A RISTO TELE

(1)

D. D.

DISSERTATIO

DE

A RISTO TELE

LAUDIBUS.

AT NON

RELIGIOSO CULTU.

PROSEQUENDO,

CUJUS PARTEM POSTERIOREM,

SUFFRAGIO AMPLISS. FACULT. PHILOS.

IN RF.G. ACAD. UPSALIENSI,

SUB MODERA MINE

Fl111 CELEBER,

Mag. P E T R I

EKERMAN,

Elo(W. PROFESS. REG. ET GRD.

fac. philosopiticf: h t. decani,

IN AUDIT. CAROL. MAJ. DIE. XXIV. APRIL,

ANN t MDCCLXXII.

ff. A. M, S.

AD PUBLICUM BONORUM EXAMEN MODESTE DEFERT STIPENDIARIUS REGIUS,

CAROLUS G U S T. HYSER,

STRENGN&SIA SUD ER MA NNUS.

UPSALI AE,

Afvd Joij. Edman, Reg. Acad. Tvpogr.

(2)

Summus Arißoteles trutinando cacumina rerum

In duo divide, quidquid in orbe fuit.

Walch. Pbilofopb. Lexic. P. 11. p, 20^9.

* * *

Hiftoria Plinii efl ^unus optimorum librorum totius mundi J pnde ea di&a efb BIBLIOTHECA PAU- PERUM. Si ei adjungas Ariftoteletn, habebis fer-

me perfe&am Bibliothecarn. Quod ii adjunxeris

Plutarchum & Senecam, tunc tocam famiiiam bo¬

norum librorum habebis.

Heumanni Voecile 71. Ill, p. $79..

* * *

An Platonem magis commcndat, quod Atheniends fuerit, quam quod unicum Sapientiae munus il la¬

xeric? An eö minores inveninntur Arißoteles, Elea- tesque Zenon, ^auc Anacharfis Scytha ^, quod in

minimis nati func viculis, _quum iHos ad ccelum o»

mnis Philofophias virtus extulerit?

Fl. Vopifcus in Aureliano c. 2. p. 240-.

* * *

Tres funt, quos unicc admirari foleo, & qui in ho-

minibus exceffifTe mihi humanuni faftigium viden-

tur, Homerus ^, Hippocrates & Arißoteles

Juß.. Lipfius Centur,. IL Mijceil. ep, 4.

* * *

Cenfebat Meianchthon _quatuor Au&ores perfe&am

conflituere Bibliothecam::Arifiotelemy Plinium, Plut¬

archum & Pcolemseum

Lomejerus deBibliotbecis c. 1. p. 4*

(3)

Parfem

^£tu, ^habuit

Didertationls

defenfitavitque,

Priorem,

ad illuftre

fub PrseHdis mei

hoc Lyce-

du-

um, die VI Junii A. 1764, Daniel Bened. Eker¬

man, OftroG. ^, infcriptam de Åriflotele \audtbus, st nort religiofo cultu, profequendo. Ceterum , qucd Clariffimo

Magiftro id honoris contigit, ut in pernobili aula Ru-

denfcböldiana poflea, per quadriennium, viveret, nunc

vero _, Sacrorum procurandorum ^ergo, Templo cuidam

Norkopenfi Concionacor Ordinarius deferviat; propferea,

ne id opufculi mufilurn diutius,inträ literatorum pluteos,

delitefeat, _egomet, fVafu ^eorum ^, quorum interfuit, coo

ptum, ad umbilicum ero duåurus. Tua verö, B. L.

dum confido humanitate, bonis, uti dici fvevit, avibus,

in medium, ordine quidem recepto prodeat

§. V.

Scbolam Jviftotelis ^, poß ejus fata, coüußrarunt Commeu-

tatores Graeci.

Ariflotelece doftrinar, longe lateque, per orbem c- ruditum diffundendar, permultos haud diffiteor extitis-

fe interpretes, fidos & idoneos, fpartae huic ornandac

fuffe&uros; at juxta tamen complures,Philofophicis his-

ce fcriptis» lucem debitam vinaicaturi, reprehendi ad-

folent , quod alieniflimas, & fuas quidem opiniones,

inanes ideas fententiafque, tanto antiftiti, teraere ne-

quiterquc fuppofuerint, conjefturis, & aufim dicere nu- gis, plus jufto indulgcntes. Etenim, qua: vel ipfi fen-

ferint, ut alii idem fentirent, elaborarunt vehementius.

Quid? quod nec dubitavere Ariftotelem, utpote non fa-

tis claras & diftinftas ^rerom ufurpantem notiones, ira-

mo vocibus vagis & indeterminatis, le£torem a fe in-

tmum atque dubium dimittcntcm,falfo criminari. Art*«

C dum

(4)

»' > 14 ( «

dam certiora fubftituere, & obfcura lumine donare fat»

egerunc hi Philofophaftri, ^minus commode accurateque, (ummi_tem. ceteroquin Doctoris, indagavere&aperuere ^men-

Atj ut quod caput rei eft, dicam, poft Ariftote- lem, Peripatetica: Seåa; duåor habetur Tbeopbraßus £- reßus, ejus baud degener diicipulus, quippe quem Åri- ftoteles, jam jam moriturus, a fe inftituti Lycei gloriam

& decus, _qui tueretur, poriffime delegerar. Idem iile,

proprer ingenii acumen, natura; excelientiam, _atque o-

ptimarum artium ftudia,^nec ^non perfe^um, _quo _enituit, eloquentiar robur, non poteft non maximo quidem o*

pere percelebrari, liquidem Ariftotele, a multis, non in¬

ferior vocitatur, nec ferviii ftudio in verba magiflri ju-

rans, immo placita, quemadmodum, _quat fuerant inta-

£ta, tradidit Peripateticisque commendavit, hinc, illinc,

a praxeptore difcedendo. Defun&o Theophrafto fuc- ccikStrato Lampjacenus, cujus ea fplendefcebat exiftitna- tio, ut eruditionis Coryphxus & Ttohßfis rr,s u7ro$oxw «-

&ps\, _tamquam fingulari elogio, honornretur. Poft hunc Ariftotelica; cathedra; prxfuit Lycon^{^} in juventute infor¬

manda peritiflimus eloquentiaque fama infignis. Arifto Cejus, quem infequebatur Critolaus Sc Diodorus &c. &c.

nunc locum obtinebunt, unde his aliisque ducibus ^, ad tempora usque Caefaris Augufti, floruere dogmata Ari-

ftotelia. Praeter recenfitos, ^continua ferie, Ariåotelis difcipulos, alias licet alio plus minufve, a primo con- ditore diflidens, nova formaverit _praeccpta, bene multi

non indigna Lycei iftius fuere ^ornamenta. Sic audit Dicearchus kopKvrctrcs, _magnus Peripateticus, & copio- fus. Sic laudatur Evdemus, Heraclides Ponticus,Pbanias>

Demetrius PbalereusSc longa catcrva anobis filentio _prae-

tereunda a). Oblervare tarnen licebit, quia in mani-

s) Cfr. Jacobi Brucken Hiß, Crit.Pbilof.p.840 Zffefå*

(5)

8 > »» ( 8

bus non exftabant libri Ariftofelisgenuini,idcircoPhiIofo- phia? Pcripateticse Syftema,necre£le, ncc curadus, efie pur- tracfotum. Adjnngo Isbros de quibus _agitur, varia fubiis-

fe fata _, atque^ annis iabentibus, fitu ^, fqualore> nec non

a tineis blattisque, fuifie depravafos, immo adulterinam nefcio _quamin ful fa; leilionis farraginem contraxifie. Non icaque miramur, cur incerta & obfcura fatis placita Pe- ripatecicorum inculcarentur, turbis ^ac rixis materiam, ubique iocorum ^, geudumve, prsebitura largam. Poft

ha'c celebradflimus fere omnium audit Alexander Aphvo•

difieus, feculo III., ob diligenrem in laudato Philofo- pho explicando curam. Tbemi(liusy artatis, quam feculo

IV, traxit, haud minimum confecravir eisdem nodis fol-

vendis, Gordio haud explicaeu facilioribus. Jobannem Pbiloponum,ob laborem &contentionem animi adfiduam,

ka nuncupatum, feculo V., non obfeurum lumen, libris,

multa caligine involuds, adpofukle accepimus. Idem

fere dictum efto de Simplicio, Comrcentatore Ariftotelis praeftantiffimo, ^utrum feculo Vf., ^an ^VII. vixcrie, fit li¬

cet incertum. Sed, dedita opera, tacemus Afpafium, Ev- ßratium & Micbdélem Epbefium, triumviros olim claris-

fimos, _atque Ethicam Anftotelis, uberiori orationis filo

perfequentes. Monemus juxta Micbdélem Pfellum & Ge- orgium Pacbymerium in Ariftotelis dofh'inasEpitomen con- feciile non fpernendam. Satis denique fumus habituri,

fl Grxcanicam Philofophandi radonem, ab Ariftotelicis tantopcre frequentatam, etiam in Africam iramigrafte,

&: Alexandriac fixas veluti fedes tcnuifte , commonftre-

mus. b) Sic in itinerario cujusdam Judeei BenjarniniTu- Sele, hxc leguntur vcrba c): Extra urbem, Ariftotelis, praeceptoris Alexandri, Scbola eft, ubi pulcra & _magna ftruäura, marmoreis columnis inter Scholas collocatk.

C % Natu

b) VideMorbofiiPolybiß. T. //. Lib.I, C_aß,XI, c) Pag,nr;

(6)

JK ) *fi ( &

Kam viginti ferme Scholas vifuntur, quia ^{eo, ex} toto

mundo,confluebant, Ariftotelis Philofophi fapientiam ^uc addifcerent, pleniore hsuftu, ^quam piurimi.

§• VI.

AlumnosdifeiplinaÅrijlotelcx, Arabes Latinos, recenfebit.

Ab anuquiffiqois jam inde temporibus , abftrufarur»

rerum non minus curiofos fuifle inveftigatores conftac Arabes, quam natio fuit oiim pretiofis ungventis dieior

ac adfluentior, vel eo nomine ab Scriptoribus^{tum pro-} faicis,curn metricis, pra?dicatione decorita. Hi,inquam,

Arabes, Ariftotelis doSrinam &, uti jaSitabant, excul- turi, & in finu veluti fotam arnplexuri eam,mirum in roodum, permutarunt, falfasque muiras ab laudato Pin- lofopho difTidemes opiniones, in publicum inferre nor>

verecundabantur. Aii lucem ei addereftudentes, indenfis-

fimis tenebriscun&ademerferunt. Horumgregi primusad-

numeratur Averroes Corduhenfis, utrumimpietati,an litterb majorem navaveritoperam,baud faciledi£tu, Dignuseft*

qui deiilo audiatur Ludovicus Vives:a) Averroes,Com«

inenratorisnomen na&useft,qui inAriflotele enarrando ni¬

hil minusexplicat, quam eum ipfum,quemfulceperat col-

luftrandum. Ariftotelem vero qucmodo legit ? non in

fua origine purum & integrum, at in lacunam Latinam

derivatum; etenim non potuit aiiter, lingvarum expers, fed de Latino in Arabicum transfufum. Qua in verfio-

ne,ex Graecis bonte,fa£ta funt Latina non bona, ex La*

tinis ^vero malis, Arabica pefTima. Nec fugit nos Ma*

lebranchium in Coromentarios Averroés hsec faepius in*

clamaffe: Quid illud eft, inquit, nifi infanire? quis men«

tis compos hxc loquatur? Nec ullam norainis famam promsruifle videtur Avicenna itidem Arabs, & inter*

pres Ariftotelis, binc Ccelius Rbodiginus: Avicenna ^, aic,

Arabum idiomate imbutus, cum Graicse litteratur# ne

apices quidem iinbibiflet, Ariftotelis libros in barbarurn

lonum, non tranflatos quidem, fed mutilatos, decurta-

to»

(7)

•Cr ) <7 ( $

éos perverfosque cum feditaret in iis* qua? akioris fuat

fcicntiar & interiöris fcnfus audorem emiöemiffimtirft, ftudiobrevitatis, ita (aepe conciIum,utienfuumacuminalii-

d-2ocesPhiiofophosdifhnean^ac diu mukumque torqueanc.

Nec pigrabor|udichiroadduxitleSaimaf!i,de operailla Ara-

bum in Ariftotelemi Arabes, ait,maeiftros iilos habuere, qui Grarcam linguam vix reéle intelrgerent, Quaie non pofTurmisnon aaquiefcere tefhmonio Morhofik vix nobis

prormtterepofTumus,quod nonnulh volunt,e LinguaeAra¬

bienthelauris, notabilem fcientiarum emendationem. Mis-

f»s jam xA^rabibus, parum fibi gloria? adquirentifaus,^uis

Ariftoteiis Philofophiam interprerarentur, quippsqui non

rerum, (éd verborum folliciti, diftindionum diftinciiones

pjene iiiflnitas & male fartas ita (urc conféetad, ut nihil iupra. Paucos nunc ex Latio Commentatores fumus in

fcenam produduri; sgmen e^go ducat Severimis Boethius9

prceclara enim feppfcrat m varias Pbilolophiar Penpateti-

ca? partes,ejus licetstas in feeulum VII. incident,quod non

barbariem (ermonis Latini pullulantem,fed magn»m&ne»

f3ndam,trahebat. Suftlciat nominafle Aiiguilmum Niphumy

Petrum Pamf)bonatiuvi, Apolfinarem Offretum ^, framifcuw

Vicomercatum, longamque inlequentium cohortcm: Inge¬

nium vero illud leculare Jacolum Mazonem non prceter-

cundum cenfeo, tanto enim in hbros Arrfloteiis ftudio fcrebatur _, imegras ut paginas meiuorker recitalTe potue- rit, exemphria Pbilofopbi diurna verfando ^monu ^atque

nocturna. Breviter dicam, inter ^tot Commentatores in-

venfos die, qui Criticaftros in verbis agerent,qui in fen-

tentiarurn paraphrafi dehidarint, ve! redius ^vut cum Gel-

lio loquar: b) Schoiica fua nugaliajde generibus &cafibus

vocabulorura,fparlerintjexarnineque interpofitoqualkunir

que, ^non illuftrarint^, Ted focdiffime coölpurcarinf^

c j §;VII,

å) Adam Tribbecbov; de Dtcloribw Scbolafticis, p. r%p

feqg. b) Z. iF. C. /.

(8)

$ ; is ( &

§. VII.

Aviftotdis Philofnpbiam_pvojefjiScbolnjlici,fedGreeca Lingua tgnari, corruptis_dum _inverßonibus u(i, ejus dottrinam, miferan-

modum, perverterunt.

Adoccafum cumLingvx Latinsfplendor,^majoresque

caderencdeorbelitferato,nonumbrar, Ted dirxbarbariei te*

ncbrar, _atque_pro jufto _pretio_achonore habendo, humano generi profuturas Mufas,invaderet fcientiarum _bonarum- que artium faftidium, &ineptiffima _contemcio,_enafcitur

caterva Phiiolophorum, in fola notionum ditione & ver¬

borum regno triumphans, mirificis (ubtilitaribus, nifi ad cerebrum rumpendum, conturbandumque idoneis, innu-

meris Realitatibus, _majoribus minoribusque, Entitatibus, Formalitatibus, Suppofitalitatibus,Quidditatibus, Jdentitatihus,

H<£cceitatibus,Nuncceitatibus^FormalifatiombuSySingiilariJatio- nibus,lndividuificatiombuSyPetreitatibuSyAptitudimbilitatibus>

Componibilitatibus,Termiois Tratifcendentaliter,Potentionabilitudinalitatibus,Pr£dicamentaliteryReduplicati-&c. Ne de

«?,Specificative&c. quid adjungam; olim divinam Pallada, jam iniuHam implicuit, implicitamque qualitatum plau-

ftris vectam, fecum abduxit in Coenobia, ubi nihil aliud

perfpicere licuit,nifi ^tumidos ^horrores a&usquefubftantia-

les, accidentales, primos, fecundos, compofitos, _divifos, Jignatos Ad haccinfanda verborum monftra_re£le ufur- paveroillud, perjocum, Nettelbladtii:Lnßuns nichtLancken,

mcb dasgebirn mitunnützen Grillificationibilitudineitatibus iejebwerena),quemadmodum re&i/Time infaniam iftamlon^• ge antea improbavit ^Carmen Horatianum: Nimirumjnpcre

eflabjeélisutilenugis. L.II. Ep. 2.v. 141. Scholaftici, inquam,

a Scholarum conftitutione _{titnli fui} majeftatem mutuati _„ nefcio quibus laetitiis elati inceflere. Poftea, tantum deco-

^iscognomini ifti tribui occoeperat,nt elegantiorum fi _qua, a) Scbved. Bibliothek. Tom. II._p. ₂₇Jeqq. Aug. Buchne-

vus deCommutata Ratione Dicendipåg. 162, Sam. LFerenfcl■

fii Dif. de Logomacb. Erudit, _p. _154.

(9)

KU ) 's f &

ttmc temporis, remaneret litterarum gloria & laus,^nomi¬

ne Schoiaftico fignaretur, adeoquidem,ut non fimplicicer Scholaftici, fetl Schoiafticiflimi, vocicaripraegeflirent. Ete- nim _, taraquam exundance flumine irrumpcntibus barba¬

ris, czde, incendioque omnia implentibus, Romaeque ur«

bc vel orbe potius everfo, quiolim ferriliffima humanita*

tis & fcientiarum feges fuerir, ^{una cum} Romano iraperio, ingenuarum doéfrinarum amor periit & delicium. Aft

vero Scholafticis, fub fuam poteftatern,omnem fan»eru«

ditionisfupellecHlemrédigentibus,Ariftoteles nofter,^tam-

quam Acheronte _atque fepulcro evocatus, arbiter judex-

que Philofophiae 5e prceclaridimarum difciplinarum, publi¬

ce privatirnque,percelebrabatur.Hi veroAriftotelem preflti

peae in omnibus,minimis,rnaximis,infequentes,quam ac*

curatetraÜavennt fcripta &dogmata Peripatetica, ^vel ^ex

hoc potcfl intelligi, quod parum, aut nihil,ex ipßus placi- tis, quippe Grarca? Lingvac ignariflimi, atque ex ejusinter- pretibusGraecis _potuerint edoceri,fuam qualemcunquein- tellieentiam, ^e fordidis Ariftoteiis iibrorum ex Arabien Verhonibus, invita vericate atquegenuino fenfu ipfiusMa- giftri, huc, iiluc, decerpendo. Hinc cum Arabes aut ipß

male intellexerint mencem

Auftotelis,autcorruperint,ho-

rum difcipuli Scholaflici, pr»euntibus fibi ^non inferiores exftitereinexornandisexcogitandisque,pro fuarum virium modulo, _proque temporis ifiius genio variis perplexisque Philolophandi rationibus, quibu»,Ariftoteiis fub nomine,

au&oritatem & gratiam adderent. Hincnon potuitnonex

^corruptifrima5Ionge_Verum corruptior in medium prodire filiola,.

enim vero Peripateticar Scholas quia plane adver- fumr, _neque confentiens Philofbphiarcorpus, rmembrorum

tarnen ordinis omnis, proportionis & harmoni» _expersr conftruentes confufum chaos, rudern indigeftamquema¬

teriam componcre fatis habuerunt. Fatendum licet fit,a

prxcepcore fuo Ariftotele _tancuiD*_quantum coeSucs a ter¬

ra

(10)

& ) »o ( &

ea abeffaverint, ifti infulfi gregales, tarnen in hoc uno il«^

lum imitati funt, quod incredibili diligentia, maximoque

labore ad ip(a Philofophemata incumberent: ^{quam vero}

illorum curam nulia laude adficiendam putamus, utpote

pofitam innovis notionum larvis infanisque verborum por- tentis. Etenim ^non nifi frivola,& ^moxperitura eommenta,

ingenti animorum contentione procuderunt. Horum vero, fi apte & compofite, ingenii imagines expriinere velimus, Orpheum canentem inducamus, ita vero- ille in carmine, La&ine ab Hugone Grotio reddito:

Ab! miferi, quxbus ipfa etiliin fapientia forJet, Jgriari, excordes, divina fortis egeni, ftiore fcrd tnvunt: fed nec c&.lcfiia quarunt Auxilia, ut paßint vitiorum rumpere nexus,

F.gregiumqutnihil, nihil adnnralnh norunti

Usque adco circumfedtt atrain peclore nuhes^, Qua proferre pedem virtutum inflorida prata Invidst, &pulcro virtciri temparaferto.

Verbot Ii yades Eeudesqui n'ont gueresd*eclat&encore moinsde prix, l«s quelles neanmoins par leur minefeverc

paffentpour fages&ferieufes. Teileeft la PhilofophieScho-

faftiquequi,partrois ou quatrecent ans, aregnédans nose-

coles, &qui a traité la Theologie å fa mode. Car comme fi les Scholaftiques eulTent voulu outrepaOer les Soldats de

Piktequimirent fur la tetedenötreSeigneurune couronne

d'epines,ilsontrevetula doårineChrecienned'epincsdepuis

le pied jufqu' å la tete, & ces epines fontfi epaifles, qif^eux

memesont bien de la peine åvoir le jourå travers^- ^-Do-

Öeurs refolus & irrefragables(commc ils fappellent Tun 1' autre): fi nugac,faltem fint canora:. Leifous ferieuxfont

les plus importuns. b)

§. VIII.

b) Pierre du Moulin Traité de l* _{Amt p.} _{2 22.} Cfr.

ArcbiEp. Bemelii Hiß. Ecclefiaft. p. m. 252. 262,t Iter»

Menckenn Charlataneria Eruditorum_p. 2ft

$ X &