D IS S E R T A T IO H IS T O R IC A , DE
O R I G I N E
L U D O R U M M I M I C O R U M ,
PROXIME A N T E FESTUM
PASSIONIS DOMINICÆ,
N W W M B O M W '
QUAM ,
V E N I A A M P L I S S . F A C U L T . P H IL O S . U P S A L ,
PRÆSIDE
ILe ER/CO /W. f a n t ,
H 1 S T U R . P R O F . R E G . E T O R D . S. R. S. M.
PRO G RA D U PRO PO NIT
Jonas Zacharias Hjelmerus,
St i p. Ka h r. Sm o l a k d u s.
I N A U D . G U S T , M A J . D. 1\ A P R I L . I 7 8 2-
U P S A L I Æ ,
a p ud Jo h a n Ed m a n, d i rect, e t r e g,a c a d. ty p ogr.
D E O R I G I N E L U D O R U M M I M I C O R U M , P R O X I M E A N T E F E S T U M
P A S S I O N I S D O M I N I C Æ .
§• I.
Æ
qualitatis illius naturalis, quæ inter praecipua fuit ju ra, ab hominibus, ubi civili fefe fubjecerint imperio, relignata, adeo tamen illos fenfum arque amorem retinuiffe, ut quavis occaiione ejus vel fpe- ciem tantum adam averint, res eft, quam omnis tem po
ris loquitur hiftoria. Quoties enim follemnes quaedam optimo N u m in i, ob earum rerum largitionem, grates fol- v e r e n tu r , quas maxime ad humanum ufum & com m o
ditatem conducerent ; faepillime in hilaribus, quibus illæ celebrarentur, id a£tum fuiffe novimus, ut hom ines, qui in viliori vitae conditione degerent, ejus rantifper obli- vifcerentur meliorisque fortis participes fierent. Ut ma.
gnum Judaeorum annum Jubiläum taceamus, in quo fer- vos cum liberis fu is, line dato redemtionis p re tio , m a
tt umiffos fuiffe conlfat a); ut Dionyftaca & Cerealia Grce- corum licco praetereamus p e d e , in quibus fumma vel infimae plebeculae & fæpe effrenata permitteretur licentia;
fufficit, ut fella quaedam veterum R om anorum , ad re- centiorem hifloriam proximae g e n tis, in fcenam p ro v o cemus. Antiquilfima eorum Lupercalia e ra n t, in me
m oriam gentis conditorum Romuli & R em i, quibus lu
pa ubera præbuilfe ferebatur, menfe Februario obiri fo- lita, in quibus feminis potilfimum, line fortis diferimine, quaevis concederentur, haud fecus ac in Bacchanalibus,
A 2 quae
fl) Levitic XXV, 54.
quæ vërfus autumnum, ob felicem vindemiam, Libero patri perfolvebanrur, viri & mulieres, ex omni genere
& conditione invicem mixti,, quævis ludicra & indecora fæpiflime committerent. Maxime aurem æquata erant ingenuorum hominum cum fervis jura in Saturnalibus, a XVI. Cal. Januar, feu d. 17 Dec. per feptem dies con
tinuatis, fub quibus non tantum omnia publica privata- que ceflabant negotia, tempusque tripudiis, cantibus &
conviviis integrum tribuebatur; fed <3t fpecialis, qui hifce deliciis præfideret, rex eligebatur fervique cum dominis non menfarum m o d o , fed & vitæ domefticæ reliquas partiebantur lautitias. Proxime his ludis, quos libertatis Decembris nomine prædicat Horatius b ) , fubfequebanrur Sigillaria y ad populi palatum & oble&ationem etiam ac
com m odata, in quibus fub Sigillis, (Marionettes ) arte fi- ftili fabricatis, perfonis ( Helmasquer) & ofcillis (Halfmas- quer) latenti fuo genio liberius indulgeret. Atque hæc Sigillariorum celebrandorum occafio unica fere fuit, qua ejusmodi perfonatos homines in publicum prodiiffe apud veteres conftar. Ceterum in fcena agentibus a primis ejus initiis, Tbefpis videlicet temporibus, confvetum fue
rat perungere fæcibus o r a , quibus vero dein perfonam pallamque honeftiorem induxit Æfc/jy/us. T h e a tro ru m fcilicet a noftræ aetatis rationibus diverfa conftru&io ta
les humanæ faciei fuperinduclas imagines, ad augendam magnitudinem, neceffarias fecerat, quæ, ubi integram a bfconderent, perjome, ubi dim idiam , ojcilli nomine in
signiebantur c
§.11.
b> Lib. I I . Sat. 7.
c) Conf. inftar o m n iu m Roßni Antiquir. Rom. fb D iffe rt, fu r ht Snttre in V III:va parte fplendidi operi* P iccarttani, Ceremonies & C o u tu m es Relififaufes de to u s le* peuples d u m onde, p. 1 4 1 .
§. IL
Minus quidem honorificam Chrifiianismi rituum ori
ginem fuppeditat gentilismusj fed ita illum uno alterove temporis articulo comparatum fuifie reflatur hiftoria, ut hunc referret quam fimillime. Confirmat id etiam, quæ præfentis rei ell, disquifitio. Quidquid fcilicet in Bac
chanalibus, Saturnalibus & Sigillaribus fibi permiferint R om ani; id omne velut conjunxiffe videntur primi Chri- flianorum in Feflo fuo celebratifiimo Fatuorum, quod, per omne medium ævum continuarum, certe non inde
coris fuis cerimonis ulli gentilium ceffir. Conqueritur de eodem fuo dudum tem pore, Sec. videlicet IV, S.. Au- gujtinus à) Seculoque VII in Concilio Toletano publicae, ad illud abolendum, procelfiones & jejunia, folita illa ecclefiæ Romano Catholicae remedia, inflituebantur. In terim tamen hæc non impedivere, quo minus latius la- tiusque malum ferperer & in ecclefiam quoque Graecam tran liret, in qua per multa fecula, cum faranîcis fuis fal- tationibus, indecoris clamoribus & canticis ex triviis &
fornicibus perceptis, graffarum fuifie ad an. 956 conque
ritur Baronius e \ Scilicet qui his facris, a Calendis Ja
nuarii incipientibus indeque etiam Kalendae di£tis; ad Do
minicam vero Epiphanias usque durantibus, intereffent;
illis follemne fuit, perfonatos, vel fingulari veftimento*
rum genere te&os, adefie in ecclelia, Epifcopum vel pa
pam fatuorum eligere, faltationes & tripudia, fub can
tionibus etiam maxime obfcenis> circa altaria exercere;
immo & fequîori ætate chartis & tefferis in iisdem lu
dere. Quibus autem maxime hi lufus arriferint, Clerici fuerunt ipfi, de quibus querelas movet Concilium Parili«
A 5 enfe
d y Seimo 215 de temp. & Homilia de Kalendis Januarii. Conf.
Ctdreni H ili, p. 6 3 9 .
c ) A nnales ecciefiaft.
enfe an. 1212, quod in iisdem Epifcoporum infignia lu
dibrio etiam exponerentur ; Conciliumque Bafileenle an.
1431, Self. 21. Can. 11. in facerdores inv eh itur, quod Epifcoporum , regum & principum perfonas ..limulare auderent. Omnium autem optime illorum hoc in ludi
cro mores depingunt litteræ Univerfuatis Parifienfis de an. 1414; fiquidem illos perfonas muliebres & quam maxime terribiles aflumfifle, Epifcopum fibi præpofuiffe, faltalTe in C horo ecclefiæ perque fora & plateas choreas duxifle , cum ridiculis geftibus, ad cachinnos populi ex
citandos, teffantur. Immo an. 1528 Parifiis & 1577 Lug
duni Franc, adhuc neceflarium fuit, ut hi Chriftianismo indigni mores publice prohiberentur f ). Gemina hifce fun t, quæ de Fefio Afinorum apud medii a?vi fcriptores narrantur. In memoriam fcilicet S. Salvatoris, in Egy- p tum , ut credebatur, ab Afino portati & Hierofolymam etiam hoc animali inve&i, inducebatur illud flato rem- pore in ecclefiam, mitra & pallio facerdotali maxime conlpicuum magnaque hominum turba fliparum, allve- fa&um infuper, ad certa quædam templi fan&uaria , g e nua fle£tere arque ad cerros populi cantus balare. R idi
culus non minus, quam impius, canebatur hymnus, quem heic adferre juvat :
Orientis partibus Adventavit A'/imis Pulcher £/ jortiffimus Sarcinis aptiffimus.
H é, fire ane, bê.
Hic in collibus Sieben Enutritus Jub Ruben,
Trans-
Saltu vincit hinnulos Damas & capreolos Super Dromedarios, Velox Madianeos.
He, fire ane, hé Aurum de Arabia Thus la Myrrham de Saba
Tu- f) Cfr. Mémoires p our fervir a 1’ Hifioire d e là Fêre des F o n x , pnr M . • T illio t, flp. F ic c a r t, 1. c. ubi & fplendidiflimas figuras îtneas hffc illuflrantes invenies.
Tr anfiit per Jordanem, Tulit in Ecclefia Salutat in Betbleem. Hirtus Afinaria.
Hé) fire ane, hé. H é, fire aney hé•
Dtim trahit vehicula Cum ari/lis hordeum Multa cum far cimi la, Comedit carduum, Illius mandibula Triticum a palea Dura terit pabula. Segregat in area.
H é } fire ane, hé. H é , fire ane y hé.
Amen dica s, Afine\
Ja m fatur ex gr amine y Am en, /frra , Alpernare vetera Hé) fire ane,
Populus fcilicet, ad Angulorum verfuum finem, loco confirmandi Vocis afinorum m o r e , quem & maxi
me referret, balatum ederet £ ) .
§. IIL
Sed forrafiis haud abs re fuere ejusmodi religioni ipfi 3 fiib ejus c o rru p tio n e , immixta deliria, ad recrean
dos animos & compenfanda tæ d ia , quæ fub flagellatio
n ib u s , jejuniis ceterisque pietatis excercitiis devorare a- lias neceffum habuerant. In primis longitudine tem po
ris non m inus, quam fevera obfervatione fefe confpi- cuum reddiderat Jejunium illud Qyadragefimale, a die m ercurii, Qyinquagefimam feu Dominicam Eflo mihi p ro xime fequenti, ad diem antepafchalem p er XL dierum fpatium fefe extendens;unde haut m iru m , quod haec hi
laria illud quoque potillimum præceflerint. Jejunium hoc- ce Sec. II. per XL tantum horas obfervatum fuiffe con
flat j
g) Tilliot, 1. c. p. I I .
flat; fub illo fcilicet te m p o re , quo Chriffus fepulcrum renuiffie putatur, i. e. a meridie diei paflîonis dominicae ad horam fV matutinam diei Pafichatos, indeque p r i
mum nomen Qvadragefimœ, feu Qvadragefimalis, fqrtitum eft. See. vero VI in ecclefia Græca & VIII in Latina ad XL dies fuir prorra£him , quorum numerum invenies, fi a fupra allato tempore dies Dominicales, quibus non jejunare liceret, fubtraxeris b). Ut autem integro hoc tempore a carnium, o v o ru m , cafei, vini aliorumque a- limentorum firmando corpori infervienrium confumtione fefe abflinere deberent, qui orthodoxæ adhaerebant eccle- fïæ; nuptiarum quoque, ludorum Scenicorum aliorumque hilariorum celebrationes effient prohibitae, ita , usque ad initium tam durae conditionis, voluptatibus atque luxuriei indulfiffie deprehenduntur. Supereft adhuc nobis ejus rei memoria in nomine diei, hoc jejunium proxime praece
dentis, Sv. Fet tisdag, Gall. M irdi gras d id i propterea, quod in illo lautius convivaretur, immo & in ferculo, hoc die ubique a noftratibus comedi folito, Sv. Hetvdgg.
Fuit fcilieet illud antiquitus panis g e n u s, quod pridie jejunii quadragefimalis, calidum & cum vario aromatum genere piftum, muneri invicem mittebatur i ) quodque apud Saxonire inferioris incolas etiam dicebatur Heetwege^
ab Het, calidus, & wecken, quod panis rotundi genus eft k )
§. IV.
Sed multo majora atque illuftriora hujus fatuitatis medii aevi veftigia habemus in ludis illis mimicis atque perfonatis, qui in primariis Italiæ urbibus, proxim e ante
fe-
l>) Balters K y r k o Cerim. p. 2 7 1 .
») Apu d Gallos hoc rem pore in ufu fuifle teftatur T u rn e b u s , AiI- verfar. Lib, X X I I I . cap. I O , ubi & g lo b u lo r u m ( i r a enim vocar) genus apud Gnrcos fuifle, quod hunc n o ftru m panem ex afl*e refert, d ç m o n l lr a t.
k ) Ih r e , GlolT. SvioGoth. in . h. v.
feftum paflionis dominicae, celebrari folent atque fub nom ine Carnaval venire. Perinde nobis eric, fi hæc vox deducatur a Latinis vocabulis Caro Sc vale, quafi carnis efura hac tempeftate valere juberetur, five ab antiquis
<jallicis C a m - a - val, quod fonat Caro abfeedit, feu tempus carnes comedendi. Sufficit notafle, ex medii ævi feriptoribus, Dominicam QuinquageflmamCarnelevaleM e
diolani fuifle di£lam Si alibi Dominicam de Carnelevario, hosque Bacchanalium dies femel atque iterum Carneleva- minis nomine infigniri /). Diverfo quidem temporis fpa- tio Venetiis atque R o m æ , principali illorum fede, cele
b ra n tu r, fed uno eodemque modo. Incipiunt in priori urbe pridie narivitatis Chrifli Sc du ra n t, interrupta ali
quoties ob intercedentes dies feftos Sc pœnirentiales ferie, ad pridiem jejunii quadragelitnalis. Mane tum Sc vefpe- re perfonis induti viri fœminæque in publicum prodeunt, per plateas partim pedibus ambulant, partim curribus v e h u n tu r, frequentant fpe&acula, choreas inftituunt cer- tisque in locis, ridotti di£tis, chartis ieflerisque ludunt, Perfonarum habitus is eft, ut ftola plerumque nigra Sc ad talos fere demifla, mantello vel domino, corpus tegar 5 larva autem d u p le x , nigra bautta Sc alba volta, faciem operiat. Magna autem horum ludorum feftivitas Sc quae
vis fub mentito habitu dicendi agendive libertas innu
meram peregrinantium copiam huc attra h it, unde maxi
m a hominum in urbe frequentia. Romae pridie fefti E- piphanias inflituuntur Sc aequali tempore continuantur, ita ta m e n , ut medio etiam die in plateis oohfpiciatur per- fonata hominum turba. Equorum curfu carminumque, Satyricis di&eriis fparforum, cantu diftincla funt etiam Carnevalia Romana. Sed qui plenam utriusque notitiam
_______ _________________ B hau-
l ) D a Catige, Gloflar. Med. <Sc I n f . L a t i n i r . in voc. Carnelevale, Cr.rtielevamtn & Carnei evarirm , Vocis HJius mentio fit du d um in charta d i a n n o I 1 9 5 .
haurire voluerit, itineraria adeat Italica, harum deliciarum commemoratione nimium quantum referta ///).
§. V.
Supereft, u t , quæ eorundem rituum monumenta fuppeditent antiquitates patriae,, paucis oftendamus. Pe
culiaria fub religione Romano Catholica apud nos infli- tuta fuiffe Convivia Sacra, halcyoniis & compotationibus non minus, quam numinis cultui dicata, Svecanoque idio- mate Gilden di&a, non opus eft, ut niuJtis confirmemus, cum Differtationem Academicam, quæ hæc illuflrabir, brevi fciamus prodituram. In noflram vero rem adfer- re lubet, inter reliqua flata & ordinaria tem pora, qui
bus hi Convivae c o n v en e ru n t, etiam fuiffe tres dies ante caput jejunii qvadragefimalis, quibus cultui facro temulentiam immifcerc haud intermiferunt. Peculiaris alias dies dominicus, feflum S. M artini proxim e fequens, quo, in locis ad id adaptatis, congregabantur parceciae eu- juslibet m em bra, certo cuidam convivio addi£ta, multo- que fub Baccho & Cerere de nuptiis contrahendis aliis- que hilaribus, confultarent, dicebatur Mungats tid , a voce veteri Svecica M ungat, quæ quodlibet potus genus pala
to oratum denotabat. Felium quoque illud fatuorum, quod alio nomine Kalendas dictum fuiffe obfervavim us, ab hifce conviviis negle&um non fuiffe, teflarur, quod illa etiam Kalendae appellabantur. Sic Calenten i Mnhtn 1451, 1465 & 1533, atque Calende Gillet ibidem , voca
tum S. Brigittæ, 1511 in a£lis R. Archivi Antiquitatum memoratur. Sed nullibi magis confpicua funt hujus m o
ris antiqui, pafîionis dominicæ memoriam lauta atque hilari vita excipiendi, yefligia, quam in fignificatione
non
?») In primis D e la Lande, Voyage d ’ u n [Francois en Italie, T o m . y*
pag. 13, & T o m . V I I I . p. 1O3.
non adeo vetufta vocis Faflelagen. Defignabacur ilia p ro prie dies lunae poft Dominicam Eflo mibi\ fed quum hoc tempore maxime celebrarentur ludi illi mimici; pro quo
vis ludicro & ridiculo, audaci dicam , an turpi f/erccßcccst ufurpari fvevir. Sic in Evici Georg. Tegel H iü oria R.
G U S T A V I I:mi, ubi pag. 137T o m i I:mi n a rra tu r, re
bellium Dalecarlorum antefignanos, Petfum Sunnanvader, Petrum Mattbei & M. Comitum, Stockholmiam cum in
ducerentur, omnium irrifioni expolitos fuifle, dicitur, illos introdu£fos fuilTe cum ludicro quodam, mcd en Fa- ftelagen 12) , & alio loco pag. 178 ejusd. T o m i refert, Epifcopum Lincopenfem Johannevi Brnfk an. 1527, Regis G U S T A V I I:mifui hofpitis gratiam captantem , magnum inftruxiffe convivium, regisque animum ut exhilararet, hiftrionis perfonam ipjfum fufcepifle, gbronde fig f j e l f till Faßeingen. In recelfu Aroflenli de eodem anno, timo
rem regi ex tumultu Dalecarlorum nuperrimo excitatum fuifle dicitur, ne ejusmodi turbæ contra ipfum in pofte- rum agitarentur, at man [kulle taga fig någon ny Faflela-
geti
« ) D ig n n s efl locus , qui ad probandos infulli feculi mores integer exfcribatur : D e Ife hade (P eder Sum uinvddtr och Peder M n tth ti di&us So 'fkdpare') f d ock M after K n u t hlefvo införde i Stockholm fie no ni N o rra p o rt med en F a fle h p n ; dem tilf fnrfm ddelfe, hdn och f p o t t, och voro klad- de i gamla utnötta och fln rfv o ttn Cborkdpor, dter afvoga fa tte pd fv u ltn a b d fla r , H . Peder Sunnnnvdder tned en Halmkrona f d bufvudet ocb et trd- J v d rd vid fldnn ocb M a ß e t K n u t mrd en Rifkops hnti a f tidfver och folg- de dem en ß o r hop i J.arfva kinder, ( L a r v a s , p etfonas in Svecia ufitatas invenies) fo m ropade till fo lket ocb fporde, om de ndgot bade fe d t Kon.
Gu s t a f, Leiter vifte , hvnrt Hans Kon. M y f l bade tagit vdgen ; ty det var nu kommen en ny K cn u n g , H err Peder Cnnctller Sunnnnvdder. D e fo r d e s J d otnki 112 heia finden den ena långgatan fi'd e r och den attdra norr och Jeden pd flo t a to rg et, der de fl.tte s pd kdken , och tned hidelen drtcka t u 'fle och vor du mdnga rim , dem till flo r fp d tt der vpldstie ( S a t y r i c a di- fleiin obl'erves) n f d em , fo m i L n tfv n klddetva v o r o , hvilka rim gingo derpd u t , nt de vifa tndn Lade heller velat blifva uppenlare fv r rd d a z* , d/k f t d med deras ratta Konung ocb Fädernesland.
gen fêre medbonom o). Quin & Archiepifcopus Laurentius P etri, in Dialogo de milFae mutatione, fcnpto 15425 edi
to autem W itte b e r g æ , an, 1587» ab Abr, Andr. Anger- manno, de cerimoniis, quibus illa adminiftrabatur, p. 35 interrogat : Hvad ar ock ß i k t annat, /fo faßelauen? Quid aliud, quam nugas at que ludibria, bac involvunt ? Quod enim Sveci Faßelagen • Germani Faßelaben, Belgae Vafle*
lavon & Dani Faftelaun nuncuparunt, confveto more lo
quendi, quo vigiliæque diesque feftum aliquod praeceden
tes, afton, dici folebant, unde vocis originem quoque agnofces />J.
0) A p u d von S tiern m n n , Riksdags Beflur, T o m . I. pag. 58. 65.
y ) Cfr, i ^ r c t j l o n a r . SvioG. in voc. G ilde, M ungnt & Fnftclagen.
