quamin fecon- tinetobfeuritatem, in terminis,qui

& ipfi laboriofam

quandam

efflagitant, latentem, merito a no- bis rejicitur. Debetenim, excom- muniLogicörum fententia, omnis

* definitio verbis conftrui propriis"

&

6

«6c perfpicuif* nempe5c res attrk

"butis noüioribus , 5c vocabula vo-

f

"cabulis clarioribus explicari; (c) ideoque ab ea excluduntpr vocabu;

la obfcura, ambigua atque

dubia

^Ä

qvum

verefit, re&eqqe dicatur

am-

biguitas o.bfeuritatis mater;

hinq

non fine cau/Ta a Cicerone diåur^

exiftimemus, fublata apnbiguitate,

rem, qua? in judicio venit,

plane

yideri: ^nec non impropria feu tro-, pica, ^qua? cumin, all.a^a

illa

Papini-

api reperiantur, non poipumusnoa ^*

?um graviffimp virp Cumberlan-

dio, qen infuffi.cientem eam rejh

cere. Dioit autem ijle, verba me-

taphorica,, yinculum, 5c adftringi-

mur, obfcuritateip parepe, cum ea>

haud facilius intqiligaiptur ipfa ob- Iigatione

definienda

(V)

VinculiS;

enim proprje non

adftringitur

^a-

nimus humanus;(*/) certisque

fub-

inde pofitis, 6c fundaiiienti

quad

locofubflratis, obligationem fic u- niverfaliternec

^ncommqde defcri-

^,

t bi poffe arbitratur ^: (g*) Quod

fit

h

f

^a£his Legislatoris, quo a&iones le- ) gi Cux

conformes,

iis, quibus lex

; tertur, ncceilarias effe indicat. Cui

x & ^{nos nec} inviti fubfcribimus, eam

i- optimehuicnoftro inftituto infervi-

iq re pofle exiftimantes. ^Non tamen

r\ ideo, Puffendorfium nobis ^contra-

v» rium fore credimus, defcribentem

ie (/>) Obligationen! per qualitatem

fr moralem operativam,_{per quam} quis

i- praeftare, aut admittere, vel pati

n ■■+ quid neceflitate morali tenetur;

V qvumvelipfa meridiana luce clarius

fr fit, etiam hunc, licetimplicite, ali-

> quam tamen LegisLatoris comine-

i- morationem feciflfe. Morali enim,

ut eft in definitione, neceffitate ad

)- aliquid prasftandum teneri, fuperi-

is, ^orem omnino praefupponit. Nam

fr neceflario aliquid facere, & tamen

fr r^mini fubje&um efle, fen fuperio-

rem aliquern non habere, magis

i- invicem ßbi contraria fünf, ac lux i- _, tenebris, noåique dies, Superior

autem

?

$

autem, quis alius illeeft, quam i-

pfeLegislator,cui rationeejus,quod

}

in nos haber imperii, facultaseft neceffitatem nobis injungendi, le¬

gibus pnecepta facere, iis veroin- terdiöa atqüevetitaomittere?Etve-

rci&£umberlandius, clariffimis ^ver- bis indicat fubjeétum obligationis, quando

dicit,

aéfrones legiconfor-

mes, neceflarias efle iis, quibus

lex fertur. Ideoque fivehujus, five PufFendorfii adduftäs definitiones ufurpaverimus, pcrinde nobis fore exiftimamus. Operativa ^a Puffen«

dorfio dicitur h«c qualitas ^, quia femper in operationeeft, id agendo,

Ut teneatur aliquis prasfcriptam fi-

bi regulam obfervare, <5c ne vel ungvem transverfum ab ea rece-

dat,

ejusque

fines ^ac limites tran-

fil fat, cavere. Quod fi forte ali-

quando, vel ejus voluntate, vel ex

improvifoei acciderit, ha?c eadem

obligatio neque tum eft oriofa,fed

operativa

omnino, id efficiens ^{ut t} faten

faterinecefle habeat

transgrefTor, f

male agendo iram fe

Legislatoris

meruifle, &_{pcena per}confequens

di-

gnum efle. Atquelicet

hac ratione

eam re<fte operativam

dici

nemo

non videat, alio tarnen refpeé]:u

pajßvam ^appellafte Thomafiumtf^c

cum eo (k) Hockfteterum arcpie Budaeum(/)facile eftreperire. Nam eoipfo, quo obligatur homo,

ali-

quid procul dubio patitur;

obligari

eft obligationem pati; eam autem

> patitur, qui non hber atque fui

ju¬

ris eft, fed cui imperata

exequi,

pro

fummo obligantis imperio

in- junftum ;

ideoque

una &

eadem

manet obligationis ^natura, licet&

fajfiva, Sc operativa feu aäiva

di-

catur, cum id fenfu longe diverfb

fiat.

{a) Cicero Mb. /.Of.O(b^Digeft.l&tk*

Cc)Clauberg. LogUont. Cap. S /29»

1 [d:Fienderusin notis[uisadcitatumCUub*

, ' 'Ocum. (e) delegibus Kat.Cap.y§. XI. (f)

todemC. §* 27* ( £) codcm Cap.§f27,

(b) dejure N.&G, CiL Ii, (t) Juri*

PrudrDiv,L.L C- _ijj,(k)Ex.5Col ,Puf^ ,

§• 4 (0part-Z.Pbilof.pratt Cap,i, Ä 5.

§•>

Non praeter rem atque inüfcitu«

tum noftrum fore arbicramur, quo niam de obligatione nobis fermoeft,

varias ejus fpecies atque diftiR<flio-

nes enumerare,quas pro diverfitate

flatus atque conditionis hominum

yarias efle, nulli non conftat. Hoc

autemrite fa&uris nobis, optimum

videtur ordinem a natura prafcri- ^„ ptum fequi,

illamque

omniumpri^

mo quoad originem confiderarej quod fieri non poteft, nifi ipia ob- ligandi principia probe examinave- rimus, _qu^eut inter fe diftincia flint,

ita diftin&as efle obligationes, quae exinde proficifcuntur, indubie cob

ligitur, Igitur naturam

atqué

indo-

lem hominis, nobis penitius infpe- cfcandam _putamus- Qvum v-ro du- a!)U£ partibus conftet divinum illud Ttfrderpanima & corpore, hujus

||

fäbricationem,

pulchram iatls atq*

f

concinnam,

jam miiTam faeimus

, tori in ejus,^ut partis primaria?,con-r

fideratione occupati.

Ubi nobis

ftatim in ipfo limine occurrit ma¬

ximus ille Eclediicörum Cicero;(0)

dicens nos ornnes particip,es

effeu

yatiorJs,praeftami«que

ejus, qva^

anteceliimusbeftiis,a qva omne no-<c

neftum decorumque

trahitur,& ex££

qva ratio

inveniendi officii exqui-<c

ritur. Ergo,quantum natura

homi-

y nis pecudibus,

reliquisque anima-

fibus brutis (omniplape mentis

dis-

curiu deflitutis

pra?fi;at,Hsque eitex-

cellen.tior, ^tanto ar&iori natur« li-

gamine obftridlus eft, ne vitam fi,- Ien.tio tranfeat, velutj illa, qua? na¬

tura prona, atque ventri

obedien-

tiafinxit; fed utoftendat, &docu^

menta det, _qua fit natus origine

cui genus fuum

debeat. (b) Quid-

pe qyum fit

anirnal huic fini ipfa

nativitatedeftinatauii, utcolat eurn,

aUisfocietatem3veinaturaIemvelCi- Yilem*

12

vilem, ipfa illa nafcendi förs _atq;

'conditio, eiimpofuit Obligationen!,

"qua tenetur omnes fuas operas

"atque aöliones conterre ad aliquid

"navandum, quo poffit bene mereri

* de utraquer(^) ideoquepofita pri-

mo natura? dignitate, 5r fluentibus

ab eadem focietatibus, Naturali 6c Civili, ipfam quoqueObligationen!,

quse inde provenit, efle 6c Na¬

turalem 6c Civilem, conftat. lila,

qu$ alio etiam nomine connata di- citur, omnibus hominibuseo ipfo, quod praedita ratione animantia funt, inhasret,feu ipfam rationalem

naturam _, ut talem, comitatur. At¬

que licet quoad exercitium in in¬

fantibus, ingenio adhucimmaturis,

non reperiatur, cum annis tarnen 6c a?tate magis magisque fe exfe-

rit, quamprimum vim ejus intel- ligere cceperint. (d) Et hujusmodi

eil omnium hominum obligatio er- ga Deum conditorem, 6c quosli-

bet alios homines, qua tales. Ha?c

vero

I. vero, Civilis feu adventitia,oritur I ^{non ex} ipfa hominis natura nude

in le fpe&ata, licet eam non ex-

cludat, Ted _pra? fupponat omnino;

verum infuper convendoni 6c con- fenfui humano, altero quafi funda-

friento,innititur. Quales funt mul-

tarum gentium inter fe, 6c civi-

um quoque in eodem regno viven- tium, obligationes. Atque hoc di*

åum efto de obligatione, refpe&u originis confiderata. Prasterea non

raro contingit, ut Perfonae, qua;

invicem fibi obligantur, iint aut interfeäquales, iaque vel in omni-, bus, vel certa faltem ratione: aut etiam difpares. Nam inter hos

quoque obligatio dari poteft. Hinc refpe&u earum, a-qualitatis illam quidem, ina?qualitatis vero

hanc

rede

adpellaveris./d

( a)Lib,1,Off.C.30. (b ) VanderMetilen m

, Prafationeobfervationum in Grotium (f) ibidem{d)Puff, Op, m. L,3. C. 4,§,3. (?) Hoekßetyexer. 3, Col,P%4,i»not, lit,(f)

l4

löftet hic , tibi de öbligatiöné ihajqualium mUtua fermo eft, ^mö¬

teriqua^ftiö: Num fuperior,exinitis

cum inferiori

pacftis

ätqué cöntra-

<ftibus

obligetiir?

Qubd qtiin

cuni

Grotio (a) adieramus, nihil éft, quod impediré videtui4. Nam hit

éft eiFecftus omnium omhinö con-

tra&uum atque coriventionum.qua

demum ciinque

Verbörüni

cx*ail Venianc, ut contrahentes, omnis loci ac Ördinis, teneantur mucuö

prasftate illud, de quö inter eös>

conventumfliit* Obligatio, quaiii

"pröduxit contrarius five cönven-

"tio, nön refpicit perfonanimcon-

^ditiönem atque ftaturti,

fed quid

"aéhim fit. Naturalis enim, & id

^circo höminetti qua hominem, te- 3,net. Quamobrern _zeqiie confcien-

%tiafn fuperiöris ^ac inferiöriS

"ftringit?neque

ipfi

contrahere vd-

^lenti remitti poteft haec jurisné-

Pöteft quidem

irenunciari

if I facultati eXigendi debitUm, qtiöd"

I ^ex conttafttl cum luperiori _quis"

fibi adquiiivit; verum liberari ne "

quit ab efteftu ^, id eft, obligatio-"

nis vinculo, ad prasftandum quod"

conventumvel prömiftum; quidpe"

contradiftorium 8cpariter ridicu-"

lum eft, aliquid egifte, 8c tarnen"

nihil adum, contraxifte & tion ob-"

ligatum efte* _Qiii enim contrahit,"

8c non obligatuf ^ex contraftu,nön"

eontrahit; ea enim contraftüum"

r natura, ut obligentur contrahen*" ^>

tes: fublata autem obligandi ne-"

ceffitate, natura contraftus tolli "

tur, 8c idcirco nihil [agitur. (£)

Cui 8c illud accedit, quod cum a- liorum incommodo, ftnejuftacaus-

fa locupletari _nequeant fuo jure fuperiores. Et ^tantum quideifi de

obligatione,'

_{refpeftu perfonarum} t

quas ftringit, fpeftata. Porro re¬

fpeftu efficäcias, in perfeäam 8c

imperfeäam

videtur pofte dividi

^

obligatio:

Uli refpondet jus perfe-

ftum

16 _y J

dum in aliquem,

quod etiam in L

foro adionem concedit,* huic vero /

imperfedum, ex folo

humanitatis

jure proficifcens; licet

h«rc

irnpro- prie obligationis nomine

veniat.

Tandem ratione durationis, eft vel perpetua, quae exiftente,

cuiineft,

perfona tolli nullo modo poteft,

vel

temporaria ,

cujus

contraria

plane

ratio eft. Poftremo mutuä & non mutua eft; de

quibus

omnibus vi¬

de plura tradantes PufFendorfiuili (c)& Hockfteterum. (d) Noftroin^ f

ftituto fufticiat pra^cipuum recitas- fe, & brachio duntaxat leviattigis-

fe.

(a)Hb.2.C. 14.§, 6.(£) Van der Meiden inlo<

cum citatum. (r) Op. M Z..3. C.4, (d')

ILxer.y Cel, Puff.

Siqudem

autem

plane fruftra*

neum foret, immo& abfurdum,

vel¬

ieeum obigare, qui

requifitis ad

^;

obli-

n Obligationen!

reeipiendam

neceffa-

0 I _riisdeftituitnr, ratio ordinis intra- s ftanda hac materia a nobis poftu-

- lat, ut cauflas^ ob quas obligari ^re-

k äe quis

poilit»

hoc in loco colloce-

1 _mus;

quarum una quidem iplum

■) obligandum refpicit, atque

ab ejus

il _natura neceilario fluit, altera in-

e fuper refpe&um ad

fuperiorem

hä¬

ri bet. Illa iterum in duos quafi ra- i- mosabit, _qui a fana ^mente atque

n ratione, tanquam

fuo

arbore,

^ f mirum in moaum

propullulant.

In-

5- telle&um primo loco non immeri- toponimus, cujus inAgni, prxcx- teris animantibus»gaudethomo di¬

vinum illud miraculum, lumine ,

quo res, qua? ipfi offeruntur, An- gulas, modo licet difpari, intelligit, confequentes ^cum primis aut con-

jungit,

aut

feparat,

easque omnes ratione tandem concludit. Ratio-

[• nemhabent, inquicCicero, (a)hö- mines, _mentemqueidatam a natu- i ' ra, & acrem, & vigentem ^, celer-

B rime-«

lö

€t rimeque

multa fimul agitantem,

/

"

5c, ut ita dicam ,

fagacem,'

"

qua? 6c

cauflas

^rerum

5c confe-

u cutiones videt, 5c fimilitudines

« transfert, 5c cum praefentibus

IÉ fucura

copulat,

omnemquecom-

u ple&itur vita?

confequentis fta-

u tum. Sed quoniam non

fufficit

ad obligationem

producendam,

ut aliquis legem, qu^que

illa fieri &

nen fierivult, intelligat; Verumin- fnper requiritur, ut in

ejus,

cui

lex

fertiir, poteftate fit, omnia

illa

pras-

"cepta obfervare, iisque

fe

5c

aéiio-

nes fuas conformes reddere,

quod

officium foli voluntati competir.

Hinc necefle eft, ^ut aliquid de ejus

natura 5c indole in medium profe-

ramus. Ubi primum obfervanduffl

eft, eximia quadam libere

agendi

facultate, _quam libertatem

nomi-

namus, pollere noftramvolnntateni)

fecusac intelle&um, cui

impoffibile

eft res aliter comprehendere, at*

que eidem Fe ftftunt illarum

ideae.

Depre-

1

L Déprehendimuis enim in nöbis,

cir-

j'/

^ta res quocunque

modo

perceptaS

atque intellédtas, facultatem ad eäs

es

vel ad petendas vel rejiciendäs,&

qui-

us

dem talenij

qila

pluribus objedtis

n. tnenti

propofitisjüftum vei.äiiiqua

ef*-

a. ^erej

relicjuä averfari poflimus;

aut

cjt ünö

duntaxat propöfttq

^

id

admitte-

re & nöri admittere, Fåcéré & höå

$

facere

^queamus.

Sed

^neque h&c

fo-

n.

ia

geiiuiriam völuntatisnaturam ex-

ex

haurit

j

fed

tina

adhüc

nobili ad-

x. '

fedtiöne

orriata eft: ut ea qu£ agit*

Iö. hön ex Interna quadam äc inevitä-

0(j

bili

^naturs neceflirate agat, fed ut

rjr prineipiö intrinfecö fpöntaneö ^? ci- jus

tra neceffitattm phyficani

^,

ad eäj

fe. quas placerit^> fe

jmoveat,

& contra

Ifn

ab illis

fe avertat, quae fibinöncon-

1(ji gruä videntür. Neque verb eani

nj. controverflam

noftram facimus,

n1)

confiftatne éflentia völuntatis

in

ejus

(jje

indifferentia

äd res, an verb in de-

at.

terminatione

libéra; quoniam rhul-

ta _iiimis toacervando _■> juftam för-

IJ B i tiiarii

10

mam opus fuperaret Süfficfct hoc,

quod

de

ejus

indole breviter a no-f bis di&um eft. Atque jam peten- dum eft,

quod

initio

hujus

ftatuimus, unam

obligationis

reci- pienda cauflam, efle voluntatem

in diverfa & diftin&a flexilem.

(4) L,2. Qepnibusbonorum maier^um» I

Quod fi veroha?c, _{qua? a} nobis

Jam

prolata funt, alicui ejusmodi viderentur, adqua?frontem contra-

heret, bunc _{rogamus ,} circumfpi-

ciatvel rantillum fuam ipfenaturam:

qüofääo, quin facilem nobis aflen- fumpnebeat, nuili dubitamus. Ubi

tarnen non negamus efle qua?dam,

qua?

fingularem

quandam proclivh

tatem voluntatxadferant, &verfus alterutram partem eam vergere fa-

cianr. Valent multum peculiares ingeniorum

difpoiitiones,

afTe&ibus

quoque & coufvetudini vis haud

6.

exigua

J

^{. : ... • . .} - 21

c». exiguatribuendaeft, eumhafcusque eovaleat, ut fi naturam ipfamnon

n"

fuperet, vix ab eadem fuperetur, f Nulli tarnen horum tantam vim in-

:i" elfe credimus, utlibertatem volun-

m tatistollant, quin illa

adhuc

in

di- cc

verlam partem pertendere

poflit,

<e

inquantumi(be

fpeftant

ada&io- ct

' nem

aliquam

moralem

producen-

tC

dam. (a) Sed, concedantur hajc omnia,jdicunt ilii, qui

libertatem

voliintatisimpugnanc: unumtarnen

ai argumentum reftat,

quod

eam,pe- nitus ii non deftruat, aliquotarnen

l1- modo infringat;

idque ab ipfa

boni

n: natura petitum» Narn non

poteft

non voluntas bonum _, five ^verum

&1

fit, five adparens,in genere femper V avere, malum vero omne, qua ta-

l' le, averfari; quoniam

fi

in

hoc fer-

lS reretur, eo ipfo natura? fua? deftru-

öionem defiaeraret. Atque

his

ita

*s pra?miflarum loco pofitis, conclu-

fionem inferunt?, libertatem volun-

, tatis plane nuilam, eo quidem re-

ia B 3 fpedhi

22

fpe&u efTe.

Quam fententiam etk

am Budasus (b) fovet, cujus

ha?6j

xx funt verba: Quamprimum vo-

f<

luntas bonum aliqupd, aut ab in-

"

telle&u , aut ab jmaginatione, y vel ip.fis eriam fenflbus exrernis

<{

repraefentatum percepir, non po-

" teft non illu.d amare atqpe adpe-.

"

tere, ficut malum, quod ut ma-

<4 lum percepit, necefiario fugit &

"

averfatur.' Et Puffendorgus

(cj.

** ipfe

confitetur,

hane eiie volun-

" tatis naturam, ut bonum _{in ge-*}

c<

nere femperadpetat,maluminge-,

"

nere

femper

ave retur. Nam con-

u tradiftioriem non obfeure impli-

"

care, inquit, non ferri in id,

quocj

« congruum tibi vides, &ferriin ic(

** quod non congruum tibijudicas»

Hocvero nihil facitadnofiram fente-

tiam.projibertatevolu^ntatispugnan- tern,infirmandam. Narn _qvum

nihil

jubeantleges, n,ifiquod bonum,nihil-

que vetent,nifiquodmalum fit;aper-, tiffimum eil, yoluntatem nofiram

hoc refpe&u

ad

eas

optime aptatani

eiTe;ideoque

exiftimandum, liberta-

tem modo fibi quam maxime con- venienti afierendam eile, 5c nonad

ea,qua? omnino

drifacL iunt, exten-

dendam. Multa _prastereaalia

adfer-

ri Scpofient, 5c

folent

a

quibusdam

ad libertatem hanc minuendam;

quäle

eft illud de prasfcientia DEI:

quorum tarnen

pondus, poft aceu-

ratum examen,nullumplane

eifede-

prehenditur,

Atque, fi,quod

^res

eil,

dicamus, moralium

a&ionum indo-

les hberam omnino

eligendi

agen-

dique potentiam

effiagitat, adeo ut

negata

fublataqWe libertate, nullus

virtutibus 5c vitiis locus fit, 5c ne¬

mo per eonfequens poena

vel

praj- miodignus:

Quinquodlegesomnes

fruftranea^ fbrent,

tyrannidemque

faperent, 5c

quod maxime impium

efi, Deusomnis puritatis

fons

atque origo, fcelerum

5c flagitiorum

o-

minum caufia ftatueretur.

(4) op.m. Lti, §. 5.

(b}

Demen¬

te c, 2, Seft.i. §,

XiifcfL,

^i, op,m, c.4,$ 4,

B

14 $.

7.

24

«• 7. ^

J

Quia veroad Obligationen! pro- ducendam necefte omnino eft , ur duo concurraht: unus, qui ^eam re-

cipiat,alter,qui

injungat;ceu

claris-

fimum patet, folum mtellecfturn, Sc

nudam voluntatem ad illam _pro- ducendam non fufficere^Ted infu- per requiri vinculum ^, quod ^eam conftringat, certisque limitibus ac cancellis circumfcribat. Hoc autem cum

fuperioremnecefTarioagnofcat,

altera nobis caufTa difcutienda re-

ftat, cur ad legem fe fuasque

a&iones componere teneatur ho-

mo: fcilicet quia a poteftate fupe*

rioris ^non eft immunis; qua

ad

priorem accedente, obligatio quin oriatur, nihil eft,quod obftat. Nam

ubi ahcujus vires agendi ad unum, eumque neceftarium agendi modum

ftint iiligata?, (a) ita utinternoim-

pulfu ab eo nonpoflir digredi; acftio

nonmoralis eft, _neque

fub

nomine mo-f

u morum venit,

Ted Naturalis audit,

/

j hoceft, talis, qua? ex neceflitatjg na-/*

tura? fit atque

producitur. Et

quan-

do quis

neminem habet fupra fe po-

fitum, id eft, ubi fuperiorem

ali-

quem non

agnofcit; nullum aliud

vinculum ad libertatem ejus

refrae-

nandam atque

compelcendam fatis

firmum & validum reperiri

poteft,

quonimus

quicquid velit, ippque

placeat, pro

lubitu

queat

facere

aut omittere. Atque ut ea, qua?

- jam

paullo liberius diximus1,

can-

cellis includamus

anguftioribus,

paucisque

comple&amur, ille obli-

gationem recipere

poteft, qui 5c

legem obligationis

fontem intelli-

git, 5c voluntate

libera 5c ftexili

gaudet: qui tarnen

etiam fraeno

iibi a fuperiori

inje&o videt, in fua

poteftatenon

efte, illud ipfum difcut-

tere. Ettalem Naturam atque in-

dolem hominemhabere, cuique

ob^

vium eft.

(Puff, Op,^m, L.i«C, 6, §, S,

B _s §• 8.

% 8.

Examinatafic,promoduIo inge-

aii, natura humana, nobis ulterius

in brutorum a&iones inquirendum

eft, an& ilte tales fint, ^ut fuh obli- gatione

cadant ? Ubi quidem fate?

mur, exa&am quandam, tanquam ad Lydium lapiqem, trufinationem

hane rem poftulare ; qua*samen

eotutius fuperfedere poflumus,quo

certius omnibus fit, eandem hane

materiam _opere anrea peregregiQ

difcuflam efie, Pra?cipua igitur,

qua? noftra inftituto inferviunt,

ob-

fervafie _, nobis fatis erit, Et

quidem,

rationem iis

nullam efie,

ex quotidianis eorum

a&ibus,

utut

il-

li fagaces fint, fatis fuperque con- ftat. Excellentia enim ejus cum vita tam fordida atque

abje&a nul-

,lomodo confiftere potefi. Efie au-

tem vitam hane, brutalem cogita, fordidam, exinde probamus,

quod

nihil fentiant nili

voluptatem> & ad

eara

tam fplam omni impetu

ferantur,

quantumque

fenfu gaudent,

move-

antur ad id,

quod adeft, quodque,

pra?fens eft.

intelle&us in iis

qua-

Iis?refpondetCicero,

(#)quod

co-

u gitando nihil

agunt,aut

ipquirunt, cc

confequeptiasno.ncernunt, neque

"

cauffas rerum vident. Sed objici c-

nobis pofler,

effe aliqua,

quae

licet

hörnirvF^ropria fint, eorum tarnen

\imbram aliquam in

brutis cerni-

pius. Hominem inter animantia

novimus folum facultate

loqvendi

prseditum: &

nihilominus inficiari

quis no.n poteft,

quasdam

ex

brutis

fermocinari pofie^,

verbaque

pro- ferre,nihilvel partim

3billius diftin-

0a. Pr^terea dignofcunt fe in <c viumvocibus, & cumirafcuntur, <c

edunt vocem jurgio

fimilem,

5c "

cum fe ex intervallo vident, _gra- tc

tulandi officium voce declaranfc cc Nobis quidemvoceseorum

viden-

<c

tur inconditae, ficut illis fortafle (C aoÄr«,

fedipfis,

quas

fe intelli- "

gunt,

28

ÉC gunt,

verba

funt.Deniquein omni

i

<c affe&u certas vocis notas expri-

*c munt, quibus habitum mentis

"

oftendunt. Rifus quoque homi-

<c ni proprius, & tarnen videmiis

<4 in reliquisanirnalibus quaedamfi-

€t gna tetitiae, cum ad lufum ge-

<c

fiiunt,

^aures demulcent, ri&um

f( contrahunt, frontem ferenant,

<c

oculos in lafciviam refolvunt,

<c

Quid tam proprium homini,

<c

quam ratio & Providentia futu-

"

ri? atque funt animalia, qna? !a-

Cl tibulis fuis diverfosSc pluresexi-

<l tus pandunt, ut, Ii quod pericü-

"

lum inciderit, fuga pateatobfes-

> fis, quod non facerent, nifi in-

C( eflet illis intelligentia _{Sc cogita-}

tio. In fpecie ad fingulorum

a&iones rimandas lefe accingere>

longum foret,<3c labor plane Hercu-

leus. Interim non poflumus non fatis admirari illam apum fub du-

ce combinationem, quibus omnia

communia funt, quique in

republi-

ca

29

t ca

quafi vivere videntur. Formi-

carum quoque mirus ordo 8c con- cordia _, qux aeftivo temporo ^con- gerunt, quicquid, ingruente hieme, ipfis alimento eile debet, in fui ad-

mirationem nos rapit. Cetera <c

animaliaprobedegnnt: congrega- rividemus, 3c Rare contra diffi- "

milia: leonum feritas interfe non tC

dimicat; ferpentum morfus non petunt ferpentes; ^ne maris qui- £c

dem belüge Sc pifces, nifi in ad- tc verfa _genera,fasviunt. (r)Curam "

8c defenfionem eorum _, qua? a fe

procreatafunt,cum damnoplerum-

que proprio, 8c ipfius vita?difcrimi-

ne agunt atque fufcipiunt. Er hinc fortaffis moti Juris ConfukiRoma- ni, jus naturale eile dixerunt id, quod natura omnia animalia do-

cuit« Verum, fi quod ad hxc omnia fententiam noftram aperiemus ^, negamus has brutorum a&iones, tyunc _appetitum focietatis,a princi-

* pio

aliquo

intelligente, mentisquo-

dam

dam difcurfu atque ratiociniö,

de-

^-

liberatione 6cjudicio provenire: fedä

folanatura?inclinarioneproficifci di- cimus,6cidcircönullam Obligationen!

pati

poiTe.Requirifiir

enim,

utfuprä

a nobis demönftraturii putamus*

ad

obiigatiöném

pröducendam

^*

volun-

tas diverfa 6c Héxilis.-{brutoriimve-

ro adpetitus atque

impulfüs

^,

omni

loco 6c terhpoiré idém eft* & fibi,

«nanet iimilis: nec alius hoc, alius illo tempore* divei-füs puta 6c prio¬

ri contrarius* éafiftit. Nam cumiri*

ftin&us natur# illörurri a&iönesdi*

rigat*

neceflariö feruntiir

in ea,qua?

fenfibus grata funt; Haec autem averfari, 6c cöritraria ädpetere, iri

eorum poreftate nön eft pofitum;

ideoqtie fine

jure

aliquö, fine

lege*

& ab ^ea refultante obligatiorie, vi-

vere cörifendä Tunt. Hoihinum ve- rö tötfunt inclinationes, 6c volun-

tatum divortia, qiiot brütorum ge¬

nera, fpecies 6c individua. immo

ünus fibij ßepe ipfé contrarius

eile

poteÜj

3t

poteft, utjamvelit,

qua®anteano¬

ta _, & verfa vice. Lx éo autem,

quod

brutaafuperiöris

imperio non funt immunia> nitllomödofequitur,

ea Obligationen!

fuftinere. Conjun-

ftim enim _{> non} feorfim ätqué fe-

paratim,

fumendä funt ha?c requi-

fita obligationem

producentia, At-

que fic

qüidermquantüiti ad

ea,cön- llat,

quod

non

funt ob deficien-

tem rationem

öbligationis

capacia.

(*) L, off,\ ^i. C, \o.

(I)

LaBantiusde irx

DEl. C. 7. (<r) PliniusprQ'emJ.7.

i

9.

Quoniam in ©eV?» feptima di-

ximus, hominem nobiliffimum illud

& excellens animal, vinculi hujus, quod obligationem nominamus,ca- pacemefle, qua?ftio nova orituriua

non carens difficultate : An illa in- fantes ingeniö

nondum

maturos

obftringar

? Argumenta ex utraque parte

32

parte

funt, momenti fane

^{non mh}

nimi. Pro adfirmativa hsec inpri-

mis pugnare

videntur; fcilicet

in*

fantes, utpote

homines & humana

natura prceditos, iis quoque

gaude-

re facultatibus, quibus eam orna-

tam

deprehendimus, intelleäu

&vo- luntate. Intelleélusautem(Scvolun-

tas caüflae obligatiönis funt. Hinc

talisfluit <t-jaao7%oV. Quicunquere-

qvifitis

ad producendarn obligatio-

nem neceflariis, intelle&u ^{ac vo-}

luntate ,

gaudeut, illi

ipfo etiam a&u revera obligari pofiunt. At-

que infantes;

Ergo. Sed

res

adhuc

in obfcuro manet. Quanquamenim

non negamus,infantes,quahomines,

Sc ab hominibus in lucem editos,

Dercipiendi volendiquepotentja

pol-

ere : nam prorfus eft

impoffibile,

lumanam naturam absque ea con«

fiderare, cum hxc fit, quae fingu-

larem

quandam

fpeciem

animantis

å reliquis omnibus

diftin&am

con-

ftit)(uat

atque

fupponat;

non tarnen

ftatim