Diflertatio Aeademica,

SPJt.

D. D.

Diflertatio Aeademica,

VERBORUM CURÄM

RERUMQUE SOLLICITUDI-

NEM ORATORI, MAXIMOPERE

GOMMENDÄNDAM,

Breviter Oftenfura,

Quam,

Confenfu AmpliJJimi Ordinis Philofophici,

Ad Reginm Acndemiam Upfnliens.

Prsefide

Vir o Celeber v imo ,

Mao PETRO ekerman,

Eloqu. PROF\ Reg, & Ordin.

Puhlico Examini Tradit Alumnus Regius, JSACVS As KEG REN,

Oftrogothus.

In Aud* Carol. Maj. Die ₂₃ Junii 1770.

Η, A, M. S.

■ ι1

η

Upfaliae,

Typis EDMANNIANISj

f

Λ

MONSIEUR

CHARLES GEOR.

LILLIE

Major & Chevalier de 1' Ordre Miiitaire,

MONSIEUR t

V os ^au a&ioris ^deiFus gforieufes, MoniieUr, ^{de mes} expreifions, font inßnement c'eit pour- quoi je tåehe en vain de prononcer Votre gloi-

re au Public; rViais norr obihrtt tout cela les plus

tendres fentimens fe ranimenc en moi, en me fou-

venant de la Grace, dont Vous a v Is dafgne de

me combler

& j'ai po or tant la foibleife, de vou- loir brilier' _par Votre iikiftre Nom å få tete de cet

ου v rage Aeademique, & ma!gfé fa delrcaceffe de

Votre efprit, de Vous le confacrer.

Regardez dofrc, Monßeur, je Vous ^en fcp- plie, eet eifai, quel petit qu9ii foit, com me une

marque de ma reconnoiflänce & agrécs une h*r-

dieffe qui eft égale å Votre Généroiité.

J* ai Γ honneur d'etre svec bcaucoup de refped,

MONSIEUR t

fötre trh Inrnble & trh obeijfint Szrviteur♦

JSAQIJES ASKEGREK

Tili

Kongl. Mai:ts Trotjertare ^f Lieu-tcna η t e η,

Högvålborne Herr Baron

OTT.LILLIE

^ J7e _or Er med' tackfatn hand min vårdnad Uckrias bSrf

Men

^

mot få ljufiig fügt ej min formaga fvarar.

Får låt, at jag få jvagt den kåriflan uppenbarar?

So?η all min vällufi _gbr.

Af mgeft, mera mit ? min välfärd främjas kem.

Af Edert ädelmod de ftbr/ia prof mig lämnas j

Ty bör jr ån farmna dag med fog jag lycklig nämnas\

Då jag Er ynnejt vann.

Se hår min djerfva nit, och Offret, fom jag hart

Elär äro några Blad] fom vérdfamt Er tillägnas:

Lät dem af Euer gnnft från o bli dt öde hägnas?

Och tijuta fitt fbrfvar.>

Lef länge nägd och glad i Ärans fälla famn 7 Lät _Himmel dygdens vän fä dygdens frugter fkbrda!

Jag till min- fidßa ßund fk all Er v älg ^er ning vårda?

Och Edert värda Na?nn.

Hogvälbornc Herr Baron och Lieutnantens

ödmjukafte Tjenare'

JSAAC ASKEGREN.

vmo>

Admodum Revérendo. &- Pf&clarzffimo

Domino Magistro,

Past. & Pr/ef. Hagbyensium & Fivelstadensium Dignissimo, Yigilantissimo ,

Ρ ATKU O ad einer es cokndo ,

Ta ναμνη<&ε)ς ^{l(s εμε} υπάρχοντα de) ^, εις επι&υμίαν άφιχγ8μαι ενεξγετή ματ α πα Τ8 g i επιδεικνύειν μαντώ α-

xcy πάτι ποιειν φανεξόν, or/ 7Γ^ί£· τον ευενγετψ 8Κ άχα- ξΐ^ως διακείμενος τυγχάνω. Ύοσέτον ό ε υπαρχόντων, ^ων υπο

Σ& επα&ον, άχα&ων, ωτε 8 δυνατόν γίνε<&άι με την ΣεανΤ8

χςηςοτητα ικανώς εγχωμιάσαι, μήτι ^ys δη άζίαις χάξισιν ά- μέιβε&αι, ικετεύω Key αζιω Σε δέχε$αι tSto re dfti. Pri ^μα,

«V τεκμήξίον εσόμενον σαφετατον τν\ς π ε ξ) Σ ε αν τον ευσείζειας

μ&. Τό λοιπόν δεήσεις ά πολλά ς Ικετηξίας πο18μένος διατε¬

λώ

ύπϊξ τδ ευτυχεί ατά Σε, ^ ετπ μήκι^ον διάγειν τον βίον ^,

jsrgteV re rifc εκκλησίας όφελος ^{τε xcy των} αναγκαίων χαςάν

y&f ^ήξνγμα άσφαλ,εςατον.

Admodam Reverendi atque Praclariffimi ^,

Nominis Tui

humillmus cuJtor

JSACUS ASKEGREN.

D. D.

§, I.

uo (ont, _quse Gratoreni, verba coram

populo fa cl α rum, habere debeant folli·

citiim, nempe ut adcurate perpendat

atque apud feconilituat quid potiffimum

(it, & quomodo, difrurus. Utrumque

hoc officium nervofe, pro more Γιιο ^, inculcac exi- rnius illc fandi magifler ^, QUINTILIANUS _{Lib. 8.}

in prooemio, ubi Cur am, inquit, vcrhorum^ rerum

voio ejji foüicitüdinem♦ Sciiicet, ^rerum verba funt

iymboia & quafi (imulacra, _{quae ηίίι apta} fuerint,

atque ad res iignihcandas adcommodata _, fenfum

dkentis patefacere _{nequeunt. Ceterum maxime id}

ftudeat necefTe eil Orator, uc res, fermone _propo- nendas, non ipfe ^tantum inteiligat, fed intelleftas

ctiam ilio prodncat ordins Sc ioco , quo ad finem

A _fibi

• ) ^a ( *

fibi praefixum feu ad crudicndam ^, fcu perfuadcn-

dum, vim acceleraturac fint maximam & mirifi·

cam. Haec au tern prxcepta, quamquam funt, a multis, antea explicatius tradita, digna tarnen no- bis viden tur, .quas, perbrevi Specimine Academi*

co, in memoriam rcdigantur; cum, in Orationern re-

£te formandam, haud dubitamus quadrare tri-

tum illud: nunqiiam fatis dicitur, quod■ nunqiiam fatis difcitur. Tuam véro B, L, humanitatem ea,

qua par ed, veneratione imploro, mitiorem ^opu-

fculi cenliiram eriam, atque etiam, mihi expeten- do.

$· IL

Verborum curam ubi, principe loco, commen- damus Oratori, non hsec utique noftra mens ed eritque,quaii in vocibus, fenia animi eommode cx- préifuris, ante omnia, elaboraret dcle&u rerum,

v el fepoflto tanttsper, vel neglefro» Nam nemo , crediderim, nefcit verba rebus, non vero res ver- bis aptari debere; & ibliicitudinis ratio, quam

in rebus inveniendis riteque difponendis haben dam

dicimus ^, hane prorfus iiifpicionem tollet, quippe

■quae non curari tantum, fed iollicitius quoque tra-

öari argumenta fermonis jubet. Nihil enirn tant-

opere curfum fapientiae litterarumque inprimis hn-

maniorum incrementa impedit, quam quod ^.. verba

conquirere atque inter fe conjungcre operoiios

noxia plane diligentia, diicunt paffim in Scholis

pueri, & juvenes anteqnam rcrum iibi veras for-

mare notiones aut tenerior aetas,aut prsepodcra ple-

rum-

• ) 3 ( ·

rumque inftitutio atque exereitado permiférit. Ρ fit·

tacos iili potius videntur referre, quam do£fcos ho¬

minis, qui verba fsepius fine fenfu proferunt fic-

que, magno conatu, nihil agunt, ignorandam fu-

am infulfe prodendo, omniumque refte _cogitan-

tium ladibrio fefc exponenda,. Cura igitur verbo¬

rum a rebus follicite rim ^a η dis nequaquam fe jun-

getur: quemadmodum ^, nec in ipfo fermonis habi-

tu negligentius verfari, fapientern decet.

§· "I.

Ad curam in verbis eligendis atque conftruen-

dis adhibendam, primum, rcfcrimus merito, quod plana & perfpictia, atque adeo cuivis legendum,

vel audiendum, obvia di&io efle debeat. Eum e-

nim in .finém loquimur, five privadm atque inträ parietes, five in luce veiut publica atque coram

frequenti hominum corona, fit diiTcrendum,ut fen-

fa animi noftri percipiant auditores: _{quem tarnen} fcopum deßinatum _{atungere vix,ac ne vix} quidern, pcterimus, nifi ejusmodi voces ac dicendi formu- las frequentemus, quae vcl fix am ufu communi ha- beant fignificationem ^, vel fimilitudine, ^a rebus notis & prafentern materiam illuftrandbus dufta,

fenfum , fine difquifitione permolefta _patentem, ex-

hibeant. Propria igicur ling.use, qua dittous uti-

tur _, (Int verba _{; cum} aliena _atquc nimia peregri-

nitatis labe infena _, null um plerisque ^, fi non

omnibos, eudiendbos fignificatum fupp'ditare

queant. Vitanda _ergo funt vocabula. barbara

A 2 &

# ) 4" (

Sc exotiCü ,neque ex antiquatis, per injuriam tem¬

poris) vocibus alia unquam funt adoptanda, quam quse, proprer exiniiarn emphafifl, prodiere in fce-

mm quocidiani iermonis, etque adeo civitatis jura

vekit poftliminio recupcrare cceperunt t Sc qua?, pro diverfa (tili fublimioris aut htimilioris indole, Meraphorae nfurpantur, ^non tantum a rebus eui-

vis notis adfcifcantur * Ted etiam fi.milicudinem, ob quam una vox pro alia frequeritatur, & qu# com*

parationis tertium a Rhetoribus dici folet ^> ita di-

Jucide oftendant, ut nullo tiegotio condet* quid figurato hoc dicendi genere indicate v elit Oraton

Si enim vei ad res auditoribus ignotas deflexerit translatus fermo, vel latentem nimis contineatj ra·

tionem commutatse di&ionis ⁾ non illoftrat * fed in tenebräs plane abducit; iieque lumen Orationis ^me-

rito poterit adpellari Metaphora, fi minus clara fu-

crit atque adeo illi, quem Tibi prseiixit loquens, fcopo contraria. In Ins vero rite formandis ^, atque öd res proponendas prudenter attemperandis, non mediocrem requiri eurarü manifeftum eft.

$.iv.

Alteram ⁱⁿ verbis digtie coilocandis cautionem hanc judicamus 3 ut regulas decori ac prudenti^

nunquarti violet ÖratiOé Non heic decorum> ^qua-

tenus in ipiis rebus adefti eonfiderarrms ^{* liquidem}

öd rerurn follicitudirtem illud erit rejiciendum* Ted verbä, hoc löco* decora ^{dicimusj qu£} ufui loquen*

di äpud honoratiores non repugitant > iieque adeo

) f C <å£;

obfceru qutdquam ätit eurpis *■ qaödque inftc.etanV fapiat _piebem contincant, atque in medium addu-

canc* Ubi igkur res honeftis auribus, proprio fi

vocicentor nomine, molefts, St fa£ta rurpia orait-

ti neqneunt, fed ob nexum cum aliis & ad cauilas?

iiluftrationem proferri debent9 honefta eomrno- da eireumlocutione potius utendum , quam ut a»

eulos atque mencem auditorum a vertat fermo, ver¬

horn m fpureitie inquinatus. Non negamus quidem difficillimum e(Te> ut communia propriis, ita etiam ttirpia honorifteis iic efferre vocabulis, ut perfpi-

eiikati nihil decedat: (snigmatico enim loquendi

genere, t] ti od obfeuritatem non admittit tan tum fed amat & fefiatur , nullo hsc negotio irwolvi

per fe pateti) fed & Metaphors in his caiibus ^st-

que Allegoris ufu recepts ac firmats multum va-

lent, & proverbia, ^non plane vulgaris, fed popu- Ii tarnen auribus non impervia ^y mukam hcic di-

eenti prsftant uti i ita tern,

.

'

Nihil auterri ad naturalem Ora tiorris pulehritu-

dinem magis condueere cxiftimandum eft, _quam

(i η a tu ram rerum, quas proponit, prudenti fem¬

per atque adcurätä eircumfpe&ione fequicur Öra¬

tor;· ut ne iatum quidem unguem ab ejus divage-

tur femitis. Ut enim in omni, cujus demurn _cun-q

que generis fucrit, attiikiö iilud perfeäiifirnum habetur, q nod ad ^{naturs *} quam imitacur, dotes

accedit prox im e: ita dicendi artem nihil commen*

A 3' dag

# ) β ( φ

åat impenfius ^, quam il naturalem rerum indolem, cafuumque & évcntuum varietatem fuis coioribus

ita férmo depinxerit, ut non audiri, fed ^coram

qua fl fpeQari vidéantur. Ornatum igitur adhibebit

jOrator, ^ut placeat; vimque adferct argumentorum atque contentionem, ut mentes audicorum comrao-

veat: fcd ⁱⁿ cun&is tarnen proyidendnm, ne quid nirnium (it, ne quid a decoro naturae difcedac ^,

ficque fcopum impediat orationis, qui in docendo,

dele&ando _atque commovendo erir poficus. ; Ad·

fint in Orationc Tro.pl, fed apti & modefte for*

xnati, qui ^nec in fublimi dicendi genere rcpant hurai & langvefcant ^, ncc in argumento humi-

li a ut mcdiocri tumorem oftcntent _{atque extra} mod um ejati iurfum ·& ve! ut ad aflra tendant.

Adhibeantur ^, pro re nata, Figurae di£tionis, fed prudenter, ^ut rebus, ^qua; producuntur in medium,

& corum, qui audiunt, conditioni ex afle refpon-

deant. Modus enim in omnibus ac fingulis nofiris afrionibus fe r var i debet, nec ulla potcrit oratio

rcäa efic & homine iapiente digna, quae non in·

ter nimium & parum mediam follicite viam teneat, atque adco inträ cancellos aureae mediocritatis fub-

fiftat,

*

f vr,

Hare de verborurri ^cura breviter addu&a fu£

ficiant*, cum infinitus propcmodum eorum fit nu¬

merus, qui nobis, hac in re, leqerunt odum, ad

quos Leöorcm modefle ablegamus, & qiiidem η om i·

nacim ad M.TULLIUM CIQERONEM; quem Sva¬

da;

) 7 ( #

dae medullam jtire ^dixeris _optimo & exemplum3

fine exeraplo, facundiae Roman«,. omnis jarndiu a«

gnovic, in pofterümque grata erit agnitura ^actas«

Sic enim die i _tγ Oinnis ex re, atque ver bis conflat Oratio, neque verb a federn habere pojjunt, β rem

JuhtraxeriSi neque res lumen, β verbet Jhnoveris.

Breyi fignificabo _{neque verborwn} ornatum inveniri

pojjc _lam non partitis expreßisque fentenUiSi _neque eße uU Jentcntiam illußrem fine luce verborum ) item

ad FARIUM QUI NT ILIΑ Ν U Μ, cujus Inftitutio-

nes Öratoriae maximi funt pretii viamque ad furn*

mum Eloquentiae faftigium _pandunt expeditiftimam £

nee _{de Naturali} non ad JOHANNEM GUIL. BERGERÜM,

Pulchritudine Orationis illuftrr pariter,

atque utiliflimo Commentariö, eleganter omnino dis·

ferentem. Jam ad rerum iöllicitudinem _pauca

ut adjungantur, reihte Sei lic et in eo fedulo c vi-

gilahunt ^curat futuri Oratoris, ut rerum cogni-

tione gaudeat folidiore, non quidem omnium &

fin guter um, qua», nifi Dens* ^nemo pröfpexerit ^\

Ted _{earum, qu$} in vita hominum communi ma-

ximc occurruntj _atque in noftram felicitatem vtf tuendam, vei impediendam, non raro, at creber- rime,folent in filiere. Eft enim fermo,mentis inier·

pres^&cogitationum noftrarum, _{quas cum} aliis corn- municare volumus, index fidus; ae ufitatiilmrus. Un- de conficitur, verbis nibil propriis pofie indicari, nV

fi _familiäre. quod priusanimo cogitanti cognitum &per fucrit

Non quidem _negamus, muitos, longa faepe O ratio ne Sc maximo verborum adparatu, ^res

pre-

m ) β ( $

proponero fibi, majori ex parte, incognftas? fed

bi, garrulis corvis picisquc, quam lcfciniis, Oratorb

bus nempe genuinis, iimilior.es , utpote elamatores

odiofi Sc moiefti, memoria tantuiii viribus nitiin-

tur, Sc (i vel msxime totam Orationis eompagem, ab

alio eoniignatani, recitaverint, nöddam de rebus

non fuamfed aiienam blateraot; _quamquam mui-

ta obftant, _quo minus dittiones, non intelleötas ^,

sommo.da fa-tis exprimere voce geftuque valeant. Si

ve ro particulis aliunde iumtis,neque plene planeque perceptis, fua admifcuerint cogitata, non poterit

non iaftidiofiiikna rerum iuboriri confufio, _quam rudem iudigeihmque molera merito dixeris, Hxq

ut effugiat incommoda» qui dicendi faeultatem ^ex·

perit, fcientias, humano gener i profuturas, di urna

no£hirnaque veri'et manu ; probe gnarus fapientb

am non tantuni re£te feribendi, Ted bene etiam dicendi fontem eile prareipuum.

*■) C1CJU. de Örat* c. j. Ibid. c. 6,

%. Vif,

Ubi vcro ad/dicendum iefc aecihg-it örator,

atque adeo res cognitas, decenti verborum copia, tit cxplicaturus, magna omnino cautioneopus eft, habue-

rit ut ca, ex multis,qu2E perfpe&a ieligat argumen¬

ta rerumque pondera ^{, quae} ad fcopum maxime apta noverit praefinicum, Neque enirn quidquid in buccam

venerit, effutiFC iicebit; pec verba, quancumvis prae- clara & optimo fecunda (enfu,quidquani valent,niß

fuo fuerintloco& _tempore h.e. peropportune in medi¬

um vpcata. Nemo certe prudpns loquitur, ut determi-

natum

Φ ) 9 ( #

natum aliquod temporis fpatium vocibus ^{mente cas-}

fis impleat; fed ut audientibus aliquam prasftet utiiita-

tem, prasfcnti ipforum ftatui adcommodatarmSi igitur

in Jaodibus perfonx, rei,aut fa£ti,verfaturOrator, di- fpicere omnino debet ^non tantum quid prxconii ma-

jus minusve tribuendura fit, fed etiam, num haequalita-

tes, hxc faffca aut alia rerum circumftantium ^momen«·

ta, in hoc _quoque cafu, laudandi prxbeant adauge-

antque materiam. In vituperatione oppofuam huic circumfpeäionem urgendam effe quisque videt. Sua-

foria ii fuerit Oratio aut ad diiTvadendum condu&ura,

utilitatis maximc habenda eil ratio, _qux fi adfulferit

optata, homines ad ρ roram veluti & puppim invitat alle&atque; fi fuerit impedita, fuccedente in ejus

locum noxa & ealamitate, remoram non folum ob-

jicit,fed defponfam & deftinatam furripiet laudem.

In foro etiam fivc accufandus quisquam fuerit, fiv

ve caufia dicenda, ^rerum prxcipuus inftituatur de- Ie£bus. Atque,utpaucis expediam, in toto illo dicen-

di genere arque per campum Eloquentix Jatiffime

patentem diifufo, cura verborum vel exquifitiifima

nihil promerebitur voluptatis, adplaufus&commen- dationis, fi de rebus re£l:e penfitandis &adplicandis, jufta in Öratore defuerit follicitudo. Hxc,inquam,

follicitudo robur decusque fermonis ad obtinen·

dum> qui, gloria Dei & focietatis humanas vcra abfolvitur felicitate, maximum, mihi

crede, ponderis e(t collacura.

S. O. G.

& # &

DoQiflimo Domino AUCTORI

Jn re t ef geflio. er am amicitia Ejjieit enini verba arBifptnum itiier nonnuUa gratulabundus nos familiarita- adpone·

tis vinculum> quod ab ipfa infantia ad hunc usque diern

manfit illxfum ^, ut temperare mihi non po [Jim , quominus

Jummam, qua ex eleganti tua Dijevtatione pulcherrimisque progresfibus afficior latititiam,publice teßatam faciam, Quod

licet ornato dicendi _genere pr&fiare nequeam, tuam t amen fclicitatem perpetuamy femper vctis a Deo expetam calidiffi-

mis; per manfurus Tibi dum vt χerq

Amkut fincerus ^ac fidißimus

C. C. LIVIN.

Till AUCTORR\

Γ\α lycklig råknas bör,fom från Din barndoms lekar,

Så trogen MENTOR ågt, och omfint om Ditt val:

Naturen icke Dig ^ett eldigt Snille nekar,

Och MENTORS efterfyn har intryck på Din Sjål.

Når på vårt Lårdomsfålt Du ofs Din iniigt vifar,

Når hvar ^en mänikovån Din dygd och itadga prifar:

Och tidig mognad Dig få mycken heder gör.

Så år det frugt af MENTORS låra,

Som banat Dig ^en våg till åra ^>

Den blott till dygdens Vånncr hor»

Ack lycka till* min Vånl att månikligheten pryda»1

Och gå med utmärkt Vett på dygdens fålla itig:

Kan jag på detta rum ej mina kånilor tyda;

Så vet Du _nog förut hur högt jag ålikar Dig.

Du med Ditt Snille-Prof vår Lårda värld förnöjer :

Min onikan och min frögd för Dig jag lifligt röjer * Fait utaf deifa ord Du har ett fvagt bevis:

Om jag af Himlen bönhörd blifver:

Jag trygt Dig den föriåkran gifver:

Du får et jordiikt paradis.

D. Cnattingius*