Dissertationem hist.-theologicam, de cognitione historiæ ecclesiasticæ ecclesiæ ministro necessaria, ex consensu ... facult. theol. in reg. acad. Ups. præside ... Laurentio Benzelstierna ... publico examini submittit Ioannes Fryksell Wermelandus. In audit

s.

y ν. d.

DISSERTATIONEN! HIST.- THEOLOGICAM,

COGNlVlONE

HISTORIA ECCLESI-

ASTICiE

ECCLESLE MINISTRO NECESSARIA,

Ex CONSENSU

VEN. FACULT. THEOL. IN REG. ACAD. UPS.

PR ALSIDE

D:° Mag. LAURENTIO BENZELSTIERNA,

$. theol. profess. reg. et ord.

Publico Examini Submittit

IOANNES FRYKSELL

WERMELANDUS.

In Audit. Car. Maj. dX^Nov. _MDCCLI.

HORIS. A. M. SOLITIS.

HoLA^ME, Typis Laurjentii Salvii.

a

MONSIEUR

Le Capitaine

BENQIT GUSTAV

LVon RAPPOLT

K

a

MONSIEUR Le Patron des Mines

JEAN HENRY Von RAPPOLT.

a

MONSIEUR Le Patron des Mines

JEAN GUSTAV G El ^JER»

MESSIEURS.

ardonnez let hardieffe, que ja prens de 'metre Vos

Noms ä la tete de mes pr emices fruit ^s Acådern iques,

comme un temoignage de C efiimc toute particuliefe,

que je Vous: ^port'e. Je re puts md empecher de pub- her, que des marque s de bienfaits & les bontés^dont

Voas& Vos _parens my avez comblé pendant lon-

gues années, que fat eu rhonneur d'itre dans Vos Nobles Maifons^

furpajfent /' eloquence la plus par falt e. Je me croirois heureux β

JVous datgnez refevoir ce petit prefent comme un leger homage de la

reconnoijfance, dontje pvispenetré, i Ves egärds. Je Souhaite du fond

demon _coeur, que /' Eternel veuillerepandre fur Vous^& Vos Nobles

Families _y toute forte de feUcité. Jefuis avec refpeSt MESSIEURS

11

- t ·

VÅtre tre» htimbie A trée obeiiTaitf

mm Serviteur.

JOAN FRYKSELL,

PROBSTINNÄN »ti tVÄSHARADy

HÖGAREBORNA

Fru HELENA VIGELI A,

MIN HÖGTÅRADA KÄRESTA MODER..

Eburu tackfamhct, ^oförmögen fom mit vördnadsfulla ^{jag finner mig var* ,at} finne, forde befkrifvaall den många mig af min kära Moder bevifta välgärningar innom hg Byfer, anfer jag lik väl detta tilfålle for lyckligt och angenåmt,

dä jag for min kära Moder far nedlägga et prof af hvad et

fonligt hjerta hyfer, och iåledes latta mitt finne med nägot

ehuru- lit et betygande af en vördfam erkånfiä, hvilket likvål

iå mycket mindre formar tillreds ftålla mig fjelf, fom detpfc

intet fått kan anfes fåfom minfta vedergålning for bevifta val-

gärningar. En blott erindran af de fenares myckenhet oeh

inin oforrnögenhet at vcrkftålla den· förra förfåtter mitt finne

uti lika förvirring,;, upråttas dock icke litet af det hopp, at min kära Moders vanliga huldhet ^mer hafver affeeude påen

kår fons rena vördnad, ån defs gåfvas ringa värde. Den oikatt-

bara formon jag med flera mina Broder äger, at uti min kåra

Moder vörda den, fom med all uptånkelig Moderlig ömhet

ofs omfattar, gör ock min innerliga önikan för min kåra Mo¬

ders beftåndiga fållhet och vålmäga meds deras fä mycket

mera förknippad. HERren förftingre den forg, fom en d jup

affaknad efter vår hulda Fader ofs nyligen.tilikyndat. HER-

ren förökc min kåra Moders dagar med glädje och förnöjel-

fe i långliga tider,.at icke ^et bittert öde måtte fördubbla vår

bedröfvelie med1 den känbarafte miftning. Förblifver

MIN HÖGTÅRADA KÅRESTA MODERS

Lydigfte Son

JOAN FRYKSELL.

Mon tres Cher Frere!

ΟΛΓ ^fur a coutume ^{leurs gentes} de feliciter ^{r & leurs} fes ^progrés Amis & dans les étu- fes Tårens

des, lorsqu* ils lesfont paroitre en Tublic par

des cDi(fertations ou par d* autres ouvrages d3 e- fprit. Tareille occafion pour Vous Mon Freren Ta-

reille occaßon -pour mot. Le lien du fang me defend

de parier de V åt re gente, de Vos progrés, Vos β¬

ία des ne me Jont que trop connues, ayant étudiéen/em-

ble des notre ten are jeunejfe, Vous voyez donc Mon

Frere, que ce η' eft pas cetteDiJfertation, queVous

alle ζ dotiner au Tublic, q ut me donne quelque nouve-

au fujet de Vous felicit er. Le Tublic. comme je

crotSy Vous fera redevable de la peine, que Vous a-

ve ζ prise de montrer lyufage& la necejftéde la conois-

fance de l' Hiftoire de l' Églife d ceux, qui doivent un jour fervir ä la parole de Dieu: La plus part dans

ce terns ci la negltgent comme une chofe peu utile. Je

n3ai garde de Vous exborter de continuer les études ^,

que Vous avez commencées, mats feulement de Vo¬

us fouhaiter des recumpenfes dignes de Vos travaux.

Je fuis

Mon Tres Cher Frere

V<5tre tres fidele ^Frere

FRIDERIC FRYKSELL.

§.ϊ.

}heclogi'<g Cultori, qui Divime Sapi-

entise totum ieie confecravit, nihil prius nihil antiquius eile debere,quara religioni ^ut fuum conftet decus, tara

certum eft quam quod certiifimum.

In id omnem irnpendere debet ope- ram, ut fit homo uei> i.e. MinifterEc-

clefiaζ _% omni bom opereomatus, 2. Tim. 3: 17. ut, & rite

gregem pafcat, 2 Pet, 5: 2, & coiitradicentwus rejpoude-

at Tit. 1: 9. Theologia itaque, alma illa rerum Divina-

rum Seiende, tota quanta erit addifcenda. Sunt vero,

utnotiflimum, partes ejus longe plurimse, quarum fu-

arn quaeque iubminiftrat utilitatem: Sed nos bevitati ftudentes, maxime necefrarias receniendo, per fumma

rerum ibimus capita. Reipicere debet Theologus & fi-

dem & mores. Ut fidem rite formet, requiritur pri-

mum docere, deinde confutare. Illud fine Didaflica hand

feliciter abiolvitur, ut hoc iolide non absque Polemica.

Ipfi incumbit fcripturam S. die no&eque fedulo evol-

vere, eandemque explicare. Hinc Theologia Exegetica

deftitutus efie nequit. In moribus Chriftiano dignis im ilituendis relpiciet obligationem noftram erga Deum,

Λ Nos

2 ) o (

Nös ipios & Proximum ^· hinc uti Iis Theologia Mora¬

lis, non minus quam, ut omnia κοίτα τάξιν in Ecclefia peragantur, illa ejus pars, quse Conßßorialis nomine

venire folet. Ornnem vero fru&um ex iingulis hifce partibus ad Eccleiias Miniftrum redundantem, ut abin-

flituti ratione alienum, noitrum nan eil· hac oceafione oftendere, ufum _quem praftat Hiftoria Eccleiiaftica prorfus iniignemr ejusdemque ideo necefiitatem ob ar- öius iliud cognationis vinciilum,. quod illam inter at- que reliquas Theologiae partes intercedit,rudi tantum

kviflimoque, quod ajunt, penicillo commonftraturi.

§. II

Quam Theologia Exegetica viam monflret Scriptu-

ram Sacrum, principium Theologide, reffe traftanäi,

ut Rev. Ja c. Benzelius Rep. Tb. de Theol. in genere

Qu. XL loquitur ^, merito fuo dextra velut manus Theo¬

logiae fahitatur; ideoque ceteris ejus partibus prasftruen-

da. Illam vero fru&um _carpere mefTemque uberrimam

ab. Η. E. tanto certius eil·, quanto magis nobis conftat,

Sacras evolvere pandeöas cupienti , atque illarum ^age-

re Interpretern, multum prodefle^ ea fibi habere per-

fpe&a, quae ex hifce fontihus emanant.. Quemadmo-

dum Providentias Divinas repugnat, ut libros, quos in falutem generis humani a viris; eeoWWots exarari voluit

Deus , ea ratione faliari finereq ut ad hunc finem inep-

ti eflent; ita Η. E.. contra illos, qui impia ejusmodido- gmatafovent, fat firma ^argumenta nobis fubminifirat, quibus oftenditur» S. Codicem non corruptum fed in¬

tegrum ad nos pervenifle. Hase autem controverfia haud exiguam mutuatur lucem, ii ex eadem certiores redda-

mur,

Ä ) ° ( <35 ₃

mur, lingua Ebraica ufum fuiile Deum in confignan-

dis S. V. T. literis. Ad _verarn inteiligentiam di£fc>rum

S. S., accuratam accentuum invefligationem hand _pa-

rum ispe conducere,nemo vel leviter in hoc ftudioruni gcnere veriatus, ignorat, Hinc ejusdem _{interpres nott-}

tiam eorundem antiquitatis atque cum textu cotevitatis fibi acquirere debet. Non _opus eft, ut multa de utilita-

te antiquarum veriionum dicam, quam nemo eft, nift

a literis prorius alienus, quin agnofcat: haud ^{raro ac-} cidit, ^ut earundem _ope loca difficiliora explicent Eru-

diti. Quod vero in fpecie ad Verfionem, quae vulgo di-

citur LXX. Interpretum, att inet, maximum fåne au£fco-

ritatis pondus illi accedit, quod Cbrifto ^& Apoftolis in

ufu fuerit, qui plurima teftimonia, quse ex. V. T. _pro- férunt, ex hac veriione citant. Infeliciori _porro fucces-

iu refutantur Romanenfés, pro authentica verfionisvuL

gat£ au&oritate pugnantes, ni/7 ex Η. E. ficulnea _quo- que eile illa argumenta, qute ex antiqnioribus monu- mentis in robur fuae fententia? adducere fölen t, confta-

ret. Libros fic di£tos Apocryphos pro canonicis habent iidem Romanenfes; eos autem in hoc etiam negotio a ve¬

teri recedere eccleiia, abunde evincunt argumenta, quse eadem nobis iuppeditat Hiftoria. Obfervamus _porro, Scriptores Sacros _{compendio qua (i omnia} compleften-

tes, multa populo Dei tunc temporis notiflima omififfe.

Eleganter hac de ^re difterit, eandemque ^ex aliarum gentium hiftoriis illuftrat C, H. Ritmeief. Pr<rf.

ad Ant. Eccl. Hildebrandi, ita demum concludens»

Nobis ergo, qui tn Oriente, in JucLeorum regione &

hifloria peregrini & hofpites fimwSs, alimide _{quam ex}

ipfa S. adminicula conquirenda fimt, qu<e, quod iL

Αι la

4 36 > °· c 33,

Ια, rebus majoris momenti ommno intenta, ρ au eis att in-

jvi Jufius monflrent ittuftrentque. Ecqttis enirn Satis per- cipere ér dijudicare poterit gefta, ^qiu in fcripturis nar-

rantury ßmulac nsque lo comm, neque perjonarum^ nee

worum rituumve, ^//ίτ aliarum eircumßantiarum peritict pollet. Quemadwadum Jane in Komanorum bißoria multa

tios ejjugiunt, quod ritusßura ér confvetudinem Roma-

mrurn nonßiis calleamUs; ila, (6/ magnis parva, divinis

humana componere velimus,) <S. 5., quin multa nobis perplexa ér obfeura videantur, aceuratiore Anti¬

quität um cogmtmie baud difficulter folvantur, nulliim φ duhium%

Fitere quidem inter eruditos, qui Sacram Juiho*

rum Hifloriam, fine fcriptorum exotieorum ope, exfo-

lis S. Bibliis accurate poiie adornari, contenderunt, ied

obiervatum eft ab antiquioribus non minus quam re-

centioribus, qui in hoc argumentorum genere defuda-

runt _r afltum plane eile de Hift. Sacra, fi absque exoti-

eis monumentis toret, ut reticeam, Judaeoruro feripta,

quoad magnam partem, eandem rem illuftrare. Qui

veritatem hujus noilrae aflcrtionls in dubium revoeave- rit, feriptores adeat Hiftoriam Judasorum tradentes, e quorurn nurnero nominare fufficiat Gl. H.PrideΑυχ,ΐΐ-

bro ex Anglicana in Germ. L. translato> cui titulusr,

Connexion d. Alt. und N. Teft.; & plura inde dilucidio*

ra evadere, facile deprehendet. Nodos Chronohgicos in

S. S. faepe ohvios fine omni fuceeiiii explicabit SL Co-

dicis Interpres, qui hifee adminiculis privatum Ex ^co- gnitione temporis? "Jpao librf eonferipti iint, & rcrum, quas comple&untur, varii dueuntur magni momenti

ufus.

) * c m ^f ufus. Inde colligiirais plures circamftantias ad plenio¬

rem & ampliorem rerum cognitio^m c on ducen tes, q ua-

les flint locus, Au&ores, condiciones, flatus, psrfo-

nae ad _quas feripta direfta funt, rationes qua re funt e-

dita & fexcenta alia. Atque hinc fkpe fu mun tur iubfl-

dia, ad ^veram libri leSffonem cognofeendam, & quid

ßbi velie Auctor intelligendurn. Sequkur Geographia

Sacra,feu cognitio lo cor um in S. literis memoratorum,

atque etiam illa utilis & fspe neeeflaria eil ad praeca-

vendos eTrores in interpretatione Scripturarum, prae-

iertim in Prophet i i s, ubi faep ^e nomina iilnflrium loco-

rum, urbium» montium, fluminum adbibenturad de-

fignandas totas regionen, ea-rum incolas horumque fla¬

tus & mores. Quemadmodum vero haec omnia ΙηΗ,Ε»

traduntur, ita exinde merito colligimus, Exegeticum

Theologiae Studium mirum in modum ex eadem juva-

ri. Adhuc autem luciilentiora doeumenta, neceflitatem

Η. E. circa explicationem S. S. probandi invenimus, fi-

ea refpiciamus, quae totum cnltum Levitic u m ⁷ reli quos

ritus ftatutaque Judatorum concernunt. Leges Judao-

rum Geremmiale,raagnam certe occupant partem eo-

rum, quae inSac.ro, nan tantum veteris, verum etiam

N. Teftamenti codice traduntur. Dodtrina V. & N. Te¬

ftamenti, quod ad eßentiara, una eademque eil·, ita ta¬

rnen _, ut pro diverfä populi & temporis ratione alia at¬

que alia fiterte politia Ecclefiaftica, ftve diipofitio circa

fidem & religionem. Ita fub vai iis typis in priori prse- figurabatur venturus Mefiias, qui in pofleriori per fu¬

ll m adventum umbrarum neceflitatem fuftulit. Quem¬

admodum itaque Sacriflcia totusqne apparatus Leviti-

ms frequentiiTime in S. Literis memoratur,ita extra o-

A _$ mnes*

6 <2*5> ) ° ( £&

mnem dubkadonis aleam pofitum eil, ejusmcdi loco-

rura fclicern interpr^tionem, fruflra absque earum

rerurn accurara Cognition« eile expeÖrandam. Fieri vix

aliter pötefl, quam ut, qui de rebus fui féculi icribunt,

ad mores, conivetudines, opiniones eo tempore rece- ptas, nunquam fere ^non refpiciflot. Idern ^vero cumicri- ptoribus lacris acciderit, ^per ie patet, nos, fi nefciamus, quis gentis Judaics fuerit flatus, quas dogmata, quaeo-

piniones, qus confuetudines, vix ^{accurate ea, quae} in

S. Codice de iliis dictintur, valere afiequi. Id Ν. T.

libri, ^ut de V. T. nihil amplitis dicam, abunde teflan-

tur. Qua in re pro vida m San&iiiimi Numinis curam devoto pe&ore venerari oportet, quod varia gentis E-

breae monumenta exflare voluerit, quae Sacris fcripto-

ribus in his omnibus lucem affunciunt. Nec defuerunt viri ingenio & erudicione prsftantes,qui luculentiscom-

mentationibus demonflrarunt, quantum lucis in libro-

rum quoque N. Foederis explicatione Ebreae ^{gentis an-} tiquirates afferant, adeo uthoc pa&o nihil impediaqquo

minus uno ore cum Casaubono Ep, ad Scaligeram fa-

teantur omnes: In v erb o Divino multa ex jfudeeorum Jcriptis pojfe atque debere üluflrari. Reuchlinus igitur,

Eruditosinter lus statis haud infimus , ab Imperato-

re Maximiliano, quid de libris Judsorum Ebraicis ien- tiret, interrogatus an igni traderentur, vel iécus? egre-

gie refpondit, quod follicite refervari mererentur,quum multa contineant, qus fi comburerentur expiicatio Sacri

Textus maxima difdcultate ßepe foret obiepta. Hsc au-

tem & alia ejusdem generis argumenta ^, qua; hac de re

contra adverfarios adduxit Reuchlinus, legi poffunt apud J. H. MAjuM vita Reuchiini.

§. HF

<2J& > O ( 7

§. 1Π.

Inviinm quidem adeo mukis eft Theologise Pole-

micae ftudium, ^ut il lud ab eccleiia elimandum prorfus

velint, Nec opus eft, ut e longinquo hujus rer rationes petantur. Anxie defiderant pro membris ejusdem no- ffcras eccleföe haberi, licet gravriTImos _quosque foveant

errores,. atque Articulos Fidéi fundamentales impug-

nent. Ut itaque, omnia illa, quibus errores eorum de-

tegantur, e medio toliantur, cupiunt. Sed eftcertepu- gnandum cum ejusmodi hominibus, qui ipfr veritati in-

dixere bellum, luceque exftinöta atque obfufcara, tene- bras ubique regnare vol un t. Hi ihnt αντιλεγσντες ill:i, quos decet έλεγχ,ειν _atque επιςψίζeivy ad quod Paulus Ti t lim hortatur Epiß. c αρ. i: 9, n. Qnae ^vero in uberiorem hujus rei dilucidationem Tbeologi η oft ^r i proferre fö¬

len t, in plurimis ^eorum fcriptis legi pofiunt, inter quae nominafle fufficiat rejponfim Facultat. Theol. Vit»

temb. in caufa Pietiß. Waldec.pag. 54. fe q, atque J. C.

Wolffii abfitrda Hallenrf pag. 6$.féqu. Hiftoriamau-

tem Eccleiiafticam arma Theologo abunde fuppeditare, quando in arenam cum adverfariis ita deicendit, eo minus inficias iri poteft„ quo luculentius conftat, nos ^y in controverfiis dirimendis, niiT ad originem cauffäsque primas diflentionis errorumque recurramus, nulloiuc-

cedere poße modo; adeo ut hoc pa&o, non iine ratio-

ne contendat J. F. Buddeus Progr. Theol. de Theol, Ρ0-

lemicde fludio folrde infhjn Miß. S. T j. pag, 494. felici-

ter in hunc campum «krfcenfuro, non effe neg!igenduna

örtum, progrefram & fata cujusque ie£te. Ea ^namque

ratione nmui erroris cujuslibet gravioris origo depre-

henditur _quam: demonftraile aperte, pene efteundem

ref u-

) ^O ( tSft

refutade. Nec ed, quod fufius demonftremus, ^am-

plidimum, opj ejusdem Hiftoris, ieie aperire campum,

Atheorum, T?entilium, Mahurnedanorum, Judaeorum

aliorumque impiorum hominum tenebroia Sophismata

explodendi diipellendique argutias, qui in utriusque

Teihmenti hiftoria plurima fioi invenide vid funt, qui-

bus icripturs S. labefa&arent veritatem, veramque a-

deo religionem tantum non penitus everterent, omni-

umque exponerent ludibrio. Cfr. Fjttsdem Prtfat. in

Hiß. Ecclef V. T. Quantum vero in hiice debcliandis

valeat Η. E. abunde odenderunt jam nuper memora-

tus Buddeus cit.libro, Abbadie la verité de la Religion

Chretiemie, H. Grotius Verit. Rel. Chrifl. atque J. B.

Bossuetus Difcottrs fur l' Hiß, Univerfelle & alii.

Trandtum jam facimus ad fru&us illos, qui ab

ejus tra&atione dimanant in impoduris illis detegendis,

quibus dogmata dia defendere conantur Pontificii. Per-

fonant iane orbem Chriftianum clamores, quos de fi-

gnis ius eccleds, Apodolica, quam fingunt, do&rinas

antiquitate & eccleda? Protcftantium novitatc ebuccinant

iidem Romanenfes. Illis igitur obviam feliciter non i-

verimus, nid documentis ab Η. Ε. mutuatis, originem ^·

& progredum tot diperditionum errorumque detega-

mus, atque unde quoque certiores reddimur, multa

Romanendum dogmata paganismo fuam debere origi-

nem, Plurima certe portenta in ^cledam Romanam in-

troduxit do&rina Pytagorae 8%$latonis de anima&ge-

niis» Hinc duplex illa vita Theoretica & Myftica,hinc

Sacerdotum ccelibatus, hinc Monachorum numerods-

fimigreges jhinc ortus vits eremitics, ut alia rcticeam,

quo-

ä& ) β ( ■.<»

quorum prima initia latent in do&rina & ritibus genti-

linm. Et quum maximum religionis Euas palladium iin

Conciliis »& <confenfu iPatrum quserant Romanenies,

contra eosdem imprimis cum fucceffu argumentamur, quando ex illis, <quae Η. Ε. nobis iubminiftrat,Often- dimus, & Concilia & Patres, laepius pro noftra qnam illorum pugnare parte. Eundem praeftat ufum eadem Hiitoria, ii reliqua fidei capita, ii Ordines Sacerdotum

& inftitutiones eccleiiailicas, liceremonias &: ritus miis«

färum & cetera in controveriiis tamdiu _mota, peluftra- verimus, uti folide inter alios probarunt J. Dall^us

de ufu Pat. Jos. Binghamus Ow. Eccl. J. H. Ή-eideg-

gerus tumulo Conc. Trid. & B ab. _magna, J. A. Scher-

zerus de Papatus novitate & alii, Praeterea, omni tem¬

pore ftudioie quaeiiverunt Romanenfes ad iuperflitio-

ncs Rias palliandas & novis dogmatibus auRoritatetn addendam, ^non iblum icripta Patrum-depravare, iedist- jam recentiori tempore conicriptos integros libros, an-

tiquorum Do&orum nommibus, relu&ante _veritate., iniignire. In horum ^numerum referendi iunt Qanoms illi, quos Apoftolis adicribunt, Confiitutiones dpoßolictf,

quas dementem Romanum colligifle tradunt, Clemen.

tina & Recognitiones, puas Clementi R. ut Auftori tri-

buunt, &<alii ejus generis libri fere innumeri, quosdi>

u homines nimiscreduli magni lecerunt. Cfr. J. Laur.

Moshemii Inft. Chrift. Tom. ι. pag. In hifce ^autem Pievdcpigraphis &libris fuppoiitiis detegendis quantum valeat antiquitatum icientia, fufficienter colligi licebic

ex Cap. Seleä. Hiß. Eccl. Thom. Ittigii, Dalljeo i.e.

& J. A. Fabricio Cod. Apocr. N, Tefl. Porro, nullam video rationem, cur cum Buddeo Progr, nuper cit. im-

B pro»

) O ( <3δ

probemus arguendi illud genus,quo, recentiorurmquas

nodro tempore exoriuntur, aut exortae funr iettarum,

cum veteribus comparationem, indi tu im us. Illud e-

nim, quando rite comparatum ed, non pro feopo ha¬

bet invidiam didentientibus conflare,, fed documentis genuinis refteque explicatis odendere, ^errores vete-

rum, jam antea refutatos atque condemnatos, recoxiffe

recentiores. Haec autem omnia ex Η. E. ede petenda

nemo ignorae. Tandem, qux in quibus vis ^controver-

fiis apud veritatis defenfores paifim occurrunt ditla, primo obtutu difficiliora expHeatu, dilucidiora iaepe e- vadunt, ii ad ecciefia; conditionem, fub _tempore Scri- ptoris & hterebum naturam, quas hbi refutandas furn¬

iere, oculos conjiciamus*

§AV.

Primum quidem, idque haud levis momenti ne¬

gotium ed in cotroverfiis dirimendis, ienfum mentem- que dißentientium invedigare accurate. Id autem fieri nequit, nid ex Libris cujusque coetus Symbolicis aliis-

que Scripts publicis hac de re eertiores reddamur. Nee

minorem lecum habet utilitatem, Atta Colloquiorum fe-

du lo evolvere, utpote ex quibus datum controverdae

atque argumenta , quibus faniorem doctrinam confuta-

re volunt Adverfarii, optime cognofcimus. Eadem auw

tem hac occadone reticenda a nocis non funi monu- menta ea hidorica, q ute ad yta eorum Conventuum u- bi Libri Adverfariorum Symbolici, confcripti funt, ri-

mantur. Sic enim, ut exempli loco tanturn proferamus

Concilia Florentia Tridentique habita, atque Synodum

Dordracenamj ea, qute teftimoniis fide dignis de rebus

) 0 ( <2& ii

ibi geftis memorarunt Scriptores, haud parum certe ccnducunt ad accuratam controveriiarum explicatio-

nem, adeo ^ut non iine ratione dicatur, adminicula Hi-

ftoriarum in inbfidium eile vocanda, ii feliciter easdem

proponere atque enodare velimus. Eadem quoque ra¬

tione afleritur interpretationem hiftoricam efie adhi- bendam, quando de Li bris ecclefiae noftrae Symbolicis

Termo eft. Symbola autem & Confeiiiones non folum

in ufum ElenBicum & Apokgeticum conditas iunt, ^ut,

detra&is falfe do8:rinas lar vis, diris Advei iariorum ^ca-

lumniis filentium imponeretur, led & Didafticum, ut do&rina publica, verbo Divino confentanea, omnibus conftarec, docentesque&difcentes ad certam formulam credendi & confkendi adftringerentur omnisque ita im- pediretur confuiio, Qui quidem finis cur» inde obti-

neatur, uiiim cognitionis Symbolorum & IJbrorum Symbolicorum eile maximum, nemo non videt. Plu-

rimae vero, tefte experientia, moveri lolent controver-

fiae, circa genuinum illorum fenfum, ^quem re&e ii as-

iequamur, aiiecutumque aiiis iolide demonftrare adni-

^amur, regulas, ut in aliis ^icriptis, ita etiam in Sym-

Rolis, hermenevticas ad iubiidium eile ^{vocandas ,} facile

erit iudicatu. Utramque autem paginam antiquitatis &

BS ftoriarum hic facit notitia. Etenim, quum erroribus atque deliriis haueticorum Symbola plerumque fint op-

poiita, nemo Symbolum aliquod re&e intelligit, niii ^ex

tiocumentis hiftoriarum cognitam habuerit iententiam illorum , quse refutatur. Sic Symbolum, quod ob do- ttrinam, quam in ie continet, Apoftolicum vocamus,

quodque ab Apoftolis haud conditum, imprimis ob h&reticos in primitiva ecelefta ortos, fucceftu temporis

B 2* / varias

) o ( üb.

varias fnbiit mutatibnes, tum démurm re£te intelligimus

atque interpretamur·, & juxta inquiramus, quibus fpe-

eiatim; haereiibus fingula ibi fint oppofira> Qua in ree-

gregiämi praaftitere operam J;. Pearsonius atque Η»

WiTsiusin ejusdém S^mboli explicatione occupativ Fru-

ftra ienfum verborum etiäm Symbolorum Ni'cscni, E- phefini: aut Conftantinopolitam rite pereipiet quisquam,

riifi exakte·,, quie Äriiis, quas Neftoriüsquaeve Macc-

dbnius ftatuermt,. callüerit: Nfemo? itaque mentem fa- ciieJndägayerity cur. ad'verbaprimr Articuli, Credo in M)frtmypartL.c.ulani. nnum adjeeifient, fi ignoraverit,quod

Sfroificorum: de dliplici Deo faBul'ä* efiet dttmnanda.

Sic illii, quem fugit ^, Gerinthuirr dividiile JEfum ^a Chri- ito'j mirum; ecquidfem videturvquod<in articulb fecun-

db, miurrn JEfum Ghrift'um fegamns, Nec: fifatim per-

fpiciet, ^cur fufiüs explicetur Ghriftum verum fuiffe Ho-

mmemy nifii fiterit: notum: Simortem· Magum,, Menan-

dknrr St Bafilidém Ghriffum non1 revera fed JtayV« tan- mm hommem; flätuifie, 8t quid fibi velit:, quod ^ex

Maria natu im addätur, difficolter. conjiciet, qui nusquam

Ibgerit: in veteri ecclefia: quosdam contendiife Chriftum

Gz ccelö detulifie _corpus iuum, <§rper Mariane tanq.ua m canalem tranfiifie, G fr, ha?c: & alia huj us ref fpeeimina apudi Ittig; Lc.pag. 83; & Büdd.. Ifägog. pag. 5*2,7; Ea-

dem: de Gönfefiibnibus LiBrisqu-e Symbolicis a Majo-

ribus noftfis ieculo Reförmatibnis confcriptis eft ratio.

Ih illis-enimi indagandis,. quiirem acu tangere cupit·, imputationes illäs AdverfänOrurm non* iolum habere de¬

bet-peripeQi'as^ a quibus; ié immunesefieoftenderunt AuÖores;; fciatr praetereamecefle* efty, commenta^ tricas Mieptiasque; Scholafticorum), nec: non?corrupteläs Ec¬

clefia

&> )' o ( *3

cleiiae R omani nfis alias que circtim (tant ^ras, a cl qpas fere ubique ab illis refpicitur. Itaqtic plurimos in explicatio-

ne Librorum Symbolicorum dcfndantes jure merito- que- perfMngit Bodbeus. lib. & loc. nuper cit\ qnod de

vero illorum fenfu non adeo folliciti, hunc interpretmi¬

di modum mrhime obfervent, Sid dogmata- tan tum ipia ^~ pertraQ:anda. eaq.ue probando. ab obje&ionibus fecus

fentientium vindicent _, iimulque ad locos communes, a- libi quoque obvios dticendäut, Melius fåne procede-

ret hsc: eorum opera.,, il dbgmata· i ta tr äderen t, ut ea- dem ex; monumentis quoque. hiftoricis illuftrarent.

f v:

Cognitioncm autemmanc Symbolorum & Confeffio-

flum, merito, ob affinitatem, quse in ^ter utramque in- tercedit, excipit Theologut Patrißica ^y quam Hiftoricam

alii vocant, haud diibie ut innuantr ufom; inijus Theo- logis maxime efle hiftbricum^ Praeterquam? ^vero* quocP,

ecclefis ftatum, ihftituta atque ritus reffte ex Patrum fcriptis, tam quam' hujus rei fontibus defcribamus-, nti-

litas quoque, qus ex eorum le&ione hauritur, in ^eocon- fiiHt, quod inde colligamus,,. quo padro religionis, quo- ad ejus fundämenta, veritas femper fuerit propagata\.

8c per tot Adverfariorum infultus ad noftra usquetem- pora perennare potuerit. Quantumvisenim fides noftra, Script urs di£tis fallere & lalli neiciis>r unice fondetur,

mirifice tarnen animirs^ voluptate quadäm perfuius, confirmatur, quando videt regnum gratis fub inferna- lis%%genii macbinatiönibus, interdum quidém fuccidu-

um, femper tarnen ihoccidütim, lucisque veritatem in-

ter hsreftum nebulas emicare.. Tatres, iiaqtte- mvontm

B _3; licet

Η as» ) ° < as

//Vir »o» y£Vr immunes, hoc tarnen non ohßat, quo minus

vera doffrirwe fuccejßo ér propagatio ex Ulis colhgi qaeat,

uti rite obfervat Buddeus /. f. />. 609. Qua: cum itafinr,

icripta Patrum non aito fuperciiio funt ipernenda, ^quam-

vis pro temporum ratione & conditione, quibus vixe-

runt, eruditio illorumwtasfbimanda. Hinc in illorume-

voiutione conßderandamobis veniunt, qusegeneratim cu-

Jusvis feculi Scriptores concernunt, quodnam fuerit il-

Jorum ingenium, qua: ftudia, qua: occupationes, quse

feribendi occafiones, qua: fuerint üiorum & hseretico-

rum Scholz Szc. pra:cipue vero, num genuina veladul-

terina fint iliorum Scripta & edrtiones, Patrum nomina

pra: ie ferentes, & quae in fpecie loca depravarunt illi,

q tri multaad palatum fuas ie£he, cui addiebi funt, cor-

rupuerunt.

§. Vi.

Scientia, qua: iecundum Divinarum literarum du-

ilum circa agenda venatur, Theologie, Moralis appellari

iolet. Qui autern nobilifiimam hanc morum icientiam

fibi trakta ^η dam iumierunt, multam collocarunt operam,

ut veram boni malique ideam, ^cum ftimulis illam appe- tendi, horrore vero hanc averiandi, animis hominum

i η (bil latent: _cujus rei tefbimonia iatis perhibent rationes

& methodi, quibus iham concinnarunt, varia:. Ea ve¬

ro efb mentis noftrae indoles, ut per vividam repraefenta-

tionem fxpe efficacius quam praeeeptis, in bono a malo

diieernendo ^, infbruatur. Pauci, inquit Tacitus, Awial.

hih. IT, cap. 3 3. prudentia honefia a deteriorihns, itülia

a noxiis difiervunt, plnres aliorum eventibus docentur.

Ex innumeris e&im exemplis colliguntur pneeepta ge-

ne-

« ) ö c » If

neralia, _quse difciplinam conftituunt morum, ut plane

apertum fit, τψΛ^αν effe, qnemadmodum olim dice-

bat Dionys. HaLICARNESSENSIS, <$t&a<ro<piav Ικ

pwjimmo moralis Philofophire parentem. Cfr.GERH.

J. Vossii Prxf. ad Theol. Gentil Er, quum in Omni¬

bus fere minus valeant ra-tiones & pnecepta, quam e-

xempia & experimenta, ita haec in officiis explendismi-

rifice juvant. Hinc ad bona quaevis & praeclara, ex inna-

to veluti imitandi ftuciio, citius baud raro fte8$ptur an}-

mi mortalium, vel unico exempio, quam plurimrs ad-

hortationibus, & pcenis malorum magis, quam minis graviifimis a vitiis refrenantur. Hujus quoque fenten-

i\x eft L. Holbergius, quando Ep. CCXIL Tomi Il\dt

ita loquitur: Moralfke hetänkninger are af flor nytte,

men Hiftorien h afv ^er kräftigere virkning, Si vero e-

xemplorum & hiftoriarum utilitas tanta fk in vita civi- li, non minorem efle in vita Cbriftiana, ad qvam Theo- logia Moralis reipicit, Seriptura Sacra abunde teftatur,

use excmplis ideo quam plurrmis,ad pietatem excitan-

am allatis, eft referta. Ipiom Servatorem optimum ^

7roysct[A,pM nobis reliquifle, ut ejus premeremus veftigia,

Petrus docet r Ep. ^2: 21. Paulus non femel femetipium

ut exemplum proponit, q nod im i ^tar i debeant alii,quem-

admodum ipfe exemplum Chrifti imitatus eft. eIntel-

lexerunt quoque deinde tum veteris eeelefke Do&ores,

qnos Patres vocamus, tum Theologi recentioris aevi celebriores, quantum, in vita re&e inftituenda, ufumt exempia praebeant, ideoque in vitis prorum homimim defcribendis, inbgni cum reipublicae Chriftianre emolu-

mento, defudarunt. Vid. ikpius citatus Buddeus, ffag.pag.

611. Ec quum rudior multitudo ad exempia _frequen-

ι6 ) o ( fö

tius quam ad leges vitam-inftituat, ihiftoria, aQ:iones ho¬

rn in tim perceniéns, eo certiorem in Homiliis (pondet

utilitatem, quod virtutum & vitiorum praxin, additis

plerumque pcenis., in exemplis luculenter proierat. In

itiis aiitem concionibus ea obfervare debet minifter ec- clefise, quae probe monet !Nic. 'Caussinus Eloqu. Sacra

& hum. Eib. XKp.$5%. Imperitus eft, inquit, ille concio-

vätor ,ψά eav dem crepidam omnium pedibus c onatur in-

duere; vijkndum φ, quid cujiisque aures ferant, quid

palatum expetat, ßd waxime quid falutem univerforum

conducat. Non docendum profubje&o docentis, ied pro

vcaptu recipientis.

§. VII.

iSed per omnem Theoiogi^icampum cum diffuiä

fit Η. Ε. illam denique ad Prudentiam Paßoralem feie

extendere verbo probare fumciat. Docet vero Prüden*

da hiec Paftoralis quomodo Difpeniator myfteriorum

Diviaorum in ecclcfia ambulare rite queat, ut tum ve-

ra fingulomm hominum, quorum cura illi demandata

eft, Felicitas fit promovenda, tum ut decorum & or-

do in ecclefia iervetur. Pofterius ad Theologiam Conft-

ftorialem merito referimus. Ad prius quod fpe&at, ec-

clefiaP Do&orum cura eo tendere debequt nondum ^con-

verfi convertantur, & qui converfi jam funt, indies in

.fide rnajora majoraque accipiant ancremenca. Qui finis

felici defraudatur fiucceflu, nifi prsecepta & regulas pru-

dentiae in hac difciplina £ommendatas, ad particulares

circumftantias perionarum, ia&i & loci applicare intel:

ligat. Nam prudentiae vis in applicatione principiorum

ad certas aciiones, <cum iiiis circumftantiis confidcra- _tas

c35> 5 ® ( ® ₁₇

tas iefe exferit. Sed vim fine habitu, crebris a&ibus

longiflimaque praxi acquifito, quispiam difficuker ob-

tinuerit; adeo ut do&rina fine ,ufu., in tot tainque di-

verfis ié femper offerentibus _{curis, lubrica plerum-}

que fit. Ufas deinde gignit experientiam, ied efl: _expe-

rientia prudentra mäter. Verum breve nobis vivendi

fpatium conceflit Summus ^rerum Arbiter, Sc nimis ar-

dimm _opus is in fe fuiciperct, qui omnia, icitu ^neces- faria, proprio marte propriaque experientia eruere co- naretur. &go äb aliis fontibusrhiftoria icilicet _prom- ptwario illo confiliorum, immo omnium ad hominera vneceiTarianim perfecfcionum _exemplis reiertiflimo, ex-

perientiam, more Politicorum, hauriemus, Hocprtci-

pue, inquit Livius Lib. 1. tn cognitione ^rerum falubre acjrugjferum, omniste exempli documenta in illuflri po-

ßta mohumente intuerL inde tibi tuaque reipuhlic<é^ quod

.

imitere capias\ Inde fcedum inctytu, foedum ^ex/tu quod _{vites. Hinc}

quse nöbis pröfutura Tuntcapere queamus, prudenter ih aliis fa£ta imitando, quae iecus, fugiendo.

:Felix quem faciunt alienä pericuk ^cautum*

§ VIII.

Hiftofiam noitram haudexiguum in Theologia Con-

ßftoriali _ut iecum habere fru&um, res eil notior, quam

pluribus eandem evincere _opus fit. Ubicunque de-

mum fuerit Minifter ecclcfia*, non iolum legibus fub-

éfb ecclefiafticis, Ted etiam ejfad qusevis fa&a, quantum

ipfi injun&um efl:, prudenter applicare, atque re-

interpretatione doarinali & ufiiali, ad ecclefise pari-

ter ae reipublicse falutem, _{exponere debet,} Quod G ri-

C _te

» ) O ( <3&

te facturus fit, non modo Angularis requiritur pruden- tia, quam hiftorias quafi filiam efte §. ^antec, obfervavi-

mus, Ted etiam ad ipfas legum rationes attendere de¬

bet, tum imprimiSj ubi non iisdem, ut dicunt, termi-

nis, in lege cafus continetur; quibus accedit, quod ea- dem heic fit ratio, ac cum Symbolis& Confeflionibus fi¬

dei, _quarum fenfus non felicius indagatur, quam ubi

ad occafionem verborum aliasque circumftantias fuerit

attentio dire&a. Nec ab ejusmodi Scriptorum le&ione prorfus abftinere poteft Minifter Ecclefiie, quae varios

cafus in ecclefia fiepe obvios explicant. Hsec autem o- mnia iaepius a nobis memorata Η. E. tradit.

§.IX.

Reftat jam ut paucioribus de Theologia Dogma-

t te a aga mos! Ne ^autem vitio nobis vertatur, quod e- andem in hac noftra tra£htione ultimo loco pofueri-

mus, obfervafte juvabit, id, eam imprimis ob caufiam

a nobis fa&um fuifie, ut conftaret, ufum Η. E. in e- adem adhucdilucidiorem evadere, fi ad reliquas Theo¬

logie partes , fine quibus dogmata fidei rite explicari

nequeunt, fimul reipiciatur. Scriptura S. eft unicum

illud principium ^, ex quo Articulos fidei eruit at(jue confirmat Minifter eeclefiae; Λoyov autem hunc της αλη.

■9-eW, fecund um monitum Pauli, non poteft οξ&οτομειν ni-

fi facultate pollcat eandem exp!icandi,cum ^vero id abs-

que Theologia Exegetica pneeftare nequeat, inde quoque

merito concluditur, eandem'«in dogmatibus tradendis a- deo efte necefiariam,ut fine illa hoefuo non re£te fun-

gatur munere. Eft ea do£trin«e cceleftis ratio, ut eadem

non

ä& ) o C »

nontantum luculenter explicanda atque confirmanda,

fed etiam iahinde contra varios hominum, eam labe-

fa&are connitenrium, infultus, ftrenue defendenda fit

atque propugnanda. Hinc Theologiae Polemicae atque Dogmaticse ejusmodi efi: ncxus, ut illa fine hac eile

nequeat. ϊη Symbolis fideique Confeffionibus do&ri-

nam tradidere Majores, fcripturisS. planeconformem,

credenda itaque feu dogmata fcitu neceflaria in fécom- prehendunt. Quae a Patribus tradita funt, ^cum habe-

ri poffint, pro complexu Jacrormv dogmatum, uti Bud^

deus dicit ijag. ρ. 535·, ita eorum fcriptis, cjuando ad

veritatis trutinam examinantur, non omnis in Theo-

logia hac Dogmarica deneganda efi: utilitas. Contra

Novatores merito quidem contendimus, Miniftrum ir- regenitum veram atque Spiritualem pofie habere ^no-

titiam; ied id non impedit, quo minus dicamus, ma¬

jorem utilitatem a pi;o ecclefise Miniftro efie expettan- dam, atque ejusmodi efie nexum inter Theologiam Dogmaticam atque Moralem, ut auxiliatrices aliquan-

do fibi invicem porrigant manus. Cum itaque in an- tecedentibus eviQ:um fit, infignem efie Η. E. uium ^,

in memoratis jam Theologiae partibus, ex illis, quae

jam allata funt, legitimo quoque ratiocinio concludi-

mus, eundem fimul ad Theologiam Dogmaticam fe¬

ie extendere.

Quae in nobili hoc negotio monenda jam defide-

rantur, ejus, qua maximam partem funt indolis, ut

ex addu&is facile intelligatur, ab Η. Ε. multiim ifta

capere emolumenti. Finem autem huic opellse impo-

nentes, coronidis loco, Tuo, B. L.? judicio folum fub-

C 2 jici-

2. <2ft ) ® ( &>

jicimus, qnod haud ita pridem fcripiit Holbergius:

heg ^{holder det} ;Hiftorjfke videvfkap naß Guds ord fir

" "

det nyttigße og vigjigfte af allenår det

Infes med råtte by en; Epift.

£LX!I. Tom. 2.

s.

J. Ν. D.

dissertationem hist.- theologicam,

DJ