DISSERTATIQ ACADEMICA,

v

/.ff

Q. S. V.

DISSERTATIQ ACADEMICA,

PER1NIQ.UA _IM

ELOQUENTIAM

JÜD1CIA

EXPLOSURA,

QUAM

EX SUFFRAG. AMPL. FAC. PHILOSOPH.

IN ILLUSTRI ACADEMIA UPSAL1ENSI,

Sbb prjisidio

Vi RICELEBE

Mag. P E t r i

EKERMAN,

Eloqu. profess. Reg. et Ord.

PUBLICO BONORUM EXAMINI SUBMIITIT

petrus laurentius sundberg,

OSTRO-GOTHUS.

IN AUDIT.CAROL. MIN. DIE VIII.DECEMB.

ANNI MDCCXLVHI.

IIORIS ANTEMERIDIANIS.

UPSALIiE.

KongL Maj ts

Iro-Manoch Lieutenant, öfverft

Then WÅLBORNE HERREN,

Herr PEHR

ST ÅHLHAMMÄ ^R.

Samt

KongL Maj :ts

7ro- Jjemre _{och Major,}

Then WÅLBORNE HERREN,

Herr OTTO MAGNUS

DRAKE,

Hög-gunftigc HERR A R.

f Eder höga ynneff, Walborne Herrar, har jag från fpåda och wårnlöfa åldren erfaret

ojåfaktiga wedermålen* och dageligen ^un-

derhålles min fattade wordnads _eld af _ny be- wågenhet.

For-

förmår öd mink bön IkafFa thefla ozirlige

bladen Edert gynnande? Hög-Gunftige Herrar,

har jag mycket wunnet, och kan med flere tåfla

om företrädet uti mångd af wålgerningar.

Åmnet, hwaruti jag fkrifwet, framhåller nå¬

gra widriga omdömen, fom Tal-Konsten ^ei kunnat undgå; ånfkönt hennes lyfande wårde mer

upwåkt tadlares harm ^, ån något oblidt ode till-

fkyndat a fanden långwarig fågnad.

Med oaflSteliget nit år min önfkan förenad,

,

att then Högfte ^tåcktcs göra Eder lefnad fåll,

famt bjuda then dagen wara långt borto, fom

med faknaden af Edert jordifka omgånge beröf-

war Ed ^ra Högt förnåma Anhöriga theras glädje

och förfwar, lamt affkår mitt och andras hopp.

Utbedjande _mig then ofkattbara förmonen

att med djup högaktning framhärda

Wälbornc Herr ÖfwerßLieutetiantens

Samt

U^alborne _Herr Aiajorens

udmiukafte tjenare

PEHR L. SUNDBERG.

YIRO, ' Aämoåum Reverendo atque Vrzclarifßmo,

FSn-SAMUELI LOENBOM,

Ecc[efiarum Weeflra Ryd & Svinhuit PAS FORI ^vr gilantiflimo, Ydrfeque PRiEPOSiTQ "

Graviflkna

YIRO,

Flur. Reverendo atque Ciarißt mo,

Dn. MAGNO FKM RAND,

PASTORI in Sund Ydrienfium Fidelilfimo.

FAUTOKI BUS

Accipite) Patronl Fantores /Eftumatiffimi, bat,

quales demum cunque fint, ftudiorum prmitias> in

gratt ae venerabundi minn tefjeram, ob veftra, m //?<?

eollata, beneficia. Faxit Deus 0. A/. ut &tas ve¬

ftra, /» fem um jam vergens» //r longa, faufta atque perjucunda. Sic vovet, 8% quoad vixerit, vovebit

Admodum Reverend, _atque PJor. Reverend

NOMINUM VESIKORUM

eultor obfervantißtmtis

PETRUS LAURENT, SUNDBERG,

: $• I-

Irificam Eloquentise vira ac di-«' gnitatem multis pnedicare ver- bis, föret, ut adagia ferunt, a- dum agere, & poft Homerum

Iliarla condefe. Pleniori enim

ore juftam illius veteres jam-

diu cantarunt laudem, fplendi-

dis eam ac hyperbolicis infigni-

endo nominibus, utpote, cum Svadas medullam, Ne-

ftoream Eloquentiam ^, flumen aureum & la&eum, do-

minam fori & curiae, oinniumque rerum reginam vo- caverint, immo in Periclis labris feffitafTe finxerint

Svadelam, & in ore Piatonis apes a). Nihil ergo pe-

tulantem ac improbam magis redoleret fcurrilitatem,

quam divinam iltam artem flocci non folum habere,

ac variis profcindere conviciis, ied hoflili ita profe-

qui odio, ut contentius clamitemus, effe eam e re- publica plane exterminandain litteraria. Iftiusmodi ta¬

rnen non defuiffe obtredatores injuftiflimos, nemo facile ignorat,cui hi flor jam &annales ternporum excu-

tere licuit. Nec diflimulanduin opinor, alios incuria,

A alios

t ) o ( ^|S|

alios dedita _opera, Oratorise noftras profanafTe ^a flyta.

Quoniam illis non fatis digna vifa eft, in quam quil-

qtiam infumatur temporis; hique alios fucatis ftrophis

& artificiofis decipere verbis, nulli fibi dunere reli¬

gion! ^, dummodo grande conflarent auri argentique pondus. Verum enim vero, quam male corruptaho-

minibus impofuerit natura, liquet, fi anrmum ad in-, fanum eomm pruritum revocemus, qui finiflra fem-

per prsegeftiunt de Eloquentia ferre judicia, quippe falfis lacefliti atque irretiti pnejudiciis, jus fere omne

negligunt humanitatis, rem vel damnanrdo prius, quam univerfam cognoverint, vel eam in Eloquenfiam ^re-

ferendo culpam, quse oratorum, ea fecus , quam fterl

oporteret, abutentium, propria e/t & merito eenfebl-

tur. Hsec utique non poftunt non triftem renovare

miferiaram memoriam, In _quas omniurn noftrum pa¬

rentes, vitam ^a perfe&ione Divina agentes maxime alienam, fe non tantil ni

verum omnes detruferunt po de ros. fnnumera omitto hide arceftenda mala, qui-

bus fragiiis ifta machina, _corpus (cilicet bumanum,

divexatur. Nam anxii, plenique mcerore, fatemur,

bruta reperiri animantia, quse , vel hoc nomine, mtd-

tis nos pnecurrant parafangis. A t Nummi tamenEe-

nigniftima, id quod devotiftirna nienfte nobis _congra- tulamur, binas; elargiri complacuit hominibus dotes',

nempe rationem & fermonem, quse rios quam iongis«

finie a beßiis feparant atque fejungunt. "Eft ratio,

"ut ^a it Cicero, per quam homo conlequentia cernir,

^cauifas rerum videt, _earumque progreffus, & quafi

"anteceffiones non ignorat , fimilitudines _comparat,

"rebusque pm'fentibus adjungit atque adne&it futuras:

«'facife totius vita; curfum videt, ad _eamque degendam

"preparat res neceflarias b) Hsec ^, qualis quantaqué fit,, crafta eheu! obdutfta e/t caligine ^, hinc in Di-

vin is

) ⁰ (

Vinis prorfus nihil fuperefl: proprii Iuminis, quenrad- irodym, in mundanis cognolcendis rebus, ^nec medio- cri Iaborat imbecillitate, quo fit, ut in nexu rerum

indagando, tota fere die, hallucinemur. Nam falfis,,

pro veris, iormatis rerum notionibus, non pofTumus

non in ferundis judiciis varios committere error es, a

veritateque vaide abhorrentes deducere conclufiones.

Vnde cum Cicerone, haud incommode, prsejudicatam opinionem diciinus iilam , cum temere faifae rei, vel

non fatis. cognitse, adfentimur c). Vixque aliam, quot- quot Oratoriam verbis vehementioribusperfi:ringere,ne-

quiterque calumniari non eriifeuerunt, viam ingrem bunt. Nam quis, qua?fo , adeo efiet fiupidus, ut ne-

get fummam in excolendo fermone adhibendam cffe

induftriam, quo aufim dicere, Deus O. M. nos ideo folum exornstos voiuit, ne ratio veluti inclufa tor-

pefceret? Audiamus Majoragium: "quid prodeft , in-

^quit, rede "rede fentias-, fentire, & prudenter intelligas & prudenter intelligere, ^, polife fi eloqui quse

"non poffis d). Utque iniqua quorundam in Eloquen-

tiam judicia, pro modulo ingenii, nobis jam animus

eft pertradare; ita mitiorem _tuam, B. L. ea, qua par

eft, reverentia expetimus cenfürafh-

a) Pr&gr. Summ. Reirr. Dn. Dotf. OL Celßi in 'D:m Przfidis Orot. Jntrod. Anno /757. b) Lik 1. de Off. c. 4. c) C fr Bauinejfi. Log. park ^{2. c. t.} _{dj ü-}

rat. XIL

$ 11.

Vix ulli tarn fida _unquam contigit memoria ^, ut

fingidas eorum, qui Theonino Eloquentiam petunt carpuntque dente, recenfere pofEt cavillationes; i Mas

mim enumeraoti mufti'tudo plurimas fubduiftura for?»

fitan erit. Nonmillis itaque in medium prolatis, rein

ipfam nos expendemus. Socmn, Eioqu€nfise facile

* ) o (

principi, Åriftophanem Comicum obje&åffe legimus,

quod arti fuerit deditus,quam docere contendit, quenv

adrnodum inferior fermo fuperior evaderet , i. e. qua

ratione & via malcecauff«, in foro & judiciis> opti¬

mas vincerent, Verba ita leguntur:

o vtci Mdwiscr\ dpyvgiov yv t Ig är?«,

Aeyovra vixäv nod SUuiot xatfuta,

ETvxi _7rap dvTöig tyctffh dpQoo töj Ac'y«

Tcv xgttfrtov*, ^v; tig £<r), xcd tcv yjttovx.

His fequentia adnedtit: - - nug toxstg;

"ÖTTug $s £m'w töj Aöyoj ^ubfoetctt,

Tov kfsittgvt ortg xcci tcv tjtiovct. a) Neque éandem pulfare chordam puduit Timonera Phliafium, utpote qui fillis & maledidtis cum figeret

.Socratem , fqtcgofjiviltoy xjxl vhoIttixoy ^eum adpel-

iavit b). Quid, quod induciturSocrates apud Plato-

nem in Gorgia ^non folurn differens ^, Eloquentiam

nec ar tern , nec fcientiam, fed fagacitatem quandam, ipfamque nec praeclaram, nec honeffam,quinimo tur¬

pem , illiberalem ac fervilem aduhtionem c): fed Po-

lo etjam, Sophiftae Agrigentino, refponfum laturus,

JRhetoricen peritiam effe quandarn gratiae & volupta-

tis & adulationis d). A t, in verba imprudenter ju-

rantes corum, quibus aut curse non fuit rera decem-

peda rationis permetiri, aut,, ob ingenii tarditatem

& ffuporem, Socraticam péffime interpretati funt

mentem, nac illi & decipiuntur,& alios deeipere avent Mittimus autem hunc, Platmem _{excepturi, quem} fe-

cum facere jatffitant ii, quibus ut nihil cum amaracino

fui, dicendi venuftas maximo fölet effe faftidio. Et-

.enim ille Rhetoricen, ceu artis nomine indignam9

) O (, $$$ r

'Tfiß/jV fJLovov riva. km sfJLTrsifiuv ät.oycv hl/M ^tradif,

& quid em', auélore Verulåmio ^, Rhetoricam artsbus voluptariis adnumerajvit, eam fimilem effe dicen-

do coquinarice , qus non minus cibos falubres ^cor*-

jrumperet, quam infalubres gr.atiores redderet, ^con-

diiTientorum varietate & deliciis. Ceterum, turpem

Sophiftarum abufum quod kicrepat, nobis minime ad-

verfatur Piato. Nec flatuere convenit, illum, artis odio inflammatum, Oratores Peetasque e fua exckifif-

fe civitate & republica , quos ceteroquin fummis ia

ncadum laudibus extuJit.r). Sunt item, qui de Epicuri propenfo flbi gratulantur -patrocinio, Rhetorieen con- temnentis, omnemque laudem ia fola perfpicuitate col-

locantis. Eténim svt& TtBplTife $7)T0gl)&fe åfyot fflüh

r/ (rctQvji/SiCtv ä'ncuTSivf). Queiriadrnodum,tefte Cicerone, orationisornamentaneglexitg). Etquismire- tür,Eloquentiam ab ilio ^pro nugandi,fallendi,mentien- tlique artificio fuifle ^acceptam, cum eo fuftinuerit procedere temeritatis ^, ut negaverit in Oratorem at-

,que Poétam cadere bonitatem ? Quam etjam ^, apud Ätnmianum Marcellinum , KOtKOTS^Adv nominavit, &

"in fuo de Rhetorica libro fcripfit, fotam efle natu-

<rram,quai orationem *e<ke inftituat. artemvero nul-

fetenusu. Nec non umiverfam flmul Poéticen repu-

diavit, tanquam perniciofum fabularum ille&amentum k). Nam ex verbis Torquati, apud Ciceronerrqtem-

pus in Poétis evol vendis confumere noluit, "in qui-

"bus nuflam eflfe folidam uiilitatem dixit; Ted omnetn

"puerilem delc&ätionem /). Diogenem sequiorem fuis-

fe, arguendo t9g ?y)toca$ tu &kmcl (jlev årivfocxsm åiysi», xpXTTSti/ és iSiX^g k), negaverim, fl modo

certo conftaret, illum veris deditos Eloquentia^ non excepifle. Lacedmnoniorum e&emplo, qui Poetas, Rhe-

tores, Comicos, Tragcedos ^, vi legis Lycurgeoe*, ex-

* ror

puleruntnefcio quid ItiCientur conviciatorts; narft, prteterquam quod dy.aom plerumque fuerunt, littcra-

rumque elegantiorun» ac Philofophi®. fere ignari, &

armorum pottum, quam naturs arcanorum periti» La-

cones, futiiis Sophiftarum dodrina adeo illis moverat

flomachum, ut nec Philofophiam admiferint /). Un-

'Me Cicero : Lacedaemonium oratorem

usque ad hoc

*tempus iaudivi fuiffe neminem Cui adftipulatur Vellej; PaCerculus ^r neminem Argivum, Thebanum, ILacedaemonium oratorem, aut, dum vixit audoritate,

aut, pofl: mortem, memoria dignüm exiflimans,quod

hx urbes , 6t muitae aiiae, talium ftudiorum fuere fte- riles ti).

fi) In Nubibnt AB. I. fc. /. & Att* Til fe. I.

b) Cfr. Franc. VavaJ/or. lib. de Indier. dtB. _{p. 40.} t.) Cfr H. Com. Aqrippa de vank. fcient c. VI. d)

Qvintil. Infi, or ut. Ltb. Ii. c. //. e) In augmenu Scient. p. 40 y. Cfr. Cl. Palmberg di fp. de Entbuftnfm.

Poetico r» 3' f) Dloir. Laer t- Libr. _{X. tf. <?.} g) Libr. t. c. f. de Fin. b) Vid. Gaffend, de vit. mor«

Epicuri. i) Libr. /• c. 21. de Fin. k) Diog. Laer t.

Libr. _{VI. p.} tSS- l) Cfr Nicol. Bagius de _rep. Lace*

iféetn. in Gronov 1 be fa uro p. 2640- m) De clar. o- rat. c. i?. Cfr Quint ti. luft. orat. II. ^c. \6. ti) Hift.

Boman. /. c. iS.

$. III

Svadam mente oculisque fi perluftrare velimus Komanam, illam fuis neque caruiffe vicifRtiidinibus,

neque rneiiora fenfifie juciicia, facili negotio, uatebit.

'Moio enim fummum digriitans cui ^{me 11} confcendit,

modo , ad ineitas fere redada ^, tandem revirefeit.

Principum benignitate miribee fuffulta ^, interjedo

temporis intervailo, fupprimitur & conticelcit. Duo-

) o ( _f

bus jam ceuforiis edréfis urbe .exulat , & Italia fotå, jam , niutata fcena perutibs & honeitifTinia habetur.

Munificentia Vefpahani» a fifco ^, Latinis Grascisque

Rhetoribus annua conftituuntur centena: at Domitia- Ri illico tyrannis jure civitatis eos privat ,#), .tlinc fugillationes maledicarum non defierunt, doneo, quse de omni Eloquentia égitarant åhimoaperuifleiit. De Caliguld , coHuvione illa vitiorum, refert Svetonkis ,

quod tenius quodcunque comptiusque fcribcndi genus Ra confemferit, ut Senecam ^, qui tum maxime bonis

omnibus perplacerct, commifTiones rneras componere,

& arenam elTe iine calce dixerit by 'Nec in Poétas mitior, quippe jusferat Homeri abolere carmina, pa- rumque aberat ^, quin Virgifii imaginem ab omnibus

amoveret Bibliothecis c). Secundum ab illo, nefcio

quam jufte, tribuamus M Åurelio Åntomno focum,non

dicam sevi, fed morum atrseque bilis ^, qua in Orata-

riarn noftrarn fuit pereitus, habita ratione. Nam, et-

jamfi in plurimis fuerit ftimrna decoranchis lande, 6c Philofophias ita addi&us, ut p^rhonorificum indc

f raxerit nomen, at acceptum nihilominus tamen re- fert Ruffico, quod ad Sophiftieas commentationes &

oratorias decfamationes animum non adplicuerit, quod-

que a Rhetorieae, Poéfeos elegantiorisque fe ^r moms ßudio deftiterit d). Nec non proviclae Üeorum curse adfcribit , fe magnos in bis non teciile progreiTus, ita

enim loquitur: tc hel nXeov irpcyjipai év frjTCpinyj,

JMtt TCOlYlTMYj , 701$ aXÅci$ fanYjdhyLOtcri c)»

Sic Athen&us, Philofophus Peripateticus, tempore Au- gufli Csefaris, Romte aliquamdiu viyens , Eloquentiam

faUendi artern vocitare non dubitavit/). LäBanthis Firmianui, Chriftianoruin il fe Cicero., eandem Elo¬

quentiam, ceu ialiacem eaptiofamque, profcribit. tkIn

■

hoe

t )o( t&Ä2>

«hoc, ait ille, Philofophi & Oratores, & Poto per-

<£niciofi funt» quod incautos animos facile irretire pos-

"fint fvavitate fermonis, & cärminum, dulci rnodu-

"latione currentium. Mella funt hsec venenum te-

"gentia g). Vix autem crediderim, pium illum Do¬

lorem artem condemnare , cui antea fe totum dedis-

fet, nifi fptiriam intellexerit & adulterinarn. Quid ^y

quod apertiffime oftendit, genuinam iliam fua ^non de-

fraudandam efife laude, verum Oratores, ea abutentes, culpandos, cum ad objeélionem, quod pofiit veritas,(i-

ne arationis venuflate, mentibus imprimi humanis, i-

ta refpondet: "In arte oratoria diu verfati non ad vir-

<ctutem, fed plane ad argutam malitiam juvenes eru-

"diebamus, multum tarnen nobis exercitatio illa fi-

"étarum litium contulit, ut nunc, majori copia & fa-

"cultate, dicendi cauffam vetitatis peroremus: qute,li-

"cet pofiit fine Eioquentia defendi, ut eft fgepeamul-

"tis defenfaj tamen claritate ac nitore fermonis illu-

"flranda & quodammodo diflferenda eil, ut potentius

"in animos infiuat, & vi fya inftrucla, & luce ora*

"tionis ornata b). Snlficium Sroerum illis quoque ad- jungendum eile, qui hane noflram nihili pendunt, e- jus indicant verba: regnum Dei non in Eioquentia,

fed in fide confiat i). Ficulneum profe&o argumen¬

tum 5 nam, pari ratione, ex effato Åpoiloli ad Rom.

XIV. 17. ejusmodi formare liceret conclufrunculam;

regnum Dei non confrflit in cibi ^potusque ufu, E. ille

tollendus eil. Eratofthenes, Phiiofophus quidem ac Poéta fuitCyrenceus, mira tamen in Poéticam exacer- batus ira, flagitiofe urget efie eam anile quoddam de-

liramentum /<)) quemadmodum Homerum ineptae lo- quacitatis magiflrum nuncupavit /). Ore ^non minus

fcetido fcripferatComes ille Mirandulce $pbannes Picus

Hermolao Barbaro, Patriarchce Aquilejenfi, "Rhetoris

officium

) © C $3® § officium nihil aliud efle, quammentiri, de dp er ^e* cir«

cum venire, preettigiari m). Cumque ad cavillatorum Coryphseurn, II. C&rn. Agrippam, devolvimur , eum Ita balbutientem deprehenfuri erimus: vicit fernper"

fententia, Rhetorum bene dicendi _prsecepta hominum".

vit32 plus officere ^, quam prodette ^y atque ,,ut liceat ve-<É

rum fateri, conftat, totam illam» acomnem Rheto-"

ricse difciplinam, nihil aliud efie , quam adfentationis"

adulationisque Sc mentiendi artificium, ^ut quod reic«

veritate efficere ^non poflk, perfvadeat fuco oratio-*'

Iiis n). Quodque ab Eratotthenis ^non ahhorruerit pro-

bro, in Poefm ettufo, longa calumniarum ferie ipfe prodit) dumillam, ceu furorem, temulentiam, impu- dentiam, audaciam, arehite&ricem mendaciorum &

cultricem perverforum dogmatum traducat <?). Et quo

Agrippa fuis comparet fidem verbis, inter alios refeit

Raphaelen Volaterramtm > qui hiftoriarum fuit itu- diofiflimus ^> profiteri folitum, coliatis, qusecunque au- diverit, _quaeque legerit, veterum Sc recentiorum exein-

ptts, pauciflimos viros bonos exftitiffe eloquentes.

Claudii Verder ii, in cenfione iua ad Auetores _pene omnes, antiquos potifiimum, judiciumut vaferrimum,

Ita neque ^a nobis ttlentio lieie involvendum; artem"

Rhetoricam qui primus invenit, rem perniciofiiIi-<f

mam generi humano intulit; primusque illius artis4*

beneficio., quam edocuitt in mereedis deperdendce"

periculo verfatus ett. At neque artem, neque feien

tiam ette, Socrati, &, qui ex ejus finu, tanquam"

pullus olorinus prodiit, Piatoni plaouit. Paucis in-

tér jeétis. Quse demum ^ars ifthsec ett ? Captatoria,u adfentatoria, eluforia, fraudulenta. Si thefin aut hy-**

pothehn atequam hujus artis alumni fibi propofue-'f

rint, exordiis, infinuationibus, captadonibus., pero-", rationibus, animos auditorum irrefiunt; blandiuntur,",

B laudant,

„laudant, vitup^ratif, efferünf, deprirnunt, exagg»-' y,ranf, crimma, prout übet, artificioliffirne tegimtyin-

„fontes reös faciunt \ deniqiie töt cölbres adhibent,

^resque* tam benc admnbrant,. ti£ eorum magis' pro- ,,pria videatnr GMOtypatyta piéforurtY, quam Orato*

rtirrt p)\ Johan. Ludovkus Vivcs ,> variis Diakbiricam

Rhetorfcamque inceflk conviciis ; untrffi tanturnrfiodo ^ riobis adduxiffe fu#ci£ ÄdfeiC utraque ars , inquif, yfmäfitfcer jd'iirimöm, idcirco1 nec mabtiofum Ingenium,- /,& nå fraUffem faeténdarir ^paratfum, MrUi iilis cön-'

^"ertit; fed nec m^!t> viro tradenda, nerripe fedifiö-

,^o,, Vetiåfr r 'frseöndb' --q)'.- Hinc quöque factum eft ^f

Ut plurimi ^, gräculorum inftar, garidant, omnf Rhe-

thores honore dign&ateqire effe exuendos, qüos ven- föföm a jun t profiter! loquacitätem & jaétanfiäm. Li-

eetque lirmo femper #ef talo eorüm fentenfiaqui in femplW, rmeeMisf in atdisv kt cathedrls ,-Éloquenfiam,-

jHré fifo, regnare confcndürtt 5 non fäffien dehrere,-

eam $ tam quam mendaeii vifiörumque ömnium patro-

ttanr, indignam effe', qtiae imqUam colatur ^,• in Scfro- ftsque Chrifiianorürft tra$etur, cfamitantes. Longe pibrima^tfe Éloqiientia perverfe judicantiun» calummäs

ficeo prceferiimns ped'eearumqtt'e rivulos' claudere jam cögimür.

a) Cfr Xoetofi de claris Rbetor. & in vit. nom.

Impetat. b) C. f$. c) C. 34. d) De fe ip/e t?

ed fe ipfmn libr. I. §. 4. e) f. 14 f) Quintil. Infi.

örat. 11. c. ij. g) Laflant* libr. de opifieiif Dei, &

Hb. _f- de Jufl. b) Éjimf libr. /. p. ?»• de jalfa re•

lig. i) In prtcf Libr. de vita B. Luiheri. cfr. Cbrifl.• |

falß. cog. Philo log. ^{p. I. c. /.} $. 3. k) Majorag.-

otat. XXIV. /) Mure ti örat. III. tol. /. ni) Gualtbf van Rhshuyfen de u/u philoiog. p. ^20. n) Fjus libr«- de incert. & Vanit. Scient, c* &. o) L. c. cap. 4.

tjr.

) o c ji cfr fiudd. de ,cuk. iiig. Jf• XI p) Qfr pqg, w &

m> fdu. Lugd. ij$é>. q) JDc caujfis corrupt. ,art.

§. IV.

Ab oforiim mep.riis &. fcurrili ae putkla dicacita-

te prius, guam Eloquentiam, jMam .reginam rerum, fvindieeanré, fert utique-ratio ^, nt .de tKxpl'Uitis, eo»

rurnque vqtenatoria arte, quoe in verce Eloquentiae

iacra min ii ne irrumpere delger., paucis again, Cunas -ejus re petendo ^, &o$)J<ry ^nomea antiquitus, latilTima

.ujiirpatum fuiile conltat bgnificatione >* quodvis enim probten! es utile artiiicium ii to tunt deaorati, ;ita ta¬

rnen, Ut de i Iiis potrffimum nfurparetur* qui jucun-

ditate adficerent auditores ^, concinxieque prpponeada

proponerent. Horum Muiici, Medici Bot-tse corn- pleyere numerum, ,doaec in i is, qui Otatoriam dp-

jcerent, conquieverit Sophtftse ad pel latin; i mm o m tiies , qrefeente dignitate, .adeo -evafit ceiehris,, ut i (to

inferiores yiderentur titul-o, qui non fummis perfen- gebantur in Republiea muneribus. Hinc itatuae illis

ereétie fuut, legationesque gravi ffimse derna nda ta;. Vei>

bo: expeditiflimum iibi Üraverurtf iter Sppbiftae ad

celfiiTimos honoris gradus a) Af -fortunam referen¬

ter non habentes, ejus fatis ;experfj funt volubiiita-

tem. Quippe, fimul .ac fortem fe fuperare humanam

crediderunt, ^ophiitamque pluris,, ^quam Roma: .trium- pbare, feeerunt,, &fceptra atque dia&emata fe vilfe-

ra duxerunt, otnnium Ifetim in fe contrahendo invi- diam,, in 0raeia Latioque, ^noroen fuum longe Infe-

ftiiliroum reddidere.

a) Cfr. Sveton» de Chr. llhetor.'

§. V.

Sopbiftarum amplioris fe die -comprehenGonis ar¬

tern _, quam vulgarem Rhetorurn difeipbnam, cx us,

B i qune

tt mz ) o c

t

x-

quse brevifiime attulimrus ^, inteBigi potefb Qui ta»

men iftam exaélius rimari avent, Ariftophanem ad-

eant, (te toto ambitu, in Nubibus, ita differentem;

Tvdfflv xa\ MXsfyv, not) vSv itageföicrw, KaJ _{TspaTew ,} xal negiMfyv, xctl xgxcr2v, nxi kol*

TaÅrjipiy.

Eorum quidern duo conftifuuntur genera, unum vt-

delicet, qui Eloquentiam, alteruin, qui Philofophiam

feu Rhetoricam philofopharetem traftarunt; utriusque

tamen finis alius non fuit, quam ut ältiflrma defixos

tenerent auditores admiratione. Qufsquis enrm tanto eos, qui audiverunt, pereeitere ftupore non valuir,

ut adclamatioiiem adpiauiumque confequeretur, vix di-

gnus Oratoris aut Soptiifiae cenfebatur nomine. Qua

In opiniorre fuiflfe Ciceronen* conftat ex eprftola rpfius

ad Brutum, dicendo : Eloqaentinm, qu<e aåmirationem

non habet, nutlam fudico< Hi vero, de ornatu nimis folliciti , perfpicuitatem plane neglexerunt, & rem po- tius verbis, ^quam rei verba aptarunU Htnc coliigi-

tur, qualis eorum, modo äliqua fit cenfenda ^, Fuerit Fhilofophia. Dionyfius HalicarnafF. in Ifocrate qui¬

dem probat, a Protagora Gorgiaque genus, quod%m~

't7ti<TY}}JLouvw dicebatur, omnium re- rum fcientiarn comprehendens, inftitutunr fuifTe. Ma¬

ximus Tyrius in diff. 16. multifcios Sophiftas, ferma-

nibus abundantes & rnuffarum fcfentiarum varietate

örnaros fuiflfe' memorat. Ät, modis evofutrs, quibus auguftum PhiloFophiae ^no men, quod Folficite ambierunf f

fuflinuere, in pröpatufo erit, it! neutiquam illis cnmpetere a). Etenim fiodio magis rixandi, quam

■pbilofopbandi ¹ nobilitabanturr unde Eriftici Tunt ^vo-

cati _j neque difputabant ad fua aiiorumque acuenda ir£=

genia,

€£2? ) o (

ff nia, fed tit, retibus quafi involvendo adverfarium ⁷

& ignaros captionibus illtidfndo, vicloriam reporta»

tam oftentarent Nec perquirimus, ne lon gins ab in»

djtituto diftrahammr» quot in declamationibtis fuis ad»

hibuerint ftrophas & falladas.. Cum autem tria po*

tiffimum orationi fplendorem adferre fit ereditum; de»

rledum nimirum verborum, concinnitatem atque fign»

ras, quam in ilMs repofoerint operam, inta&urn non

-relinquemus. In verbis deligendis mollitiem ^tumo»

-remque-, mirum quanturn, fufpexerunt. Quales

"Hieronymus feite depinxit Oratores, dicens: „cava verba _, & in veficarum rriodum tumenfia, bueris tru-u

tinantur inflatis" b)* Jam ^a Postis multafunt mutua»

4i

jam antiquis, jamque recens vefut ineude forma»

tis, imperitorum diverberarunt aures, nec Atticis o*

•rationem exornare verbis intermiferunt. Quantum

modicus figurarum ufus adportet ornamenti, inque au*

ribus vakat permulcendia, ante Gorgiam vix fcivit ullus; cum fermo, tum temporis, in nativo perman»

Ter i t tenore & fine fijco. Hic -veto in venuüatis hu- }us admirationem totam fere Grseeiam rapuitj mox enim ad earum veluti jprofufionem, ambitionis plenis- iimam, SophiÜJS, figno quäfi a principe dato ^, convo*

larunt. Concinnitatem, feu aptam fyllabarum St ^ver»

borum compcfitionem, cujus itidem perhibetur auébor, plurimum fvavitatis conciliare orationi,''■ nequaquam iri- Jiciamur. Huic vero ninvium inhiantes, intemperan»

tius eam, St vix fine auditorum rllh ^,. ufurparunf.

Quid, quod ^eorum -licet difciplinam mitius interpre-

tari velimus; eos tarnen vitiis r maxime deteftabill»

bus, infolentia atque avaritiay tanquam contagione perniciofiflima, snfeétos fuiffe, non eft difiimulandurn,

quse adeo iftos fafcinarunt, ut reife meritoque eupr- ditatum audiant mancipii Eorum vitam rnoresqué

con»

M !<6S> ) ^O (

tmatemplando, rei facile convindmu-r. Eeregrinitia-

loes wm, qua« fufceperunt, pro fUgitiis habemus Xut>

fiißimis- Éeéte quddem Stt-abo: pejregrinatien.es a4

prudentiarn eonciliandam .va len t plurininm <c)-, krbeu-

tfesque jtidem fatemur., Eloquentia confpicuos gloria-

<jue viros, faetfltatem iftam dicendi, qua ammon te-

-nere auditorum, obffupefa&osque redde.re potnerunt„

tion .tam dornig & inträ penate-s delitefcendo, iihi ad- quUlviffe., ^.quam per varia Mularym feminaria difper-

lam, jcohegrffe. 'Sopbiftße autem, tefte Platone, do-

äétrinam nummis ^comm ut atur i, urhes varias^ciroumie- funt, unde Sopbifta Tuhio dicitur,qui, oftentat.ionis

&c quadios cauffa, phiiofophatur d), Etenlm ea tn- primis petiverunt ioca, libi res fuere turbida?, ubj,

caufiis patrocmando :ma%» ijyftasque .deiorquendo,

tatam fmpe jRempubl'icam in prsecipitia ducere poffenf.

Mine in omniem merito ineurrere dnvidiam , judiciis

ivon taotum, verum, etfam fiu&ys ,& iblo prdbibiti atque exturhati.

a) Cfr. €refb!l. theatr. v. Rhcror. II. c. /. b) Ep.

tö di t) Libr. /. dj Acäd. Qpeft. libr. 4. c. zj~

> Vt

Hifce de Sophiffarum dottrina pr$e1tbaös9 ^nemo

non animadvertit, quantum IHam inter & 'hane no- Itram intereedat difcriminis. Nam iicut lita variis o*

perta fult vitbs, iisque iteterdmis ; ita hujus vi« di- gnitasque tanta clueet, ut vefaniam, qua Corripiuntur obtredatores, non fatis demirari queamus. Et ne lyn¬

ne i quidem fefBcerent oculi ,ad aliam aperiundam, per |

quani ineefferirit, viain ^, nifiatrt ignoranthe, aut pros-

judiciorum. Caufßnus redbe* „invenias permultos ho-

„mines adeo aufteroS, qui Elaquentiam, quam fe ad-

„fequi dijfidunt, in aliis reprehendunl, nam eum ipfi

maxi-

) Q ( ^ tt maximartfm arffuirr fint imperifi, aheni ingenii flo-c<

tfem cegris oculis intuentur,: & malunt feonas ^difci-'v flinas cöntemnére &ci fij. Licefque' rnulri ffogitiofe

ifiarrr in pernicierrt adlTibiieriat" CiviuitTy quid' efTett

fernen infuKkis, quam ilafuere, quöd nihil ^ea: poflit

äd fe r re cornmödi? Et jure fucoenfendum efi: illis, quos

gärrire nan ipuduif, ei nihil inefle foHdi, fed efTtf

eam puerilem tant um deleéläf ionern,: futilem jaélau-

Éiam', & nefcio quie alia. Nam obtüfo* fane laborä*

fenf ingeuiay qui non' infelligtmf,. äd eminentiäm ni-»

ferf felte niagis cönducere, quam rernm humanarura divinaruinque fcientiam; quaeque coghoverimus apte., cfifiinfe' f graviter eoncinneque y cum aiiis: communi-

©andi' facuItatem. Quid, qiiöcf utrutnque Eloqueivtia

&rcr cOmp£e<ditur grefftiö; illa enim facultas elf, & be--

ne & fapientcr , dicendi ^, Véi', ut Cicero ipfe illam de-

finit , copiofe loquens fapientia fy- Ecquid ? Abfnrdurtf

nt>n~ föret rrrinus, quam impium, cogitare,- mäglsque dicere _r Nuroen optimum fapientiilimumque perperam.,

eximiis if£is dotibus y ratione fcilicet & orationey ho*

mines exornaffe» Cum illam utique nodram voluit efte magiftram ^, quae trader et; praecepfa, äd ea, quae nobis injunguntui*, Deo präeftandä, officia. Quee u- fum ^non tarrtum exbiberef focTetatis cum alris iueuß-

äx\ fed viam monftraret, fartam te&amque fervandi»

Qu&que nobis, conferVatiönis proprice ciipidiflimis",

(ola aperiret mndos, ^eam jude promovendi. Parum

äufem', aut pofius nihil, nöbis expediret, fermone

metttis ftmulacrö deffitutisv Cui enim forent bono res

pretiofiffimce, adque ufom ädcornmodatillimse, ß ab

amtco aut ea nobis mittantur coriditione ^, ut invo- lucrä, quibus obteguntur, nön explicemus, auf in do-

lem _earum, nobis latentem ^, ipfe non foten reticueril ^,

verum non permi&äf, ut ges alios eamedoceamur /

Suafö

&J) ) o { <&&§?

Sufito öperafiones mentis graviflimre; fermonis tamen commercio cum aliis fbblato, parum redundaret inde generi humano boni, %c centra fexcenta puHularenfc

mala. Deurn ,. I« rebus pnoducendis ornnibus, alium

non intendifle; fmem, oifi glori-ce fuo* manifeftationem, flormnamquej eommodumr novimus. En! vero de- plorandam intelieélus imbeciilitatem, en! tarditatem ingenii fommam: lugentes enim fateamur necefle eft,

nos non nifi primis tin<ftos efie rudimentis, cum, to-

tius vitae eurriculo, Dei cognitione imbueremur. Quid

vero dicendum > fl animi fenfa ^cum aliis niifcendi con-

ceffa non eflet facultas? Defperandum fane föret de minima, nedum folida, rerum divinarum naturalium- que notitia, atque a fine quam iongiflime aberrare-

mus ukimow Externam nec melius perficeremus fe-

licitatem; nam horrida ubique terrarum _regnaret bar-

baries* In bene conftituta civitate, imperio majeftatis

morem gerentibus illis, qui parebunt, floret pax, mu- tuaque viget tranquillitas, quomodo autem imperata

faciet f qui illa non intellexerk? Quis, qugefo, fe ad

opem ei ferendam adcingeret, cujus vel ignorat vel

non ar.imadvertit defideria? Irnmo tota horninurn-, bre- vi, corrueret vita. Neminem T modo ^inentis fitcom- pos, pertinacius contendere credoT loquelam dontra*

non efie maxime fufpiciendum. Si autem fermo, ut

naturse bonum, ^non fit contemnendus, nullam per-

fpicere licet ^rationem, cur arte, fl modo retfla eflg

vertatur in malum. Eam extoliimus Eloquentiam* quas

ingenio debet orrginem, queeque eruditorum adquiri-

tur confvetudine, quidni klos landemus, qui natura¬

lem promoventj nec non ftudiis atque labore exco-

lont? Sed noflto inprimis heic ©bverfantür _animo,

& qui utilitatem e jus impugnant, & qui artem efie.

Bliam pernegant. Quare, hoc demonftrafo, in illa ^ex-

a&ius

) o ( o*® _i?

aftius indaganda occupabimur. Tam verum eft, quam

quod veriffimum, effe Oratoriam habitum quendam

bene dicendi, quam multa opera, longoque ufu, fibi comparavit Orator, ut poffit, vim fapienter collocan- do naturae in lita _{m, veram promovere} felicitatem, &

fibi aliisque a noxiis cavere plurimis. Artes varie diftinxerunt veteres. Quarum Definita vocatur, quae certis eonftat regulis, ad finem vitae utilem confen-

tientibus atque coexercitatis, quaeque per fe illius vix impos evadit. Indefinita vero, varias ob circumftan- tias, fine faepiflime excidit, quamquam nulla inter- mittatur artificis induftria. Verum omnes tarnen, ge¬

nuinas dico, folidam rerum tra&andarum requirunt

Indolis cognitionem, qua perfpe&a, facilius tutiusque

ad ufum adplicantur humanum. Unde etjam conltat,

artem effe vel contemplativam, utut intelleélu foium continetur, vel aétivam, quae in exercitium feu aétumeft dedu&a. Quis ab eruditione & fenfu hominis tam procul

erit remotus, ut, adfirmante experientia, poffe corporis laboribus confici artes, contendat Eloquentiam, quae ra- tione utitur, effe fpernendam, quin admiretur potius fubli-

mitatem, quippe qusenonexunius, fed plurimarumar-

tium fcientiarumque colligitur cognitione? Nam, ver- ba funt Ciceronis, ex rerum cognitione efflorefcat &"

redundet oratio, quae nifi fubeft, res abOratore per«u

cepta & cognita, inanem quandam habet] elocu-"

tionem & pene puerilem c). Foretque injuftum

tam ardtis illam circumfcribere cancellis, ut fefe non extendat ad quascunque res, quae eiad dicendumfub- jiciuntur. Hinc prono fiuit alveo, quod confumma-

tum, omhique laude cumulatum, Oratorern oporteat multa & varia inftrudtum effe ^rerum fcientia. Et qui-

dem ex Logices praeceptis incumbit ei, haufiffe artem

lapienter disquirendi, ^{ne quas} ad perfvadendum adffruat

C ratio-

) o c $$$?

rationes, deducatque conelufiones* fophismätiBus inr*

pleanturaut in inconvenientibus fubfiftant notioni»

bus. Phyfica imagines flofculosque ei fubrninifira.bitr quibus adfpergatur oratio, non folum ut majori eos,.

;qui audiunt, perfundat voluptate» verum evidentior

.e vadat. In judiciis, ^quie de hominum feret adioni-

bus, ad quas tamen ut plurimum cum in converfatio- mbusr tum aliis in locis, fuum formabit fermonem, hallucinabitur, dum earumy quas Pradicas vocamus difciplinas, caret peritia- Nam, Morali non degu*

ftata, nuilo fieri poteft inodout auditorum rimetur

animos, utque valeat verba ilHs infinnare, & adfe*

dus _movere, cordateque de viriutibus atque vitiis lo- qub In PoKticis non diu muJtumque verfatusf, nefc privatam ^, nec pub&cam, dicenuo, multum procurabit

utilitatem. Quare civilis rationis partem magnam am-

plamque efle arfcificiofem Eioquentiam, ipfe teftatur Ci*

cero d) .* quique Oratoris artem feu facultatem in trir partita, fecundum caufifarum illa genera ,, materie oc- cupari dicit. Nec non Hiftorite ^, Mathefeos ^, ceterosv

que Philofophise haud vulgaris ab ilI ^o requiritur co gnitio. Et quamquam ardiffimurn earum fit connu^

bium, ut una, non fine fumma injuria, poffit ab al^

tera fejungi, gequius ^tamen fore ^% nulli dubitamus ad- ftruere, a Philofopho- Gratoriam, quam ab Oratore Philofophiam tollere ^, ne, a Charybdi nobis ^caventes,

in iliam impingamus Scyllam, ubi res nobis erit curi*

Ulis, qui cum Epieuro Oratoriam nofirarn, pro artifi*-

cio nugaadi, mentiendi falkndique, venditare non e-

rubeficunf, ficque reda iretur ^ad ejus nugas, qui bo*>

nitatem Oratori Pcetaeque denegavit. Thomafio O-

ratores nafci, tion jieri dicenti e} fidem detrahimus nullam, quoar! pateat, illius fuifie mentem , non quod aihii ad Oratoris laudem efficiant ars & exercitatio,

' '

: * fed

W&> ) ^° ( ^{- *&}

fed quod primas deferant nätur&j Horatianum enim

illud _nequaquam vill eft pendendum:

Tu nihil inrim ciices faciesve Mincvca.

Åb ea tarnen quam longiffime recedimus fententia,

ubi amicus trium in No/tro intercluditur requifito-

rum concurfus, qme jufbo fic dilponuntur ordine:

prineipem natura occupat locum, alterum ars, ulti-

mumque exercitatio.

a) De Rloqra. facra tf hum. Jibr. XV. b) Part+

örat. c. fy. c) Deorat. Iib. /. c. 6. d) Libr. I. de

Invent• e) Cautel. cirta 3-uvispr* c* j? /. J.

§.. VII.

Telum, quod in Oratoriam intorquent, falfo per-

foibentes, aliam non effe frequentandam, ^{quam quae}

fola adficitur perfpicuitate, ornatumque i de i reo debe-

re omnern exulare, facile negotio retundet, qui tri- plex illud ^, quod boni conftitui iblet, Oratoris officium, ^.

memoria teneat. Nempe gaudebit bene, prudenter, copiofe & ornate dicendi facultate, ut fimui poffitdo*

cere, commovere atque deleétare. Munus effe No- ftri, dicendo, animos docere audientium , probatione

non eget. Prseterquam enim quod fufcepto jubet fpar-

tx ratio, ut, qui de rebus benedicat, feu, orarxlo, vulgarem excedere ufum veiit haberi, inftrudlus fit

uberiori cognitione, quam vulgus, id ei imponit jus humanitatis, ut imperitos convincat veritatis, quöeSum-

nai Numinis gloriae, mutuaeque infervit (aluti. ^Hane

vero rite non tuebitur provinciam, niii perfpicue, folide, juftoque dicenda proponat ordine. Quantum pgrfpicuitas eurn commendet, non poteil non cuivis

elfe perfvafiiTimum. Diilindam enim non folum ipfe

habebit rerum, de quibus auditores fadurus eil cer- tiores; verum omni, quo fieri poffit modo, intelli¬

genter cum eis fua communicabit animi ienfa. Quo fequitur, ei ab iitiusmodi abllinendum eile verbis,

C 2 qua;

2ö (gj®

qüfe orationl aliquid offundunt obfcuritatis) ner. non fe-

dulo profpiciendurn, ne, inepta illorum conftrudlione,

in idem incklat Vitium. Soliditas ei cordi fit» _opor¬

tet, ne in medium proferat argumenta, five verofimi- iia, fivevera, in quibus ^non dantur ratiocinia, quse ex certis eruta funt principiis, vel veritatibus, prius co-

gnitis, innituntur. Ordinis ^{nec non} tenaciflimus erit,

quo, decenti argumentorum ferie, perficiatur oratio,

& probationis non adfumatur loco ^, quod quasritur, &

contra. Ubi haec tria, (ine impedimento, exfequitur Orator, ei ^{non vertatur} culpae, li auditovibus nulla contingat convidio; fed ipforum ingenii tarditati,

qiiae tum in percipiendis veris furnma deprehenditur.

Hic tarnen finis 5 noftra _nequaquam fententia, omnem füum adfcribit ornatui effedum; tali enim modo, cum iliis paria faceremus, qui vanitati & fraudi obnoxiam

effe obganniunt Eloquentiam; (ed argumentorum pon- deribus eum fas eft metiamur, nam, ut Schraderi ,,verbis utamur, praecipua vis eft convincendi & ^per-

„fvadendi in rationibus, ex ipfa re petitis, non inap- pendicibus a). Alium etjam, huic proximum, fequitur

Orator finem, qui Rhetoribus Perfvafio _nuncupari fö¬

let; eft illa adfenfus, quo opinionem pro certa am-

pleBtmur tognitione by Tota enim die ejusmodi no- bis obverfari veritates, quse noftram prorfus fugiunt perfpicaciam, ^quarumque apodidica, nulla intermifia prudentia, fruftra exfpedatur ratio, ^nemo profedo eft, quem experientia non fatis edocuit. In hoc au- tem cafu aliternon verfatur Orator, quam ut ex ra¬

tionibus, quse verse tantum adparent, probabiles de-

dücat conclufiones, quas, fummum probabilitatis gra- dum nåda» _pro veris venditare _utique licet, quip.

pe quod omni, ut barbare loquar, oppofiti poftibili-

tas deftituitur ratlone. Eandemque etfi hic, ac Phi-

lofopbus,

msar ) o ( v

Iofophus, fequitur veritatem, quamquaro ornato quo- dam, copiofoque dicendi gcnere ad perfvaclendum fit

adcommodata ₅ eodem tarnen non adftringitur rigo*

re,ut ne transverfum quidem unguem, ab ifta ali- quando difcedere pofbt. Ejus enim pro vario loci,

temporis perfonarumque habitu ^, variabit oratio. Et

ne bonus, ^quem intendit, euin fruftretur finis, fum-

mam in eo recondit prudentiam, malitiam vero pror- fus nullam, quod a cogitatis difcrepantem interdum

formet fermonem. Nam eeque foret inconfultum, ac malevolum _v eum propterea traducere, ac fi Iegatistvi-

tio verteretur, quod apud exteros fui diflimulaverint Regis arcana, ne eis fubminiftretur anfa ejus anteca- piendi confilia, patriaeque apertiffima machinandi pe-

ricula. Si vero accideret, accid-ere tarnen dolemus

magis , quam inficiamur, ut dulci quafi veneno de-

linitos in fraudem trahat auditores, id non artificio, fed, ut fupra monuimus, nequiter ^eo abutenti, im-

putetur. Verum enim vero morum quam plurimum in-

terefl: dicentis , fi poterit perfvadere ; virtutum enim,

quas quidem celebrat ipfe ^, experti parum habebitur

fidei. Itaque exemplar eorum fefe exbibebit Orator ^,

qui eile, nifivir bonus, non poteft, in quo non di-<c

cendi modo eximiam facultatem, fed omnes animi,c

virtutes exigimus c). Qui, prseterquam quod fcele-

ris purus, veritatisque eft amantiffimus, prudentia mu-

nitus erit fumma, ut, rationis ftatera fuum exami-

nando fermonem, conciliet fibi animos hominum, &

ad ufus fuos adjungat. Hase eruditione, experientia

aliorum confvetudine, ipfi comparanda eft. Ne quadrata mutentur rotundis, fed ita loquatur Nofter,

ut una intelligafur, & sedificet, Judicium ei ine-

rit muita perpolitum eruditione, ex qua oninis Elo-

quentia crefcat ac fecundetur oportet. Quantum pro-

ficiat

MS® C ©SI> )o

ficht experlentia, vix effc eredibile didu ^, bsec enim*

modo cum folida conjunöa fil meditatione, ex pluri- mis, quaefequenda, qu^eque fugienda fint, adprime dis-

-eemere potefb In argumentisque nan fbfum inve- aieadis eirca rationes, mores & adfedtus dignius fe gerit, fed reiiqtras oration is paites exfequitur lau«

dabiiius. Confvetudinem cum aliis, ut civiii pruden-

tiae, ita noflrss, qu@e ab illa, faltern qua genus, non

differt, opitulari valde, extra dubitationis ^ponitur a»

kam. Vix aotem, ac ne vix quidem fibi de obtento gratulabitur fine, nifi probitati ut auélrici, atque pru-

dentis veluti redlrici, benevolentlarn, modeiiiamque

fbbjungat Illa enim iiquebit, eüm alteri non magis

favere parti, quam cui, in prasfenti, eonfulendum fit.

Quo fit, ut adferrfum faciliime confequatur, nam, ait

Cicero, ei plurimum tribuimus, a quo plurimum di- ligimur d). Hac difcet, quam fit beatum, medium

teuere, ut nee arroganter nimis, nee abjeéle de feipfe

fentiat* etenirn ei, in aura captanda populär!, nefcio,

an quidquam magis oblu&etur.

a) Comment. in Rbeton Arifiot. L I, _{p. f. n.} dl by €fr Schubert, Metaph. p. 2. c. 4. c) Quint*

Infi. örat. I IL t. 2. å) Oßic. Ub. I* c. //.

$. VHL

OratoriK lau dem vel ipfi Momo non difplicituram

Core credimus, cum reiiqua Oratoris, quce in eommo- véndo dele&andoque confiftunt, officia, pro tenuita-

te nofira, adtingimus. Novimus omnes, triftis enim loquitur experientia, homines tanta iaborare fegnitie,

ut a rebus, pnefertim fi vel minimum pariant mole- Ilioe, conficiuncHs aniroum prorfus abftrahant, nifi fti- imilus eis aliunde addatur. Orator itaque optimus eft cenfendus, qui in animis audientium, quemcunque

r es

> o c

fes eauffaque poftulet, dicendo excitare motorn, nee

non fedare, valet. Antiquum Oratorice apucl Groscos Romanosque habitum eontemplantes ⁹ reperimus o

mnem ejus vim in hoc pofitam fuiffe artificio. Quod etjam ne fusque deque habeatur, Bylfingeri monenC verba: plurimus- eft ofus adfeétuum, fortius enim ur¬

gent animum, quam fubinde fieri fölet fine adfe<ffi-'c

bus. Itaque iilos adhibere & licet & expedit, fepe oportet a). Hsec ^ver© ii jufla ^{peragantur rar-}

tione, eximiis inftru&us erit Orator animse dotibtis,

& quidem faeultate illa quae Philofophis Phantafia dW

citur. Hujus, cum memoria conjun&ae,, ope, o b je di imaginem, quod antea ipfe percepit, adeo vivam au- ditoVibus ingenerabif, ut ipforum quoque fenfus iftius-

vel perfedione, vel imperfe&ione* adficiantur. Cum

-autem anima noffra ita (it eomparata, ut, dummodn

ad nosmetipfos refledanuis, femper ad aliquid incli-

netur * vel reelinetur ab aliquopatet ii res adeo

clare diffin&eque repraefentare noverit Orator, ut au- ditoribus nulluni fuperfit dubium, quid bonum^ quid-

que malum fit, rationern eis quoque obtuliffe adpe-

-titus vel averfationis fufficientem» Quoque plura ii-

Iis ob oculos bona vel mala, tanquam rei confedaria,.

ponit, eo vehementiores adpetitus vel averfationes

reddit, fortioresque animi motus elieit, h. ^e. adfeélus,.

qui cum extraordinaria fluid* riervei atque fangvinis

eommotione folent plerumque effe eonnexi. Utrum-

que fte&endum effe adpetitum ^, fcilicet fenfitivum

rationalem, vel utramque averfationem fenfitivam &

rationalem, probe reeordabitur~ Et utriusque quidem

motiva endern exhibentu-r modo, nam neuter vel neu- tra, fine prcevia boni vel mali eognitione, excitari poflunt. In eo tarnen differre> adhibita adtentione,,

tacüe anifuadvertimus* quod feniitivo id videatur bo-

narrt _T

24 ) o (

num, quod fenfibus gratificatur, & non nili ex ob-

fcura & confufa oriatur cognitione. Rationalis autem

femper diftin&am fequitur, quippe ratio nexum exa- minabit rerum, intelle&usque accendet lucem prius,

qmm ad quoddam ample&endum vel detre&andum fe-

fe adplicet voluntas. Verum ^non pauci cupiditatibus

ita funt illaqueati, ut, quamquam ratio eos meiiora doceat, ei tarnen non fubjiciant adpetitum; fed obje¬

cto _, fenfualem tantum adferenti voluptatem, ceu bo-

no, adhaerefcant, ficque deteriora confe&entur. O-

rator itaque fumma erit fapientia ornatus, quo poffit

diltinéle genuinam rerum indolem auditoribus fiftere,

&, ignorantiae nebulis excuflis, eorum impellere ani-

mos aut ad defiderium, ^aut taedium. Tertium O- ratoris officium , nimirum Dele&ationis, cum

prius expofitis plus quam Pyladea jungitur ne-

ceffitudine; nam, unum obeundo eorum, hoc ne-

quaquam omittit. Perfe&io definiri fölet per plurium

in um fine conßnfum. Ejusque cognitionem, five a

priori, fivea pofteriori, fit repetita, voluptatem pa- rere, nemo nefcit. Ornatui tarnen fermonis dupli-

cem illam conciliandi rationem tribuimus. Nam O-

rator eam non folum ingerit animis auditorum, cum

intelle&um veritatis cognitione, & voluntatem defi- derio boni, antea ignoti, tsedioque mali perficit; fed

efficiet _quoque, ut alium fapiant ea leporem, quse pro-

ponenda funt; nam qui libenter audiunt, & magis adtendunt, 8t facilius credunt, plerumque ipfa de- le&atione capiuntur, nonnunquam admiratione aufe-

runtur b> Eftque, au&ore Cicerone, fupellex ora- torise quodammodo in ornamentis, alia _rerum, alia verborum c). Fateor hic fuppeHitari nobis peramplum exfpatiandi campum, in ufu ^cum ceteri ornatus de-

monftrando, tum ejus, qui ex TropisFigurisque red-

undat,

) o ( cg*S£> ₂₅ undat, quippequs;, com pro re adhibeantur nata, ne- fcio _quam mirandam orationi & lucern, & dignitatem,

& efficaciarn, fenerentur: ataliorurn id aceeptum re- ferimus lucubrationibus, quod illa opera fuperfedere

liceaf.

a) In dilucid. Philof\ b) QuintiL Infi,

Or au l. VIII. c. 3. c) De Örat. d) Vid. CL Mag.Le-

verin dijp. de Dignit. ^{ora t or} i ae A. 1741 & _1743. L. Ti¬

den di fp. nuperrime habit, de Nexu parit ^y & ornat. />2 j. IX.

Qua?ftione jam, qualiter demum cunque flt, enu- cleata, Rbetoricen efle artem in Oratore , non nifl

bono viro , ad alteram nos conlerimus enodandam,

ubi ejus utilitas agi fölet. Parciores autem heic eri-

mus, cum, per fe, fatis eluceat veritas. In nemi¬

nem cadit, totam Rempublicam folum adminiftrare;

fed varia plurium curis committenda funt officia. Vix

tarnen ulli demandata profpere fuccedet fun&io, qui

ad hominum animos fe prudenter adplicare nefcit, ^ca- pacitatemque viri, ut dici fölet, fermo prodit, Quo-

modo enim, alios convincendo, adque adfenfum im- pellendo > finem adtingat fuum, five verba in fbnatu,

five in curia, five in concione fint facienda, qui non

perfpeclam habet rationem, argumentorum ponderi-

bus, id, quod utile ducit, conlirmandi, iftamque in¬

trä femetipfum non formavit, ordine julto, apte &

convenienter fua in medium proferendi cogitata? Qui-

que ita barbare loquitur, ut auditores, ad ejus intel- ligendam mentem, interprete indigeant, digniorem fe

reddit, quem fibilis & cachinnis excipiat populus,

quam, in confultando, fequatur atque fufpiciat. Ex

juris legumque confervatione falus pendet publica, ut

D " mali

tö &3> ) o C

mali pcenis adficiantur, praemiisque ornenturboni. Caus-

fidici itaque eft, rem bene cognovifie, eique decen-

ter verba aptare, quo poflit Judicis animum aut ad

tram, odium & indignationen* adverfus reos, aut ad

ftudium innocentium excitare. Probus ipfe erit vir- tutisque amicus. modo fcelerum inhibiturus (it cur- fum. Prudens, nifi, de magnis graviter, deque hu-

milibus fubtiliter dixerit, habeatur vanus &delirus nu-*

gator. Caveat, cum ne ornatior (it oratio, quam oportet, tum, ne prorfus impolita; utrumque enim

faftidient auditorum aures. Gratiam difcupie^ns reti-

nere populi, modeftise adhasrebit. Hsec omnia, ex-

panfis veluti palmis, Eloquentia nobis porrigit, quid*

ni contendamus utilem efle, immo perneceflariam ?

A t inftant obtre&atores, fe innumeris exemplis poffe

firmatum ire, magna illam generi humano importafle

mala & incommoda graviffima. Quos excitavit ne duorum Gracchorum & Saturnini facundia in Repu-

blica Romana tumultus ? Sic Pififtratus Athenienfium libertatem in fervitutem tandem muta vif. Male _pro-

fedto, ajunt, infumeremus ^tempus in inanem verbo*

rum farraginem perdifcendam, gravioribus negledis.

Res fi ita fefe haberet, ambabus illis largiremur ma-

nibus, quod volunt; Eloquentiain vero, fcientiis ^ca-

rentem, indicavimus nullam eflfe. Os eorum impu- dicum & duriflimum reprimere nobis videtur Quin- tilianus, dicendö: etjamfi in utramque partem valent

„arma facundioe, non tarnen eft sequum id haberi ma-

„lum, quo bene uti licet a). Quis illum non rideret, qui militi interdidlum vellet, gladios adhibere, cum eisdem utantur latrönes ? Simfon & tria Philiftceorum

milliafato, una, concefferunt, fupra ^quos procubue-

runt cedesj recufarent ideo omnes inhabitare domos?

obtre-

©C2> ) ° ( »7

obtré&ationi & livori exponitur haec noftra quam fa?»

piflime, at vis tarnen ejus manebit & virtus interne*

rata, Nuiius ordo , nulla conditio, nullum vitas ge*

nus tanto Dei dono caruit unquam, aut carere poteftv Imperatoriae arti auxiliatur ; nam fegnes pavidosque

reddit alacres, ad ultima quasvis adverfus hoftem ten-

tanda. Refradarios imperio tenet, a periculis teme-

rarios deterret. Alexander Magnus tot regionibus

non fuerat potitus, ni nolTet, re id exigente, apta

oratione militum fibi devincire animos. Pyrrhi, Re¬

gis Epirotarum, bellicofi, & fimul rerum humanarum peritiftimi, refponfo pulchrius aut illuftrius EIq-,

quentias viribus vix tribui potuit elogium ; falTus enim eft, plures urbes Cineae facundia, quam fuis armis, efie

fubadas b). Sed quid externis immorer, cum pluri-

ma fint, eaque domeftica* teftimonia. Sufficit, Re¬

gem memorias Gloriofiflimum, GUSTAVUM I. no¬

minale, qui, unica tantuni oratione, Dalekarlos adeo

commovit, ut fierent paratiflimi ad fuos relinquen-

dos penates, &, illo Duce Socioque, pro Danorum jugo a cervicibus dejiciendo, fummum adirent difcrimen»

Oeconomia privata difficultatibus, baud leviflimis, ob-

noxia eft; Eloquentia tarnen noftra bonum atque pruden-r

tern patremfamilias plurimis levat. Ejus quidem ulum

in civili admittunt republica; in Ecclefiaftica vero pernegant. Quis autem facro, merito, fuccenfet Ora-

tori, fi, in Divinas laudes, expolitam & compofitifli-

mam fundat orationem? Numne ei incumbat defides excitare, errantes corrigere, ferventes magis ^accen-

dere; Ted quo, quoefo, fucceflu, fi bene dicendi prae- fidiis deftituatur ? In fenfu Iitterarum facrarum eruen- do non poteft non hallucinari faepius. Nam chara-

derem dicendi, quem , pro diverfitate argumenti, ad-

fedus

1-8 Wtå) ) o (

fedtus ingeniique ufurparunt fcriptores, dignofcere ^ne- quit, & propriani a figurata difcernere orationem.

Üb de id inter imperitos irrepfit _{Vitium, tefte} Augu- ftinoj quod, fi animum occupaverit alicujus erroris o-

pinio, quidquid aliter adferuerit feriptura, figuratum

arbitrentur d). Nec ^ornnes denique indagare potefi:

nidos, ubi latent res ipfae* quibus refpondeant fimili-

tudines. Quid, quod veram defenfitaturus religio«

nem infeftas, ac venenatas, hsereticorum fagittas retun- dere non fuftinet.

a) Infi. orau Libr. II. c. id. b) Cfr. Plutarch. in

pyrrho. c) Cfr. Differt. de Necesßt. Eloqu. in Cathedra Écclefiaflica habit, ₁₇₄₁ Cf 1742. d) Libr. III.c. 10.

Colophonem priusquam Diflertatiunculse huicimpo-

namus, noftrurn quidem fuifiet, fatemur, varios at- q.ue eximios Poéfeos praedicare ufus^ ^cum autem tam

propinqua Oratoriam contingat cognatione, ut eodem

fere clypeo, contra iniquos ofores, pofiit _{protegi, id}

miflum facimus, & verba adferimus Celeberr. Bud-

,,dei: Statuo, inquit, Poéfin, fi rite & caute exercea-

^tur, nec rejiciendam aut damnandam, nec fuo loco,

quem ha&enus in orbe erudito obtinuit, deturban-

„fiam eflfe 5 afi, fi libidinis faltem, aut amfcitionis, aut

^,petulantise fit inftrumentum, fatius longe efiet, ,,hanc artem ignorare penitus, quam ^, ea,

,5&fe, & alios, mifere perdere^).

a) De Cultur. Ingen. §, /2. Cfr. difp. de U/u Poe- feos Ugjal. habit. 17j g & de Pr&ftantia Poe/, hab. _174(0.

§. X.

TANTUM.

) o (