O B S E R V A T I O N E S
H ISTO R IA M SVECANAM *
I L L U S T R A N T E S,
O^U A R U M
Fa s c. If, P a r t e ivi X IV , V E N I A A M P L . F A C . P H I L . U P S .
P R Æ S I D E
D o c t . e r i c o m . f a n t ,
Hi s t. Pr o f. Rf g. e t Or d. So c. Re g. Sc i e n t. Up s. e t Ac a d. Re g. L lit. Hum. Hi s t, e t An t i q u i t. St o c k h. Me m b r©,
P. P.
ANDREAS GUST. LANDELIUS.
SuDERMANNUS.
In A u d it. Guft. M aj. D i e j f f j u n i i m d c c c i v. H. C.
H O L M I Æ ,
L i t t e r i s J o h a n n i s P e t r i L i n d h , 1 8 0 4 .
T i l l
Proften och Kyrkoherden uti L. Mellöfa och Flens Förfam lingar, Högärevördige och Höglärde Ma- giftern, Herr A N D ER S LANDELIUS famt dels Fru MARIA CHR. BETHUL1N.
H u l d a f l e F ö r ä l d r a r !
E m o tta g e n detta m itt förfla A cadem ßa Förfök fä/om ett bevis på min erkdnßa fö r Eder vård om min fpådare ålder, Eder fö r mitt v ål alltid v er kfamma ömhet• Lycklig ja g , om dagligen värdigare att kallas Eder [on, ja g kan ( o huru in
nerlig är denna önfkan) tröfla och gläda Eder ålderdom.
M ina Hulda Föräldrars
Lydig f l e
[
o h,
A n d . G. L a n d e l i v s.
I . In a n n o ta tio n ib u s N ob. R . Cane. C onfiliarii H e n r .
G a b r. Po r t h a n ad Pa u l i Ju s l è n C h r o n i c o n E p ifc o p . Finlandiae Sequentes litteræ p. 734
a llig a n tu r ex Archivo P a l ms k i o l di a n o , q u æ v e r o ja m p r im u m in teg ræ p ro d e u n t.
A d Regem G nf t a vu m Primum Ut er ce Michaelis Agricolec feri- ptœ Vitteubcrgiv d. 20 Anguß i 153 7.
- t j L u m i l l i m a mei re c o m m e n d a tio n e c u m o b e d ie n tia et fa lu te in C hriito Sp. præmisfis. Q u a m q u a m nori ig n o r e m , q u a fubmisfione, m odeflia atque v e r e c u n dia fu m m i H ero es, P otentisfim ique Principes fint a d e u n d i , R e x Serenisfime D o m in e q u e . Piisfiine ta m e n fpem n ih ilo m in u s ta n tam c o n ce p i, etfi p u d o r m eus a n i m u m pene abflerrerct, de V eflræ Majeftatis b e n ig n ita te , q u a tu m erga om nes, t u m praecipue erga b o n a r u m Ute- ra r uni am atores mirifice efl allecta, u t hafce jam literas ad vcftram celfitudinem dare m in u s fim veritus. M o v e o r a u te m p ro p te r juflas et honeflas caufas. q u æ c u m fu m m a neceslitate c o n j u n d æ f in it, u t ad V e flra m i n c l y tam M ajeflatem has literas dare n o n e x tim efe am , q u ib u s etiam magis in fpem a d d u c o r , V e flra m C le m e n tia m v e
re H e ro ic a m , æ q u o an im o hæc v ilia fe rip ta , a c c e p tu ra m effe. N am cu m fentiam m ih i in fludiis l i te r a r u m v a can ti, a tq u e adeo etiam S acræ T lic o lo g iæ d e d ito , F a cultates fu ftin e n d o ru m f u m p t u u m , p r o p t e r F o r t u n a r u m
A 3 te-
6
t e n u i t a 'e m , et præfentis co n d itio n is ex ig en tiam , m i
nu s fufficere pofle, n o n habeo aliu d refu g iu m , q u a m V eftræ Majeftatis b enignitatem ac opem im plo rare. E x m u ltis enim exemplis a g n o v i V eftræ Majeftatis C lem en
tia m erga omnes honeftatis ac v eræ Religionis ftudiofos incredibiliter p ro p en la m efle, adeo u t n o n p a u c o s , ad b o n a r u m a r tiu m ftudia p r o m o v e r i t, ac liberaliter a d j u v e r i t , per quos ap u d omnes homines incredibilem n o minis celebritatem peperit. . T a m praeclaras enim v i r t u tes V eftræ Majeftatis nem o n o n a d m ira tu r, m axim e hoc te m p o re , q u o m ira eft paucitas ta liu m H erouin. E g o ita q u e hac liberalitate ac clem entia ad d u & u s, p u a t v i me c itr a v e re c u n d ia m ad V eftram M ajeftatem de hac m ea egeftate fcribere pofle, q u o facilius in incoepto c u r fu lite- r a r u m perfiftere poflem. E ft enim res tam h o n efta, p ia et æ q u a a d ju v a re m ife ro ru m c o n a tu s, q u i n o n fibi, fed R e ip u b lic æ ufu i efle ftudent. U t nec q u ic q u am M a g n i P rin cip is officium magis o rn e t 8c e x to llat, q u a m iis in re o m n iu m honeftisfima, u tili 8c neceflaria, fuppetias ferre, qui R eipublic æ tra n q u illa m c o n ferv atio n em Sc E c - clefiæ fa lu te m , ac gloriæ nom in isq u e d iv in i p r o p a g a tio n e m fumm is v irib u s pro v eh ere n itu n tu r. Etfi a u te m honeftatis ratio n e o ptim i q u iq u e praecipue ad res a g e n das m o v e a n tu r ; tam en ea c o n ju n  a c u m u tilitate in p r i mis a præ ftantibus ingeniis am pleétitur. Q u id vero u t i lius efle p o te ft, q u a m u n iv e rfæ R eipublicæ lavore fuos c o n fe rv a to re s , atque Ecclefiæ m e m b ra alere, e ju s q u e M i- niftros ad v e ram pietatem im b ib en d am , publicis a lim o niis fuftinere, u t poftea in fincera R eligione d o cen d a 8c h o m in ib u s faluti Sc D e o h o n o ri efle posftnt. E t e n i m h oc pie a veteribus o b fe rv a tu m efle co n fla t, u t E cc le - fiae flatus in c o rru p tu s m a n eret, nec deeflent, q u i v e r a m R elig io n e m tueri Sc ad pofteros p ropagare p o flen t, it a q u e ob hanc caufam a m ultis bonis Sc praeclaris h o m i n ib u s
t n ib u s ta m u ti lit e r p ro fp e& u m efl, u t quisque etiam la r
g a m a n u ad ejus fu flen tatio n em facultates c o n tu le rit.
P r o i n d e Serenisfime R e x , D o m i n e q u e Clementisfime, ego infimae p r o p e m o d u m fortis h o m o , absque ulla a m ic o r u m interceslîone, q u i m axim e in hac re opus habebam , a d V e flra m M ajeflatem fupplex accedo, ac c o n fu g io , pe
tens p r o aliq u o beneficio in m e , q u a n tu m v is in d ig n u m c o n fe r e n d o , u t mea S acræ Theologiae fludia, adEcclefiae f a lu t e m feliciter c o n v e r ti posfint. A c liquidem fieri posfit absque V eflræ Majeflatis g ra v a m in e , h u m iliter p e
t o a liq u a m P raebendam , p ræ fertim illius, q u i in h o n o r e m d iv i L a u r e n t i i in Ecclefia A bo en fi, p a tria m ea cha- risfim a fu n d a ta efl: n am c u m aliq u am d iu in m iniflerio iftius Ecclefiæ f u e rim , libenter me ifli Ecclefiae penitus f u b ji c io , ac d ed ico , fi m o d o ejus beneficio, pietatis flu
d ia c u m u la tiu s addifcere liceat, u t ficuti coepi ad g lo r i a m D e r , ac falu tem Ecclefiæ , o m n e m o peram poflhac c o n f e r a m ; fentio enim m a g n o p ere neceffarium effe, u t in his miferis te m poribus diligenter R eipublicæ et Ecclefiae o m n i n o p r o f p ic i a tu r ; erip u it enim D e u s n u p e r fatali cafu aliquos do& os V i r o s , q u i t o t o R e g n o m a g n o c o m m o d o efle p o tu ifle n t, ita u t v e r e n d u m fit, ne hoc ( q u o d Chriftus a v e r ta t) om ine p u b lic u m m alum p o rte n d a tu r.
Praeterea q u o d a d h u c nobis D e u s lite ra ru m ac honefta- tis c o g n itio n e e x cu lto s, vide m us fere patriae {ludium , ac o p e ra m detreélare, c u m ejus beneficio, ja m diu ufi fint, eique m a gnopere prodefTe poffent. Q u a re R e x Se
renisfim e, o b n ix e atq u e h u m ilite r o r o , ut V eflra Regia C elfitudo, p ro co n fv e ta a tq u e in n a ta pietate iflo bene
ficio m ih i in o p i f u b v e n ia t, qui me o m n i labore ac flu- dio ifli Ecclefiae obflri& um p ro fite o r, nec n o n derte p r o m i t t o , m e p ræ diftæ Ecclefiæ , ac V ellræ M ajeflati, ad - d id isfim u m fo re; deinde ( D e o mea fludia g u b e r n a n t e ) operam d a b o , u t ficut a n tea inccepi, p ergam N o v u m
T e -
8
T e fia m e n tiim in F in la n d ic æ G entis liu g v am transferre a d o m n iu m faLutem et D ei gloriam illuflrandam.
P o flre m o E p ifc o p u s 8c to tu m C ap itu lu m iflius E c - clefiæ usque adeo V eftræ M ajeftati in conferendo iü o beneficio afientientur, u t ingentem gratiam h abituri fint V eflræ Clementiae, fi m ih i m ifero, et Ecclefiæ ftudiis de
dito h oc beneficio gratiofe profpexerit. Chriftum præ- c o r indefefla o ra tio n e u t V eftram Regiam Majefiatem p ro felici to tius R egni tran q u illitate et veræ Ecclefiæ co n fe rv a tio n e p e rp e tu o florentem tu e a tu r ac defendat.
W ittenbergae A n n o M illefimo Quingcntefimo T r i - cefim© feptimo A u g u fii D ie vigefimo,
Y . Reg. M.
X ' * t '
Alias D . E p if c o p i Finlandenfis Scripta
D editisfim us M i c h a e l Ol. A g r i c o l a.
?. U t
ô 2, De diebus Supplicationum ( B ö n d a g a r ) i% Sveda,
>
» ^ *
D iflfe rta tio n e m h u ju s a r g u m e n ti habem us P ræ f. P ro f.
Ekerman U p faliæ v en tilatam . E x illa 8c aliis m o n u m e n tis c o n f la t, R . G u f t a v u m I. Lincopiae d. 8 J u n . 1544 o f t o dies poenitentiales u n u m pofl a lte ru m celeb ran d u m j u s tifie, o b n im ia m pluviae co p iam , q u æ annonce ca rita te m h o c a n n o m in a b a tu r. O m n ib u s in T e m p lis conciones h a b e r e n t u r , annisque* fequentibus q u a t u o r ejusm odi dies, e t ja m c o n t in u a Fefti h a b e re n tu r ferie. D . 4 0 f t . 1607 R . C a r o l u s / X p u b l i c u m hac de re edictum p ro d ire fecit, c u i ad ju n é læ preces publicae A rchiepifcopi Laurentii Petri Neri
d i, a n te a editae 1558. A n. 1612 d. 29 A pr. tres dies pceni- tentiales R . G u ß a v u s A d o l p h u s in d i x it; 1614 d. 9 F eb r.
d u o ; 1616 d. 8 Maji ite r u m d u o ; 1618 d. 1 D ec. u n u n i c e le b ra n d u m 1619 d. 5 F e b r ., 1620 d. 1 Jan. u n u m ha
b e n d u m d. i i F eb r. A n n is 1622, 23, 2 4, 27, 28, edi-
£ta R e g ia habem us de tribus ejusm odi Fefiis. A b a n n o 1629 ad 1649 de to tid e m ; h o c v e r o a n n o de d u o b u s ta n tu m . A n n o 1650 d u o , 1651 u n u s , 1652 usque ad 1676 tres, de q u ibus edi&a fem per menfe M a rtio data. A b h o c v e r o a n n o q u a t u o r in n o flra usque te m p o ra fuere ediéla. Vetuftisfim a autem , q u a m hac de re habem us c o n - flitu tio R eg ia eft M a g n i E r i c i , v u lg o S m e k , d e a n . 1350, c u m vehem entisfim a Pefiis regiones has feptentrionales v e x a r e t, q u a m , q u ia , a n tea edita n o n efi ex codice m a . n u fc rip to E p if c o p i Joh. Brajk, in R. B ib lio th e ca S to c k - holm cnfi rc fid u o , ad ju n & a m dabimus, O b f e r v a n d u m
B v e -
r o
v e r o ef!, hujus diplo m atis n o titia m fubduxisfe fe Lager- bringio in H iftoria S veeana atq u e Rev. Sivers de hac pefte, v u lg o D i g e r d o d e n d i d a , p e c u lia ri agente c o m m e n ta rio .
Régir M a g n i ad Communitatem Dicecefir Lincopenfr pro jeju nio Ferice 6 ac Roomjkott faciendo, propter fnbitaneam mor
tem tollendam et evitandam. Fol, 7J, y
” M a g n u s m e d G u d s n å d e K o n u n g Sveriges N o rig e s
„ o c h S k åne fende a llo m c le rk o m och L e k m å n n o m fe-
„ d a n h v a rjo m ij L in k ö p in g s B ifk o p sd ö m m e hellfe m e d
„ G u d , W i j k u n g ö r o m å th e r allm en lig h ett elHkelige, a t t
„ v i h affu o m f o r virto rå d lig ti e n d e , h v ilk e n n h v a r
„ C h rifte n m e n n ifk io m å farlik a r å d i s , t y a t t G u d fo r
„ m e n n if k io m f y n d a fchull haffuer een rtore plago a ll-
„m å n n e lig e kartad å å v e rld e n a m e d b r å a d ö d a , få a t t
„mefthe lo th ie n afF t h y follk fo m v a r i them L a n d o m
„fo m W e rth e m v å r la n d liggiende a h r u v t t a f f the p l å -
„g en a d ö d f th å r o m k r in g h a lltt N o rrg e och H a lla n d
„och nåkas n u h iitt fåå a tt h u a r t t fp ö r th e r o m k r i n g h
„ t å rtar rtarklige a t t i th e m alle f o o t faller fo llk it n i -
„ d e r a lltt fender th e t å r hilbregde o ch d o o r v th e n n all
„ re d z fh a p o ch fo r m a le , a tt e h u a r v m g å n g e r , å h r eji f å
„ m y c k i t t fo lc k åther a tt t h y g itte r th ill i o r d e k o m m i t
„fo m frå å n flielper. N u fo r th e n n k erlig v a r k u n n o m w i .„ th ill ed er h a ff u o m eji v th e n n rto r o m f o r g h , rå d o m s
„w i fö r a lld ra v a r a m isgerninga fk u ll d th e fam m a p la -
„ge d ö d h öfFer w a r u m alm oge k o m m a fk o la rtem p n d o m
»w i v a r a w ilfa rå d g iv a re th i ll v a r b å d e B ifc o p a och
„ L e*
„ L e k e m å n , B ifcopenn aff L in c ö p in g z k i y r k i o , Bifco-
„ p e n n aff S k a ra , H era k a rll nefz K o n n u n g a fo n n , An u n d
„ S t u r a , Israele Birgefon, M agnus N ilf o n n , G r e g e r r S tir-
„ t ö rw e f o n n , rid d ara J o a n C hriflina fo n n och Nielfz In-
„ g e u å lf o n , fedenn C anica aff th e m k j y r k i o m fom bi-
„fc o p a v a r a eike h er få brådeliga i to lc k a flore t o r p - „ k u n d e eji thill w å re k o m in a th ili L o d o f a ra d a n de m e d
„ t h e m h u a d tienflh eller o d m j u k t t th e tt fchulle eller
„ m å tte v a r a fo m G u d m å tte blidkas aff o c h fine mis-
„ k u n d th ill v å r n ådeliga fenda. H u ilc k o n a m e d ofz
„fa m te c k e lig h a fynttes a t t thefie fenne a t t a lltt Fo l c k
„ ö f f u e r Sveriges R ic k e k lå r k i a och L e k e m å n g a m me lth
„ u n g t k u in k ö n s o c h M a n k ö n s k o m m e n th i ll theris S o k - ,,ne k y r k i e Triiedagenn i hvctrio IVikio, ölne o c h b a rfö th e
„ o c h hennes w ed er fin G u d hans R etu ife och hans v o i d
„ m e d re tto o d m j u k t t , gånge t h å o m k y r k i o med hel-
„ g e d o m e , h in n mefle m ed G u d lic a åcallan å å th e m d a g o m , Offrin fitt offer å å a l th e r é n a th e m p e n nin -
„ :e fo m th e t f ö r m å th e n n an d re alm uffa th e t f ör m å , f e t t e O ffer fkole k y r k o w e r d e n e fcip tta m illen fa tti
g e m a n n e th ill preftens N y t t o fchall th e t famine offer , / n g a l u n d o m wendes eller k o m m a F rig e d a g e n n , Hv a r -
„ ö r e b ju d o m v i o c h r å d o m h u a r io m C h rifln o m an n e
„ .v e d e r v a t t n och b r ö d h u a r th e t eji w ill åt m inflhe
„ a f f h å lld a aff a llo m fifk och faflo v id ö ö ll och br ö d , ,/heJJen mejfo fchall aff v ara Fru att h o n n verdiges bidie
„fin fignede f o n n , fö r ofz a t t fino v re d e frå thefzo fa-
„lige L a n d e w ende f ö r v a r ö d m j u k förm oel. Fattige
„ fc h u ld thil theffo m eflena haffue h v a r b ifcoper, ij ijino Bifcopsdome 40 dage ajf/ath gißuitt, allum them fom n å r
„are ftadde och rettelige fcripttade årei fladde h v il ck it t
„ a llo m m a n n o m rå d elig itt å h r timlige g öre inåden G u d
„ h a ffu e r h u a rio m flund tim m e o ch åm p n e g ifuitt och rå d a
„aff iinom i y n d o m , T h e r f ö r e r å d o m w i a llo m m a nn o m
B 2 „ m ed
1 i a
„m ed helfamlike råde att h u a r m a n med enn G u d haffuer
„ h o n o m åh n n å k r a fiund giffuit renfe fitt fam vett, och
„gånge thill fchripta och göre rette w edergånge m ed fulle
„ ö d m iu c k t fo r fine fy n d e r att n å r G u d w ill han w ittia
„ a t t h a n n finna kan fä red an n a tt han moge G u d i fine
„fiell i h a n d fåå H v illk en n ö d m iu c h t wi haffuom th il
„ G u d z n åde h a n o m fchall th e c k lig it w ara och fo n d e
„ p lå g a m ifkundeiige från ofz w ån d e fladdom w i o c h
„ t h e r att aff huaris chriflno m e n n ifk io unnge och g am ble
„ M a n k ö n s och Q u in k ö n s fchall giffue Enn Suenjker penning
„Gudi thil heders och hans fignede M o d er Maria, th enn p e
e i n g fchall P refth en n aff h u a rio k y r k io med fk å lik o m
„ M a n n o m , haffua fam m an tagitt åå S. Anderfze Dacigh
„ T h e f f o p enninger fchole en andtvardes i D o m k y r k io n a
„ m ed fu llo m R echenfchap th å th et gieldt å r fam m en
„ k o m i t t , T h å fcholom wij med B ifcopenn och v are N.
„ t h e r o m hogfa h u a d w i fchullom G u d i och hans fig-
„ n e d e M o d er n å k o n n heder gora th enn fom ofz allo m
„ fa m m o m thill tarffue måge k o m m e både leffuendes och
„ d ö d o m , t y bed io m v i eder och r å d o m aff allo m k e r-
„ lick a tt h u ard era i finom fiad ly d e ödm ju k e m edh k e r- ,4ick thefzo v å r a fkepann och gange till fcriptenn och
„ b ettre figh rå d e r G u d för fine fy n d e r med fulle y d -
„relfe rette u n d e rg å n g o och theffo tjenflhe fom eder n u , rk u n n o g tt thill att G u d theffe plage att m infcha i thes«
„fe rijke m ed finom n å d o m .
T H E -
T H E S E S .
T h e s . I.
C u m in R o m a n o im p erio om nes o b ti n u e r in t regim inis formae, M o n a rc h ic a , A riftocrat^å et D e m o c r a tic a , n o n € m i r u m q u o d P o litic a exem pla n u llib i frequentius et m elius p e ta n tu r.
T h e s . II.
Q u æ S p a rta n a m referat rig id am d ifciplinam , A t t i - c a m q u e e le g a n tia m . ex rec e n tio rib u s n u lla m c iv ita te m C habem us.
T h e s . IIT.
M e rito q uidem p u ta m u s , illos valde e rra re , q u i R e ligionis v e rita te m m iracu lis n iti credunt.
Thes. IV.
A d e o neccflariam efle cuivis fcientiarum c u lto r i H i- (loriam , u t is, q u i huju s care t c o g n itio n e , n o m e n ne viri qu id e m m e re a tu r d o d i , quis facile n o n reperiret.
B 3 T h es.
T h e s . V I .
B o n ita tis D e i etiam m a x im u m i n im perfe& ionibus ooftris h abem us indicium .
T h e s . V .
A rtes liberales licet honeftisfimæ fint, C u lto rcsq u e . fuos valde c o m m e n d e n t, q u i ta m en o m n e m illis ope
r a m i m p e n d u n t, m o rib u s negle&is n o titia fua p a r u m proficere v id e n tu r .
