1
jr xl B
DISSERTATIO ACADEMICA,
DECUS
HOMINIS
LI TE RAT I
Lcviter adumbratura,
CUJUS
PARTEM PRIOREM,
Sujfragante AmphjJ.Philofopb,
ln Regin sfcademia Uffaltcnßt PR/ES1DE
VIRO CELEBERRIMO,
Mag. P E T k 0
EKERMAN,
Eloquent. PROFESS, Reg. & Ordin.
publice examinanåam modejtefubmittit
ANDREAS ÖSTMAN,
STRENG NESIA SUDERMANNUS.
In Auditorio Carol. Majori, ad diem XV.Febr.
anni mdccxlvi.
Häris, ante mridiem, confuetis.
UPS&LI#,
S:ac Rras M:tis
MAGN.® FIDEI VIRO, PeräluHri 0° Generofijfitm
DOMINO,
Dn arvido
HÄGER FLYCHT,
GUßERNATORI Provinciali,
? *■ tntf r-^\ •*' VIPv\ *
MJECENATI MAXIMO.
0 Wy£ %g i' i' ••' *»'
A r ' 1 ;; * 'i '
Ji Daram gratice ac favorjs Tui, P'erilluflrisDomi-
U\ ney levillimas hafce venerabundus depono pa-
X X geilas. Quod eo potiori jure facio, quo cer-
tius conftat, Te\ ingenuas doétrinas non tantum in de-
licii» habere; verum fingulari etjam omnes ampleéli li¬
terarum cultores benevolentia. Eam non raro ego-
tnet cxpertus ipfe, accefiiim mihi polliceor facilem,
humillimus orans, digneris, hünc qualeipcunque inge-
nioli mei fru&um fereno vultu adfpiGere, & me, for-
tunasque meas pati 7ibi effe commendatas. Reddat
Tuamt fene&atn Deus Optimus, Maximus, florentem,
quafn diutifiime fofpes tit vivas åtque incoiumis, in
Generoßfftm<e Familie fulcrum > clientumque patroci-
iiium maximum, quos inter locum fibi infimum ex-
jietit wl i\
Pcritiufiris GeneroßJJimi
NOMINISi ..• TÜ1
Devotißimus culter ANDREAS ÖSTMAN.
■ " " t,v it ' "1'f
■ monsieur,* ftri
Mom.'JE AN
De THEET,
CHAMBELLAN du Roy.
Ejrnis tout le tems que fai thönneur d*
etre connu de Vous, Monficur, qui a-
vez b/en voulii me combler de tant de fa-
veurs, fai toujours taché. de Vous en montrer ma
rcconmifance, ö du molns de la publier dans l im*
guifance, oü je me trovroe. \ fe fai bien, que les grands Seigneurs, ö fur tout des Perfonnes außige¬
nereufes que Vous, ne demanlent rien ä ?/ous amtes de tout k bien qii Elles nous font; ef guisque cela eft, jf: ai Phonneur de Vous dedier ma dijjertation, favoir un rien jour uns infmite de bienfaits. Ger
gendant Vous verrezque Vous n'avez gas oblyge m
ingrat, [i Dim veut bien mefaire la grace d<e%au-
ter les voeux que je fais toujours pour Vötre chere
confervation. fe Vousfupgliede Sontinuer de mefa¬
vörifer cf de croire, que gerfonne ne fauroit etre
avec glus de rejget
MONSIEUR
Votre tres-humble & trés- obeifTant ferviteur, ANDlié ÖSTMAN.
VIRO Admcdum Revéertd* statte TrttUriJfim^
Dn. Mag. ER1CO
L I D I O,
PASTORI Urbis ÖrebroSnfis & vicini Diftri&U*
PRAPOSITO lange Digniflimo,
PATRONO omni pietate & reverentia
perpetim colendo.
LjEtifHma
verende, fub tutela,illa, quibus
paternaqueTua, Vir Admoäum
mihi vigersRe¬
licuit cnra, dum mecum reoordor Iuftra,
tanta tamque multa Tua in mc collata exfhnt bene- ficia, ut nedum a parentc potuerint proficifci ma-
jora. Hax ipla debitis adfequi officiis cum nim- quam valeam, in oblervantiac atque grati animi
pignus, tenues halce ftudiorum primicias Tibi cön- lecratumeo, fpe nixuslcertiffima, fore, ut,easdem
non pretiofuo, Ted offerends pio metiaris animo,
meque, uti antea, ita in poflcrum, ope & com- mendatione Tua digmim cenfbas. Pro perenni
autem Tua, honoratiffimaeque Familia Tua felici-
tate ac flore, ad Summum Numen preces fun-
dere ardentiffimas nunquam ceflabit
Adtmd. Reverend, Praelari/.
NOMINIS TUI
Cliens humiUimns
ANDREAS ÖSTMAN
DIRF.CTFURFN Edel
och H
Herr ABRAHAM
HEDMAN,
Min Gunfiige Gynnare.
Tillåt,tygandemin Herr Directeur,af den högaktningatjagjag under be¬för Eder
ftådfe hyfer, har åran at tilågna Eder deffablad,
på hwiika jag tecknat mina enfaldiga tankar, om den lårdom och dygd, fom bör finnas hos en
uti ådla flögder och wetenfkaper wål öfwad Man.
Orfaker hår til har jag åtfkilliga, af hwiika jag
allenafl: wil nämna; at, förutan det wårde Herr
Directeuren bår för dygd och lårdom, och den benägenhet hwar med han altid bemött dem fom
der af warit ålfkare, har Herr Directeuren wifat få många prof afgunftoch godhet emotmig,
at detta tilfållet wore mer ån otilråckligt, til de¬
ras wederbörliga ihugkomfh HErren giöre Eder
lefnad lång, och af all få andelig fom lekamlig WåLmåga fornöjfam, til fit heliga Namns åra, Nå-
ftans nytta, och Edra kåra Anhörigas beftåndigst wålgång, önfkar den^ fom räknar för en förmån
at framgent wara k
Edel och Högaktad Herr DIRECTEURENS
■
<*£ i •"— ■«*
. Ödmiuke tienare
• ANDREAS ÖSTMAN,
Handelsmannen i Stockholm, Ehreborne och Högwålakfad
Herr HENRICH 1DHE,
Min Hbgtårade Sivagen
DEtJhölts i gamla dar forglömfkans dyftra nattne/ligtfin' wånner,at bortgömma,och dc
man, Som tidt å daga lagt fin nit och kårlek ömma,
At föka andras wål: Si lår thet hållas ån.
Jag, fom lå mycketgodt afEr, min Swåger, niutit,
Och mer ån ofta fedt utafEr kårlek prof;
Nu låkert mot min plickt och fkyldigheteai brutit>
Omjag flikt låtit bli förgåtenhetens ro£
Låt derför defia blad och klena fjådren wara .
Et tackfamt finnesTolck, fbm gerna hade fedt,, Sig wara uti ftånd förmågan få wålpara
Mcd;wiljan, at de twå hår fyntes göra ett.
För ofrigt /kal min bön och trogna önfkan blifws^
At Himlens HErre tacks utaf fin milda hand Er fågna medalt godt i tiden, och fidft gifwa
En mera ymnig lott uti de fållas land!
Min Hbgtärade Swägers.
Hcrfamfie tienare ANDREAS ÖSTMAN.
i N. f.
$• i ;
Aud paucos,omni quidemtem¬
pore, exfHtifie literarurri ofo-
res,monumentaHiftoricorum, pariter eum ipla teftantur ex- perientia. Hos autem , non
mente fanata, ied meris prae-
judiciis, ignorantia, malitiavc
duEtosrem tanti momenti ponderafle, neminemfugere cenfeo, qui maximam
illam, quam femper generi hurnano prasftitere in-
genuarum artium ftudia, perpenderit utilitatem.
Eft enim falus Reipublicse, tam amico conjun&a
vinculo cum Rei Literarias ftatu, ut, hoc fublato,
illa vix confiflere, ne dum florere, queat. Unde
per quam egregie Muretus-; magna, inquit, vis,"
magnumque momentum pofitum eft in literis, ad"
confervandas bonisquc cumulandas omnibus civi-"
tåtes. Nam cum felicitas publica, ad quam hu-"
A mana
) o (
„mana omnia referenda funt, e fingulorüm civlum
„felicitate eonftet; fingulorum autem felieitas in ex-
„eolenda, excrcendaque virtute pnecipue fita fit;
„& ad perfeflam virtutem confequendani, neces-
„fariam quandam praecurfionem adhibeant literat:
„illud profe&o cönfequrtur, ut, nifi in qua litera-
„rum cultura vigeat,. florere abfolute civitas nulla
„pofiit a). Et Melanchthon: Efl omnino vis ma-
„jor literarum, quam vulgo aeflimant. Neque e-
„nim religionis omamentum aliud fplendidius efi:,
„& civilis rerum flatus prorfus a literis pendet b)»
Prseflantifiimam quidem hominis partcm efientia- lem, animam puta, fuis, inde a cunis, adhscrenti-
bus näsvis laborare ac infirmitatibus, baud obficu-
re comperimus, cujusfacultatum alterafpiffis igno-
rantfe tenebris, praejudiciis, erroribus, variisque
falfis perfuafionibus efi obfita: in eligendo autem,
appetendoque malura pro bono, falfumpro vero, apparensque bonum verumve pro fblido ac certo,
perverfam fuam prodit inclinationem altera. Cui fi medendum erit malo, afildua literarum cultura,
q ute medicina aptior? Quis modus excogitabitur prseflantior? Liberant enim ab innata infcientia, fa-
nantque letalia mentis vulnera, exim fe literarum do&rinae, informando intellc£lum in pervefliganda veritate, fleflendoque vokntatem ad ampleclen^
dum feÖandumque bonum: ducunt hominem ad fummam Creatoris fapientiam, bonitatem, poten- tiam, quarum, per omnia naturs regna, vefiigia
patent apertiffima, cognofeendam, plaque deve>
neran-
) o ( fgm& 3
nerandam mente: compefcunt denique immodera-
tos atque noxios affeflus, vitia tollunt, virtutem peäori lnfHllant. Quare affirmat Seneca, nemi-"
nem pofte beatevivere, nc tolerabiliter quidem,"
fine fapientise find io, quod animum format & fa-cc bricat, vkam difponit, aftiones regit, agenda & o-u
mittenda demonftrat c). Unde pleno, quodajunt,
fiuic alveo, omnes,faltem politiores, & ereftioris ingenii, maximam felicitatis fuse partem debere lifo
ris, easque verum illum ac tantopere celebratum
effe fontem, a quoprudentiam curise, juftitiam tri«
bunalia, artesque originem hauriunt fuam. Ver-
bo: ut fol fuo calore ac radiis, undique fulgenti- bus, Girmia delefiat, fovet, illullrat; fic, fplendo-
rem, utilitatem, atque ornamentum conciliant cul-
toribus Ulis litern, quseque ad vitam beate tranfi- gendam conducunt, fubminiilrant, docent.
a) Orat.II:da de laudihts literarum. V) Heu-
manni confp. Hiß. Lit. paß. 140. c) Epifl. XVI.
§. It
Abrutis animantibus non modo forma & fpe-
eie externa , yoluifle Deum Optimum ut diftin-
gueretur homo, quod verfibus hifce expoiuit Ovi-
dius dulcidimis::
Pronaque cum fpeäcnt animalia cetera terram^
Os hominifublime dedit, ccelumque tueri Jufftt, £5" erecdos ad fidera tollere vultus d);
verum etjam ut» vel maxime, praeclariflimis doti-
bus internis, annumeris eadcm praefhret modis, probat experientia, convincit ratio,remque fequen-
A 2 tibus
f €£2? ) o (
«^tibus egrcgie illuflrat Cicero: hominem inter Sc 3J}beluam boc maximc intereff, quod haec tantum,,
„quantum fenfu movetury ad id folum, quod adeft,
„qnodque pra;fens eft, fe accommodat, paululum
„admodum fentiens prateritum, aut futurum :ho-
},mo autern, qui rationis eflr particeps, per quam
„confequcntia cernit, canfiäs rerum videt, earum- y,que progreffusy Sc quafi antecefiiones non ignorat,
„fiTnilitudines comparat, rebusque praefentibus ad-
„jtingir, atque anne&it futuras, facile totius vitx~
„curfum videt, ad earnque degendam praeparat res*
neceflarias e). Qui igitur, non caeco beluarum ri-
tu, fquippe homines, nulla exculti do&rina, utf
ratione nefciunr, licet ejus fint participes) vitam
a&uri flint flupidam & feramy dona illa divinitus
concefia, quarque hominem a feris imprimis difcer-
nunt, fumma expolire debent indufiria. Quod cum per literas fiat, quasvix deguftare, ipfa natura ne- gante & fortuna, contigit multis, infinitum propc hominum confpicimus agmen ßdyavacvg
vaxTixas exercentium artes. Has quidenpexpetente Eepublica varii generis membrayutiles omnino es-
fér lubentes fatemur; fed eatenus artibus cedunr
, liberalibus, quoad nobiliffimse animse cultura, cor¬
poris curae longe fit prReferendaatque commoditatii
Eum itaquc, cuf intimum fapientias facrarium in- gredi, optimisque irnbiii fcientiis licuit, quique eaS' ad praxih vitaeque ufus accommodat, nuncupamus Literatum. Quo ipfo, ab illiteratis non modo, a-
grefiibusy &plebejis omnibus,, eum habere voli-
ism®
)°( <g.*ä?ms? s-,
mus diftin&um; Ted etjam ab iis, qui memoria fb~
lum linguam aliquam mandarunt eruditam, cete-
rarum Palladis delieiarum ignari; XJt autem, qua in re Decus confiflat noftriLiterati, eo elarius per-
fpiciatur, eruditionem ejus primum, deinde virto¬
tes, podremo, alia tarnen occafione, ff fupremo
ita vifum fuerit Numihi, quantumjueundltatis,di- gnitatis quantum ac commodi, hxc omnia eidern pariant, fumus expofciri. Tuam igitur, C. JL.
quantum potero, expeto humanitatem, utque in-
noxii hujus conatus aquum, bmul acindiilgentem,
agas cenfbrem, majorem in modum contendo.
dj Metamorph,, L. L Fab. z. e) de Offic. Caf.
IK L. L
§. nr.
Veritas licet, in qua, ex prineipiis fufs de-
monftranda, certoque difponenda ordine, verlatur Literatus, formaliter confiderata, 8z quatentis^per conceptuum &c propofitionum conveniemiam cum
ipfa re, definitur, non nili unica dt; ratione tarnen
objefforum , prineipiorum , & materias, diverfas
admittit confiderationes. Hinc variae dantur fcien- tiae, quas inter, cum nonnullas fpuriae, veritatis fub fpecie, ut Geomantia,CbTromantia, Pbyfogno-
itiia, Åftrologia judiciaria, &c. nimia ex cogitan- di profTuxerint licentia, fequitur, nen omn'bus pro- mifcue invigilandum eile fludiis Literato, fed iis
tantum diiciplinis> quac divinae glorias, hominpm-
que felicitati prornovendas, apprime inferviant.
Hiirum vero, quamque pro fe inicenam producen-
I ) o (
dam, quantumque dngulx ad Nbftrum ornandum
conferant, exponendum non exidimavimus, eafo-
lum, qux faciunt, ut nomine fuo dt dignus,fum-
matim perfecuturi, requidta. Åb his, videlicet prxdantidlmis, maximeque necedariis fcieutiis Phi-
lofophicis ut inftru&ior dt Literatus, jure podula-
mus. Etenim Philofophia, qux, definientc Tub
lio, ed: rerum divanärum & humanarum, cauda-
rumque, quibus hx res continentur, fcientia/),u-
fum fuum ad ornnes eruditionis partes diffundit longe maximum, itaquidem, ut quotquot Apollb
nis cadra ingredi fuerint, hacduce,an comite,du-
dia felicifdme aufpicentur fua. Quod prxter ea, qux de literis diximus fupra, tam materia, quam
forma omnium fcientiarum, fatis comprobare vi-
dentur. Formam enim, qux in eo confpicitur, quod veritates propodtas, per nexum principio-
rum 8cconcludonum, demondret, ipdus Theolo-
£ix d fpeftes,principiaquidem ex revelatione func petenda, ut vero feries caufiarum perfpiciatur, ex-
que principiis ratiocinia rite deducantur^ fuba&o,
Sc Philofophia non leviter tin&o, opus ed ingenio.
Nam alias in Theologicis, xque facile errores,fal- fxque admittuntur ratiocinationes, atque in Philo-
fophicis. Similife res habet modo inJurispruden-
tia& Medicina, quatcnus hx ipde certarum veri¬
tatum funt fcientix, qux principiis fuis abfolvun-
tur 8c concludonibus. Ad materiam quoquc o- snnis eruditionis quid conferat Philofophia, non
poteft ignorari. Suppeditat nempe principes ve-
rita-
.
) o C 7
ritates, maximeque fnblimes, qux pro fündamcn-
to in reliquis habentur difciplinis. Sic notiffimaeft utilitas Theologie naturalis, cum contra Atheos?
& Naturaliftas eft pugnandum, ne c non, quid m-
tercedat difcriminis naturam intcr & gratiam in
Theologia morali, oftendendum. Porro, cum le- ges humanas morales in natura ipfa debeant funda- ri, Jtirisprudentiam naturalem fibi habebit perfpe-
£fcam Jurisconfultus, qua fine minus firma ac (bli¬
da ejus erk cognitio. Ut ficco, quod dicitur, pe-
de ejus ufiim in Politica pneteream, cum non le¬
gibus femper Respublica, fed conftliis, ex qiiibus
tota ejus (alns nonnunquam pendet, (it admini- flranda. Medico denique necefiaria eft Phyftces fcientia, in cujus applicatione ad (anitatem homi-
num ars ejus (alutaris oecupatur. Ex quibus con- ftat, in qua demum cunque eruditionis parte tra-
ftanda verfetur Literatus, magno illi ornamento
ac ufui efte prasclarum Philofophias ftudium, quod
hifce commendatEloquentiae parens: Quid eft, in-'c quit, perDeos optabilius ? Quid praeftantius? Quid"
hornini melius? Quid homine dignius iapientia?"
Hancquiexpetunt igitur,Phifofbphi nominantur^)."
Prasterea, non minimum inde Noftro accefterit de- coris, quod, maxima hominum parte in vulgari,
quas fenfibus & memoria comparatur viribus, eru-
ditione acquiefcente, hic affidtia, & (ecundum principia cujuscunque difciplinae, rite inftituta lite¬
rarum tra£tatione,certam, iolidam, & eruditam,de- teftando illo auäoxk1 hutnanae praejudicio (preto &
difcus-
) ° C ÜÜP
difcuftq, Eeleödca .potiflimum utendo philofephaiv
di methodo, fibi acquirat cognitionem. Omniunv
que licet.fcientiarum notitiam plene & perfekte ex-
haurire nequeat, quod certe Herculeus effet labor,
cui ferundo nullae hominis fufficiimt vires, res ta¬
rnen, quas ejus funt officii, erudite contemplandot
folide fe fclre, quidquid proponat, oftendit; nun-
quam de Republica Literaria, ad finem ejus ulti¬
mum, iapientiam, pro virili parte aliquid confe-
rendo, bene mereri cellaturiis. Gum aurem nul-
la feientia adeo in fe bona dit & excellens, quas
non ex pravo hominum abufu fteri poteft noxia,
fummo cavebit ftudio Literatus, ne extra limites,
philofophando, progrediatur, neve, vanas avidus glorioke, rnyfteria & veritates, facra pagina con- tentas, folaqtie ex revelatione petendas, illotis,, quod dicitur, manibus contre&are conetur. Quo
eorum in numero non habeater, quorum fii- perbiam hilce aculéis perftringit Äpoftolus: (pzir-
y.ovTsg sTvoa croQo), iftyedtfymv b). Et alibi: ovyå ipugiXYSv o <deog, nempe abufiis ergo, rrjv .croQfacv
tS KocrfjLü tütü t). Qui quldem abufus non Phi-
lofophiae eft adfcribendus, neque htec propterea^
ceu noxia .& inutilis, rejicienda; fed perverfo ejus
tracbmdi niodo tribuendum, quando quis, axioma-
tibus phiiofophicis, non nifi ad fubje&m materiara applicandis, in Theologia fcede aburitur, rationi,
nimium expanfts velis, fphasra egredi fua & reve- Jationi öbluthri, permittendo. Quantopere vero omnis Philofophke abufus Noftro eft vitandus.,
tanto
) o f I
tanto etjam animo cgregie cordatus catusque o-
mnes praeteribit nugas , & fpinofas fubtilitates,
ne nodum in fcirpo quserere, (eculumque, abo- minordicere, Schoiafticum, innumeris repletumt
inutilibus tricis, rurfus inducere videatur. Gete¬
rum , uti omnis cognitio nullius cenfetur frugis, quamdiu in nuda contemplatione fubfiftat & the- oria; ita Literatus fnös intendet nervös, ut, ve¬
ritates cognitas ad praxin, vitaequeufum applican- do, grata non minus, quam debita Deo, aliis ho- minibus, fibique ipfi prceflet officia; quod prseci-
puum erit xgmjfiov, quo ab iftis fpuriis , &
perverfis literarum cultoribus diflat quam longis- fime, metaque fuprema, quam ut attingat,omnes meditationes & a&iones convertet, ac diriget.
f) Off'. L. II. Cap. II. g) Ibidem. hj Kom. 1.22, i) 1. Cor. I. 20.
§■ iv.
Cum autem Fhilofophus, qua talis, hujus
tantum xvi confulere queat commodis, medio-
rum nefcius, quibus ad vitam affequendam fu*
turam utatur, in ftudia non folum incumbet Lite¬
ratus philofophica, verum, hifce edo&us , qua
potiflimum, in inveftiganda defendendaque verita-
te, incedat via, fublimiora ingrediens do£trinx
cceleftis palatia, in illa evigilabit fapientia, quac ceteris omnibus, quas humana colit induftria, fa-
cile praeripit palmam. Quid? natales ab ipfo re-
petit Deo, tra£fcatque res divinas, omnem folier- tiam, omneque acumen fugientes ingenii humani;
B immo
i© ) ° c
immo ducit ad felicitatem, viribus nunquam acqui-
rendam naturalibus. Unde ipfa luce eft clarius
divinam hane fapientiam ea efle dignitate ac prae- ftantia, ut, ejus expers, veri Literati non mere-
atur nomen. Cui fententiae omnes 'licet aftipula-
turos crederemus, eos tamen non defuiffe com- pertum eft, qui, nimio humana fapientix amore dufti, eo proeefierunt furoris, ut hane divinx prxtulerint; infiilfe effutientes, nihil in moralibus
efie neceftarium, nifi ut vitam agamus philofophi-
cam: naturalem Dei Cognitionen! multo efie eer- tiorem & folidiorem ca, quam in fidefum anima
operatur fpiritus fan&us: nec non pofie nos pro-
priis viribus fanfte vivere A). Quanta autem hos
ceperit dementia, cum nemo non videat, qui fo-
hrietantis derebus,tantaque veneratione dignis,co- gitare didicit, minusoperx pretiumelfe,tamapertos
errores & ineptias futiles, refe ipfama nefandisfiiis
hoftibus vindicame, ut refutemns, arbitramur-
Verbo fignificamus, Noflro fanffiffime elfe obfer-
vandum, ne quidquam, quod omnis humanas cognitionis principiis, facrx nimirum revelationi,
reftx rationi, & apertx adverfetur experientix,
admictat. Cumque hominibus nulla doärina, qux
acquiratur, magis fit necefiaria, quam veritatem
tradens cceleftem, verbumque ipfius vitas, quo
iter monftrante, per tot peregrinationis huius mi- ferias, certamina tot, totque innumeros fortunx
ludentis cafus, portum in ccelis teneamus beatifi
fimum, hane devota mente ample&i, colere,ve--
,1 " t. nera-
J o C tax# m
nerari: hane fartam te£fcam ab omnibiis praeftare injuriis: hane pro virili per omnes partes aflequi, aliisque cognolcendam proponere: ad hane deni- que, ceu veram credendorum & agendorumnor-
mam, omnem vitas inftitueré rationem, decus é- rit Literati fummum, maximpm.
kj Vid. Walch, bitrod. in Philofoph p. §2.
§. V.
Variarum quoque linguarum nodtia au&um
& ornatum efTe oportet Literatum, eartim nem-
pe, quae fini, prout eft in ftatu vel ccc^efiafii-
co, vel civili conftitutus, obtinendo, quam ma- xime funt accommodatas. Qui itaque facrorum
habet vel habiturus eft curam, linguarum, quas
vulgo eruditas vocant, Latialis, Grascae, & He- brasas erit peritus. Quarum illam, reliquis inter- pretandis, & multarum difciplinarum cognitiöni comparandas, infervituram, has vero, ut genui-
num Spiritus San efi fenfum, in verbis ipfis la¬
tentem, eruat, addifcendas eurabit. Et qnamvis, quod nemini non patet, qui artem.ipfam, ab in- ftrumentis, quibus conficitur, difcerncre novit, ne- que lingvis eruditis, neque alii linguarum gene-
ri, ipla fcientiarum fit aftrifta cognitio, cum ta¬
rnen falutis noftras do&rina, peculiaribus fuis
contineatur linguis, has utique perdifeere Litera¬
ti eft, ut a fontibus potius hauriat, quam rivulös confeftetur, fuisque, non aliorum, videat oculis.
Rebus autem, ad ftatum civilem pertinentibus, invigilanti, omnes eas vivas, qua; inter Europasos
B 2 maxi-
) o (
maxime florcnt, lingvas, & quibus in aulis, in legationum, muneribus apud exteros fungendis , inque variis tam belli, quam pacis fufcipieadis
& peragendis negotiis, utatur, commendamus.
Utramquc demum & diam & eruditorum ver-
naculam probe callere linguam, mcredibile ed,
quam multis profuturum fit modis. Quantum
enim illa, bene exculta & elimata, afFerat uti»
litatis, in cathedra facra, in foro, in converfitio-
ne denique omni, fugit neminem: hacc vero ad
«ommercia, cum cruditis indituenda, conceptus- que communicandos, quo, veritatis imperium
quam latiflime proferendo, civitas erudita majo¬
rs in dies capiat incrementa, omnino ed aptiffima.
VI.
Quemadmodum vero, quod tritum jamdiu
cffc fermone proverbium, ex quouis ligno non fit Mercurius; ita nonomnes, qui literis fiint in- itiati, debitos tantosque in iis faciunt progrefius,
ut Literatorum in numero merito habeantur.
Quod ex iis, quse modo recenfuimus, Literati re*
quifitis, intelle&u haud erit difficile, ac liquidius judicabitur,ubi horum ex indole ad vires ejus in- geniiargumentamur. Debet enim naturam Noder,
nihilutinvitafufcepifievideaturMinerva,habere fau- tricem,felici nimirnm memoria,imaginationeviva,
&promto pneditus judicio. Videlicet fiquidem,in
veritate qualibet, duo attendenda erunt, pars nempe materialis, quam ideas condituunt, &
formalis, idearum nexu ftipata; fic? ad illam vi
/. J %-i fenti-
&& 3 o C *3 fenticndi & tenaci opus eft memoria; ex fenfi-
one enim oboriuntur ides, quibus fine me¬
moria mox difiipatis, materia deefiet, in qua ope- rationes judicium exerceret fiuas : ad hane au-
tem judicium fpe&at, cujus ope, modum no- tiones inter fe conne&endi, edocemur; quodque
in rebus maxime arduis & altioris indaginis per-
tra£tandis, nec non veritatibus, quse cuivis non flatim patent, detegendis vim prodit infignem.
Quse perfpicacia ingenii, ut antea fubmonuimus,
ad res, rationi non fubje&as, quarumque exiften»
tiam foium, efientia & indole manente incognita,
facra memorat pagina, fe non extendit: pras- ftat enim ignorantiam profiten domarn, quamfli-
pra rationis terminos'pofita temere, ne dicam im- pudenter, fcrutari. Cumque tantus fcientiarum,
ad vitam hancce beate agendam, utilium fit'nu¬
merus , ut omnibus excutiendis vix perpauci
nollxi fufficiant dies, in rebus minus nccefiariis enodandis, exempli loco: quomodo ad exiften-
tiam pervenit hic mundus? animas origo qux- nam? quomodo cum corpore unita? oleum &
opera minime perdenda: verum potius , ve- ritate altera akeram, ratione finis obtinendi, uti- litate fuperante & necefiitate, ea, quse maximum
allatura fit fru&us, eligatnr cognofcenda. Ima~
ginatione item viva gaudebit Literatus, ut rerurn connexiones, quas neque per fenfus, neque per
confequentiam necefiariam, perfpicit judicium, in-
geniofis conjcäuris venari , ad luufique fuos ,
