Dissertatio historica de territorio australi Helsingiæ, cujus partem posteriorem, venia ampliss. fac. philos. Ups. præside mag. Erico M.Fant ... pro gradu philosophico, proponit Johan. Dav. Flintenberg, Helsingus. In audit. Gust. maj. d. 20 April. 1785.

D ISSER T A T IO H ISTO R IC A

D E

T E R R I T O R I O A U S T R A L I

HELSINGIÆ.

CUJUS PARTEM POSTERIOREM ,

V E N I A A M P L I S S . F A C . P H

1

0

P R Æ S I D E

Mao. E R I C O

H I S T O R . P R O F . R E G . E T O R D . S . R. S. M.

PR O G1R A D U P H IL O S O P H I C O , P R O P O N I T

J O H A N . DA V. F L I N T E N B E R G ,

H E LS I N G U S .

I N A U D I T . G U S T . M A J . D . 2 0 A P R I L .

I78?*

V P S A H Æ, TYPIS JOH, E d M A N , DIRECT. ET REG. ACAD. TYPOGR*

* > E

TERRITORIO AUSTRALI H E L S I N G I Æ .

P A R S P O S T E R I O R .

C A P . VIII.

De Paroecia

§. i.

A ccuratiflima hujus paroeciæ defcriptio, quam patria lingua concinnatam anno 1753 evulgavit Director O e c o n o m i æ , Vir Amplillimus D:nus

adeo pauca noftræ curæ reliqua fecit, u t , fi ejus illuftra- tioni m a n um denuo a d m o v e r e m , nullus fere alius fuper- elfet l a b o r , q u a m , quæ ibi fuerint expofita, iterum re­

petendi. Breviter ig i tu r, ne omnis apud me defidere- rur hujus paroeciæ m e m o r i a , quæ notatu digniffima v i­

deant ur, chartae mandabo. In nominis derivatione, ve­

nia Au&oris laudati, ab eo paullulum diflentire liceat, cum vix animum inducere poffim , principem qu endam , Jar lum d i c u n t , fuam heic primo habuilfe fedem. N e c quid huic fententiæ afferat lucis lapis ille Runicus, facile videri m. N o n quidem is ego fum , qui probatiorem n o ­ minis explicationem tradere q u e a m \ at ta m en, cum pluri- um in Svecia locorum nomina Fennicæ fint originis, hoc a J a r v i, lacu, dedu&um effe putari poterit. Nihil vero certi atque indubii, ne fic q ui de m , habetur. Latitudo loci eft 61J grad. ejusque a Meridiano Upfalienfi diftantia occa- fum verfus quinque minuta temporis. T e rm in i paroeciæ a

A me-

meri die par. d r b râ & Undersvik t a n g u n t , p a rt e m ejus occidentalem claudit A l f t a , feptentrionalem Fertla & L jus­

dal ^ arque orientalem paroec. Delsbo. Ampl us hujus rcr- r æ tra£lus circa

mill, quadr. Svet. c o n t i n e t , atque

praedia, quae integra v o c a n t u r , q uo r um

cenlitiea f u n t , reliqua

I s T Fifcalia. Capi t

h o m i n e s , n e m ­ pe

fexus mafeulini, fequioris

n). Publicus prae­

di oru m cenfus funt

thal. imp. b). Milites habet n o ­ naginta & quinque.

§.

.

N a t u r a Soli in media paroeciae parte argilla eft lutea ( Lerm ålja) ; in r emotioribus v e ro locis fylveftri- bus terra conftat fabulo rubicundo mixta (Rod fnndmåljn).

Circa culturam a g r or u m m o n u e r u n t q ui da m, foiTas in l o n ­ git udinem du&as (D iken)y quamvis poftulaverit p r u d e n ­ tia , haut r a r o heic negligi. Incolis vix tantum f r u m e n -

to-

/1) HelgArdshemman år 1 6 0 6 voro 1 4 0 Ü -4 j år 1 6 2 4 —

Hemmansrukar siler Bönder år 1555 — 2 3 9 . 1 6 7 4 — 2 0 0 . 1734 — 2 23* j ^ g 0 — 2 2 9 . H vad år orfaken, at både Hemmanens oeb B in d er nes antal tyckes aft agit ? lnhyfcs R ik n r 1 7 8 0 — 9 8 . M antnhfkrtfne 1 6 7 4 — 8 4 6 . 1 7 1 4 — 8 4 3 . !7 3 4 — 1 0 4 0 . 1 7 8 0 — 1252. Folkmängden 1750 — 1 9 82.

2 7 6 6 — 2 4 1 0 . 1772 — 2 6 2 3 . Förteckning på F id d a , Duda och Vigda i denm Firfnmling fr å n 1 7 0 6 ti l 174 9 fins i D i r . S ch isflers Helf. Hush. p. 10.

b ) A rliga Jordelinks och Hemmantals rAntan :

A fh ortadt och Annrdnndt - - - R :sd. 167. 31. 3.

Behållning :

Jordeboks rånta - - - - 2 2 3 . 4 0 . 6.

Hemmantals rånta

A f 1 1 2 3 -I5 M ant. Kronan imed. bekåln. - 5 5 4 . 13. i r . A f 2 ;| Landftaten ocb GAftgifv. indelte - 2 . - 3* A f 21-fVV M ilit, Indeln. - - 1. 15* 5-

---557- 29- 7- F r Aßt ns G å rd ocb Boßcaps penningar • 14* 42 * 7* 9 6 3 . 47. ^{i i}.

t o r u m , quantum opus fuer it , lætior quoque meffis fuppe- ditare dicitur. Pafcua circum p a g o s , licet loca culturae ibi apta ci rc u md ed er i nt f epibus , herbis mi nime florent ; filveftria vero funt pi ngui or a c). Lini mul tum f e ri t ur , mul tumque in eo faciunt quæflum. N e n d o , r e x e n d o q u e induflria incolarum occupatur. Fila fubtiliora Fabricae Flor in paroecia Mo vendunt . Silvae p ar um p r o f u n t , n am a ! p ro xi ma Officina quinque milliar. ab urbe o£to diftat paroecia d). In quibusdam lacubus quaedam pifeium ca­

ptura exercetur. Binae hei c, a n n o v e r t e n t e , celebrantur nundinae, in quibus cum merces paroeciae c oemu nt m e r ­ catores S ö d e r h a m n e n f e s , tum Jemrii ma g na m bu ty ri v im afportant. Diebus 13 Dec. & 25 Julii illae h a b e n t u r e).

A 2 Res

c ) Sockens A ker och S vn l, fam m anråknad, Ar sil vidd 3077-5- Tunl. i god J o r d reducerad til 2 2 6 6 j Tunl. Ängen dels härd men m aß fidevall 4433-5- Tunl. anfedde i fullkom lig A n g allenaß ti l 7 3 0 Tunl. fom i medel.

tndttiga dr kunna gifva 4.000 G illingar, hvar gilling raknndtil 2 0 cuhic al­

nar. Sockens tilgdng pd Odlings J o r d kan vara vid pafs 3 0 0 0 Tunl. bvar- a f allcnnft \ d c l Ar upod/ad, det o/riga Ar dels ti l odling inßdngr, dels An- nu f ô r fA fot. Jordm An i dkern Ar m aß L e r a , pd de flaßa ßallen ej dju ­ pare an lagom plnggdng. Svalarne hafva i nllmanbet rudaktig m aljat bvtl- ken ehuru m ager, Ar JAtt brukad och n yttig til LinfAde. Krotiotionden 1612 va r 2 6 8 T ior , 1 6 2 4 — 2 5 4 ^ T :a , i6 ç> r— 139 T :o r, 1 7 4 1 — 1 9 4 T:or, 1 7 8 0 — 168 T:or. E fter medium frå n 1 6 6 7 ti l befliger fig Tion.

den , til 185 T:or. Alan torde a f deffa anledningar, jAm forda med Hemman- talet, kunna någorlunda ndra finna SAdesafkaflningen, hvilktn dter kan gifvx tilfalle til flera gagnande A nm ärkningar, dem jag dock, f d v (il har , fo m an- uorfiades maße förbigå. I Kammar Collegii Handlingar 1601 uptages Soc­

kens utfdde til 6 1 1 I T:or. A ntalet pd Hdftnr 2 2 1 , Oxar 4 , Kor 1498*

D d man nu rdknar r Ko pd O reslandct, mäße de vara nfver 2 0 0 0 . if) Hela fikogen öfler om F.lfven fammavflagen innehåller 4 4 ,8 3 8 Tunl.

2 0 Kapi. Sex f l y eken Sdgar brukas endaß til busbehof.

O 17TO d. 9 Sept. Kcngl. Refolut. at f å en bytesplats i Jerfsu . 172 0 d. t Dec. faß A It es den a f Köngl. Commerce Collegium ti l Lucia tiden at hål­

las i Öije By. 172 6 d. 22 "Nov. beviljade Comm. Colleg. Bytesplats i J e r f s ô at hållas i Sjarfln by d. 13 Dec. och 25 J u l. 1761 d, 8 OÉl. Refolv. Comm.

Res pr omercales funt B u t y r u m L i n u m , texturae, fila aviumque nonnihil. Ingenium populi a u d a x , impotens , litibusque de di tu m; laboris fimul pat iens, & munditiae ftudiofum,

§. III.

T e m p l u m , cujus fitu nihil amoenius vel fingi pot- e f t , in parvula infula, quam fuis uadis ambit fluvius Ljus­

n a , eft exftru£tum. O p p o r t u n a m loci pofitionem often- dit Ta bu l a fecunda citatae D efc rip tionis, in ceteris etiam r eb u s , quae T e m p l u m tangunt, confidendae. Villam Pa- ftoris ornat pulchrum antiquitatis monimentum , magnus puta Lapis R u n ic u s , in altitudinem magis quam latitudi­

n e m po r re&us, quem apud Verelium in Runographia at- que in Defcriptione Scbisfleriana depi£lum videas, licet nec figura nec infcriptio, quas hi tradiderunt, Brocmanno arri­

deant. I t a ,v ero ipfe legit: n i n î F R Î I D F F l f l l M R K i \ m m p L i n i : l F i m F P w m f i r :

X h l P MF H \ l : i\\V i l : i i n i U i n : T H L I iR Î I H F I M r » P R £ i n t n R : P n i m i L V H f r l W * h. e.

Vnulfr ocb Fulvar ve fle denn a Sten efter Ture fin Fader, H vitu lfsfo n , ocb efter Hhrlb ( eller G6rlog) fin moder, Fult- vars D otter pä Fitgudftad (nu formodeligen foder Figftad i Fcrfa Socken). Qui hanc cum ceterorum interpretatio­

ne cont ulerit, non parvam deprehendet difcrepantiam.

E n Seriem Paftorum & Comminiftrorum / ) .

Pa. Coil. at Suderb. JkuUc f i kûpa allabanda Våtflag irligen d. 26 M a rt, i J erfsb .

f ) B iographias h oru m , fingulari induftria c o lle f t a s , annexis fimul T em p li fa tis, confcripfit P a fto r , cui hodie cura ecclefiæ eft demanda­

t a , qui etiam grato h o c Manufcripto B ibliothecam N ationis Helfing.

augere v o lu it,

Pa s t o r e s.

1593. Daniel P etri. Andreas Andrea mor. 1626.

1628. Mag. Ericus Petri N jurenius g ). 1647 Nicolaus A n­

drea Ärncefius Ang. m o r . 1661. 1662 Job an Laur. Fer- nceus b). 1674 Carolus M att hi ce Bu(k> Helf. i). 1681 M a g . Jacob Grubby Geftric. 1698 Mag. Joban. Job, Fer- ticeus k). 1729 Mag. Petrus P etri Scbisßer Gellr. /).

3756 Do£l. Laurentius B a lte r , Helf. m), 1775 Benedittus R u t b , Helf. ») .

A 3 Com-

g ) F iliu s V etri O ln i, Paftoris IJm enfis. Paftoratum in Um eå obti­

nu it 1 6 4 7 . m or. 1 6 6 r. V id . A fk D illert. de Urna p. 3 0 . Cfr. Genberg de M edelpad, p. 6 9 . r o t. 47.

/>) N atus 162 0 in F ernebo, paroecia G eftriciæ . R e fto r antea Scho- Iæ G eval. m or. 1 673.

») F iliu s paftoris F orfen fis. A nno 1 6 4 9 co lleg a S ch olæ Söder­

ham n. d ein H udiksv. & poftea hujus ecclefiæ m in ifter, mor. 1679.

M ath em aticu s erat & v e rfifex , ut patet ex epitaphio ejus in m anes Olni A n d re a Paftoris Boldnæ fenfium . ( A lb . Nat. H e lf.)

&) F iliu s Paftoris e c c le fiæ , J o b . Feriiai. Stud. 1 6 7 6 . Medicinam tr a f ta v it , earnque H olm iæ poftea exercuit. A d T h e o lo g ia m deinde iu u m co n tu lit ftudium. A n . 1 6 8 6 Germ aniam ad iit, atque laurea in A ca­

dem ia W itten b erg en fi infignitus, G iefiæ HalTorum DifT. T h e o l. de Ob- j e f t o A d o ra tio n is edidit. Luftratis Germaniae B elgiiq u e o r is , poft bien­

nium revertitur. Sacris initiatus Scholae Hudik. C on reft. 1691 faftus eft m orit. 1727. P h iloth ecam , qua fub itinere ulus e f t , aftervat hodiernus F.cclefiae Paftor.

/ ) N atu s ô reg ru n d iæ 1 6 8 8 . A v u s H ollandia erat oriundus. Stud.

1 7 0 7 . A n . 1725 Paftor) L eg io n is T orm entariæ & A dfeilbr Confiftor.

A u lici, m or. 1755.

m ) Sôderham niæ natus d: 14 Jan. 1704. Stud. 1721. Prom. 1731.

P aftor Söderham n. 17 3 8 . T h e o l. D o ft. 1772. d. 14 O ft. 1774 Paftor in T ie r p U plandiæ . Scripta edita: D ilfertnt. ^t. D e A tm ofphæ r. Corpor.

Sublun. Præf. Elnv. Stevcbii 1726. 2. D e C om m ercio C orporis & M entis in fen tien d o. Præf. Eric Alftrin 1730. 3. DilT. S y n o d . D e T h e o l. in G én éré 1735. Condones Funtbr. i . In Laur. V rah!man 1757. 2. In Olaum Bergm an J 761. 3 . Tn Jonam B u lle rT 7 6 i. 4. In H ed v ig em PosHeth 1 7 6 2 . 3. Tn A nt.

Bahde J 7 7 3 . ( cfr. S trickers Bibl. p. 2 4 ). Cetera. 1. Chrifteliga Tankar ô f.

C O M M I N I S T R I .

1 593 Laurentius Johannis. Georgius Lour, Falan, m or , 1635. 1655 Laurentius in T å . 1658 Carolus Matthieß Bujk. 1674 Olaus Sveno Flo dm a n , H e 1 C 0). 1665 / V - r r w B e r g q v ifl, Helf. />). 1718 Ericus H a h n , Helf.

1721 Johannes B a ckm ark, Helf. ÿ). 1734 Ö / w Lockner, Helf. r). 1767 Benedicius R uth. 1775 Laurentius Sö­

dervall s ).

CAP. IX.

Paroecia

§. i.

U nde paroecia n o m e n h a b e a t , ut a multis fuit quaefi- fitum, ita plures ob veni unt conjefturae. H i s v e r o diu i m m o r a r i , ingratus eflet labor. U n a m i g i t u r , recenfione ceterarum omiffa, quum c o m m e n d a t au&oritas D:ni A d - felT. N. R. Brocm an, iliaque praeterea veritati p r o x i m a videri p o t e r i t , b revit er indicabimus. N o b i s p e r f v a d e r i

v u l t

ver nSgras i våra T id er förm enta U ppenbarelfer. S to c k h . 1 7 5 9 . 8- 2.

O om vânda Lårares Å m bets Kraft o ch N y tta . S to c k h . 1 7 6 3 . 3 Månni- fkans Lifsm ål S to ck h . 177 . 8:0.

« ) N at. in D e lsb o 1713. d. 1 D e c . Stud. 1 7 3 4 . O rdin. 1 7 3 0 . C om m . L o c i 1 7 6 7 .

0 ) I11 pago Finneflod par. T u n a nat. Stud. 1 6 6 8 . O rdin. 1 6 7 4 . Paflor i T u n a 1 6 9 5 . O biit 1 6 9 8 . E ruditum & facundum h unc fuifle confiât. ( A . N . H . )

p ) Forfenfis. Stud. 1 6 8 2 . Ob. 1716.

f ) Hudiksvalliae natus. Stud. 1 7 0 0 . C om m in. in H ille 1 7 08. Pa­

llo r in T u n a 1 7 34. Mor. 1751.

r ) H aneboenfis. Stud. 1710. Mor. 1 7 65.

x ) N atus in H auebo 1702. Stud. 1727. O rdin. 1 7 3 2 . C om m in.

Arbrâenfis 1 7 43.

vult v ir ille laudatus, p r im o s hujus tra&us incolas, q u o ­ niam eum eperrranfit fluvius Lj u fn a, qui n on alio n o mi ­ ne q u a m A vel Aa olim fuerat n o t u s , inirio Arbor fu- iffe v oc at o s, quafi Accolas fluvii d ix e r i s ; ipfamque eo ­ r u m posfeflionem , ex vocabulo Od in lingua antiqua fae- p e o b v i o , poffea nomen Arborad cepiffe a \ D iv er f o m o d o offendes nomen iftud fcriptum. In æftimatione Pallii, anni 1316, quæ apud Schefferum b) occur ri t , Oes- boradb legitur ; an vero m e n d u m fefe ibi o bf er at , non dix eri m.

Q u o d ad limites a t ti ne t , h æc ab aquilone circum- fcribitur paroeciis: J erfsà , Deisbo & Under svik ; ab ortu par. Fovfa, E nân^er, Trbne & Regnfib\ ab auftro par.

Boldnas • & ab occafu par. A lfta . Eft autem illa 2^ mill, longa, ii- mill, lata, fuoqne ambitu 98987 jugera ( Sv.

Tunland) vel 44 fere mill, quadr. ample&itur c). Vitam in

a ) C'fr. S venlka M agazin. 1 7 6 6 . p. 5 5 7 .

A) In Chron. E pifcop. p. 113. Plura paroeciarum nom ina ibi funt detorta. S ic H orum & Siarnldum , pro q u ib u s , ni valde fa llo r, le g e n ­ da : Moum & Fidraldum.

c ) Enligt Sjyiie och A fv ittr in g s »R attens Dom i . 1 Oct. 177 6 , gruti- dnd i det mdlttl pd 1737 års Skogs - Ranfaknitig, innehåller den Vdßra ß . dan om Ljufna E lf , endr impedimenta, fdfom Iler g , Sjo ar , M yro r , T td /k och H em dgor, f i m t defstttom FintorpetGalfvens afrufade Skog afdragas, 2 2 8 3 7 Tunl. 18 Kpl. hvilka innebafvns a f Hemmans Ahoerna derßddes fom tjlhopa, utom Galfven och P rdßeßom m ett, fk a tta f o r 405-5- Öresland.

Utmarken d O fira fidan om E lfven, dd N tnrne oeb Halfen, fdfom afrd/ade, un­

dantagas, och Hinderßdllen afrähnas, utgår 4 7 4 2 5 T u n l 6 5 kpl. hvar före dra­

gas 4614- *>res /k a tt. A rh rd Socken äger Jåledes inom fina grånfor en vidd a f 7 5 7 0 7 Tunl. 2 8 I kpl. uti Skog och M a r k , nar Fintorpen: G alfven , Ninrne och Halfen därtill rdkttas. D d hdrtill lagges impedimenta och Hem- ä g o r, a f 2 3 2 7 9 Tunl, 2 3 ^ kpl., llifv e r Sockens V id d , fom fa g t d r , 9 8 9 8 7 Tunl. 2 o f kpl. D era f dro Upodlade J g o r 9 3 4 6 Tunl, M y r o r 4 8 4 5 T , B a g 8 3 3 T. Vägar 1 6 8 T . Vatten 7 0 9 8 T unl,t

in ea d e g u n t , quemadmodum Tabulæ fie d i £ æ Ecclefia- fticæ o f t e n d u n t , homines i > 2 9 , inter quos mares funt 6 9 5 , femi næ 834. Continet praeterea 5 pr ædi a i n t e ­ g r a , Cenfiticu o m n i a , fi Corona p r o pr ia exceperis ci).

A n n u u s ex his publicus reditus, 396 th. imp. æftimatur e).

Milites conducit parcecia quadraginta & o i l o , atque d o ­ micilium , Haga di& um, Ma jor Secundi Ordinis ( Secund M ajoren) hic habet.

Lætus huic paroeciæ efl; litus. Eam mediam inter­

luit atque fecat fluvius Lj u fn a, per plurimos lacus, inter a gr os p r a t a que , exfulcabundus quafi , undas agens. Ripas p r o p e vici conditi eminent. Excipiunt deinde, longiori v e r o i nt e r v allo, montes praerupti, hinc inde vallibus di- f tin£li, n on inamoenum o m ni no videntibus praebentes f peclaculum. Solum paroeciæ plurimis in locis arena &

d') Mantalen år i 6 c 6 voro endnjl 5 4 y | | - Hemmanråkar] 1559 — i o a ; 3 6 7 4 — 1 0 0 ; 1 7 3 4 — 1 1 8 ; 1 7 8 0 — 124. Inhyfes råkar 1780 — 77. M an- talsßtrefna 1 6 7 4 — 4 6 8 ; 1714 — 4 6 6 ; 1738 — 5 4 8 ; 1780 — 748. Hår å ro : i i Nyhyggen , neml. 1 S k a tte , 2 Frålfe och 8 K ron o, a f hvilka 9 vål f å d t projefterad S k a tt, men ånnu njuta frib ets år. 1 Officer. 1 Underofficer.

4 8 Soldater med Corporaler. 10 Handtverkare. 3 Sockenhetjenttr. 22 Tor- pare åt Bånder, 4 2 Af/kedade Underofficers och Soldate Torp. 27 Husmän.

4 0 Backßufvuhjon.

e) A rliga Jordcboks och Hemmantals Räntor få r år 1780.

Afkortade och Anordnade - - - R:sd. 171. 3 6 . 6.

Behållen Jordeboks Rånta - - R:sd. 62. 38* n »

§. IF.

lapi-

Behållnc Hemmant. Räntor A f 2 9 y f-f- M ant. immédiat, behållne A f i5t V ? L an dfat. och Gåftg. indelt.

A f M ilitie Ind.

Präßens G ård och Boßtaps pengar,

143- 3 9 - 5 -

i i. 3 . -

22 4 . 4 5 . 8.

lapidibus eft ob rutum, nec fertilior a g r o r u m terra ( M a t­

jo rd e n ) p ro fu n du m fubit. A n n u a Satio, fi lingula f e mi ­ n um g e n e r a , lini e x c e p t o , c o m p u t e n t u r , 590 T o n n a s non fuperare exiftimatur. Q u u m v e ro has novies r e d d e ­ re folet largior m e l l i s , ad f ummum heic anno colligi p o t e n n t 5 3 i o T o n n a e , quae inter 1529 h o m i n e s , nam t ot a d f u n t , diftributæ, neceftiratibus parce fufficere p o f i u n t ; ing r ue nt e autem annonae defe£tu, qualis anno præterl a- pf o maximus e r a t , omne fere f r ument um emere o p o r ­ tet. Laudanda colonorum induftria, qui nullam in agris bene fubigendis intermittunt curam. Stagna quoque &

paludeÇ al iquot, quae, aquis elicitis, aratro fertilia n u p e r funt r e d d i t a , labores agricolarum compen fan di fpem f a­

ciunt. O b f e r v a n d u m etiam, machinas triturationis ( Tr&fk- M afcbiner) non equorum folum ope heic ci rcumagi ; f ed tres quoque ejusmodi elfe inftitutas , quae, m a g n o c u m laboris temporisque c o m p e n d i o , vi aquarum r otant ur.

N o n p a r u m lucri fuis parit cultoribus Res Pecuaria. I d ha be nt plerique hujus paroeciae incolae, prae multis, c o m ­ m od i , ut par um feu vix un um milliar. a domibus abfint e o ­ rum pafcua {Fäbodar) / ) . Cultura Lini peculiari agitur cura, ita ut per ma gnam ejus abundantiam cum aliis c o m m u n i ­ care queant. Telae paucae; fed non exigua filorum copi a hinc exportatur. Silvis quamvis abundet paroecia g ) ,

B r e -

f ) Indgorne dto eudafl til vidden afm dtta, hvarfäre godheten ej kan ut- fdttns. En Rådaktig tttdlja rader i denna Socken i fynnerhet pd Svallandet, fom nog kan rdknas i vidd mer an öppen å k e r , den der prt fina ftdllen heflar a f Ler/.landad M ylla. Ängen m aß kärr och M dfsldnd. Kronotionden i denna Socken gick ar 1612 til 120 T:or. 1691 — 117 T:or 1 7 2 4 — 1 5 3 Tior. K u d r Kyrko eller Krono Spantndlen, genom vifs Tionde f d ttn in g , fn ßßdld til 4 3 T:or i o y kp. Rdg och 8<“> Tior 2 i y b . Korn om å r e t , och nnjltigen Gefle Gymnnfium. 1 Socken rdknndes dr 1 6 0 t — 118 Hdflar och 7 7 3 K or. Om matt nu fu r tiden räknar 16 Kor pd M ant. tyckes antalet gd til 9 0 0 K or,

g ) Enligt det fom not. c dr a n fö r t, dger denna Socken i Skog ocb V t-

recifæ ramen arbores nec in S o d e r h a m n i a m , quæ qua- ruor cum dimi di o mill, abett , ob longitudinem itineris, fubvehi f o l e n t , nec confectioni vel picis vel carbonum infervire. I n t e r alias Baccas rubi ArCtici inprimis efl foe- cunda paroecia noftra. Parva avium copia c a p i t u r , u t , quæ hinc eveClari p o d i n r , vix tres impleant vehes. Qui heic funt lacus, ex quibus O r, Kyrkfjôn Sc KolJemofjôn, quos fluvius Ljufna pertranfit, arque Ißeljhn, Stor N ia n , L ill N ia n , Ojungen Sc HeIIfen , utpote majores, nominari q u e a n t , pifcium non efle feraces dicunrur. In lacu H ell- fen i nve nitur Salmo Alpinus ( Rôfîfk ) , huc e Jemtia, ut c r e d i t u r , tranilatus , n e c, quantum ipfe n o v e r i m , alibi in noftra provincia obvius h ). Nulla mi ne ra ru m veftigia ; in ripis v er o fluvii fæpius nominari, vernali t e m p o r e d e c r e f c e n t i s , arena colligitur nigricans ferrum- que continens. Laudem finceriratis Sc diligentiae habent incolæ. O pu len ti am dimi nuer unt noviflimi infoecundi anni.

§. III.

S u p e r e f t j U t , quæ in paroecia eft, Serratrinam Aqua­

riam fubtilioris l a mi næ , Larsbo diCtam, pleniori illuftre- mus defcr iptione, cujus nos participes reddidit Judex rei metallicæ provincialis Drnus J . D. Chrifliernin. Offici­

nam h a n c , q u æ , a T e m p l o Arbråenfi duo cum dimidio miliar, dift ans, juxta terminos paroeciae E n å n g e r eft lo.

cata,

mat k 6 5 3 4 0 Tunl. fedan Larsbo Allmänning år afdragett. D erfôre bar hvnrt oresland mer ån 7 0 Tunl. eller et helt M antal åfver i r o o Tunl. Jnm tyckes vara en tilråckelig vidd. H år anfer man den dock få r nådvåndig, i nnfeende dertil, tit mat ken år nog D erg-ocb fandaktig, famt åfver alt Stenbunden. Om nå- gre flera falu-Sågar v o re , torde e j tilgång på Skog fela.

b ) H år åro fem fkattlagde Laxflfken med N åtlagn i lju fn a E lf, men mindre få rdelagtiga, f å t bvilka betalas 1 R:sd. 3 9 fch . 7 rfl. och fy r a litet lönande Ä olfiflien , bvarfure Jkattas 2 R:sd. 2 6 fch, 3 rfl.

c a t a , anno 17JO condi dit Confiliarius Sôderhamnenfis Laurentius Bozc. Paid urn i pforum , qui aquas filvasque a d ­ jacentes antea r e n e b a n t , fuis decretis ratum fecerunt an- no 1 75 1 d. 9 Oclob. G u b e r n a t o r Provinci æ arque anno fequenti d. 14 N o v . Collegia Camerale & C o m m e r c i o ­ r um. A n n o 1757 ipfi impolitus eft cenfus 9 thaï. mon.

arg. pe r lingulos annos folvendus. Venia dei nde 176?

d. 12 & 15 Dec. d a t u r , duas circa hanc officinam inftiru- endi colonias, q u æ, an. 1767 o mn i tributo liberatae, tres praedii integri quadras lingulae continent. In ditionem po- ftea Officinae, numerata par ti m pecuni a, parti m aliis c o n ­ ventionibus , plures p e r v e n e r u n t coloniae, ita ut tota polfelfio 14 praediis integris Liberis & 2T% Cenfiticis h o ­ die conftet. T e r r a ab ipfis opificibus colenda jugera fe- xaginra continet /). Silva quoque communis 12443 Ju' gcra includens, poftquam a vicinis fil vis anno 1776 f u e ­ rat dift infta, ulibus Officinae eft affignata k). Opifices decem funt. Qvo tanni s fecantur 450 ad 500 Dodecades Alferum craffiorum, {Halfbotten Bråder); 500 ad 800 fim- plicium , quorum quidam ex lateribus tr un co ru m f i n de n­

d o r u m feparant ur, »quidam ex a rb or um f ummi ta ti bu s, quae. craflioribus afteribus infervire nequeunt , parantur.

Silvis enim , quantum fieri polfit, p a r c e n t , ita ut nihil

B 2 ea-

i ) Verkets egna Upodlntgar he f å , enlist en 1776 d e r ’f v e r författad Charta. Under gårdens Iirtik och nyttjande 3 9 Tun I. 2 8 ^ ftpl.

l i l A rbetare utdelad f o r d - - 20 Tu\il. 2 0 kpl.

6 0 Tunl, 16 | kpl.

Vcrket dqer ock Jorddgande ra tten ti l Hemmanet Helfen a f 2 ure 2 pen.

Laud , fatn t et Torp.

k ) A f denna vidd åro t t i Tunl. 17 kpl. Sk at te ana ; T5 Tunl. 17 kpl.

i vdpar ; 2 0 6 T. 19 kpl. i Herp ; 100 7 T. 3 kpl. i F atten , och 216 T . 20 kpl. M yro r ; fatnt 518 T. 16 kpl. urfynta Nyl>yopen, fä at 1 0 3 6 7 T.

7

c a r u m , quce fecando aprcc fuerint a r b o r e s , p u t r e d i n e c on fu me nd um humi relinquatur , fed ex cacuminibus ar bor um gracilioribus riguos longiores arque afferculos {Läckter & Rihbor) forment. A d linum E n å n g e r e n l e m , duobus cum dimidio m i ll i ar ib u s, via co mmo da n u p e r ma xi mam par tem i mpend s Otîicinæ a p p a r a t a , afferes vc huntur. Q u o d li haec via per unius milliaris fpatium ver- fus A r b r å amplius fefe e xt e n d e r e t , commodius certe o r i ­ r e t u r c o m m e r c i u m , homines int er paroeciarum fuperio- r u m & or am maritimam , quam i l l i , vel equis clirella- riis v e £ i , vel pe r longum viarum anf ra£ tum, ad h a r e n - gos aliaque neceffaria com pa ra nd a , haut line moleftiis jam petere folent. Q uo ni am ver o ad ipfas crepidines porrus nullæ majores appelli queant n av es , afferes c y m ­ bis impoliti ad navigia t r a n s f e r u n t u r , q u a r e , cum undis n un q ua m i m m e r g a n t u r , & bonitate & venuftate eos v i n ­ c u n t , qui aut ex arboribus per aquas ductis fuerint fecti, aut facti fluminibus immittuntur. Poffeffor hujus Officinæ eft R e g Aul. Camer. N ob . D;nus Job. Cbrißiernin, Dan. Fil.

§. IV.

Vulgaris apud incolas increbuit f a m a , t emplum n on

e o d e m , quo jam c on f p ic i r u r , loco antiquitus eiTe ædi-

ficatum, fed ad p a g u m Wal ftad p r o pi u s , ubi quaedam

adhuc fu pe reffe rudera narrantur. Q uo d ad h o d i e r n u m

attinet, litus amoenus illud c o m m e n d a t , quippe non l o n ­

ge a liuvio Ljufna locatum. Tr ifl e a nn o 1635 p e r ­

pet itur fatum , nam incendio rorum deletur. M o x ver o

e cineribus excitatur n o v u m , longitudinem 42 u lnarum

habens & 15 uln. latitudinem, quod denuo an no 1752,

au£ta incolarum multitudine, n o vo augmento ejusdem

f er e m a g n i t u d i n i s , in f ormam crucis p of it o , fpatiofius

fuit redditum. D ecor em ipli intus praeter alia conciliant,

fplendidus fuggeftus nu p er fabricatus, o r g a n u m p n e v m a -

ticum / ) arque plures R e g u m noftrorurr, pit læ imagines.

Scho' a hic elt inftiruta , in cujus ufum pecunias natali lito loco muneri dederunt Conliliarius Fah' unenfis Ohus Engfttôm fraterque Officinarum Pofleffior Andreas Er>g- ftrtjin. A g e r Palloris amplus efi: & fertilis m ). Sequirur Series

An. 1577 Rembertus Nicolai. 1593 Nicolaus M artini, m or.

1621. 1622 OLms Nico Ini Kanik n). 1634 Petrus Jom z H udvicbius, Stud. 1613. mor. 1666 0). 1663. Jonas P e­

tr i H udvichius, Succeffior Parentis d ef tg na t us , fed ante ipfum 16*5 obiit. 1669 Olaus Profperius, Re& or antea Schoîæ Geval. mort. 1681 - 1682 Andrens En e copi and'er, ant equam muneri fuerit a d m ot us , obiit. 1684 Lauren­

tius Grubb, p ). 1700 Georgius E rici Bnckmark^ H u d i k s v . G e n e r anteceffioris mor. 1712. 1714 P etru s\P etn Aurivil- liu s , Upfal. adiit paroeciam N o r r a l a 1715. 1715 Laur.

L in g zeliu s, Upland. 7) mor. 1743. I 74 ? Mflg. Job. W e r­

ner , Geval. mor. 1762. 1764. M a g. Olaus Hbgnian > Ge-

B 3 flric.

/ ) Hiilphers om Orgverk , p, 161.

m ) E ftet W erfvitigs nfmatning dr 1 7 0 4 , dr dkr en 9 Tiinl. 7 - j j kpl.

fiim t dugen 72 Tunl. 2 2 ^ kpl. gom g i f v a 4 2 par tuar Hö, A r liga utfiddet gar nu tt l 8 Tunnor.

11) P ronepos M a rtin i O la vi, C anonici U p fa lie n fis, de quo vide Peringjknldii Monum. U pland. P. 2. p. 2 2 5 , a Broman h ic dicitur. E x filia M a rg a reta , Olao Albogio Paftori N orrboenfi nupta A u& or e ll fa­

m iliarum Kanikom m & A lbogiorum , quas in T abulis G en ea lo g icis e x ­ hibet

01

0 ) Broman & A lbum N at. H elf. annum m ortis ponunt 1 6 7 0 &

Olaum Ptofperiuvi anno 1671 fuccelfifle dicunt. N o s librum in T e m p lo alVervatum fequuti fuerim us. P e s praeterea parvi m om enti.

p ) F iliu s Wdhehni G ru bb, P aftcris N orrboènfis. Stud. i 6 6 r . V a riis h eic calam itatibus vexatus m oritur d. 19 Mart. 1 6 9 9 . ( A lb , Nat. Helf.)- y ) P aroecia S k u ttu n g e o riu n d u s, in qua quatuor ipfius M ajorum m anus Paftorale obierunt.

»4 O p . X.

Prie. nar. 1719. Pr om. 1749. O r d i n . 1750. Præpolitus C on tr . Oceid. 1776.

iium in eno danda hujus no mi ni s origine o p er a m fruftra cont erere nobis n on placeat ; hanc r e m paucis abfolvamus. Pagum q u e n d a m p r i m o , t otamque deinde p a r o e c i a m , oh litum p r o p e ad lacum O r , finibus f r eq u e n t e m , ita elfe d e n o m i n a t a m , v e ro fimilius, me ju- dice, vi de ru r, quam quod cuidam incolarum, Unar di£lo, n o m e n fuum acceptum referat. Paroecia ecclefiæ Arbrå a d ­ nexa, ab hac undiquaque clauditur, fi a parte feptentrionali difcedas, ubi eosdem, quos paroec. J ct/so , habet terminos.

I n t e r minimas nolîræ provinciae elt r e f e r e n d a , & quo d ad anguftiam limitum & paucitatem h o m i n u m , q u o r u m illi non u n um milliare quadrat, i n c l u d u n t , hi no n nili nume ru m 4 4 5 , marium nempe 205, femi narum 2 40, ab- folvunr. Pr ædia habet 2 i T^ Cenlitica /7), ex quibus 147 thal. imp. in aerarium annuatim r ed eu nt b). Milites q u a ­

rt) Mnntnlen å r i 6 o 6 — 2 i y ^ . Hemmnnsroknr 1 6 6 0 — 3 4 . 1 6 7 4

— 3 2 . 1 7 3 4 — 3 9 . 1 7 8 0 — 3 8 . lnhyfes 1 7 8 0 — i8 - M antnlsjkrefne 1 6 7 4 — 130. 1 7 3 4 — 176. 1780 — 2 0 3 . Folkmängden 1750 — 3 6 7 . 2 7 6 0 — 3 6 0 . 1 7 6 9 — 3 9 2 . 2775'— 4 0 0 . H tir aro 21 Soldate Totp , y Dagsverks Tor pare och 4 Socken Handtverknre.

b') A f Jordeh. och H enm ant. Ränt. auordn.ocb rt/Äorf.R:sd. i8 - 34- 10.

Behållen Jordeboks Ranta - . 3 5 . 4 6 . I.

CAP. X.

De Paroecia

§. c

tuor-

Bebdl. H enm ant. Rant a

A f 1 8 3 ^ 4 K r on. leh dilne ■ 9 0.

3.

tuordecim in bellum mirtit. Bina reperi unrur T u g u r i a F e n n i c a ; plurimos v e r o , qui in Paroecia fun r, rufti.

cos, quamvis Sverice jam l o q u a n t u r , natione eile F e n - nones poftularur c ). Quæ de vi£tus compar andi ratione in paroecia A r b r å d i x i m u s , hic q u o q u e , nifi quod agri minus fint fer ti les, obfervant ur. Pafcuis fertilibus abun­

dat d ) , atque ideo circa pecora linique cultum incolarum v er fat ur induftria. Juga mont i um celfiifimorum in n um e­

ra ubique fefe extollunt, quor um nuda nomi na recenfe- re par um intereft. U n u m m o do referemus Offer herget, juxta villam nominis ej usdem, cujus in media parte fa- xum exftat p l a n u m , unde praerupta rupes in 53 ulnar.

altitudinem fefe demi tt i t, ex qua fama eft, homines an- tiquifllmi t empor is , quando vivendi fatietas eos c e p e r i t , fe in fubje£tam terram praecipites dediffe morituros. I n fonte ex i piis montis radicibus fcaturiente c or p o r a m o r ­ tuorum lota effe tradunt. A r b o r e m fert tellus paucis vi- fam locis. Abietem loquor h y b r i d a m , f or ma non parum a c o mmu n i di ve rf am, nam r a m i , foliis vel fpinis l on gi o­

ribus veftiti atque in articulos diviii, non fublime fed recte crefcunt e). N e q u e , nifi unico l o c o , ad viam pu-

c ) Taur. f f t t . JVnldner, C ollera poftrem o S ch o læ C eval. in bre­

vi hujus paroeciæ que ArbrS d eferip tion e, quam anno 1714 co n fecit &

cujus apud n o s pluresque Mfer:tum fervatur.

d ) Kronatianden 1612 — 2 8 T:or. 1691 — 4 2 T:or. 1741-— 2 6 T:nr.

Tinnden dr faflftd/d til 3 0 y Tim. och utgdr dels til Helfinge Regemente , dels hlir Krona hehdllnuig. A r 15=59 räknades 2 4 0 Kor. É fter 16 pd M a n . ta le t, hör ddr nu vara 3 3 9 . Inga Geometnßta Matningar' dro har förrattade.

f ) V id. Lmnci F lor. S vec. Ed. fee. p. 3 4 4 . G otlandlk. Ref. p. 3 2 4 .

bli-

J f t l L n n d fla t. Itldeln.

A f 2 y \* M ilitie Indeln.

tr d fle n s G ard och Bofkaps pengr.

- * 25. 9 .

* - 6 . 3 .

■ i* 4 7 - 4 *

128. 3 2 . 7 . R:sd. 147. 19. 5.

b l i c a m , pr ope p ag um S ime å , heic confpicitur illa arbor.

Lacus tantum q u i n q u e , illique pifcibus n o n a b u nd an t es , in paroecia numerantur.

$. II.

T e m p l u m , in auftrali Fluvii Ljufna ripa pofitum , longi tudinem habet 33 uln. latitudinem 13 u l n . , & 21 ulnar. altitudinem. S e m e l , quamvis tempus n on confiât, tertia parte au&um efTe videtur. T h u r i b u l u m in T e m ­ plo confervatur. Adf unt etiam in paroecia plures cumuli fepulcrales antiquioris ævi. C o m m i n i f t r i , qui ad annum

1699 *n A r b r å habitarunt, fequentes funt cogni ti : An. 1577 Evanus Olai. 1637 Cbrißopborus Nicolai, Paftor in Ferla 1659. na or. 1678. 1669 Mattbeus NeElanius. 1684 Esbernus H a jftlHelf, mor. 1698. 1699 Petrus J e tte H e l f . / ) . 1739 Carolus Hallftrôm, Helf. Pallor deinde Hanefcoënfium.

1742 Laurentius Södervall, poflea C o m m , in Jerfsô. 1775 P e- trus AbU Helf. nat. 1730. O r d. 1759. C o m m , in Skog. 1763.

C A P. XI.

De Paroecia Mo.

§. i.

N o m e n , ut v i d e t u r , fortita a camp o qu od am arenofo, in cujus circuitu pagi fparfim funt conftituti, terminos h a b e t , a meridie Segerßad, ab occidente Regnfib, a fe- p t e nt ri one Irbne & N orrala, ab oriente Sôderala. L o n ­ gitudo i £ mill. Latitudo fere] e a d e m , & u n u m mill.

quadr.

f )

quadr. continet. N u m e r u s pr aedi or um, quæ int egr a vo c a n t u r , 37 | | t efficit, Cenfitica q u æ v i s , exceptis ff- Co ronce portionibus. Mille alit h o m i n e s , mares puta 468

& 532 feminas a). Reditus praediorum publicus 266 tha imp. percipitur />), ac milites viginti & o£to fuftineri fo lent. Soli ingenium plerisque in locis a rg il l ac e um, occi dentalis vero paroeciæ pars arenis fcatet. N o n diffiren d u m , agr icultur am, foflas n e g l i g e n d o , incuriofius exer cere rufticos, av or um c o n f ve t ud in is , nox iæ f æ p i i î i m e , n i m i u m tenaces. A nn on a t a m e n , quando ben ig ni or fuerit f r u m e n t o r u m fatis fuppeditat. Ex p e c o r i b u s , quæ m o n tibus fterilibus jugisque fabulofis minus large pafcunt ur n o n plus fere colligitur b u t y r i , quam cujus indigeat do mefticus ufusj fi quid fuperli t, illud ven di t ur Opificibus Officinae F l o r , qui etiam intra paroeciam pecora rna&a-

C - tio-

a ) Mantalen voro tir 1 6 0 6 — 3 8 ï t V * Hemmansrôkar 1 6 0 0 — 6 4 . 1 6 7 4 — 6 2 . 1724 — 5 8 . 178 0 — 7 9 , lnhyfes fiddndmile år 4 7 . M antals- ßcrefne 1 6 7 4 — 2 7 0 . 1724 — 2 3 6 . 1 7 8 0 — 4 9 0 . Lefvande M ânnifkor 1 7 5 ° — 7 5 3* 1 7 6 6 — 1 0 8 0 . 1 7 7 3 — 8 9 4 . Således har Folkmängden på de f ö r ß a 16 aren ökats med 3 2 0 per (on er, men àter pâ de 7 Jednare lidit min/k- ning på 1 9 6 fl. Sedan 1773 har antalet beßandtgt tiltagit. Tjenßgörande och afßtedtide Soldaters och Dagsverks to r p , fa m t Socktic Handtverkares och andre Backßuguhjons honingar, utgöra tilbopa 108 fljc k e n , oberäknade de b u s , fom bebos a f A rbetarena v;d Flors Fabrique.

b) A rliga Jordeboks ocb Hemmantals Råntan :

A fk o rt. och anordnat

. . .

Jordeboks R dnt. , fom a f Kron. in tiat. upbdres 5 9 . 4 5 . 1.

Hemmantals R åntor dito

A f

3 °

V

. - 14g. x2. 1.

A f 3 Landftatetis och G åflgifv. - - a. 19. 2.

A f dT s"! M ilitie - . . - - 1 3 . 4 .

B rdßens Utlagor - - - - 5 . 7 . 4.

-■ --- 2T6

r.

R:sd. 2 6 6 . OO,

.18 Cup. XI.

tioni deftinata fibi folent c o m p a r a r e c). In orientali præ- fertim paroeciae p l a g a , ubi ad L i n u m nutriendum apt ior m a g i s , quam in occidentali, elt t e r r a , illud multa cum induftria feritur. A b opificibus officinae F l o r , inpr imis coli folet Solanum tuberofi im, q uod a u t u mn o , poli c o l ­ l e g a m meffiem , pr eti o i | thal. imp. p r o fingulis to n- nis venale h ab en t ; v er n o autem , circa f e m e n t e m , una folani m e n fu r a cum aequali f r u m e n t o r u m c o m ­ mut ar i folet. Silvae paroeciae, quae, fi circumjacentium r ef pi c ia s, amplitudine cum illis n o n poffunt c o n f e r r i , cum rar o fupra trecenta earum jugera heic poffideat c o ­ lonus integri praedii </•), trabes lignaque necelfaria parce h od ie praebent, uftione antea confumtae. Ex his igitur p a r u m copiofis, n o n nib radices p i n u s , & ligna c u r v a ,

quae c ) Denna Sockens A go utrymme beflår i 3 3 8 Tunl. 5^- kpl. A k er ; 9 9 5 T . 2 2 ? kpl. A n g ; 6 0 3 T. 19-jj- kpl. S va l\ 1 6 0 Tunl. g^- kpl. N yb ru k . Tionclen 1612 — 6 7 T .o r. 1 6 9 1 — 105. 1718 — 1724 — 5 4 . 1741 — .9 4 . N uvarande T ionden, fom är til H udikv. Schola an/lagen , är 7 9 T .or.

D å man antager at pâ et helt hemman ärligen utfàs 4 T:or K orn , 1 ? T:a R å g , 6 l \ o r Blandfäd och H a fra , fa m t ? T.a A r t e r , kan man med f ä k er - het ut fatta ärliga utfddet ofver hela Socken, hos B änder, Soldater och Back- fluguhjon, til 16 0 T .o r K o r tt, 6 0 T.or R å g , 2 2 0 T:or Hafra och Bland­

f ä d , fa m t 2 0 T:or G rå A r te r . H v ita , fom hår fällan m ogna, krukas ej t i l utfåde. I någorlunda goda eller medelmåttiga å r , han man räkna, at Kornet gifver i afkaftning, 7 och 8 :de, Rågen 9 och 1 0 :</«?, famt Bland- fäden och Hnfran 6 och Jide Kornet. Hvad Bofkapeu angår funnes år 1558 — 3 5 6 Kor. N u fo r tiden, om Soldatens och Backftuguhjonens Bo- fltap fitnm ati/lås med A l mogen s , kan man med vifshet räkna på hvart hek hemman 16 Kor , 3 / 1 4 U ngnot, 6 Får och lika många G etter , famt 3 H ä­

ftar \ f å at ofver hela Socken heftiger fig 6 5 o ß . K or, T40 t i l 1 6 0 fl. Ung­

n o t, 2 4 0 Får och lika många G e tte r , fa m t 120 H äflar. Svin gå til 1 6 0 à 2 0 0 .

d') Denna Socken ä r ibland de mäft torra orter i H elfngland, bar mycket fandagtig J o rd m å n , och antingen Sandhedar eller Bergagtigt land i Skogen. Dennes v id d , enligt Storfkiftes m ätningar, är J 3 8 4 0 Tunl. 9 ^ kpl. hvarfåre 3 6 5 Tunl. belöper på Mantalet.

quæ rei navali fint apta , S ô d e r h a m n i a m venalia por tan t.

Paullulum etiam lignorum focis infer vi tur um in u r b em v e h i t u r , atque in ufum Officinae ibi dem A r m o r u m c e n­

tum circiter C ar b o n u m crates adferunt. A fler u m q ua n­

tum rei familiari fatis, tribus heic inftru&is ferris findi­

tur. U t omnes paroeciæ poflefliones j a m du du m g e o m e ­ trice fuerunt divifae, ita inter fingulos praediorum colo­

nos certis limitibus diftributæ funt lilvæ. Montibus abun­

dat, q uo r um altiflimi Rank ober g e t & Rosberget, n o n , nili a rbuf tul is , fparfim inter faxa funt veftiri. Illum nau­

tae, ma r e fecantes, obfervare folent. Tiliae quaedam g ra ­ ciliores, hujus regionis no n ubique obviae, in fummitate iplius lente virent. Planiflimus & amplus lefe aperit c a m p u s , M o-Lagrct di£tus, quo Legi o pedeftris Helfin- gica, pace v i g e n t e , armis fe exercere folet. O ct odec im i rr ig at ur paroecia lacubus ftagnisque , q uo r um maximus elt Florfion, quartam milliaris p a r t e m in l on gi t ud in em,

& o£tavam ejusdem in latitudinem difiufus; pifeium v e ­ ro non ira ab un dans , ut ne pifeatores, q ù or u m non m e ­ diocris elt c o pi a , o p er a m faepiflime per dant . A d ofiium ejus Mola Officinæ Flor cum tribus lapidibus molaribus efi inftru&a. In borealem r ipam eje£tant un d æ ar enam fubtiliorem fer ream , arque fcoria paflim r e p e r i t u r , unde fer rum hic olim fuifie confe£tum, probabile vide­

tur. Multis valetudinem reddidifle fir mior em creditur F o n s in pago F l o r f ca t u r i e n s , cujus virtutis duae q u o ­ que in p rædio R an bo inveniuntur f e a t e b r æ , a peritis M e ­ dicinae o mn i n o adprobatae. Vict um praecipue quaeritant incolæ e Lino , & Librilioribus filis , quae Officina F l o r p le ru mq u e coëmit. Merces etiam M e r c a t o r u m Sôder- hamnenfium in nundinas v e h e n d o , pars quoque aliquid libi pecuniae comparat.

§ U -

Rcftat jam Fabrica T e xt o r i a Flor nobis deferibenda,

C 2 cu-

20 Cup. X L

cujus notitiam , inter p l u r a , beni gnitat i Ampi. D:ni Ju- ftitiarii Sv. Berg debeo. Haec Officina, a pago , in quo fita eft, n o m i n a t a , p ro p e S ô de r h a m n i a m p r im um in vi­

co Ôf ta nb r o aedificanda erat ; dei nde v e ro , refragantibus incolis Sôderhamnenfibus, in l oc o, qu em hodienum o c ­ cupat , a n n o 1729 eft exftrufta. Ex privilegiis, anno 1733 d a t i s , omnis generis t e x t ur as , femifericas, linteas, la­

n ea s , b omb yc ina s heic conficere licet, poteftate fimul M o ­ lae Pap yr ac e ae , fi l u b e r e t , exftruendæ concefla. A b his inde t empor ibus textis praecipue Linteis & B om b y c in is , n u nc m a j o r i , nunc mi nor i f tudio, o per a data eft. O f ­ ficinae ve ro poftquam præefle eamque dirigere occepit Collegii C ommer ci i Confiliarius P r i n t z s k i o l d , opus texti­

le neque eft i n t e r r u p t u m , neque defuit me rcium v e n d i­

ti o, ita ut pretio fex ad feptem millium thal. imp. q u ot ­ annis praeparentur e). Baphiam praeterea habet optimam, M a c h i n a m lævigandis pannis aptam ( Haßmangel ocb Cas- fians W n ls) atque L o c u m , ubi illi i n f o l e nr ur , o p p o r tu ­

n u m. Officinam e t ia m, qua textum x yl i nu m i m p r im e ­ r e t u r , inftruendi concefla funt p ri vi l eg i a, fed ejus prae­

t er n o m e n jam nihil fupereft.

T a n -

e ) A r 17 6 r bade Fabriquen 6 0 til 7 0 Vdfftolar, och Tiherkningen dervid kan fes i Inrikt s Tidn. u. tî. N;o 5 7 . A r J 7 6 4 funnes 88 Stolar, Iva r a f vid j 7 6 8 års Jlut endaft 20 voro i gäng, ( f e H erm elin s T al om N ä r in g , p. 8 4 ) . N u drifvas 4 0 Skatt fpols och j0 til 2 0 Strutnpvdfvare S to la r, hvarvid fysfelfattes ufver 100 A rb e ta re , då R u ller/kor, S pol- och D raggdffar inherdknas, }Efter et medium tagit a f de (iß förflutna 4 aren befinnes, at v id Fabriquai ärligen b lifvit tilverkat :

1550 a 1 6 0 0 cdn. bredare och fmalare 4 5 0 a 5 0 0 aln. Linne A tlafler.

Linne D am aftoch D rd ls D uktyger. 5 0 0 aln. B omuls och Linne Kieper.

3 0 0 ß . Linne D am . ocbD rdls Serveter. 2 0 0 f t. Halffidens N dsdukar.

i 8 6 0 aln. rand. och Blomer. Skirduknr. 120 aln. fina Bdlfter vabr, 2 8 0 0 a 3 0 0 0 par Bomuls ocb Linne Strumpor.

6 6 0 a 7 0 0 f t. Bomuls och Linne M ûjfor.

§. IU.

T a n t u m ex ætatc vitium fecit T e m p l u m , ut m a tu r e reficiatur fit necefle. Praedium P a f i o r i s , cui n u p e r ce n- fus 28 orar. eft impofitus, agris bene cultis pratisque p i n ­ guior ibus g a u d e t , pafcuis ver o minus herbolis fruirur / ) . N o n procul ab agris quinque emicant Tu muli Sepulcra*

les , pinis jam obiiti.

ecclefiee fuerunt :

An. 1324 Nicolaus de M o u m g ). 1593 Michael J o - na. 16 i 4 Petrus J o n a in paroecia I d e n o r natus. 1624 Laurentius M agni Kolfladius h ). 1651 01 aus Stephani Pa- gander i). 1682 Johannes Laurentii Scbalin k). 1690 P e­

tru s Olai Pagander l), 1

Laurentius Johannis Fer- 722ns m ). 170 ç Petrus Johan. B erg, H e l f. 1732 Samuel E vici G eflrinius, H e l f ob. 1736. 1738 Laurentius P etri JP'ahlman, mor. 1757. 1759 Mag.. Cafparus IV ijk m a n ,

C 3 Stock-

f ) N u va rande Kyrkoherden bar på Pråflbolet uti en liten Båck in- r å t t i t en covimod och artig både T r n f k - Bråk- och Skåck-fam t Slip-Machine, ti l mycken låttnad vid Sådtns uttrujkning och Linets beredande.

g ) L itteræ A rch iep . O lavi in P aroec. S k o g .

h ) In pago K olftad paroec. N orrala natus. C ogn om en ejus etiam erat Modinus & T r å fo t, ob tibiam lign eam , m or. 1 6 4 9 . F iliu s Lauren­

tiu s M odiuus A ffeftor fa&us eft D icafterii Suprem i Aboè'nfis.

i ) N atu s in p a g o B yn , par. Gnarp. Stud. 1 6 2 6 . Sacell. in A lfta 1 6 4 8 . M or. 1 6 7 8 . V ir m anfvetus. Claruit ejus prudentia m axim e cir­

ca A n . 1 6 7 4 , dum in H elfingia to t h o m in e s , fine dubio in n o c e n te s , a rgu eren tu r v en eficii ; primus enim ibidem fraudem perfentifcere p otu it.

D u m ejus paroecia laboraret annonae ca rita te, eam frum ento fine fo e - n o r e circa fem en tem fublevavit. E x em p lu m im itation e dignum ! ( A lb , N a t. Helf. )

k ) A Paftoro Sôderalenfi Laurentio H elf. patre. Stud. 1 6 4 3 . O b iit 1 6 8 7 . H o r o lo g ia c o n ficere & em endare folebat.

/ ) Stud. 1 6 55. Caftra B acchi m agis quam A p o llin is U pfaliæ fecu- t u s , f a c r o tam en ordini 1 6 7 4 in itia tu r, & , quod m agis adm iration«

d ig n u m , Paftor conftituitur. M ortuus eft 1 6 9 3 . ( A l b . N a t. H elf.) m ) F iliu s paftoris Jerfsôen fis. Mor. 1 704. F u it feveru s inform a­

to r , & pater fam ilias circurnfpeftus. Statura corp oris m e d io c r i, vultu- rubicundo & hilari.

S t o c k h o l m . » ) , 1773 Petrus Sund, Helfi 1779 Petrus Brunt- ftrbm , m o x mor tuus eft. 1781 Samuel Berg, Helf. Stud. 1759.

C A P . XII.

De Paroecia

§. Ï.

C o m m u n e liuic cum pluribus eft l o c i s , quod o r igo lateat nominis. U t r u m , q u em a dm od u m vetus fert fabula, a voce Ringa i. e. fonitum C am pa næ e x ci t a r e, appellata fit paroecia*?), a n , quod aliis vide tur , viri cu- jusdam Regiieri nome n f e r v e t , aeque erit obfcurum. P a ­ roeciae, quoad l i mi t es , a meridie p r ox i m a eft par. Se- gerflad, ab occafu Boldnds, a feptentrione Arbrd & Trô­

n e , atque ab ortu par. Rio. Por rigit ur illa in l ongi tudi­

n em milliar, in latitudinem i / T mill., omnisque ejus ambitus i | mill. quad, claudit. Praediis 2 8 f f i n t e g r i s , e quibus 63 Coronee f un t, conflat, atque 788 h o mi n ib u s, maribus n em p e 373, feminis 4 1 5 , inhabitatur b). C a ­ nones praediorum a n n u i , qui fifco c e d u n t , f ummam 201 thal. imp. conficiunt r ) , milites 26 armantur. Subcentu- rioni {Stabs - Lieutenant ) fuuin heic eft domicilium.

______________________________________________________§• II-

E cclefiam S. Catharinæ S to ck h . anno 1772 adiit. O biit 1 7 8 0 . a ) Scribitur non raro paroeciæ nom en R en g liô .

b ) Hemman âr 1 6 0 6 voro 2 8 t t 1T‘ Hemtnansråknr 1 6 6 4 — 5 ^- T7 24

— 5 9 - T734 — 6 7 . 1 7 5 4 — 6 5 . 1774 — 63. 1780 — 6 5 . Hvnd år orfa- ken til Rnkarnes minfkning fednn 1 7 3 4 ? Inhyfes 1 7 8 0 — 25. Folkmängden 1750 — 6 3 0 . 1773 — 6 9 3 . Soldaters, D agsverks torpores och andre Back•

ßuguhjons boningar fliga til 9 2 . Hnndtverknre 7.

c ) A rhga Jordeboks och Hemmantals Råntnn

A fk o r t. och Anordnat . . . - R:sd. 4 0 . 3 3 . 7.

Bebdl. Jordeboks Ranta - - 4 4 . 2 9 . 8*

§. II.

Quibus artibus vi&ui cultuique neceflaria fibi c o m ­ p a r a n t incolæ par. M o , e ædem fere noftris colonis ali­

m e n t a fubminiftrare folent. A g r i t a m e n , quum fertilio­

ri gleba c o n f i a n t , u be ri or e m heic r e d d u n t fruf lum ;

v æ q u e , quae falebris minus funt oppletae, paftum prae­

b ent copiofiorem d). Culturae v er o Lini ita ftudent , ut cum paroeciis Jerfsô Sc A r b r å , maxi me ob hanc r e m notabilibus, noftra queat certare paroecia. T e x t a fpis- fiora fubtilioraque n on pauci venu nd an t. Ufus filvae, cujus jugera circiter 480 uni c om p e t u n t praedio, n o n n i ­ li domefticae infervit neceiïi rati, u n u m folum p a g u m , qui venales habet arbores , li exceperis. Lacus t ri ointa Sc d u o , amnes vero nulli, paroeciam p er me ant. Mi ne - r æ ferreae, lucro t e n u i l l i m o , ante plures annos, oper a eft navata.

§. III*

Behåll. Hemmant. Ratita :

A f 22y-§3 A lant. Kron. hehdllne • . h i . 3 6 . A 'f ij-5- Landfintens och Cidßg% - . 1. 1.

Af 4 t H M iiitie • - - - - 14.

Prdftens G ård - 2. 3 4 . i .

— 160. 19. I

O.

R :sd. 2or. 5 . 5 .

« ) A f de B y a g o r , fom redan dro u pm dtte, katt man finna, at pd et belt hemman kan räknas 3 8 Tu«/, ograderad À k tr och Sval fam t 4 8 Tuttl.

A ng. Ä rlig a u tfd d tt upgifves til 5 Tun. K o rn , T:<i R d g , 7 T. H afra och B ln n dfdd, fam t g Tun. grd A r te r . Tiotiden t6i2 — 7 6 Tjor. 1 6 2 4

— 8 5 - J 6

9

§. III.

T e m p l u m , in r ui na m p r o n u m , pro cr af ti nat i onem n o ­ vi ædificandi pati n o n videtur. Infelici incendio illud una cum campanis villaque faeerdotis conflagrabat a n n o 1626 d. 12 Maji. Sedem ab antiquiiïïmis t e mp o ri bu s heic hab uer un t C o m m i n i f t r i , quoniam hæc ecclefia, t a m ­ quam filia, eccleiiæ M o eft fubje&a.

vero f u e r u n t :

An. 1593 S'r,uon Olai. 1 6 - . Magnus Andrea:, Helf.

Stud. 1600. 1 63- Johan. M odinus, Stud. 1630. 1652 P e ­ trus P etri E dh, Helf. poftea Paftor Ljusdalenfis. 1664 Joban. Laur. Schalinus. 1682 Magnus 7 be laus e). 1704 Samuel G eftrin, Helf. 1732 Johannes A u flrin , Geftr. P a ­ ftor p of tremo in N o r r b o . 1743 Petrus Sund, Helf. 1773 Eric H allflrbm , m o x mor itur . 1776 Johan. Gaver , Helf.

Stud. 1760.

CAP. XIII.

De Paroecia

§ i.

Q uasdam de nomi nis origi ne conje£turas in f ecundo Diflertationis capite leviter attigimus. Q u o d a p ago quodam Ala^ hac in paroecia fito, n o m e n hujus paroe- ciæque Sôderala d u&um v id e a t u r , addere lubet. Si v e ­ r o hoc vocabulum lingvæ effet N o r v e g i c æ , quod non fine ratione dici p o t e f t , arque probabil ior inde Helfin- giæ a N o r v e g i s occupatio e v a d e r e t , non inanes o mn i n o efle etymologicas in Hiftoria inquifitiones lucide patet.

O P aitor dein O fvanåkerenfium . Cfr. Dili'. P. I. p. 6 9 .

Res autem altioris indaginis putari d e be t , fi, q u e m a d m o ­ d u m nonnulli i n di car unt , fedes Nabarvallorum, cujus gen»

tis olim meminit Tacitus , in noftra paroecia reperiretur;

fed precarium nullumque efle hoc ex qualicunque d e n o ­ minationis fimilitudine petitum arg ume n tu m , q u i s q u e , m e tacente , viderit. Verfus meri diem urbs Soderbamnia paroeciaque Sôderaln adj acet ; verfus occafum confinis eft Trône ; partes ejus feptentrionales a par. Enånger t e rm i ­ nan tur; or ient em verfus Sinum Botbnicum fpeftat. M a x i ­ ma ejus longitudo eft 2 \ milliar., latitudo i | m i l l i a r . , ambitus 1^- mill.i quadratica. Prædia n ume ra n tu r 57f*

i n t e g r a , qu or um 5 4 ^ funt Cenfitica, reliqua Core- 11Æ. Incolce, triginta pagos h abi t an te s, 1063 p u t a n t u r , i n t e r quos 506 mafculi, 557 fequioris funt Sexus a}. Re«

dit um praediorum annuum 406 thal. imp. monftrat e r a­

tionariis infra allegata tabula b ), Sedecim quoque heic m e r e n t u r Nautæ,

__________________________ D §. n .

a ) A r 1 6 0 6 funnos 5 bela hemman. Hemmansrokar 1555 — 9 6 . 1 6 0 0 — 8 9 .

I(^94

97

724

93

— 25. M antals/krefne 1 6 7 4 — 3 8 6 . 1 7 1 4 — 3 9 3 . 172 4 — 3 6 0 . 1 7 8 0 — 5 3 8 . Folkmängden 1750 — 8 7 0 . 1773 — 1 0 37. ; Utom T14 Bondegårdar och 1 6 Batsmans T o rp , åro

i

l> ) A rliga Jordeboks och Hemmantals Råntan :

A fk o rta t och Anordnat . . R :sd. 158. 3 3 . 7 . Behållen Jordeboks Ranta . R:sd. 7 0 . 4 4 . 1.

Behåll. Hemmantals Ranta.

A f

33

A f 4 Ä Lnndft. och G å f t g. . . . 2. 4 5 . 8 . A f i t I t Krigsm. fo rp a tn . . 1. 18. - A f T5 # l M ilitie - - . . 4 7 . i . Pråftens G å rd och Boßcaps pettg, . - 6 . 4 4 . 4 .

.--- 2 4 7 . 2 4 . 3 . R:sd. 4 0 6 . 9 , 10.

§. II.

Soli m u l t i p l e x , ut alibi, & varia n at ura - m a x i ma m v er o p ar tem a r e n o f a , multum ideo curae defiderans. F e r ­ tilitatem terrae indefefla induftria aug er e non neg li gun t incolae, n e q u e , quæ agris pratisque ext endend is c o n d u ­ c a n t , inculta facile finunt jacere loca. Quae heic nafcun- t ur f r u g e s , fi b en ign io r fuerit tempeflas , ad vi£tum i n ­ colarum fufficerc poflunt; m ag na autem alioquin huc i n ­ feratur frumenti copia necefle efi. Q u o m i n u s pecora bene n u t r i a n t u r , impedit penuria p r a t o r u m foen iq ue , nam i n ­ t e g r o praedio quinquaginta foeni vehe? , quas hiemales vocant ( V in tevla fs) , vix c om pe te re nar rant . H u c , ran- quam praecipuum rei pecuariae i m p e d i m e n t u m , a c c e d i t , quod paf cu a, quæ a domiciliis ultra dimidium mill, n u n ­ quam fere diftant , pingue mi nime & copiofum ar me ntis obf er ant g r a m e n j u n d e , quo d e mu m cumque in h an c r e m Audio inc umbant c o l o n i , fieri non p o t e f t , quin e p e c o ­ r i b u s , æftivo t e m p o r e minus largi ter p a f i i s , exiguos ca­

piant fruftus. Pecudibus alendis non fufficiunt anguflis- limi f alt us, aridi praeterea, qu um hodie , fil vis int er fin- gulos colonos divifis, folum r ar o u r e n d o paftui apt um

& idoneum reddatur. Foliis abietis, quæ falubria e fle p u ­ t a n t u r , fub hieme fiepe n ut ri un tu r p ec or a c). T e r r æ

huic

c ) D e G eometri/in Matningarne aro ej dnnn u tred d a , bvnrfnre Soc­

kens Lagenheter icke hel ocb hålne kunna upgifvas. M an vet dock med vifs- b e t, at en Åbo på Oreslnndet fållan åger nfver -j Tunl. A k e r , men nid mg ufver i Tunl. Sval. Angen går underßundnm ej til i T unl. på hvart Ö re- ta l, ocb h n gß til 2 Tunl. I i6 o r års Jordebok anfnr es Vtfådet til 2 Q ï T:or. D å man nu anfer 7 T:ors utfåde fo r et belt hemman, kan det ta . gas til 415 T:or. K yrko eller Krono Tiotiden var år 1 6 1 2 — i~t"j T:nr.

1691 — 1 0 9 . 1718 — 85- 1724 — 8-»; 1741 — 133- ut£(‘ til Hudikv.

Schola 6 8 T . Korn och 3 4 Råg. A r 1558 råhnades i Socken 5 2 8 K o r, 1601 — 6 7 8 Kor och 9 5 H åjlar. N u upgifves 120 0 Dofkaps K reatu r ocb

2 6 0 H åjlar.