g. R F. g.
dissertatio academica,
De
EXCESSU
SU BT! L IT AT IS
RHE1 0R1C.E.
Quam >
Conféntiente Amplijf. Senatu Pbilofopbic*
In Reg. tAcad, Opfalkhfi, PR.ESIDE
* PIRO CELEBERRIMO,
MAG. P E T R 0 EKERMAN,
Eloquent. PROFRSS. Reg. & Ordin.
Pro GR ADV-, Publice exammmdam jlßit
Stipendiarius Regiiis,
ÄtBREGHT US 1MALMBKRG,
urcoB, sumRMm Mas.
In Audit. Carol. Major, d. 7. Decembr.
Ann. MDCCXXXIX.
,» ~
fiork dtite rneriåerri fiWk
UPhALlJE~ i tn pre fla.
S:® R.ve Mrris
MAGNLE FIDEI VIRO,
Terillußri <te Generoßsßmo DOA4INO>
Dn. albrechto L1NDCREUTZ,
Ditionum Magni Cuprimontii , DA LE-
KARLI/E orienfalis & ncvidenraiis, item S^terenlP; & Na?Fgardenfis PRfå-
fecto Graviffimo*
M£CENATI MAXIMO.
7)h Dubius. Fur.
Ju. Ariimo. Pio. Et. Submißo. folie lus. Conderem.
An* Sermone. Qualicmique. Te fl arer, Mcrtm. In. Te.
MJECENAS. OPTIME.
Summam. Reveremiam.
Tandem. Ab.Ancipiti. Confilio. Ad. Certam. Sententianu
Me. RevocaviP. Tuus. favör.
Ffjecitqiie. Ut. A. Pubhcis. Curts. Ad. Privatas.
Clientis. Conatus.
Ocuks, iuos. Cmverterem.
Malta. Qmdem, Pia. Mens. Meditmr*
Et.
Et, Aufa. Mohtur. Omnim, Pretclara.
Pertenues. Autem. Vires. In. Culpa, Sunt, Quo. Minus Conatui. Optatus. Rejpondeat. Eventuf.
At. Summa. Dicendorum. Hit c. Redeat, Plura. Qebeo. Quam. Ut. Animo. Compkfit.
Major a Cogito. Quam- Verb is. Ut. Floqm. Pojjtm»
Eatendum. En im. Potius. Quid Non. Voleam.
Quam. Ut. Ingenio. Plus. Jufto♦ Confifus.
Nimis. Ardua Tentarem.
Vtinam. Solider Ha. Voluptate. Diu. PerfruamttK Quam, Ex, Tua, Incolumitate.
PATRONE. MAGNE.
Omnes. Boni. Merito Percipiunt.
Me. Vero. Totum• Salut emque. Me am«
Tibi♦ Devotus, Lommendo.
Perilluftris ac Generofiffimi
biominis TU1
f utfor Hutniflimi» (icttens
ALBRECHTUS J. MALMBERG,
VIR O NMisfimo , Cmfultispmoqué,
Regii Öijlégii Camera
S E C R E ? A R 1 O
Dn.SVENONJ JOHANN!
LEJONMARCK,
PATRONO OPTIMO
.mü tAl.
AFFINI EXOPTATISS1MQ.
yÉf'
/Å /Sfme nt^ °Ptattus ' 71 opportuntus I im quam ob t ingere potefi gråtit fin? a favör is -JE WJML- Tu i recordattone. Quoties enim luculenta
Tu a hi me beneficia memonam fubeunt, fubeunt vero fiepius ; toties wfigm perfundor Uti tia, Vehementique Jimut fludio feror, me am .in T e, Patrone Certiffime, obfervantiam humillime declarandt. Efi incredibilis illa
er ga T e obfervantia ? qua me adduxit, ut dijjertatio«
vem hane, Tuo Nobiliflimo Nomini infcriptam,
em itter em. Tua vichfim benevolentia , & de me b ene
merendi affiduitas prectbus ita weis locum facient ffieroy
ut exiguum hocce mumts benigne (is excepturus. Sic vero
vova mihi nafcitur materies, eaque jatis ampla, favör em
& benignit atem Tu am concelebrandi. Largiatur Tibi
Deus quotidiana profiteritatis incrementa , omnia vero
tnfaufta a Domo Tua Nobiliffima procul aver tat!
Nobiliflimi N ominis TUI
-
ruh or humiUlwut
ALBRECHTUS J. MALMBERG.
I N, %
§. I.
D ipfam trachitioncm pro-
politi argument! adgredimur, prius , quid per fubtiiitatem
Rhetoricam intelligamus, bre-
viter heic indicaturi. Subtili-
tas autem Rhetorica confiftit in apta, tempeftiva, & mini-
me cöa&a regularum Rhetori-
Carum, obfervata lingvas ipfius indole, ad rem Sc
materiam praefentem fa&a adplicatione , quo faci«-
lius alios aut audientes, aut legenres ad compro- bationem & adfenfum nobis prsbendum , adduca-
mus. Hic finis eo melius ut obtineatur, congru-
ens (ubtilitatis ftudium permultum confert: quip*
pe quod tropos & figuras, e penu Rhetorices de- promtas , 6c tempeftiva empnafi fecundas, fobrie
adhibet. Dedita opera adjunxi illud fobrie. Ete-
nim func hae elegantia? , inftar aromatum, quae (1
modice addantur ferculis, fvaviflima eadem pala-
to efficientj fmimmodice, fatietatem 6c naufeam.
A parient.
i r o c §#
„parlenf. Ego, verba funt Quintiiiani, R$c lumi-
},na orationis," velat oculos quosdam efle eloquen-
5,?É33 credo. Sed neque oculos eftb toto corpore ve- 5,lim , ne cetera roernbra fuuifi officium perdant,
Unde nec adeo miramur ipfum Platonem, ut ut facuridifliniurn , jufto in fui temporis Rhetoras fu»
dies odio excanduifte, & RheÄricam eorum co- quinariam adpellade, quas oon minus cibos faiti»
bres, quam infaiubres gratiores redderet, condi»
mentorom varietatem 6c delicias , jufto liberalius, inferciéndö* Ät feßx ßjtjffillfälis ftudiofos is eft, qui nihil coaébe, 6c quod ratione non nkitur fua,
adrumit rfingula vero ex ipfa rerurn mdole ita ex-
promit, ut fponte fhiant, non inje<fta velufi manu protraåa appareant; Quid raulra? nihil flerile, jéjunum nihil & frigidurn; omnia feeunda, excel- fa, 6c efficada in fcenam producit, unde non pot- erjc non,ßmul cum (ale 6c acumine, fucem, acgra-
tiam in tot am oratkmis ferie in inf unde re».
§. lh
Kufus fubdlitatis exccfFas eft, ubi intempe*- fiive, 6c vi quaii veneres Rhetoricas , allo prorfus,»
quam fubftrata materia', 6c rei natura poftulaty
modo fueris confe&atus* Talis rilum potius, 6c fijftidiurn, quam perfvaßonem 6c adfenfum progi- gnit. Turgidam quidem 6c infiatsra eloquentiam reddit, idcircoiigurarum eft prodigus;eas vero fine
ulla ratione cumulat\ duriores 6c longe petitas u-
fimpat, denique ömnem ornsturn, omnéque deco«-
rum, quantum in ipfo, turpiter deforqnat, fi nom
plane. deftruit», VerbaueiFutit tumida y fed vacua ,
fedjp*
m W m* %
Ted jejuna, Ted fme tränte, {ine fen fu Ton ora. Ni*.
hil ingenii., nihil acurn-inis fapit: om nia obtufa
lunt, 6c nativo vigore deßituta. Quo majori au-
tern ftudio ab emenritis hifce efégantiis nohis ca-
vere difcamus , ve\ in i.pfo eloquentfe limine, eft
a q ve rte nd um quam diiigentiflime , ne.» nobis in»
fciis, maius ejusmodi inanis garrulitatis habitus
contra hator. Itaque per prxcipua Romani elo¬
quentfe inftrumenta, 6c iubfidia eundo , paucis flgnificabimus , quam o do hoc fubti Litat-is ex-
cedu , jam inde ab jpfts lingvs rudimentis addi«
fcendis* miGere peccecur, 6c , contra noftram opi~
nionem, fumus fepe .& furus pro ipfa foiida ve-
mtate vendatur.
§. III.
Varia (unt adminicula, quibus habitus fubti«
litaris Rhetorica? com parar! poteft. Inter illa nos quidem pr.imas partes Verfiani tribuimus, quan-
do lingvam vernaculsm, vel aliam notio-rem in
.Latinam txansferimus. Hac opexa novos Latinas lingvas hofpités, feu pu.eros., feliciter exércere To¬
ka us, ufei prima lingv^e elementa Tunt traden-
ga. Inditutum fåne putcerrimum., dummodo in~
tra -fuos maneat Limites, 6c cum prudenti judicio,
ac rida duåoris opera inftituatur. Scilicet prima
cura heic in eo occupari fvevit, uc voces voci-
bus., öcTententiis fententfeiimpliciter refpondeant,
obfervatis ta men G ra ram a tica conftru&iane , 6c regiminefynta$i.co,utriquelingvae propriis; quam
exerdtatioaem partim comitatur, partim per gra-
A z dus
4 ««JoC H*
dus quafi, de fenfim infequitur ipfius genii fedula
obfervatio, Sic demum lingvas iacultatem nobis
adquirere poflumus, ubi fimplicis puritatis ele- ganciam capere ftudemus. Non tarnen exiftiman- dum eft, nos ideo omnem ornatum Rhetoricum heic improbare & refpuere ; potius eum pedeten*
tim, & cum judicio , fub ipfa quoque verfione volumus inculcandum, Idenridem ergo ejus men-
tio injici debet, tironesque admorrendi funt, ubi
fe.ntentia & enunciatio aliqua fub Rhetorices invo*
lucro melius, quam fimpliciter fuiflet proierenda.
Immo, quando in kriptis eorum elegantias Rfae- toricas, vel ftudio, vel cafu, prognatas, apte ta¬
rnen & concinne ufurpatas, offendere ircet, fimul
cum praeconio earum, quod {ponte influxerint,
cautio necefle eft adhibeatur , ne in corradendis ejusmodi ornamenris nimia collocetur fedulitas:
quippe quac, fi nobis quafi infeiis ocurrerint, ju-
cundiffime fapiunt: fecus, fi anxia cura,&, in*
vita quafi Minerva, fuerint extortae,
5. *v.
Peccant haud raro, hoc in negotio 8c tirones,
8c ipfi eorum magiftri, qui, dum perverlo, & ne*
fcio quo frigid# fubtilitatis ftudio du<fti, aita tan*
tummodo expetunt effiagitantque,caftam di&ionis fimplicitatem non deferunt folum, tanquam infra dignitatem pofitam, fed totam fimul Latinifatem ,
ac veram ejus indoiem, perdunt atque corrumpunt.
Nempe hos adeo ineptire ridebis, ut ipfis non
fufiieiat, genuinum fenfum propriis exprimere
verbis,
■«K; o ef*- t
verbis, aut nativo colore pingere; alienus igitur
erit habitus induendus, 5c adfic fucus, 5c color meretricius, oportet; qua? om nia ut ut, ipfa re«
rum natura refragante, peflime orationi^ aptäfl-
tur, tarnen fimplici di&ioni, tanquam abjeét# 8c humili, longe prseftare exiftirnanfur. Huic vitiö*
quo fepius indulgere folent illi , qui tironum in- geniis formandis operam dare debent, eo faeiliuS
quoque opiniones, fuis fimiles, illis folent irifere-
re. Nam quoties, in ftilo difcipulorum emén*
dando , hi iuerint occupati > pravam illam Cört*
fvetudinem non dedifcunt, qua fubtilitatis admi*
ratio, cum contemtu fimplicitatis, commendatur-
In fingulis fententiis, plana perfpicuitate propo- fitis, rigidos agunt cenfores, infelici conatu, 5c,
ubi opus non fuerit, demon rtrarurl, quibus ver«
bis, qua figura , ornatius haec fuiffent dicenda«
Eum in finem m3gno numero phrafes , ue ipii quidem putant, haud vulgares effutiunt, easque
tanta empbafi non lernet inculcant, ut merito il¬
lis regeri deberet Terentianurn illud s obtimdfc i
tametfi htelligam. Pueri vero, ut praecepro-
rum defiderio iaciant fatis , fuaeque (imul exrftf*
mationi confulant, fpuriis hifce deliciis, animtim
auresque titillantibus , memoriam onerartf, indo
tanquam e dirtflimo penu, fine deleélu & judicio*
modo fimpliciratem non fapiat, magnam elegan-
tiarum copiam depromentes, Hinc per fotum fcriprum, non niß figurarum inepta farrago do-
minatur, quae quidem imperitorum adprobatio-
Å i »em
) © ( sm-
nem 8c'-adclåmationem elicit, aequa autetp dentiorum cenfura ir.erko notatur. Verfio ita- que, -utiliffi-murn alroquin, 6c maxime necefiarium eioquentias mfk innen tum,, hoc modo, non tantum utilitate & laude dehita fraiidatur.; fed etiam itl Latinitatis pemiciem cedit, M vituperatione di¬
gna jure omnino ducitur.
§. V.
Non minus incommodi adferfc fiibtiiitatis ex»
cellus, quando (éttténtiae alicui alla erit fubftitua enda, qua fenfum quidem eadem^ at qua voces, ittodiim coriftruendi, <5c habitum -dtverfa, Hoc Variationis eil negotium , quam nos fecundum ek>quenti<£ fobfidium nunc gonföituimus. Dividi h^c fölet in fGrammaticam & •R.hecoricam, qua-
rum utraque, fuo tempore, 6c loco rede ulurpata,
forr.marn Latlni fermonls cukaribjus (pondet uti-
Kf-atem. Illa vocum lynon-yrnaruro fuppqfirione^
conftru&ionisque rnuteto habuu abibivitur., & t i-
>ronibus exencendis opHme 'in:fer.vfc: h^c autem,
proveéHoribns , & magis exerekaris propria , ien-
tentias per tropps A fckemsta Xé&W■? & Smoixg variando , -jpiam er a Hone m eleganter figur a t.
Priorem jam mir ti mus, tanquaro in pra; (en t i no- biscum nihil rei habentem, quippe quse fubtilita-
tes Rheto.rieas -prorfus ignoratpoilerioris ufum
6c abulum, pro-ut vel rei b-en-e convenerit, ve)
non , Rantum oilenfuri. Et fa ne, ii exceflum e-
jus prudens Judicium- 6c eleåio cauta xemp-erave- rints fi ad uaturam dicendoxum & (ubüratam ma*
teriem
>
fH J o ( W* 7 tériém apre ftla accoaimoderuf;- fi deniqus, pra
diverfo eanflirum genere , diverfam ßili indolern
obfervare didiceric, dic-i vix poreft, quanturn gra¬
tis? 6e ornament! fennom conciliet. Hinc enim
cavetur, ne cleniitate ejusmodi elegantiarum vas- riario noßra laboret, neve omnem orationem in-
fvavem, enervemque reddac <St frigidam, Id et- jam efficitur, ut res, qua? nude propofita 5 ad em-
pharicum adfsnfum exprimendum minus apta fa-
ifler, jam fub ima^iae aliqua , majori cum vi, in
animos feie poOtt infmuare. Hinc demum, qua?#
nam figune pathetica? , qua? vocis conteutio ,
quodve orationis temperamenturn, fini propoil-
fo optime conducanr, tnulto cum emolumento
difcitur. Quid multa? Perutilem fane pulcra?:fa-
eundiis operarn'prcgRat Rhetorica variatio, quan-
doea, quae oprime quadrant, qua? exquiiita ,
qua? egregia (unr, quaeve fingulan fefe coramen-
dant emphafi, rite- adhibere noverie,
§. VI;
Mulfi enter dum perfeélos Väriatfenis artiß-
ces té eile autumant , nirnio eiegantiarum ßudio^
quod non nifi alra Teéfontibus adeo folet efTe fami¬
liäre , in commune Vitium, iubtilitatis exceflurnr
incummr. Qoandö aliquam v. g, auélorem, pu-
ro & arltiquo dicendi genere comniendandum ,
offendunt, terf^e ifimpiicitatis venuftatem ignoran-
téSj nihil, quod paiato 6c auribus deiicatuiis fapiaty
inveniunr. Ergo prima fpiis non eß cura inqui-
rendi , quamam ßili indoies
"rebus, q'u» traäan^
tuxv
% ) O (
tur , dt accommodatiflima, 5c an au&or ille fem¬
per eandem tu er it aflecurus ? id enim Ci, ante o*
mnia , novillent diftingvere , facile (imul anim- adverterent , quam vanus 5c ftolidus eilet labori humilem hane dicendi artem in excelfiorem 5c tu-
midiorem evehere conari. Itaque magis, quibus
verbis , quam quid, dicacur intueri (olent, & in*
de de orationis,ad rem dicendam , jufto habitu
minus (olliciti , ad inepta quaevis 5c ridicula pra?-
eipites feruntur, quod Vitium bonam parcem ipfis magiftris erit adfcribendum ; quippe qui non funt
contenti , ubi difcipuli fententias au&oris , qui variandus eft, ita qua verba, qua conftruéiones,
quave figuras mutare noverint, ut fimplicitas auftoris limplicitati > gråvitas gravitati,5c fubli-
tnitas demum (ublimitati refpondeat. Tum demum
autem variationis artificium difcipulos tenere opN
nantur , quando nihil nid tumidum , 5c portentis
Rhecoricis larvatum , immo ornamentis non
ohrutum , (ed prope fepultum , proferre valeant.
Et Haje mala confvetudo adeo in transvorfum mul-
tosagit,ut fimpliciter5c pure dicere plane dedifcant;
nam ubi puram 5c planam dicendi faculcatem
contemnere , jam usque ab incunabulis, fere ad*
fvefcitur , ibi quoque , (i ejusmodi quid in fcri-
ptoribus oecurrerit, tanquam fterile 5c jejunum,
memoria 5c attentione prorfus indignum judica-
tur. Contra » (i quid obvenerit metaphoris , ali4
isque figuris 6c fchematibus , quantumvis ineptis-
firois, incruftatura, idmirantur, id ampleäuncur,
•m )♦( Mh * id tanquam filiolam ofcuiantur fuarn, id dl*
gnurn seftimant, quod in intimis memoria? pene*
traiibus condatur & collocetur. Hoc autem mo«
do fententiam , vel orationem variare , idem eft,
atque eam in pejus mutare » totamque nativam venuftatem , fpiritum 6c fuccum turpiter defor-
mare » & e ner vare.
(. VII.
Ad tertium eloquentiae fubddium fam dévqt*
vimur , quod Imitatio eft , 5c tam in foluta quam
Hgata oratione maximum habet pondus. Quando
autem alios imitamur, tum velresipfas, vel fen- tenfias, vei numerum eorum ita rediimus nobis familiäres, ut habitum nobis corr«paremus, alias?
ubi opus fuerit, fimilem in (ingulis hifce par->
tibus orationem condendi. Itaque fundatur imi-
tatio in analogia, liceat mihi ita loqui, non sa identitate ; alioquin enim non tam erimus alio-
rum imitatores, quam ufurpatores atieni^ l.aborisf
non mafcula , virili & adulta imitatione, fed fer- vili , fuperftitiofa ac plagiaria tiobilitandi. Ad hoc autem non fufficit fogitivo, ut dicicur, ocu-
lo (criptorem aliquero infpexifle ; quippe fingulis
fententiis vel immorarr, veleasdem isepius legere
6c reiegere neceftum eft, dum non voces tantura
& modos Ioquendi haulerimus , *fed rotam etjam di&ionis indolem f 6c animum, & nervös nobis
4
B intime
h )or s#
intime perfpe&os, haud infeiici Marte exprimere
Valeamus. Quocirca monitum hac animo infixum plane haereat: cave dicftionis elegantiarn ex cumu-
lata figurarum Rhetoricarum ferie metiarrs ; po- tius eam ex mediocri, & pro rerum natura tern- perato, ac conftanti dicendl genere asftima. Hei£
ver o , fi un quam , non tan tum prudens fcripco-
rum dele<ftus requiritur , (ed etjam in ipfis aufto-
ribus exa&o judicio eft cxatsinandum , quid imi- tari, quid evitare debeamus» Accidit enrm in Iis, qui, quidquid apud bonas magnosque repe- riunt, dicendi legem putant , ut deteriora imi-
tentur ? id enim eft facilius, ac fe abunde fimiles putent, fi vitia magnorum confequantur* Et quemadmodum iili non iunt laudandi, qui fine ju¬
dicio fuperftitiofe admittunt, probant, commen- dant> mirantur omnia : ita nec temeritas eorum
eft toleranda , qui quaecunque ab a Iris funt tradi-
ta y etjam non le<fta , a ut fa I te m jnm intellecfta f
contemnunt, damnant, rejiciunt. Hinc judicto opus eft, ne aut temere obvia quaslibet adprobe*
mus, aut y propter partem aliquam labecula- infe- åam y auélorerrr totum> Di&atoria quadam po»
teftate, de manibus excutiendum pronuntiemus,
& VIII,
Qu od (I quls impetu quo dam natoras in pri-
sais polieat, &fecuadam pbantafiam libere nimis
exfpatiarl
) « C £§!•
exfpadari finat, facilis ad exceffum fubtilitatis, et«*
jam in smitarione, erit lapfus, Hincomnisgratia
perit, & afte&ario iubnafcitur» Vitium a vero imi-
tandi artifkio longe alienifSmum? Si frequetis in«
fuper le&io , & admiratio ejusmodi fcriptorum ac- ceflerit, qui exceflu hoc ipli peccarunt, credi vix
poteft, quam facile, & quafi inopinato, habitus
obrepat vinofus. Vidimus fcilicec fcriptorem , cu¬
jus amore fsepe inconfuko fumus capri, nuJiam
proferre fententiam , nid quam involucro RhetorK
co , aut imagine aliqua ornaverit. Quam primum jam nobis incumbic fpecimen progreffionum no-
ftrarum in eloquentia? ftudio edere , nec melius partibus noftris nos <defun&uros exiftimamus,
quam (i vel fimplicitas, vel mediocritas ftili evite-
tur; quam ii ad fublimitatem ac tumidum dicendi
genus, qua data veluti porta, advolaverimus.
Omnis proinde labor, omnisque ircduftria in eo
tum collocatur, ut nihil dicatur apte, plane Sc propriej omnia per fimiiitudines, per figuras, pi-
#uras , flores, lumina , calamiftros, colores
tandem proponantur, & peregrino quafi habitu fu-
perbiant. Offendimus au&orem , qui cura nimis
anxia numerum orationis fe&atur, a vulgari alie-
num : hinc aurium judicium, quo ratio numeri alioquin bene txploratur, ad hoc officium rite
peragendum redditur ineptum : nihilque probatur,
quod naturali & faciiiimo ordine fiuit; dum oinnia
contra, qu«e in varias partes fuerint torta, & in-
B 2 vita
%% 4« ) *> i
vira quafi natura , iratis Grariis ccaptata , adfen-
fum & admirationem exprimunt. Hinc oratio
©vadit flu&uans , & , dum ad (ublimitatem cirato
gradu conrendit , inflata redditur , & ipfa info-
kncia £ubhorrida.
5. ix.
Jncundiflimum föret, fateor, in fela , quam éxorfus Tom , pertexenda diutius eommorari,
attamen cum negotia muneris facri mihi injun&a
c-alaruum e manu veluti extorqueant , 5c ad alias
curas memet evocent, has , quas ievrter elabcra*
vi , pagellas, folitae B. L. bumanitati etjam atque
etjam commendatas volo. Ceterum , ut fententias noftrae de nimia Rhetorices fubtilitate juftum non deeffe videatur robur sc patrocinium , cum locu-
pietißimos teftes heic in partes noftras vocare pos¬
fem us , duumviros lllos adduxifle fufficlet, Petro- nium Arbitrum ex antiquis , & Jo. Guil. Berge-
rum ex recenrioribus. Etenim ii le aiperioribus
verbis exagitat umbraticos fui aevi dolores , qui ad eloquentiarn ituris viam facerent per rerum tumorem, & fententiarum vaniflimum ftrepicum,
perque mellitos verborum globulos & diéla quafi
papaveTe & fefamo fparfa. Docet his levibus atq$
inanibus forais iudibria qua»dam excitari, ut cor¬
pus orationis enervaretur , & caderer. Dolet adolefcentulos in Ichoiis ßultiflimos fieri, & o ra-
__
