D, D.
DISSERTATIO ACADEMICA
DE
DISSENS 10 NIBUS BOCTORUM VIRORLM.
HONOREM PHILOSOPHIE AMPLIFICATURIS.
QUAM,
ADPROBANTE AMPLI-SS FACULT. PHILOS.
IN REGIA ACADEMIA
,PRiESIDE ,
V1R0 CELEBERR,
Mag PETRO
EKERMAN,
Eloqv. P-ROFESS. Reg. et Ordin.
PVELICO EX AM INI MODESTE SUBM1TT1T
NICOLAUS VARNCKE,
TERM E LAND Ü S.
IN AUDIT. CAROL. MAJ. D. XI. JUNII
ANNI MDCCLXIII.
H. A. M; S.
UPSALIiE.
Kongl. Majrts Tro-Man och Lagman, Högädle och Vidt Lagfarne Herren,
Herr REINHOLD ANTONSSON,
Kongl. Maj:ts Tro-Tjånarc och AflefTor,
Välborne Herren,
Herr BENGT von EKSTEDT,
Kongl. Maj;ts Tro-Tjånare och Capitaine, Högädle Herren
Herr GUSTAF MAGNUS FALK,
Mine Högt benägne och Gnnftige Gynnare.
Såfom et ringa vedermåle af min vördfamfta
årkånfla for många och ftora vålgerningar, upof-
frar jag detta korta Academilka arbete med in¬
nerlig tilonlkan af all fålihet och våltrefnad, un¬
der en långvarig lifstid, famt framlefver i be-
ftåndig vördnad och tilgifvénhet
Högädle och Välborne Herrarnas >
Mine Höggunßige Gynnares,
alJi-aödrnjukaffe tjenave
NILS VARNCKE.
ft elegans plane locus Ciceronis*
Libr. II. c. 2. Quseft. Tnfcul.r
ubi eximiam difceptacionis eru*
ditorum> in re lkteraria, utili-
„tacem bis extollit ver bis: Tan-
„tum äbefljiit fcribi contra nos
„nolimus, ut id ctjam niaxime ,,opte;'h's: in ipfa enim Graecia Philoföphia tanto
„ih honors nunquam fuiflet, nifi doQ:iffimoram con-
„tentiöriibus difrenfionibusque viguiflet. Sic enim aoimiirn, veritatis percupidum certe almaque fapi-
entiar inerernenta (ludiofisfime qusrentem, Tuliius oilendit:, utpote qui fua placita ab aliis perhringi
libenter veliec, Ii modo clarior inde luxadfundere-
tur fckhiiis, folidum in vita hominum communi habitvns uftim ;timuique rnaximorum
,in Graecia-, Philoibphorum difiidiis atqae aernulationibus hoc,
non immeri to, tribuit, quod ad fummum fcre fa- ftigiurh Philofophia adfccndiffet. Cumquedjci vix poifiL, qüantum ad fapientjae fttidium amplihcandum
dilTentientium väleat cogitationum collatio
,digna x hsec nobis vi fa res eft, quam, brevi fpecimine Aca-
demico, p-aulo curatius expendamus. Tuum vero
A B.
& ) 2 c &
B. L. difienfum non deprecarnur, dummodo favo-
rem
aliis, arte difputandi tironibus, prasftari fo- litum, nobis haud denegaveris.
§. II.
Fieri omnino nequit, in omnibus ac fingulis opinionibus ut doQJffimorum confenfus obtineatur.
Maior enim éftuniverfitas rerurn5quam quaeuno velut
obtutu perluftraripoffit. Hinc non nid per partes,
easquefaepeminutifiimasjtotumhoc, qua qva patet,
elegantioris ftru&urx tedificium videmus, unde perfaspe evenit, ut, qui rem eandem, fed ab uno
velut latere, contemplatur, aliam longe fibi de illa
^jusque qnalitatibus formet ideam, quam,, quialio
velut loco pofitus, vel alio accedens tempore re- rumque habitu, longe diverfam ejusdem rei con-
fpicit figaram aut indolem. Sic, per aiiquam per-
egrinatus provinciam, bcnevolos femper qui ex- pertus efthofpites, totius comitatem gentis debitis
celebrat Iaudibus: alius vero, quia, in eadem gen¬
te, eosdem hofpites, nefcio quofato, minus fuis
adcommodatos ienfit dedderiis, inhofpitalem fuiffe
totum conqueritur populum. Uterque ex vero non.
nulla, fed, fi ex parte totum aeftimaverint, utro- bique eft error. Nimis certe adtenuatae funt atque infirmas intelle&us humani vires, ut ad fingula rerum
momenta adtendere nequeamus. Hinc, qux rima¬
tur alter magnique facit, alter faepe ignorat, vel,
non
nifileviter confideratum, negligit. Tacebo tem- peramentum non omnibus un um, ne c eosdem fin¬
gulis imperitare adfe&us, ad rem aliter, atque a-
liter
& )3( «
liter concipiendam plurimum condu&iiros. Hzec igitur rite peniitans, diftonas dominum opmiones
mirari dehnet, nec alios, qui forte er-ra ver in t, alto fpernet fupercilio, erroribus ipfe, inter cogitandum
ac
judicandum, obnoxius, quippe, fecundum illud
Plinianurn in^Hift.Naturali.L.VIL c. 40 „Nemo mor--
„talium Omnibus horis fapit.
§. III. f
In hoc igitur rerum ftatu, ubi cuh&ä fragilia funt
atque a fumma perfeÖ:ione recedunt longius, diffen- fiones, in univerfum, vitari neqveunt. Sed inde ta¬
rnen non
fequitur, omnes contentiones efle pro- bandas, aut faltem asquo ferendas animo. In firm-
mis enim religionis capitibus, ubi audloritate Di vi¬
nas
revelarionis immota adquiefcendum eft, non ft-
ne
petulantiac nota graviori, nec abque vepse felici*
ta tis ja&ura, diverfis h om i nes difträhuntur fenten- tiis. Pöpus enim heic eft multa, quas fubiimiora
erunt, minusque ob via, ignorare, quam fcrupulofa
eorum
,S. fcriptura tacente, fufcepta inveftigatione,
in illa impingere fdemque iis denegare, quae fa tis
clare funt in oraculis patefafta Divinis,nec fine ani- mi angore revocari poffunt in dubium. In legibus paritet, & inftinitis Reipublicas fundamentalibus
,quibus fal iis innixa eft populi, frivolus diflentiendi
atque altercandi pruritus,utcnm maxime,fugiendus,
a
t,(i quid emendationeperdignumoccurrit,aperiatur
modefte illis, quibus talia curare ratio iubet officii Nec freqventandas §• funt contentiones peracer-
A 2
bas,
$ ) 4 C g?
bar, qua? immoderatis potius adfe&ibus, quam vc- ritatis dudio, debent originem. Qu i enim fibiper- placent ntaium, &, qux ipfis forte invenifle con-
tigit, optima & (me labe perfecta efle exiftimant
neminem aliter fentientem,ne dicam contradicentern,
ferre po (Tun t, fed aiiorum fententiasf ab ipforum geni o vel bntillum defieQrentes,. acriori femper fubjiciunt cchfune-> abfona , ftulta, peftifera, im- pia
,velut ex tripode7 elamitantes ab au&oribus?
quibus non favent, in medium produfla, Sed ut
xudem hxc atque incultam > in maxima etjam plu-
rimarum rerum cognitione, men tern prodit al i os impugnandi libido; ita, vel eo nomine, er ud kor um
e
circulis profcribatur,, quod ab utraque parte men- tis praedringic aciem, neque ull om ad verum vid en- dum
,fuisque velut-e latebris eruendum, recludit
aditum. Si enim, ut experien-tiaedocet, adtentio,
ad fapientiam
,tum quxrendam, tum tradendam,
taratopere neeellaria, majori turbåtar adfeftuura
impetu: nihil utique ftultius ed, quam ilkira, cui recViora porrigere velis ,aculeata proponendi ratio-
ne
a tuis al i enare pa rtibus
3eumque ad tuam fen-
ten tia ni, etjam (i lo-nge veriorem, amplexandarra
reddere plane ineptum. Ejnscemodi rixofas difce>
p ta tio nes, odiique & contumelise plenas 3 non com- meudavit Tullius, cui dilTenfus tine acerbitate ho»
ned: us femper v i de bat ur atque laudabilis; e ten irra
totidem ipsius legiintur verba, paulo inferius ad yyldc. §k I. citat, non ultra id, quam quod veriftmi le;
„occurritsprogredi pofTumus, & refellere (ine perti;-
fciiacia, & refelli dne iraeqndia, parad!
SK
•) 5 C SK
*ir t §: V-
Negari quidero non poteft, diflértfiönes ine«
ptas juftoqae vehementiores aliquam interdum, ex accidenti, Philbfophiae adferre utiiitatcm, com ftul-
torum, nan raro, impugnationcs låpienrioribus oc-
c
a fion cm iabminiftrant veram fententiam, atque uti- lem, aut meliori argumentorum genere confirmandi,
aut etjam clarioribus illuftrandi exemplis. Sed hoc?
par fe, ftultx nunquam efficiunt diflenfiones, neque adeo his illa debetur laus, quam merito fibi vindi-
cant,' qui fervide atque inepte rogantibus, mode¬
rate fapienterque, relpondent. Etenim ipfe quidem
fibi imperare poteft ac fölet verxfapientias cultor, ut importunitatem adverfus difientientesfubterfugiat&
devitet,'atque adco in erroribus aliorum confu^andis nihil, fciens ac volens, eommittat, quod a fcopo fit
alienum juftamque mereatur reprehcnfionem; fed
hoc tarnen penes eum non eft, ut pari modo abaliis,
in diverfam opinionen* abeuntibus, ore aut fcriptis,
excipiatur. Hinc non inutilemPhiiofopho exercitatio-
nern
prsebent impugnatores in ful (i atque malignt,
cum
prudentix non minus, quammoderacionis fpe- cimina, hoc modo-, edere liceat. Quare haud fcioy
an
reffe iibi coniulant veraeque eruditioni propa¬
ganda inferviant, qui non nifi modeftos fibi ftipii-
lentur cenfores, eeterisne verbo quidem refponfurL Optabilius quidem eftcum adverfario, veri ac virtutis
amante, controverfiam agere;nec fapientis föret cant
1a
t ränti quidquam reponere, id -eft, folis conviciis-
& cavillationibus redarguendis immorari: fed multt
taraea
»')*(»
tarnen vitia impugnantis crepant, ut refponfionem,
non
adeo forte faeilem fnturam, interim, fine igno-
rantia? fpecie, queant omittere. Nemo certe.7;präs¬
ter meritum, toi tis adfcribatur, &, fi minus reäre' diffenfum indica.verit quispiam, refponfio folida,
amorem, non contemtum, fpirans, immo,viro fa- piente digna,plus habebit laudis atque in orbe eru-
dito. utilitatis, quammorofum nonnuilorum faftum-
que redolens filentium. Scdhaec, uti modo diximus,
rixas ftultorum vel inutiles,vel npxias,non commen-
dant; unde nil obftare video, quo minus illas, ut merentur, profcribamus & cxplodamus.
5. Vi.
Sunt autem doftorum hominum contentiones,
quas fuo probat calculo Tullius, quibusque adju- vari-Philofophiam, non fine caufa, ftatuit. Qui e- nim veri inveniendi todio ducuntur, quique in fta-
dio fapientiae percurrendo haud poenitendos fecere progreflus, mnlta omnino in re qualibet obfervant
ad liquidum nondum perdufca, multos inveniunt nodos, ut ita dicam, Gordios, quibus folvendis nul- k la hucusque par fuerit eruditiffirnorum induftria.
His igitur difficultatibus, Ii modo alicujus momen-
ti fint, atque adeo aliquem humano generi ufum promiferint
renodandis operam impendunt fociam
ver'e eruditi. Sed cum rem fsepe eandem aliterfibi repraefentent alii,diverfse hinc exfurgunt opiniones,
quas, (i moderate conferuntur, mirum fane in mo-
dum, augefeit fapientia. Aluntur fane ^mulatio-
nibus ingenia, baud aliter ac mufeuii, in vivo cor¬
pore,
$ ) 7 C &
pore^ omncm fuis antagoniftis motum atque agili-
tatem debent. Hinc, ubi fuam quisque acriter de-
fendere ac ftabiiire lententiam fatagit, novx non
raro excogicantar rationes, quse, vel thefin alter-
utram confirment, vel ad conciliationem earum faciant, vel novam aperiant lemitam, et quidem
meliorem, ab utroque licet diverfam.
§. VII.
Ex difceptationibus, ita comparatis,Philofophia
non tantum apudGraecos, led, apud ceteras quoquc gentes, multum cepit emolumenti. Diffidia in*
ter veteres Graecise Philofophos, tam in naturalium
rerum coniideratione, tam in morali dofårina pro-
ponenda, fatis acriter fuiffe agitata, nemo ignorat,
nid in Hiftoria Litteraria, &, quae huic, in veterum
certe phcitis eruendis, fundamenti loco, infervi-
unt, fcriptisTullianis, maxime Philofophicis, pere-
grinus & plane hofpes. Sed plurimas, per hane aemulationem, veritatesutiliffimas inlucemprodiifTe
hoc certius eft, quodipfa difcrepantium, apud vete-
res, fententiarum collatio, non fine frakta a pru-~
dentioribus, inftitui asfolet. In Chriftianorum fcho- lis quamdiu, ut mos eft loqui, Totatum obtinebat Aridoteles, cujus deferuiffe veftigia clero Romano,
omnium fere, praeter fallendi artem, ignaro, nefas
ac pxne impium erat, miferabiliter torpebant fci-
entias exulatumque ivere litterae, feeda in dies in-
vakfeente lingvarum pariter, ac\difciplinarum bar-
barie. Reftituta autem, per Reformationem au-
fpicaiffimam, cogitandi ac fentiendi libertate, ju-
JK ) 8 ( JR
goque Peripatetico, per Ramum, Grotkmi, Car-
tefium aliosque, discuffo
,di v er i a quidem fen- tire, fed & piurima pervijlere, & vifa melius in«
teiligere intelleOaque in ufus comoiunes transfer:
re
reOius, ceeperunt PhilciophL .Quid, recentio- ri aevo, fitpradHtum per certamina 1 i tter aria fum-
morum virorum
,-.notius e(t, quam ut commcmo-
rari debeat, In Oeconomicis
e,g. deiiderafemus
inve ntaomnium utih'ffinia,ni(i vel ftiam proferre len- tentiam, vel alienam, additis dklentienci rationibus
impugnari, per fanOionern Legis latoris, fpecialem
ac
