NICOLAI ANDREA FRANCKO

(1)

L O R U M,

TUESE5

HE RxM E T ICO—PHIL OS OPHIC AB

lnclyta Regia Jcademid tffjfötienfi

publice ad

pentilandumpropofita

PR2ESIDE

FRANCKO MED. PROFES-

fore

publ. Sc ordin.

Refpondentts

ANDREA NICOLAI SCHO.

MERO, MED. STUDIOSO.

Habebitur dtfputatto inAudttorio ^novoaddierna

21. Marti/ horii d 6, matutinü.

Excudebat F.schtllus MatthijE,Anno

(2)

(3)

T H E S I S I.

tallorum tranfmutationem,nec

>,natura? neeartfpoilibilcmeile i m-

ptores é Medicoruir» iuxtåac Philo- p<>

ophoruri; laudatifsima

eororia,

v^rl

^ S0£K7<2'

laude celebcrriad Sc

^au-

rhorltacegravifsiim ftatuunt; cxifH-

wo? _{m a}

njtes iHös» qui metaih rum nre-

tamorphoiin propugnant & defendunt» admodumra

Deum eflc

injurioios

& impios, nccimpios iblum, ^ve¬

rum etiam fummé blafphemosj gloriam & potentiam

loliDeo intranfmutandis rebus naturalibuspropriam*

libi fumma mcntisarrogantia & fuperbia vendicantes

& arripientesr3Quofa&um cft, uthaneartem s. üv«

illamChymiaepartem, quae in roetallorum ^transmu-

tatione cccupata elKappellarmt frivolarp> Sopbifti-

cain, falfam,rnendacem»fraudulcntam,impiarn & in Dcumcreatoremblafphemam ^, iolummodo ad borai-

ncs decipiendos Sc depauperandos unicé compara-

tam, fi&am, fculptam&excogitatam.*.

2' Contra roetallorum tranftnutationem, in-

primis vero Chryfopoeiam fatis vehementer &raeriter ha&enus pugnaruntPeucmis, Eraftus Riolaous*Fal- lopi.js^, Aubertus^> Felix Pla*erus, Scaliger Nicolaus

Gcnbertus,JohannesLangius ^> Tomas M' rWious» Ja¬

cob^us Albertus, Johannes Pappius& aln ^q ¹ omocs

imanimitera&oreSccalamo hancarten*miruminmd*

A 1 dum

(4)

cum fuis artificibus&afleclisad extremas India? oras

inperpetuum exilium ablegaruno.

3. Ciarifsimus Peücerus de aurificio fuam fatis®

aperuitmentem& fententiam, quam Pofterttati rcli- quit libro deDivinat: gener: ubigraviflimé in Cby-

micos invehitur hifee verbis: Prsftigt* Diaboltcafunt &

tnendacia, promijja Lhymicorum, proftentium fcex argento vivo, aut Are^*autquocunfe metallo alte^aurum tranfmutatio-

neiHorum confettepoffe,velutaliqui ludunt,perfeBione,eb quod imperfecta (untc&terametaäa, aurumfoluminhocgitte*

ireperfeftionem(peudproprtam obünuerit,^quamconfequica-

terapoßint* Sunt metaHafinguU(beere(ua perftFlaqua ext-

ßunt (ß conferVantur ^,atq.a cogt.atüßecabus ff rebus alijs difltnguuntur» Nulla enim res ereAta extßere (ß conßßerc durare% poteB, nift in (ua forma-». Tranfmutatio autem

jpccieruminter(eautmultiplicatio,nulliusartishumana, nuU

litucreatura opuseB,fedjoltus Deicreatoria&c.

4, Nicolaus Guibertus aliquot Tradatus con¬

traAlchymiam confcripfit, quibus in unum librura Conjedis& impreffis talem pra?tixit titulum.»: ^De^inte*

rituAlchjmU metallorü tranfmutatoris. traBatusaliquotmuh tiplicieruditioncreferti&c. edidic hunc iibrum inlucem

anno1614. Antehunc, alium quendam prius evul- gavit ^anno 1603. Argentorati

impreflum»quem

tali

condecoravittitulo: Alchymiarationt (ß fxpertentia ita demum Viriliterimpugnata expugnatauna cumfuisfaUacijs

& deliramentis, quibus homines imbubinarunt: utnufquam ^- fi erigere valeat &c. Hic Guibertus pluribus in locia

Peuceroconfcndteum ait.* Facileapparet (beriet in (pe~

aem

tranfmutationem,

nulliusartishuman£,nuiimcreatura

0m

(5)

opusejjße

fed

folius Deicreatoris} quipoteB abfolutäpoteBatt

rerumnaturaseVerterL».

5. Acutiflimusquoq; ScaligerFxercit-106 Ted.2.

& cxercit _23- fisÖt. 1. Chymicum aurificium acriter impugnat: iBas fornaculasodiodioplusquamVahnianojn- quit ,/unt enim Noflusad aucupia crumtnprumd qutbzu du¬

rum) quodpoßeapollicenturalijs ftbtcaptentprim. item alibi:

Tam funt alia metallad natura infitfuta utexeisam umfiat,

quam esters ammatesutexeisfiathemo.

6. Non ab hac fentencia abhorret, célcberri-

mus Philofophus ac Medcus Thomas Eraftus in quadam epiftol»adD. Petrurn Monavium : Derne- tallorum tranfmutationeft difputare hic veltm aBum eget o.

Prius enimquam mihi perfuadeatur hane artem effe Veram,

confutari oportet rationes me as, vel aiijs melioribus Veltpfo fafto. Hocaliquotjamfeeulisa multts milltbus frufiratenta-

tum esl, ^nec cuiquamirnpune futt: Omnesetß non fantratis

auri tarnenja&uramfeeerunt,parsmaximaadegeßatemre- dattaeft. Exquibus omnibus perfpicuum& manifeftum fit, hofcc clarifiimos viros nihilboniunquamde hac

arte ftatüiflevelfenfiffo»

7. Nonpauciores ab alterapartefunt,qui Chry- fopoeiamftrcnué& malculé propugnant& defendunt,

in quorumclaflc funtTheobaldusdeHogciande,lo-

hannesDicnhemiuSjQuercetanusXibaviuSjFernelius», Senncrtus» Magirus, Crolliusr* ^, Conradus Kunrath, Lombardus

Ferrarienfis,Cafus,CollegiumConnirobri-

ccnfe, Daniel Mylius, MichaelSendivogius, Bernhar-

dus Comes Trivifanps ^, Dyonyfius Zascharius, Mi« ^-

chael Poticr &c. addo &Theophraftum Paracellum, qui auruna aliquotics&feeifle, &TmäuramPfayfico-

I ^, A i runa>

(6)

tum,fi vé

lapidcm Philofophorum in Enficapulo fem

per fecum

geftaflepcrtiibetun*.

8. Inhac nonminus ardua, quamantiqua con- troverfia,noftrumfipoftulatur Judiciumj illorum pla-

citis pocius &: feritentias

fubferibere

malutnus,

qui

Chrylopceian dicuntnoncfifsimpofsibilem Ted diffici-

lem: namexperieotiacteftimonio^cui refrag^reo^tas

& ftultumefi) nofiro hoc leculo fatis fiiperqjevidum

& comprobatum,atq; totilluft. & fide dignifsimorum

quoq; virorum clarifsimis lcriptls

confirraatum fuiu;

metalla nempe ignobiliora, artis cbymic^opera, irL*

verum & optimum aurum aliquoties fühle tranlmu-

tata_,. -

9. Quarecum inillafemper ha&enusfuimus, &

adhuc per Dei gratiam fubfiftimus fententia; Speciei

tranfmutationem in fpeciem ^, &pernaturam, &^per-

artem pofsibilem eflo: ideoque & iilam pro nofiro

modulo hifee thefibus probabiliter confirmatam &

comprobatam dareftudebimusvariisexemplis,partim

érerumnaturapetitis, partimquoqueab

artis chymi-

caeadmirabili & nobiliori operatione depromptis,fal-

tcm lnhunc finem, utveritasTranfmutationis metal- lica? unicé afferatur,fuaequepriftina?digoitati& nobi-

litatirefiituatur, _atq; åcalummis,injuriis &plufquam

cimmeriis contrariasopinioni's

cenebris

viadicetur.

10. Ällaborabimus una hiftorias nonnullasr*

tranfmutationis metallicie in medium adferre.qoibus

melioris fidei gratiacomprabatum dabimus, metalla^

ignobiliora ab artiftis quibufdam

Excelkmifsimis

in- prxfcntia Illufirium, nobifium & clarilsimorum viro¬

rum, revera in verum &_purumaurumfuific

cransfor-

mata^é

11.Ad

(7)

ab adverfa _{parte quam} maximé urgeri folent,breviter

pro temporis & chartulae anguftia refpondebimus^,:

quibus expeditis, finem huicnoftrae difquifitioni cumj Deo imponemus.

12. Sciendum itaque eft in gencreTranfmuti-

tionem efle triplicem: Supernaturalem, Naturalem.»

& Artificialem*

13. Tranfmutatio fupernaturalis, eft fpeciei in_.

fpeciem,per Dei omnipotenciam converfio*

14. Tranfmutacio naturalis, eft fubftantiac fivo fpeciei unius in aliam,_per_naturae vim fivepotentiam tranfitio*

15*. Tranfmutatio artificialis, eftfpecieiinfpc-

ciem_{per artem} &naturaemotummutatio*

16. Nuncfingulastranfmutationisfpecies, fuis*

propriis &adaequatisexemplisilluftrabimus,

Exempla tranfmutationis fupernaturalis.

/7. Per Dei ommpotentiambacutus five virga Mofis fuitverfaincolubrum &écontra: Exod.4.Exod.y,v.io, Aqua1fluminiain[anginem: Exod.7♦v. 1 &20♦Converfal»

itidemfuitaquainRanas: Exod.g. v.5.6+ PuluiaterrainCy- nipbes: Exod, v.i7. Aquain vinuminnuptiiaCban1Galt¬

lea:Job.i.v.p. UxorLotbinßatuamfalia: Genef ip.v.26.

JHuc quidam, veluti Riolanus (faljj^abuchodonofariaRegia exemplum referunt, quemSubßantialiter inbeßiammutatum

Toolunt. ' >

Exempla tranfmutationis naturalis.

*8. Per natura potentiam quampluresres,licet

non orones indifferenter,abuna fpecie in aliamcom- mutari pofle haec

fequentia

probabunt & coraroon- ftra~

(8)

—-——.nvHK wmmmrrr rnmrmwrtndértmj

aer retro in aquam;a'irintgnem: Cotallut plantainlapidem

tranftt:putrispufowimhre conß>er(tuin Ranas: SicSyftmbrium

herba in A4entkam degenerat: Ocymum ftPebaftlitonmScor- pionem&Serpillut.n. Trtticum inLolium: Typha (fZeain_j

triticum: item Siltgo in triticum: Braßtca in Rapum, &Ra*

pum in braßteam mutantur: Platantuinoleum, Querctuin-»

Vitcm& Alniu inUpidem abit. HiocVcneti Alno utun- tur profundamento aedißciorum, quiaainusfubaquis lapideCcic.

19. Similes pcrmutationcs in animalibusfiunt;

Ex Erucanafeituraurelia, qua moxinpapilionemalatamcon«

vertitur: Sicquofo exfoliisbraßicarore madidisEruca,exqui*

btupoflmodumpaptlionesgignuntur; Simili modo Bombyces poßquam de/ieruntfericumfacere, inpapilionestransforman*

tur9at%primoexovovermis, ex vermeaPotsgeneratur. Por*

rb exputrefaßaAnateBufoiexCancricorporeScorpio: ^exBo-

vemortuaAper, exBquoveß>a& crabrones: exMulisFuci:ex

K-AßnoScarabai\ exmedulla humanaferpentesadmirabiltqua- dam metamorpbofiproereantur.

20. Quatuor adhuc hiftorias admirandae tranfmutationis naturalis, hiccoftimemorarcjuvat, quasr*

ficco pede propter ftudiolam juventutem prstcriro

nequeo: & illas nobisbona fiderefertHe&orBoetius

Scotus, &alii hiftorici

quihashiftoriasfuisferiptisfi-

dclitérconfignarunt.

2 r, Quodipfe ab hincannisfeptem> inquit HeFlorBoe>

tiutyvidtnongravabor adjicerc: AlexanderGelundianiu Kil- kendenfts Bcclefta Paßor, virpraterinßgnem probitatem,re*

rumadmirabiliumßudioincomparabü'tflagrant, dumextratid algamarina,tntercaulem&ramos, artdiceflatimacparitet

Wfy

ad

cacumen enatas comhas Viderit, rei novitateduBus,

(9)

iüasaperit, majttifa in hut mtracuiur

pifces,fedaves inbis

intenit,

4tfaeaspro

concbarum magnitu-

dine, parva in partis,majores in

major ibus

erant. De

CU-

&aridem rccenfct, tartismodis,fedfemperinmarieam^

nafei confpextmus

Hebtidiano:

etemm

ft lignum in idmarc*

projiciastemporis

traftu,primo

vermes,

excavatoItgnofite_s

exefo,produeuntur}

cjuifenßm anatis

eapite,

ptdibus

atfa

alis,

plumaspofirembedueunt:

dum anferibus magnitudine äquales,

eamadjuftam pertenerintquantitatem,

calumpetunt,

atium retiquarum moreper aera

delati, alar

um

auxilio, nonfectu

ac

remis. ha&enus Boctius. Vidc _quoque Iohan* Portara

üb.2. Mag.natural, c. 3.

de admirabili hac

metamor«

phofi. Meminit quoque

Scaliger alieujus arboris,

cu¬

jus frondes, in fluvium collapfae

pifeiura formamin«

duunt, in ^terram coilapfae, volucria

animalia fiunt

&

evolant.

22. Apud Tartarosfruticem feu plantara^quan-

dam nafeiferibunt Hiftorici, _quaeagnura vivurapro-

ferat,• hiftoria talis eft: TartarorumhordaprimariaZa■*

tolbaesl, vetußißima eß nobilitatis commendatione:ineo a- groJeruntfernen,féminisMelonis (tmiltmum,

fed

minusobIon*

gum, ex eofatu plantamexirequamBorametz,id eB, agnumu tocant,erefett enimagntfigura, quametiampedibus, ungulist

auribus exattérepreféntat5 procornibus pilosgerit, fimgulark cornußecie: obducitur corio tenuißimo quoutunturincoUad capitistegmina. Feruntinternampulpamcancrireferrecar*

nes. Caterumctulnertquofafangvinemmanare, duleore effe

admirabili. Radicem bumo exertam(urrigeread umbilicum-a ufifc. lUudautemmiraculifotet magnitudinem,

quamdiuvi*

cinis obftdetur berbulis,

tamdiutiterequafiagnuminUtofa*

feUo, abfumpiis iUis tabefeere atfainterire_s. ffuin

&

illud

admirationem auget, appetidLupiseam, nonitem

ab aliis be-

ßiisqua earnetefcuniur* B 23. Cer*

(10)

ponesinInJuU^quamGotamvocant, animalquoddam effecor- ports magnituaine

&figur

a

fimile

canilodutalijtslunt Lupo♦

ffiuodpriwoquideminterravivit, deindlcerto temporentare

incipitfrcquentare, ineo%fenatatuaßtduoexerceraPaula-

time{formaturinpifcemyactandem^memirisjam inpificisfigu-

ram compoftiispclagofedat^> fitep marmabedua,unadefqua- nsigerogrege.

24. Panter quoque å natura, variae^res,variisr'

in locis in lapides & metalla convertuntur: InCappa-

docia lac tueflinter Mazaccam& TuanaminquemHarundi-

nis parsimmijfa, altero di?(peftaturinlapidemverfa.. InEl- bogano traftujuxtaoppidumFalkenaiv integre,abietestnlapi¬

dem^vertuntur. Inpifcinapropé.SchtdebcrgamirceminMi- fhtayramiyfoliatCorticeSi lignay manica%chtrotecain Saxamu- tantur, InUngaria in comitatu BufieinloenituringensfluvitUy qui quamprimum exfcaturigine erumpit infubfianttam Sa-

xeam, non altt er,quamtemporehyemisaquafrigorecongela- feit. SimiliterinZspuftoUngartsx aquamultafuntlapidefcen-

tes, exquibusconftruunt stdes incotiaefeexaquadomossdifi-

tatas habereanigmaticejaftitant. In Veronenfiagrolapides.

tabells inveniunturqualesIslebiansfunt^usptfcesin febabent quaftinfculptos,mutattenimfuntinlapides. InagroLünebur¬

gen(i Cf propi

Heidelbergam

circa Hildesbeimium offa (fcor-

nuain lapidesverfainveniuntur. Equi tefticulum lapidem.-»

faftunt

feribit Mattbtolus,

quemAntonius GelbmercatorVe¬

nettis in magno Germanerum EmporioproFucaruagensJu- cundo omniumfpcftaculo(fadmirationc. oftendebat. In He-

truriaquamplurimisinagrisybuccinay cocblety conchula(fe-

jufmodt multa aratro ab agricolis erutainlapidem

converfit-*

fuifiet

eftatur idem

Mattbiolus.

sy. In lacu Hykernis ^omne

quod

injicitur^>loeltnfer-

rum

(11)

conloertiturt veI[tfundumpctit in lapidem tranpt«

Bungarta ad

oppidum Smolnitium in

monte

Carpatbo fons e&*

inquem, ferrum

conjeSium,

in optimanotacuprum vertitur,

quod praeter

aliosclariflimos viros teftatur Paracelfus

üb. de Vitrioloc.8. parag. 2. Sc^parag. ultimo. Itertij

lib.6. deTinåuraPhyficorum hifceverbis: Rufliciqut- demtn Hunganscumferrumfuotempere

projiciunt in fontem

qucndamvulgärinomine

gtpfcrfcnwtl

ttt/in

ferrugtnem

con- fumitur, quafollibus & igne

liquefatta,

moxpuraVenusexi- flit^t qua nunquaminferrum ampliusre

dit* Chriftopherus

Gluckradius in Tyrocinio chyoaico

Bcgvini hoc

ve»

rum eflfe affirmat. Idem hodié Goflariae ficri fcribiu

Clarifs. Senertus in fua phyfica> fluit namqueaqua-»

qusedam mineralis di&o loco

å

monte

Ramelsbergi-

co,cui ferrum inje&ura, tranfmutaturin cuprum. Ta¬

lern _quoqueminerilemaquamin

patria

noftra

dulcif-

fima apudCuprimoncanos habcmus; inquamferrum conje&um mutatur incuprum: namut å viris fide di- gnis pcrcepimus,anno nifällor 1607. juflfuSereniilimi

Sc Potentiii, Regis Caroli(bcatifllmaf recordationis)

laminae quaedam ferreae fuerunt inaquamvitriolatam

ibidem injedae, folius experientke faciundsc gråtits,

quae poftmodum inverum cuprumfunttranfmutatse.

26. Confimili modo herbaequsedam,fupra mi-

neralianafcentesSc virtutemmetaliicamhauricntcsr*, in metalla transformantur, quod teftaturPortalib.2•

Mag,natur.cap.6, Inciteriore Germania,inquic,infrtLj»

DanubiumVitesemergerefcribunt, quaclaviculas &plar^un%

folta ex ^auroferunt. Idem legimus tnPannoniaeveniffe,cu¬

juscaufamaurifodtnisfubVitelatitantibus adfcribunt*

27* ln comitatu Mansfeldia,Islebia,fctfileSaxum4- liud nigrum reperitur fcribit Anshelmus Boetius do

B1 Boad»

(12)

Ugtnesvju

rtå ngra>flava vel oricbalctg innafcuntur, c&fytamegregié

tUborata(unt, ut(quammifingula appareant. Habeo apud

mefrufiumquodper^caimaginem refert, (edorichalcicolortj>

ettamfl reliquum lapidis nigrumf,it. Exiftitnototnlocoquon*

dam Pifcinam futffe, eamfy poflea tenui ^terraobrutam,^acab

exbalationibtumetalltetsfubter rånetscondenfatam,tnfaxunu»

abijffe,acpifciumcorpora quia terramnonfufceperint,exbala'

tton em metallarem,terrafübtiltorem_magiscfopenetranterru»,

facileinferecept(fe,accum eaartsnonfolum colorem fed eti&m fubfiantiams. Ccnflatur enim extofaxo, quod ab Agricola_»

lapii Islebianusvocaturasoptimum. Pi/cesqui ineolapideap- farentfuntLucy, Perca, velpafferesmariniyrarb altorumani- malium in eolapide imaginesjpe&antur.

28. Hsc exempla ideo attulimui, ut cuivts-lr- quido conftaret, naturamcoroplurimumrerum, tanu inmineralium, _quam vegctabilium & animalium fa- milia, tranfmutationem facerc; ut iccircövanum&

plané falfutnfit, quodPeucerus, Nicolaus Guibercusr'

&aliifcriptis fuis rcliqucrunt: tranfmucarcfpeciesin-

ter fe non eile crcaturs five natursopus, led folius*

crcatoris, Jana ad tranfmutationem artificialem.

IJL

Exempla tranfmutationisl artificialis.

29. Cumarsnatur»fitimitatrix&veluti Simia,

naturam quoque,velutfiba matrero,inplurirms^natu¬

rs operibus efficicndis imitatur. Materiam illi fub- miniftrat natura, quam poftmodum ^ars adimitatio-

nem naturs varié difponit, alterat,atterit, fubigiu,

temperat & mifcet. Exempla nuncproferemus quadam> & res cvadet clarior& manifeftior.

30. Års ad imitationen) naturs cx aére facit*

aquam»

(13)

quomodo, vel quo

artificio hoc ipfum

ars

velartifcx

prüftet^> lege Portam

lib.

20.

Mag.

natur. cap. z,

5c üb.

17«cap 10.

31. Ex Pulvere Pyrio five tormentario, veftigiis

naturx infiftensartifcx,in histerrisfplcndentia fulgu-

ra>ingentia achorrida

tonitrua produck

5c

excitat,ad

imitationcm Archei in ccelo: itautipfafbclluaeinin-

timis rerrae cavernis;6c ingentes ac frementesbalena

propter fonitum

illum terribilem in profundum maris

fe reeipere ac abdere cogancur.

Componitur ilieex

Sulphurc 5c nitro, 5c

junäis carbonibus falicis

cum

vi-

bo adufto optimocogitur in maflam. Hic pulvis

in^.

Tormentis inclufus, tanto cum impccu 5c fonopro-

ruit, utviva tonitua fi nonfuperet, certerepraefentet,

5cin via quosinvenit,quosquantsemolis globosnon,.

folum protrudacverum etiam adaliquotftadia,incei>

tam murorum pernitiem validé projiciat.

32. Scribit Avicenna fe amicum habuifTc»qu

mipabile Scorpioncm producendi fccretum habebat quiitidem aliosex fe fcorpiones procrcabat. Corpu

Cancri item mir ibiliterinScorpionem perartem mu-

tatur: hinc Ovidius; Concava littoreo fi demas bratbia^»

cancro, Cetera(uppövasterra? departefepulta>$corpiui exiüit, caudfify rmnabiiururica-*. Exfalvia fubfimoputrcfa&a»

dum Sol éc Luna fecundam Lunsefacjem_occupano»

Pcrfarum Magi ^svem Mcrulse fimiletn procrcabant, cujus adufti einere lampadiinfperfo, domusferpenti.

bus referta videbatpr^.* Iohannes Lang, in Epift. Me-

dici: 5c Iohan.Porta Mag nat lib.2. de auimai com- mift, Nos amicum novimus, ipqutt. idero Pörtadi&o lo-

COj qMt ligneis vafis aqua pleuis, algis (fqmbujdam ßumi°-

Bjl mm

(14)

WäiTféndereoppreßisjub die,paucis

diebusangvillot generab&t.

33. Sic per artem ex vino fitacecum, exaceto

itidernvinum: Portalib.4, Mag nat> c.11. Parimodo

exarena? Siiice &radicibus filicis fit vitrum inftar_cry- ftalli perfpicuum: Sic ex herba quadam firpannum^

linteum: item papyrus,ex lino per artemScricum &c.

34. Addo & hoc, quod aqucus humorperar¬

tem poflit mutari interram, ^&^terra ^viciftiminliquo-

rem minimonegotio. Artis quinetiamminifterio a-

qua poteft

redigi

incircularem figuram, ad quantita-

temovigallinacei vclanferinivariis coloribus, _utpocc citrino, puniceo& purpureomiré nitens&fpicndens:

quae papilionum more per

aeraretrocitrotjue

voiitct

&difcurrat: & adterramdeorfum

fedemittensiuque

terrx fuperficiemvel aliam rem planamincidens, ca-

prarum iaftar faltet. Inaopoflibileeft,utcentrumin hoc artificiali coelo ex feftuca vel fambuci medullär conftituatur, quodneq; furfumneq;deoriumtcndat, fedin medictate aquei cireulilubfiftat.

35. Metallumquoqueunum in aliud, per artis*

minifterium ^non ita difficilétranfmutaripofiepluri- bus,praefercim chy micisnotumeft.-ferrumenim incu-

prum, cuprunainplumbum, plombum inftannum&c.

mucantur, quemadmodum hoc teftatur Paracclfus&

«Iii cum illo libro _7. de Tranfmutat: rerum. Varios*

ibidem nobis tradit & dcfcribit modos Paracclfusr*, quibus hafce meramorph. obcinere valearaus. Sifer-

ruminaquam vitriolatamconjicitur, inquit Senertus,/>«/•

vis ei adbtrefcit rubeut, _quitgnefuftacuprumevadit: ittL»

Mercurlm in plumbumnonmagnolaborc^vertitur* Inmon- te KXlUXb/ fcriibit Thcoph.Partcelfusiib. dcTin-

dura

(15)

quofcrrum

Wieb

in optimam Venercm

tranfit alte gradat

am

&

ntaHta traftabiliorem altera naturalis Mac&fimiliaplura-j,

aicporrö,fimplictbtu hominibtu quam

Sophißü

cognita

funt9

qua metaUiJpeciemunam

in alteramtranßmutant,

quatarnen_»

propter inftgnem ignorantiumcontemtum,

uelut &

^exparte*

propterartificumjußam intidtam

ab(condita fere

manent.

Sic

aquaBoracis plumbum mutat in argentumvivum:

&

cadmia cuprumtranßrcfacit in orichalcum.

$6. Lignum in aqpa falis gemmae

pofitum fuo

temporetranfmutacurin lapidem,&

fi Paracclfo fides

habenda,aqua Berilli& Adamantis,omne

vcgccabilo

in lapidem cranfmutat.

37. Hase quidem fufficerent,pro

aftruendame-

tallorum tranfmutatione: verum cum

quammaximé

hodiécontrovertitur interdodos, an poflibile

fit

me- tallaignobihora,per artem chymicam transformaro

in aurum l quod perpturimi non folumnegant verum

ctiam ad extremum vitas haiitumufque pernegano*

ideoque nonnullaf hic referemus hiftorias, exndca-

liorumclariOiroorumvirorum, veregeftas,quibus

ul-

terius probacum dabitur,,reliqua mrtalla inferior*

ab

artifieibusperitiffimis&probatiflimisdnverumaurum fuitfe _{mutata_*} (

38* De Arnoldo Villanovano feribit Joannes*

Andreasinaddif.adlpeculator.de criminc falfi,&e, z.

defortHeg.inhunc modurnLst Tipftrt* dhbm babumut

ArnoldiimdePWanova, incuriaRomanafurnmumMcdttum-»

- &

Tbtohgum,

dequofcripßde obfervat.jejun. confiliur», qui

magnu*cbymißa, Urgu/aiauriquasfactebat

yconßitudat

ommprobathrnfubmitii.

39. Habet Michael Nicander in libro hiftoria-

runx

(16)

vumBafik» inau rum probatifsimum. Imödefemet ipfoteftatur Paracelfus inlibrodeTin&ura Phyfic c.6;

quodVenerem in Soiem commutaverit: verba illiasr*

hsecTunt: Ego Paracelfus in Iflria Venerem ultra.24.gra- dus (al. jS-)fapiusadduxi, ficutSollt ardor alt^tusafcendcre_»

nequeat, conßanteminAntimonivvel_{in quarto,}_qua

qutdems

u[iu fumin omnibw utaliis.

40. Memorat Robertus Conftancinus in No-

menclatoreinfignium fcriptorum Raimundumhuliium^

fetijfein aula RegiaLondinenfi jujfu Bävardi RegiaAnglia au-

rum,quodinomniprobafuitrepertumjußißimum,^acpropter-

eainmonttam cufum cujus infcriptio legitur: Raymundi7>(o-

bel. GvilielmusGratorolutfcribitfehanemonetamvidijjc_s•

41. Narrat clarifsimus vir JohannesWolfFgan-

gusDienheimius Juris&Medicin» Dodor, &profef-

forin Acadcmia Friburgenfi apudBrifgatos intra&a-

tudeMedicinauniverfålipag. 64. Se anno 16oj.Baßlea fuit beulst ff>e£lajjeuna cum DominoJacoboZivingero Medice

Bf Pbilofopho, quodquidam nominine Alexander Setonime Molia convertitplumbumin^aurummultis parafangis Pfgra»

dibutHungaricumPf Arabicumfuperans♦ Hujusviri^quo«

quememinitSeonertusinfuaphyfica ^: quidilleAlexan¬

derSitoniusScotusColonia, Baßlea Pf alijs in locü praflite*

rit,notißimumcft. ^,

42. Scribit _praeterea vir do&ifs* Dominus Fre- dericus MollerusphiloC & Med*Do&or & aulacBran¬

denburgs» Cuftrinenfis Medicus in fuo Ternionereli- quiarum Aichyrniae: quendam^ScotumnomineGuilielmum

Hamilton) oriumBqueßri loco,^anteperpaueosannosincImita¬

teCroffa,marceBleßorali ibidem tranfmutaßeplumbuminau¬

rumoptimum,&in omnjignis examinations

conßantißmum.

St banc

(17)

-St hänc

quidtm tranfmutätionem plumli in aurüM,fa8awL3

effe, inipftm Domini

Sleöloru, aliorum^ infigmum

virorums conffeffiu &pr&fentia.

43.

Potent

plura,

in hujufcc

rei fidem adduci exempla, fi prolixitatem mmiamamaremus,Ted fuffi-

ciant nobis hseC bac vice: qui plura defiderat, videat

hiftorias tranfmutationis mctallicae å Theobaldodo

Hogclandedefcriptas, &(cripta Andrcae Libavij, quas prodefenüone Alchymi«

traafmutatorise

edidit,

44. Non poflum autcm hocßlentiopraeteriro quod ante biennium fcré, infignis& peritiflimusqui-

dam Cbymicus fcfe nitro Sercniflimo &Clementiffi-

mo noftro Regi perlitteras obtulerit,ad revelandum

5. R, M fecretum& Myfteriumboclapidisphilofopb.

Quoautem confiiio,quavératione du&us, hocipfum

fecerit, me lätet. Litteras illiusChymici, admanus*

ClementilTimi noftri Regis

pervenite&

ctiam perle¬

das fuifTe ccrtum eft , hoc mihi åviroquodam prima¬

rio & fidedigno fuit relatum. Jam adrationesfive ob- jcdiones contrarias.

Refponfio ad objeéliones contraria^*.

Objcd:. i. T^aturanufquamaurumgenerat,quomodo

ergo ars naturam kic tmitabitur i conflatenimexMofe eertb,

metallaanaturamcgenerart%necge neraripo[(feⁱ ne cterrahu- jufmodi vim_generandi metallaaDeomditameffe. ly. t. Pro- pofitionem eile falfam, _pugnat enim contra manife-

ftam & cottidianam experientiam,

tumphilofopho«

rum faniorum omnium fententiam; qui omnesuna- nimiter ftatuunt,metallain vifceribus terra?fuamha¬

beregenerationens, quemadmodum aliacorpora

mi-

xta a Deo _creata. Deinde oppugnat,&

deftruithjec

fententia_totam pbyficam;_praecipuéillampartemqu®

C de ar-

(18)

tjnCMflro-

na&infanaopinio

noneft admittenda, fcdcumfuisr*

autoribus,

propugnatoribus

&

afleciis, adinfaniteSc

ftuititi#abyflum

itcrumreleganda»

j.

Virogencrandi

mecalla,tcrrseåDeononinditam efle, quoargumen-

tomanifcfto, quave

radone (jufficieptf hoc ipfum

probabunt? forfan quia verbs

iüa benedi&ioiusinr

i. cap.

Genefeos, ut vulc pars sdveria,

de mctallis

cxpreisc

non habentur;ideo nonfunca Deobenedißa mctalla,

five ad fui multipiicationcrrj per generationen»^natu¬

ralem

difpofita &deftinata; Qua; qusefo haec eft

con- lequcntia: in i,

cap.Genef.

noa

fit mentio expreffa-»

bencdißionis mctallorum JE. mctalla vim gencrandi nonacceperunrQivenoniunt

bcnedißa: Similimodo

per inftantiam

Tic pofliim

argumenta«;

in

i. c,

Genef*

non mcntiofitcxpreflaAogeloruro,

Ignis, aeris.Auri,

argenti,

cupri, plumbi? Ferri &c. E.

non

func å Dco

creata lNeganda

igiturefl confequcntia, unius eninu,

snclufio noncft alteriusexelufio: benedicendo ^n. ter¬

rae»animalibuS;plan tis &herbis, fimul Deus

bcnedixit

metallis, funt enimmetallapartes terra?. Siicaqueto-

tum eft bencdißura, neceflario fequitur quod partes totius etiam fint benedi&a?, fivcparticipes de illa be-

nedißione faßte. 4. Moifes nor infHtuit nobis con- fcribcre pbyficamin illo

capite,de

prtu

generation«

ra«tallorum; fed plena& perfsda metallorüm cogni- do,petenda eft cx fua

propria

& adarquata

lckntia-»

nempéex

phyGca-.. Habenteerte <net&ila>ut& rtli-

qua corpora

minerslia, fua feroinalia piincipia, in pri¬

ma rcrum creatione fibi å Deoingenita, perquserne- tallorum generatio &

mulciplicatio ad finem mundi

pfquecontinuatur; nam

fi bifce priocipiis deflitucren-

curmö"

(19)

tüfmetalla, jamdudum omnia

metalla

c

fuis

minttls9 peaitus å prioris

feculi metallariisfuifTentexhaufta

St

cfFo(Ta,(5c negrij qtiidem

de Ulis fubfequenti

aevo man- fiüet reliquum. Dcnique

fi

^pars

adverfa penitius

in- trofpexiflet

cap.z.Genef. quod pluribusin locisexpli«

cat&illuflratcap.i.non tarn

praeeipitanter & irnpru-

denter vim

generandi metaliis denegaffent. Leganc

igitur &diligsnter

pcrlegant iila ^verba

^quse

^habentur

v.u.di£ti _cap. quacica

fonant;

Inomen uni

Phyfin> ip/eefi

qui ctrimmtomnemterram

He»ilatb

t

ubinafeituraurum»(f?

aurum terra illius optimumeß. Addo &huic

locoillum-a

qui extatJobz8*v. i. Habet argentum "»enarum

fuarunut

pr'tncipia, &aurolocus eflin quo,

conflatur.

2» Öbjcft. Sinaturagenerataurum, curergoinfo*

dlnisexhaiißis, übt fpatium (atüamplumeß,nonpergitgene¬

rare natura,&novammateriammet&Uicam inlocumexhaußt

metalli fubßitutrcs? Novam å natura regenera¬

tionens metalli in fodinis metallicis fieridubiumnul«

lumelt> fedfaepius boc?& autopfia,&experientia åvi-

ris ciariflimis obfervacum & comprobatum efl* Ad-

eant folummodo fodinas antiquasexhauftas vel reli-

ttasjreipfa, fat (do experientur,naturam infpatiurru

illudvaeuum, pertotannorumdecurfus,novam ma¬

teriam fubminiftrafle & repofuiffo. Atteßatur Hat"

thefin (arept.quoiin montihtu omninberutis (ftffoßts, qui-

dam metaüicustnvenerkaquamlafleam, quam exmineraef- fluerc deprehendit, _{qua mox} inpurißimum argentum coagw labatur. idern profitetur M.Albinus in fua Chronica^

derebusmetallicis: Audiant modo coutrariae fententia? aflertorcs, Excellentiflincii Matthioli de hacre vc- ram & cruditam fententiam, _quamillispraeterexpe- rientiam vulgarem oppöno; Altaefl

philo]opbor

um,

in-

C i quit,

(20)

quit^t al/a cbymicorum,

aüa Aßrologorum [ententia:

quibut

ettam accedit opinio imperitißimi vulgi, ^quatantum abaIiis

dißidet, quantumdveritate&*rat/one prorfmabborret, Is namfe certo credit,tionmodo faxa, [edetiammetalla omnios,

pretiofos

lapides, (f^gemmas, acterrarumvariagenera, iti->

ipfa tantummundicreatione Deum optimummaximum talial»

finxiffe, atfe creafftqualianuncreper/untur: nscmediotem*

porislapfu, ullam^ex^matertisadtddifpofitiseffenatam, velre- tiat am, nefealiquam V/mnaturs,ad^enrumperennitatemfum-

mum rerum optficem tribuijfe. fpui certe vulgus,ita fernere

pronuncians, non videtquam maximam natursinferatinju~

riam9 qua nunquam aUquotemporismomentoquiefcensynibil

altud agit, quam ea femperr egenerare, quaaliasgenu/t> qua etiamnovamultaproducta lindehacVulgarisopinio prorfus explodenda, atfe exhibilandaeß, £haminfupsrutvanam ac ridiculamyilludmax'tm'ediluit, ^acdemolitur, quodinantiquis

metallorum cuniculisfoledartus vif/tur*. Siquideminnumera

invemunturmetallorumfodina, tanquaminutiles^afofforibus

dereltola, quod indi omntmetallum efoderintf perquasetfi prius longé, latcfepatebat tranfitu*, ita^utliberé (fabffeullo

impedimento. non modo fojfores ipfi^>,fed vehicula%^accurriculi pereasdifcurrerenttraélutamm.temporis^yfattumett,quod

materia lapidefeens, in ipfis adeb creverit, utfofforibus denuo ingredi volemibus, obcaVitatisangufl/am denegaretur aditus.

Sed pratereametalla continuegenerari,ferrumindicio eß, id quod in Iluainfula metallicis fieri(eaenim^amaritimt*noßtris non'longe

dißat)

^nonmodoprobatißimiferiptoresmemoriapro' diderunt,*fedfoffores ipfi, quidlutius inipßsVerfati(unt,ver-

bisreferunty quippequodferreailla lodtnamultisjam annisde- ßituta^y iterüm atfeiterum ferreamateria impUantur. Hasc

aonminus veré _quamcrudité Matthiolus.

3» Ocjcd. JSfullum accidenspoteßproducerefubßan*

tiarrLa,

(21)

tumB»nee Akbymidqustarseßautumproduccre valet, vp, r.

In genere, artem quatenus artemin fua formali figni-

fkatione confideratam, non produccre rem natura¬

lem; (manet enim hocperpetuo verum quod nulluni

accidcns poteft generare fubftantiam) (cd attificcm, (iveChymicum hominem, qui lubftantia eft,per ar¬

temproducerefubftantiam* Deinde in Ipecierefpon-

demus: ^artem ^cum ^natura*virtut? & _motu, quatenus utitur mediisfiveprineipiis naturalibus adhunc vcl il»

lum cfFedlum producendum,pofteproereare fubdan-

tiam. Non arcificialem'fimplicitermetanorumtranf-

mutationem ftatoimus, nifi_quatenusres naturalesad

certamaftionemobeundamapplicat* _Neque ex aliis prineipiis quam mere naturalibusarsprocedit, &ea_»

qua? naturagencravit ccrtomodomifeet&temperat,

uc efFedum^natura? novumexinde pronaflatur fecun-

dum potentiamnatura:. Excmpli gratia: Quandoars

«xOcymo herba Scorpiones generat, facithoc non_*

perFe propriavi,abfque^natura?ullomotu& poccntia:

fed herbarn illam varicpraeparando, alterando & mi- feendo, ad illam demumpotentiam 5c apticudinemj deducit, ut ex illa vivus&naturalisScorpiogencrari poflit. Judicium idemefto de Sctisequinis,ex quibus,

pra?eunte prius artifkiali quadam materia?iftius prse-

paratione 6c attemperatione, demum ierpentespro- nafei poflunt. Sicars Medica ^,^remnaturalemefBcioj

duma&ivåherbarum virtute,jegriscorponbusianita-

temredditacreftituic.

4. Objcft. Si Alchymifiadurumptoducert&rerunr

Bffentiae transformarepoteß,

ejfiet

ille ^nenHomo vertu &

naturalis Dem,quod abfoinßj>niimpietateäfblafphemis dtei dfpermit11mnpoteflnecdebet» Vanumitafyitfdentbtloe

CS

(22)

quåd de meiAUorum tr&nfmutatione Cbymß£ hlaterant,

nu*

gantur (fmentiuntur. ly.

Negamus confequentiam,-

nani non ftatimCreatoris nomine nobislalutandus&

appellandus venicslle, qui ad iraitacionemnatur», ex materiahabili, _apta, determinata5cadarquatfr, curru

natur» robore 6c auxilio unamrem transforrnat in a-

iiam: alias etiamNaturaipfa, qu»perfe utplurimum*

abfque adjuvamine artis compluresrestranfmutatiru

alias, efletCreatrix vel Dea; quod adverfaparsfat fcio

nobis non concedet: (ed tum demum vaieret confc-

quentia,5ccreatoris^nomenfibi ^cummaximablafphe-

mia & impietate vendicarct Chymicus,fi r. exnihilo produceret fubftantias. 2. Si exmaterianon habili 6c dilpofita,^novas crearet fubftantias. 3. Si indilcrirai-

natimomnesres, nullisexceptis, fua propriavi3cpo»

tentia de unå fpccieinaliam tranfmutaret. Namh»c

ornnia folius Dei funt propria : Creare res ex nihilo:

produccre fubftantiasexnuiia habili 6cpernatura^po- tentiamdifpöfita materia: tranfmutareperabfolutam potenciam quafvis ^resindifferenter in alias: Sedccr-

tat quafdara, deterrainatas 3c per naturalem potentiam limitatasres, deunafubftantia in aliam transfor-

mare, natur» &artispropriumeft, quemadmodum_t

thefes faperiores, inquibus detranfmutationum dif-

ferentiis egimus, expiicant 6c declarant* Etquid,a-

mabo,blafphemi» vel impietatiseffetinereatoremj

Deum, fi quis, temporehyemali 6cquidem nocSurno,

neceffitate fic flagicante,quaodo in vicinia, vel etiam

in totooppido ignisnoneft in promptuj fumat ferrum

& filicem, _atque _ex amborum rnutuacollifione fivo pcrcuflione, vel etiam perradiorum folarium incavo

Ipeeulo

colic&ioncm

per artificium

fibi

faciat 6c

pli-

ciat

(23)

phemafTe Dtum , generaturnaraque

ignis

^non folum_»

abalioigne, verumetiam per artem, fapplicandoni-

mirum naturalia aftiva paftivisj nunclapidum durio-

rumattritu, nuncradiorumtolarium coitu. Talis ia~

terdum tit radiorumconjunßio8c geminatio,utexeis ignis f&piusgenerccurficuti in

fpeculis

videmus. Hoc artificio Arcbimedesutrefert Galentu itb.$. de Tempemmentü

c. /. bofitumtrtremesaccendit,confluutis^cregionefpeculis

(

k quibus repeteußt radijfinmatenawtriremwadconcipiendum

tgnemidoneam impégere. Sic ProclusinfignisMatthtmaiicitt>

tefleZonars^> in h>itaAnaftafitImperatorü, (ufptnjis&neis fpe¬

culis éCortßantinopolitanomurojgnemradijs accenfum,inflar

fulminié,inad^erfambofiium

clajjem

emiftt,clajjemcp & claßi-

coscombußtt. Judicct jam adverfa pars, judicioreÜo

& fano ; an Arcbimedes & Proclus, quod artificialem

hunc, mediantibus radiisiolaribus5cfpeculis, produ«

xerint ignsm, clafiemque ^cumhoftibus combufierinc, blafphemiam in Deum crcatorem coromiferint vel non? Non dubiumefi:, quinarsmultanatura opera»,

efificiat, G lolumcaodo oaturalia a&iva jufté pafsivisr*

appücet. feieÅpesintotaSvecia emortua$,kerumper

artemin noilrapatria repararepoflumus,non necefla-

rium habentes, eas exaiiis locis,_utpot®Germania»., Galiia, Italia vel Mofcbovia confcribere: _quo_autern artificio fint regenerandae 8c reparandje, docet 5cde-

roonftrat lucuienter acdo&e Porta üb, z.de an mal commifi.cap 2. Ån haecartificialisapicularum re^au-

ratio, fic bladphcmia 8c inspietas in Deum, cupio cdocéri.

5- Obje£h Siveritasqu&dam> inaurificio,dequovnul-

ium glor^tan^tur

Cbryfurgi ejjet

i uti%velaurum

publice

inpu- bliest

(24)

facerent,

fjtftantibui

vel ontnibtu

velpleris^ivel

etium idem artificium alios docerent, vulgär facerent,ad

mor emreltquarumarttum

vel ariificum,

quifua inventatan- dem (alutis Publica caufa reliquisfeceruntcommunia: ty. r.

De co minimé dubitandum efTe,quin aurumpublice,

inpraelentia

Uluftrium

&

Excellent, virorum, å proba-

tifsirois &pcritifsimisillius artis artificibus, aliquoties fitfadum,queroadmodum hoc variae hiftorias, &cxil-

lis noftra? thefes atteftantur. Dcindé alterum quod

attinet, de aperta hujus artißcii revelatione,divulga-

tione & communicacione; non videtur hoc poftula-

tirni vel confiliumomnicxpartecfTe tutum&imitao-

dum, idque propter has caulas: ^i. Quia Margaritje

hoc efly artis hujus fecretOhn fecretißtmum Porcis,bocefl, Vrophanis & irriforibus non funtprojiciendsr. z. Qiiisu plurimishac

ratione,prgefertim impns,pencsquoshcc

pefsimo

fcCuloTuroma

ren^m

eft potéftas,pcr revela-

tionem hujusiummi arcaoi & Alyfterii,portacpande-

rentur ampliorcs ad male'agendum &

inprimis Eccle-

fiamChnftiperfequendum. 3. Divitesquin ctlam,po¬

tentia fua trcti, fe Principibus faciléopponerent,ad- jundifq; fibi amicorumautpropinquoru

praefidiis,

eos tollere fjepius, aut

aliud quid

contraeos molirentuii.,

utlegimus

apud

Svidam,

ÄEgy

ptios, auri& argenti af- fluenfia confifos,inhacarce, fecinTe^contra Diocletia-

num Capfarero. 4, Aliiinlipientes, vitam degerencin

omnis

generisillecebrisialu

viverentfine metu,tyran- nidem exercerent adveffus Chrifti membra, aliaquc hnjufmodi facinora perpetrarent. 5. Alius velie eflo

mundiMonarcha. 6. Nulluniampliustum effetdifcri-

men inter Pbilofophum Sc Idiotam ^, nulla di/lindio

differemia nulla, quia alter alteri in

hujufcephilofo-

phiaes