Observationes historiam Svecanam illustrantes. Quarum fasc. II. partem VII. Venia ampl. fac. phil. Ups. præside doct. Erico M. Fant ... p. p. Carolus Gabriel Grip, stip. Pip. Stockholmensis. In aud. Gust. maj. d. XXVI Nov. MDCCCIII. H. a. m. s.

OBSERVATIONES 7*

HISTORIAM SVE

ILLUSTRANTES.

Q U A R U M

F a s c .

II.

VII.

VENIA AMPL. FAC, PHIL. UPS.

P R I S I D E

D oct .E R IC O

H I S T . P R O F . R E G . E T ORO. S O C . R E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D . R E G . . L I T T . H U M . H I S T . E T A N T I Q U I T , S T O C K H , M E M S R O ,

P . P .

CAROLUS GABR

S tip , P ip . Stockholmcvfts.

IN A U D . G U ST. M AJ. D . X X V I N O V . MDCCCIU.

H. A . M. S.

U p f a l i æ ,

T y p is Edmannianis.

li ^{JÅ L}

G E N E R A L S K A N

H O G V A L B O R N A f r u F R I H E R R I N N A N

M ARIA EjliS. ^{v o n} SEGEBABEN

F ô d d D A N Q U A R D T L I L J E S T R Ö M

Med djup aß e vördnad tilldgnadt af Defs

timjukafte tjen&t

CARL GABRIEL GRIP'

K O N U N G E N S

T R O T J E N A R E

,

CARL OTTO LÎNDSFELDT.

Vördade

B tygfam t helgas Eder desfa blad a f den rena vårdnad, hvarmed ja g altid Jkall lefva

Min Vördade

o d m ju kaße tje u a re . CARL GABRIEL GRIP*

K O N U N G E N S

T R O T J E N A R E , R A D M A N N E N I S T O C H O L M , HO G A D L E h e r r

samt

V A L B O R N A F R U

Född LINDS FELDT.

Mine Huldaße

M itt hjerta och min plig t bjuda mig lika, att helga Edeer desfa blad; ringa dr detta offer — men kanjke okas defs varade genom de rena kdnjlor a f vördnad och tackfanihet, hvarmed diet

räckes

De Huldafle Föräldrar

den l y d i g a f e Son

«CARL G A B R I E L G R I P .

OBSERVATIONES , ^HISTORIAM

SVECANAM ILLUSTRANTES.

Fafc. I I . P. V II.

ornandes fcu Jordanes, Epifcopus Ravennas in Itt- , Jia, annis p. n. 0 . 552, primus eft, qui eo ru m fe­

cit mentionem. Ille enim in de rebus Geticis Cap.

III. ex fecundo operis libro Claudii P to le m a i, orbis t er ræ deferiptoris, feptem in Scanzia infula diverfas ma ne re nationes a d f t ru i t , quas inter C r e fe n n a , qui f ru m en t o r u m non quaeritant vi&um, fed carnibus fe­

r a r u m atque avium vivunt, a). Procopio Cxlarienfi , Seculi VI A u & o r i, in Gothicis nun c Z

SIÇ

, nun c ZKçiStcpwoi audiunt. G ro tiu s, loco infrac. p . 26 t. V i­

tam agunt ferinæ haud abf imilem , non veftitu te­

g u n t u r , non calceati ambu lan t, non terra genitis a- l u n t u r , quippe nec viris mos agros e x e r c e r e , nec fe­

minis notus labor. Solus venatus utrique fexui fuffi- cic. Captarum ferarum carnibus a l u n t u r , veftiuntur pellibus, lini inopes, fuendi artium ignari. E a r u n d e m ferarum nervis conne&unt tergora totique corpori circuraje&ant. U t p r im u m peperit mulier, ferro in-

I. De Scritofennis.

A vo-

d) Grotii Script, Rer. Gothic, p. 61 k« 612.

a

volutum infantem fufpendit de ar bor e inditaque in os feræ medulla, ftatim alcis ad venatus excurrit.

Proximus il li , d u o r u m licet Seculorum interval­

lo, eft Paulus V a rn e frid i, Diaconus Forojulienfis in Italia, qui obiit an. 774 & in libro de geftis L o n ­ g o b a r d o r u m , integro Cap. V. agit de gente Scrito- winnorum , b) eamque ita d e p i n g i t , ut Lapponas in- digitasfe fugiat neminem. Scritobini etiam seftatis tempore nivibus non carent, nec aliis, feris ipfis ratione non difpa res , quam crudis agreftium ani­

malium carnibus vefcuntur, de q u o r u m etiam h i r ­ tis pellibus (ibi indumenta coaptant. Hi a faliendo juxta linguam barbaram , etymologiam ducunt. Sal­

tibus enim u t e n t e s , arte quadam ligno i n c u r v o , ad arcus (imilitudinem, feras asfequuntur. A p u d hos eft animal, non fatis asfimile cervo, de cujus ego c o r i o , ut fuerit pilis h i s p i d u m , veftem in m o d u m tunicat, gen u tenus aptatam, confpexi, (icut jam fati, ut relatum eft , Scritobini utuntur. Quibus in locis circa acftivale folftitium , per aliquot d i e s , etiam no-

£tu clarisfima lux c e r n i t u r , diebusque ibi multo majo­

rib us , q u am alibi u t u n t u r *, fimul e contrario, circa brumale folftitium , quamvis diu lux ad fï t, fol tamen ibi non videtur, diesque minimi, quam u n q ua m alibi, noftes q u o q u e longiores exiftunt. Quis non Re­

n a r y L appm uddar, Skid in his agnoscit? In diplo­

m ate L u io v ic i Pii Imperatoris p ro Ansgario an. 834 edito, in exemplo ecclefix Bre bm enf is , i n te rp o la to ,

u t b) I b id , p . 7 4 $ .

ut p u ta tu r, per Ädalb er tum A rc h ie p if co p u m , t e r r x Scredevindon mentio injicitur & in confirmatione ejus­

dem Ansgarii Archiepifcopi per Papam G regorium 11 , gentis Scridevindum . c). In vita A n sg a rii per Rimbertum , licet in te xt u Latino, qui an. 888 ador­

natus venditatur, nulla hujus gentis injiciatur co mm e­

moratio ; in verfione tamen ejus S v e c a n a , per Epi- fcopum Lincopenfem N icolaum circa an. 1400 adornaca, p. 85 editionis ô m b ie lm ia n œ , a Papa Nicolao data Ans gario fuisfe dicitur plena in Scridfindiam etiana po ­ tentia. In Periplo Otberi W u lfjla n i ad finem Se*

culi IX memorantur S c rid e fin n a s, d) & alio loco T erfenn alan d. Adarnus Brcm enfis de fitu Daniæ fcri- prfit an. 1077 & inter alia de Scritefinnis e), quos ajunt curfu feras prxire. Saxo G ram m aticus circa an. 12 0 0 in hiftoria Danica Skricfinnorum gent em non praeterit, quæ inufitatis asfveta vehiculis montium inaccesfa venationis ardore fe&atur & apud finitimos mercium loco quo ru n da m animalium pellibus utitur.

/ ) . N o n mirum poft hos antefignanos fub nomine S c n fin n o ru m hanc gentem fuis hifloriis inferuisfe J o - bannem & Olaum M a g n i, ut fic C refennæ , Scrito- m in i, Scritobini ,Scredervindon, Scridevindum , Scrid- fin dia, Scridefinnas, S c rite fin n i, Skricfinni & S c n fin - ni nominentur. Etymologicam hujus nominis ratio-

A 2 nem

c) Lindtnbrogii S c r ip to r e s S e p t e m r . p . 12$. 1 2 7 . d) Virr. Ac. Handl. 6. $

9

e) Grotius 1. c. p . 1 0 4 . - / ) Idem p. 1 2 4 .

nem illuftrat optime vocabulum S krid fko, calceamenti g e nu s , quo pueri in glacie c u r r u n t : utpote q u o d de- monftrat, S krida aliam etiam in lingua noftra habere f i g n i f i c a t i o n e m q u a m qua lente procedere denotare novimus. Etenim idem ac S k r il l a , per lu b ric u m ferri.

II. Excerpta cx autoribiis variis.

i. Edita eft fub Praefide meo Disfertatio de Eli*

fabethae principis Sveciae cum Galliæ Rege Henr ico III dedinato conjugio, Refp. Siberg, V.Gotho. Ejus negotii quoque meminit T b u a n u s in Hiftoria fui t e m ­ poris ad an. 157 4, T o m . III. p. 4 4 his verbis: D e matrimonio quoque R. Henrici III cogitatum, & R e ­ gina; parentis ( C atharina M edicea) fvafu, quas fe m e ­ lius fub n u r u , externis moribus & lingux Gallicae i g n a r a , rerum potituram fperabat. Misfus ea de causfa in Sveciam Clauditis Pinarius e qu a t u o r v i ­ ris a Secretis epiftolis, qui Elifabetham praedanti f o r ­ ma virginem a Joan ne Rege fratre in uxor em Regi peteret & ejus effigiem, du£to in eam rem fecum N i ­ colao Bellono pi&ore excellenti, ad filium adferret. De­

in addit p. 48. Rex c e r t e , qui & in aula Carolo Rege fratre & cum in Poloniam profififceretur, in Lo- tharingia oculos in Aloifiam, Nicolai Lotharingi Val- demantii filiam praedanti forma virginem conjecerat,

& occulto ejus amore c a p i e b a t u r , Cardinali Guifio

fublato defiderium fuum parenti Reginae aperire m i ­

nime dubitavit, quod metum ex Erancifci filii t e m p o ­

r u m recordatione, in an i m o ejus conceptum, cu m illi-

us morte evanuisfe crederet. Itaque misfus ftatim in Sveciam B u r r iq u iu s , qui Pinarium eo misfum revo­

caret & in itinere Carolum Lotharingiæ D ec um de Regis voluntate certiorem faceret, affiftis artificiofe rationibus cum Pinarius petito a Sveco commeatu fe excufasfet, pa ru m honefte, nec citra periculum, dimis-*

fus eft. Elifabetha Regi tum deftinata, feptennio poft Chriftophoro Megalopolenfi Duci, Alberti filio, nupfic.

2. De Comite J o h a n n e de H o j a , Regis Guftavi I ex Sorore nepote, idem Tbuanus L c. p, 64 ad an. 1574 haec habet. Eo de m anno decesfit magni nominis in Germania antiftes J o a n n e s , ex illuftri Comiitum Hojenfium familia, Joannis & Margaritae Guftavi Regis Sveciæ Sororis filius, qui Lutetiæ Pa- rifiorum , deinde in Italia litteris operam dederat, &

poftea Cameræ Imperialis Præfes diu magna cu m laude prudentias & aequitatis munus hoc adminiftra- vit*, vir excellenti ingenio & multarum linguarum cognitione ornatus, ob id P ad er b o rn en f is , dein Os- nabrugenlis ac poftremo Monafterienfis Epifcopus il­

lo rum Collegiorum fuffragiis e l e f t u s , ex vitæ intem­

perie, quam alienatio mentis per intervalla recurrens com itaba tur, tandem m o r t u u s , cum vix annum 4 4 attigisfet.

3. Jacobus C u lh n u s , Huntilsei p r o p i n q u u s , qui, Regibus Danorum & Svecorum armis contendentibus, cum ab utroque pecuniam ad militem condu cen dum accepisfet, utrique op eram pollicitus, neutri prasftitic, ad {upplicium du&us eft in Scotia an. 1571* Bucba- nam Rer. Scotic. Hift. p. 759.

A 3 4 *

4- Achatius Johannis maximus fuit Svecorum c o n ­ tra Danos D u x , imperante Svantone Sture. Cu m T y - chone Krabbe pugnans in Scania an. i £ i ° occubuit,, de quo hæc adferunt Olaus M a g n u s & H trm a n n u s C bytraus. Ille in hifloria Gentium Septentrionalium 1567, p. 541. Maximus G o th o r u m princeps Acho Hansfon r u b ro holoferico ( m or b o Gallico laborans

& pugnans) indutus atque a veteri fuo familiari D a ­ n o , Lasfe Frofl d i ft o , proditus & lancea transfosfus interiit, ac plerique fpeftabiles duces ejus familiares.

Hic in Monumentis Danicis an. 1598 conferiptis a- p u d Lagerbring M o nu m . Scan. p. 3 0 9 : ïn parochia Ôrkeljunge , ad vallem p ro fu n da m , quae dicitur Fan- t e h u l d e , in planitie fuperiori lignea crux c e r n i t u r , u- bi cum exercitu fuo interfectus eft Acho Johannis F. D ux Svethiciis, qui apud Paflorem ejusdem loci Do­

m in um J o h a n n e m , qui aliquando in fuo famulitio fuerat, decrevit pernoftare. Sed proditus a ruflico , cui nomen T h o r in M u n k e l j u n g b y , ab exercitu Ar- chiepifcopi, D. T y c h on is Krabbe & Axelii Brahe, fubita irruptione fafta, interfectus eft. Delituerant Dani in vicinia poft collem quendam.

5. Lucas Harncrfteter, qui fe ex Brunvicenfibus Ducibus, illegitimo tamen t h o ro , oriundum gloriaba­

t u r , an. 1502 e Polonorum exercitu ad Ruthenos de­

fecit. Inde ad Chriftiernum Danix Regem profugit, a qu o tormentis praeficitur. Rex eum mifit Stockhol- m i a m , qua a Guftavo Erici capta W i b u r g o oppido praeficitur. Denuo vero inde in Mufcoviam fe reci­

pit. Hcbenflreit Rerum Mufcov. Comm. p. 86.

6. E x N a th a n . Chytrai variorum in E ur opa itine­

r u m deliciis E d i t . III. 1606. 8 fequentia annotare juvabit:

M o n u m e n ta Ferrarienfia p. 127.

S ig ism u n d u s Locatellus, Ferrarienfis, equis omni nationum artificio inftituendis artifex totius Italiae fuo aevo primarius Fredericique Grifonis, artis ejus inven­

toris p r i m i , difcipulus, qui hujusce peritiae fingula- ris ergo Francifco Atedino antea, Alphonfo fecundo deinde duci ferenisfimo univerfaeque principis familiae ac primariæ nobilitati acceptisfimus, nobiles multo n u m e r o adolefcentes, equos innumeros ea difciplina do flo s fecit egregiaque munera e vicinis remotisque regionibus reportavit: a multis exteris principibus atf Svecorum Rege ingentibus preemiis in v ita tu s. Vir infigni animi tranquillirate patriam omnibus prætulit atque ætatis fuæ L X anno diem novisfimum operitu- rus hoc fe tumulo condidit 158a menfe Majo.

p. 34 4 . Lubecenfia.

In Cathedrali. Humi in lapide D. Henrici Bromfii.

Stemmate præclaro do&ore proconfule natum Do & o re m juris atra Sepulchra tenent Perfidia vulgi patriis du m fedibus exui

Imperii Conful Cæfaris & fit Eques.

Sic mundi curis tandem fesfusque fene&a J u n g i t u r invi&us mortis agone Deo.

Obiit an. 1542.

Ibidem in Sublimi.

D. O. M. S.

Strenuo ac nobilitatis fplendore Viro Spe&abili D. Henrico B r ô m f e n , Equiti Aur ato ac Juris U. Do-

flo-

ftori eximio, invi&isfimique ac potentisfimi Ccroli V Imperatoris quondam Confiliario fidelisfîmo amplisfï- m o amplisfïmæque hujus Civitatis patritio agnati g r a ­ tae memoriae causfa infignia haec poni curaverunt.

Obiit humanae salutis anno 1543, die converfionis Pauli, cum vixisfet annos 67 dies 17.

Ohf. Hic vir fuit, in cujus hofpido delituit Rex Guftavus Erici, Lube cæ a Chriftierni tyrannide p e r ­ fugium quaerens.

p. 491. Cimbrica in porticu Bredenbergenfi ad imagines H e r o u m .

Ericus X I V ejus nominis Svecorum R e x , in vin­

cula conje&us.

Q u id m em or e m mea fa&a mifer? reticere luberet Caede & conjugio notus ubique meo.

Sexaginta meis manibus fine jure peremi, Pars mihi magna h o r u m fangvinc jun&a fuit Q uo q u e ergo afpicio, diri mens confcia fafti

O c c u r ri t , miferis excruciatque modis.

N u n c mihi praeceptor Dionyfius ilia crudo T r a j e f t u s ferro triftis Erinnys adeft.

N u n c proceres Orco misfi atqne innoxia bello A n t e meos oculos perdita turba volat.

Aliter

M e quis Alexandro fimilem inficiabitur u m q u a m ? Obtruncat proceres ebrius ille fuos :

Sobrius ipfe etiam fatior vel c z d e m e o r u m ,

Perfosfi manibus qui cecidere meis.

T H E S E S . I.

O m n i tempore g e n tib u s , commerciis vittu m q u a r en­

tibus , m agn i m om enti v i f u m f u i t M are B alucum . Svecia fe r r u m , c u p r u m , / /g v a, Livonia & Boblonia f r u m e n t u m , l i n u m , cannabem fuppeditant fluvitqu e V ia d r u m , D u n a , V iflu la y N orrlandici £$ F inlandici in illud fe exonerant.

II.

'Dominium h u ju s m aris folum illis , qui clasßbus v a len t, parabile. Medio a v o hoc tenuere respublica H a n fe a tic a , in primis Lubecevfis, earumque cum Bel- gicis contentio exilio R.\ C brifiierni I I locum dedit.

III.

G ußavus 1 extra fr e tu m ùrefun d Svecorum com­

m ercia extendit. D ani cum Lubecenjibus crefcenti J u b Erico X L V Sveci£ navali potentia obicem ponere conati Junt. B a tavi usque ad pacem Brôm febroënfem noflris partibus fu e re addi f t i.

IV.

Poteflatum m a ritim a ru m , «£ rf/W fo le n t, * re ey?, divifum tenere m aris Baltbici im p e riu m , quem adm o­

d u m Germ ani* Italiaque fo re fu a fit politica reliqua­

r u m g en tiu m ratio. Hoc fu b bellis Caroli G u ß a vi

& Caroli X l l J a tis fup erqu e tnanifeflarunt.