Dissertatio philosophica de caussis moralibus diversæ scientiarum moralium culturæ, cujus partem priorem, venia ampl. fac. philos. Ups. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu exhibet Olavus Hultin, Sudermannus. In aud. Gust. maj. d. XXIX Martii MDCCLX

VJ

CAUSSIS

MORÄLIBUS

SCIENTIARUM

MORALIUM

Cujus PARTEM PRIOREM,

VENIA AMPI. FAC. PH1L0S. UPS.

PRACSIDE

Mm.

DANIEL.

B0É7HI0,

ετη. et polit. prof. reg. et ord.

PRO GRADU

EXHIBET

OLAVUS

_HULTIN,

stdermannus.

IN AUD. GUST. _{MAJ. D. XXIX MARTII MDCCLXXXVIII.}

UPSALIiE,

tn

s.-am r-.am m.-tem

SXTMMJEi JTXDJEJ

_T7ÄO,

regis regnique sviogotrici

SENATORI,

nec no ν '

omniüm regiorum orpinum

COMMENDATORI et SUPREMO

THESAURARIO,

illustrissimo _{atqub excellentissimo}

XlXSMϊο

_BJLslosrx9

wmro

FRED.

WILH.

E.ID

DER

_STOLPE»

M^CENATI

_SUMMO,

DE CAUSSIS MORALIBUS DIVERSiE SCIENTIARUM MORALIUM CULTUR^. $. I.

Scientias

&

artes

egregia

femper humano generi

ea-ruindem _{apud gentem quamdam, cui femel}

_fa¬

miliäre faftum _{eft, posfe languefcere ac filere, haud} facile _{crederes, nifi Scientiarum & artium hiftoria}

idem evinceret. Haec autem docet, communem

Sci-entiis _{atque artibus cum aiiis humanis rebus}

_fuisfe

fortem, continuam loqnor vicisfitudinem. Populi

/1-fiatici Sc Africani primi quidem , tarn inftitutis

mo-rum legibusque, _quam tirociniis Scientiarum

Sc

tium, inclaruerunt; fed ultra initia cognitionis huma¬

nas eos procesfisfe, vix fufpicandum. illorum

vefti-giis inftitere

Grteci, idque

fuccesfu,

nihil

fere

eruditionis _{Philofophicas iit, ad quod ipii fefe animo}

& _{cogitatione non converterint. Hi praeceptores}

ele-gantioribus

fcientiis,

difcipulis

fapientiae

excitarunt, ut ne ulla quidem celebris

Philoiopho-rum fecta in Graecia fuerit, _{quae non} Romae fuos

habuerit adfeclas. At civitatibus harum _gentium va-rio tumultuum _{genere dilaceratis libertateque}

praeci-fa, ftudia ibidem frigefcere Sc a vetere iua gloria

de-4 De Causjis Moralihus

defcifcere _{cceperunt. Scientiae enim asfidua induftria}

amplius coli non potuerunt, _{poftquam gravisfima} difcrimina, _{quibus publica Talus eft fracta} , omnem

civium animum _{quaii abforpierunt; &}

quantulum-cnmque adhuc fuperesie poterat _{priftinae cognitionis,} id omne in exilium a&um _{eft, truculenta barbaro¬} rum turba irruente. _{Scientias non minus}

quam

lin-guam aetas quaedam ferrea tandem pervaiit. _Impe¬

rium Orientale _{poftea quidem ad}

tempus Muiis

fa-vit _{iisque jam profugis afylum praebuit; ied}

,

cultu-ra earumdem _{ingenio populi, ut ita dicam}

,

exful-tanti ac fervido _{cemperata, non folum}

degenerant ab

antiquorum Graecorum atque Romanorum praeceptis,

verum etiam Neo-Flatonicorum _{iomniis, abftrufis}

de-lirationibus _{horridaque iuperftitione conipurcantur.}

In _{Imperio rurfus Occidentali vel hae}

quoque imagi-liariae Scientiae erant _{ignotae & omnia}

ubique tetris obfcurata tenebris. Sacerdotes fere foli _{fuerunt, qui}

artem _{legendi fcribendique calluerunt;}

Ted quoniam

iftorum cur<e & meditationes _{nihil aliud}

intendebant,

quam ut _{utilia quaevis celarent vericatemque} perver-terent, Scientiarum lumen non _{potuit non minui ac}

tandem deficere. Nemo tarnen inde _putet, erudi-tionem iacerdotum in _{genere fuisie inhgnem ac}

fub-limem. _{Suprema enim illorum cognitio in eo}

poiita fuit, ut _{hymnos memoriter} canere _{Muiicamque fic}

di&am choralem _{dirigere posient. Quam ob}

rem,

praeter chronica _{fabeilasque commentitias de geftis}

ianctorum, paucos , immo nullos , ingenii iui fetus

involu-diverße Scientiarum Moralium cultura. 5

tis _{caligine , Sacc. demum XI crasfisfimae iflse}

tene-brae _{aliquantultim evanefcere cceperunt · nam}

Philo-fophia illa, quse Scholaftica communiter appellatur,

hoc tempore in lucem prodiit ac mira, fequentibus

■aevis, _{cepit incrementa. A medio} tarnen iaeculi XV,

arte Typographica _{inventa &} urbe Conftantinopoli

expugnata, in primis numeranda eft artium ac fcien-tiarum in _{Europa renafcentium aera. Neque} exo-ptaca illa Religionis Reformatio, qux Sa?c. XVI

in-gruit, minimum habuit momentum ad fiudia

littera-rum _promovenda

, pradertim intra Proteftantiurn

ec-clefiam; quid? quod inde longe certior & aceuratior.

docendi _{difcendique methodus eft introduda &}

o-mnes fere Scientiae _{Philofophicar cito citius}

praeftan-tisfimis inventis _{rerumque indagationibus funt}

col-luftratse.

$■ II·

Qua? in _{praecedenti §. breviter}

_disferuimus

_de

vario Mufarum cultu variis _{temporibus, fufficiant} forfitan _{oilendere, quam diverfa & mutabilis fit} ea-rumdem conditio in terris, Verba lllufir.

Boling-broke vera funt: Arts and fciences _{grcro np\}

flou-ri/h, decay, die and return again

£<fc.

Omnis

ae-vi hiftoria idem _{comprobat. Multae praeterea in} Sci-entiis evenire _{potuerunt mUtationes, quae ab}

anna-lium _{fcriptoribus negleBae , pofieris non}

_funt

tradi-tae. _{Utcumque res feie habet, nihilo minus}

nobis

variatam Scientiarum corfiderantibus faciem, tarn

a-A _{3 pud}

β De _{Causßs Moralibus}

pud unam _eamdemque gentem , quam apud

diver-fas, plurimae occurrunt hujusmodi mutationum

caus-fae, quae tarnen duplicis potisiimum generis esie vi-dentur, nimirum _{Phyficce, quae fundantur natura &}

ordine rerum a Summo Numine conftituto

, neque

in ullis mortalium fa&is fui rationem _{habent, & Mo»}

rales, quae ex humanis inftitutis pendent vel (altem

ipiis intervenientibus commutatae funt. Ad illas re·

ferre folent _{Philofophi naturalem hominum} disfimili-tudinem ratione _{ingenii ac facultatum animse & cor¬}

poris, nec non diverfas cceli & _{regionum qualitates,}

quae majorem vel minorem habitatoribus _praebent

occaiionem, facultates fuas exercendi: Nature in _fo¬

rne climates, _{inquit Celeb. Dunbar, like}

an

overindul-gent parent enervates the genius of her _{children, by}

gratifying at once their moß extravagant demands. b)

Ad bas vero _{pertinet dispar Regiminis Politici ac}

Religionis forma. Profe&o nimis _{longum foret, in}

praefenti libelio, de variis _{cujuslibet Scientiae facis}

ίϊ-gillatim facere mentionem, atque tarn Phyiicarum,

quam Moralium causfarurn effetlus in ftudia

littera-rum _{promovenda vel impedienda}

disquirere. Mens

igitur nobis eft, heic tantummodo earum Scientiarum

exponere progresfus, _{quae veris humanas rationis}

principiis fundatae doStrinam jurium atque officiorum

enodant & ad Moralem _{Civilemque hominis indolem}

illuftrandam & _{dirigendam maxime direkte}

condu-cunt, Scientias _{puta Morales. Neque}

tarnen noftri

€rit _{propoiiti, fingulas diverfae harum Scientiarum}

cul-tu.

diverße Scientiarum Moralium culturrt. 7

turae causfas _{cujus demum cumque generis}

commemo-rare , Ted folummodo Morales & quidem externas,

quae a certis humanis fa&is & legibus, tam refpe&u

Regiminis, quam Religionis conditis, ortae aut

impe-diunt aut _{promovent earumdem difciplinarum} ftudi-um. _{Argumento fic opufculi explicato, in priore}

ipfius parte proponere conftituimus, quos & quales effectus in Scientias Morales colendas _producat di-verfa _{Regiminis Politici forma. Id}

, quod nunc mi-tiori Tuo B. L. examini deferimus.

§· HL

Quamaam Seiende Morales haud minus, ac

Phy-fica>, felicitati generis humani promovendae inferviunt,

tarnen _{femper in illis tardiores, quam in bis, fafti}

funt _{progresfus. Causfa hujus rei minime exigua}

latet _{quidem in ipfa natura atque indole harum di¬}

fciplinarum , quoniam Scientiae Phyficae & prius &

clarius utilitate fua feie commendare _{videntur, quam}

Morales, quae non niii indirekte necesfitatibus

homi-num individualibus _{fubferviunt; fed forte longe ma¬}

jor quaerenda eft ratio hujus inaequalis fuccesfus in

externis illis _{circumftantiis, quae Scientiis Moralibus}

iaepisfime remoram fecerunt ac cultui earumdem

ob-ftiterunt. Scientiae enim _{apud gentem quamdam} fo-vendae & excolendae non fufficit, _nt falutifera fit &

utilis , verum etiam, ut quisque privatorum

homi-num , qui gentem illam conftituunt, fua magni

in-teresfe _{putet, eamdem omni ftudio perfici nec non}

cultores _{ipfius praemiis atque honoribus ornari. In}

Regimine itaque abfoluto, fi Princeps nulla

S De Causfis Moralibus

tum fuarum frena _{agnofcat & dominatio illiiis unice}

fundata fit imbeciilitate & _{ignorantia iubditorum,} fieri non _{poteft, quin utilitas publica ad privatum}

Imperantis emolumentum ita conformerar, ut neque

commoda _{quaedam externa, neque civium plaufus}

incitamenta esfe _{queant ftudii Scientiarum Moralium.} Si enim _{Defpota, qui civitatem, cui imperat , baud} aliter confiderat, ac posfesfionem, _{quam temere &}

pro lübitu , absque omni regularum quarumdam &

publica falutis reipe&u, posfit collocare, hominum

ingenia , ad prscepta moralia rite explicanda, dirigi

fineret, mox eo ipfo fundamenta _{immoderats fuae}

potentiie, qua totus ndet,

fuffoderet.

iubditi _{jura & officia fua cognofcerent, fummum}

Im-perantem certis humanitatis adftringerent regulis

at-que acerbisfimi fervitutis jugi impatientes ipfum re¬

gimen, omnibus iolutum legibus, irent everfum. De-fpotico igitur imp.erio proprium efi:, ut omnes illse

diiciplinas, quae cognitioni jurium humani generis

conducunt, _opprimantur, aut omnino non exfiftant.

Cceca illa obedientia , quam requirit hoc imperium,

fupponit ignorantiam, tam a parte Principis, quam

a _parte iubditorum. _{Quemadmodum enim Ille non}

nifi ea, _{quse repentinae morofitatis impetus animo}

in-ftillaverit, _{imperare novit, ita quoque bi, omnes}

Imperantis nutus unice intueri & _quscumque

volue-rit ac _{jusierit, continuo exfequi}

coguntur. Omnis

veri moralis _inquifitio

, fi vel in exordio regiminis

Pefpotici potuisiet inftitui , periculofa evadit & tan¬

dem , inveterafcente iniqua regiminis forma, haud

pos-dwerfie Scientiarum Moralium culturce. 9

posfibilis. Virtutcs, ίΐ qua; heic obtineant, non funt

niii confe&aria metus _{fervilis, c) atque in}

domefti-corum _{quorumdam officiorum obfervatione verfantur.}

Nullae fere aliae affciones _{juftse, asquae & honeftae}

ha-bentur, quam quae Deipotas utiles & gratae funt, ac

propterea etiam illis, pro utilitate vel dele&atione, quam inde percipit Impsrans, ftatuitur pretium. Si

Γ on α _{plus de con/ideration, inquit Helvetius, ä}

Ispa-han ou d Conftantinople _{pour ΐ eunuque, ·— que pour}

/' homme de _{merite; c* efl, qii en ces pays on ?ΐ α}

nul inte}et ά* _éftimer les _{grands bommes. d)}

Educa-tio , quas alioquin Moralem hominis cognitionem

ap-plicac ad privatorum hominum vicse inftitutionem &

in eo _{potisfimnm vim fuam exercet, ut cives fingat}

fapiences, prudentes ac moratos, in funefla, de qua

loquimur, regiminis forma, vix aliud eil, quam

ar-tificium facultates animas veterno _{fopiendi juvenesque}

animos ad fervitutem _{aptos reddendi. Objeftum} e-nim edncacionis , fi quod heic reipfa ponendum fit,

haud _fcio, an _präster fimplicia quardam Religionis

dog-mata & ceconomiae _{privatas prascepta, in ulla alia}

re _{confiflat, quam ut effrenatis Principis defideriis}

fatis fiat. _{Quam lubrica vero & inftabilis fit}

ejus-modi _{educatio, vel indc patet, quod vix unum}

eum-demque hominem, muko minus diverfos, per totum

vitae fuae _{curriculum, eodem ferri defideriorum}

im-B

pe-c) Les coutut/ies un peuple _{ejclave Jont une partie de}

fa Jervitude; celles d" un peuple libre font une partie de fa

liberté. De Γ _{Efprit des Loix, Iivr XIX. chap. 27.}

les fecuritatem & vitae & rerum, nee non liberum exercicium omnium _{jurium, quae ad falutem}

hörni-nurn promovendam necesfaria funt,

inculcant

fed

Defpoticum imperium his omnibus repugnat.

Liber¬

ias _{& iecuritas perfonarum aeque abiolute}

pendent

arbitrio _{Imperantis ac jus in res proprium fen}

_domi¬

Impe-rans cum civibus, _civesque alii _cum aliis debent

con-jungi, heic notum eft. Familiae iegreges vivunt

&

diftin&as efficiunt _{focietates, quarum unaquaeqne}

ie-paratim fuis privatis infervit commodis,

idque

iine

omni _refpe&u

_felicitatis

_{ad Im·}

perantem attinet, neque is

fenfum iive cognitionem

publica; ialutis curat, nam

lafcivo feminarum choro

quotidie immiftus regni iui datum prorius ignorat.

Tranquillitas illa, qux

heic obtinet,

inftar otii,

quo captivus morte

damnatus

fruitur

in

dum

capitis fupplicium praeftolatur. e)

Subditi

ejus-dem _{juris ac bruta & praeter inftin£tum}

_humanitatis

atque iervilem obligationem

obediendi &

focialis

indicia. Amor, quo in patriam ducuntur,

adeo

te-nuis _{confpicitur, ut merito comparari posfit cum ea}

coniuetudine, quae continet animalia ratione careptia inträ illas _{regiones, quibus nata funt atque}

_pafcum

tur. Bona & commoda, _quae cives percipiunt _ex

e) Du contra£l focial ( Rousfeau) livr I. chap. 4. On vit _{tranquille ausfi dans les cacbots; en eft - ce asfezpourr}

diverfce Screntiarum Moralimn calturtf. π focietate , in qua vitam agunt, ntpote nulla vel

ni-mium _{quantum circurnfcripta, eos minime incitare va¬}

lenπ ad _{egregia &}

reipubficie

nora. _Neque intelle&um, _{neque voluntatem}

perfi-ciunt; fru&us enim quosdam cognitionis illius, quas

posfec comparari, nemo faeile novit; mala vero

gra-visiima, quae ftudium hocce icientiarum importet,

o-mnes _{praefentiunt. Si denique ab extero quodam}

hofte bello lacesiiti _{ftierint, eo minus animum, Ve¬}

ra conftantia ac virtute _{munitum, in patriae}

defeniio-nem, adhibent, nifi armis fundata _{Religio vel alias}

praejudicatae opiniones ilimulos quosdam fortitudinis

ipiis addiderint, quod domiti ac fub alienae gentis

Imperium redafti, perparum omnino ex juribus iuis

civilibus iint defideraturi.

_/)

quseri-mus tam Socrates & Cicerones, _{quam Thrafubulos}

& Fabios in regno Mogolis ac Turciae. De ceteror

ii _{quando homines, fub imperio Defpotico &}

abfo-l'uto conflitutiiludia & _{cogitationes iuas conferrent} in veritates Morales _{indagandas, hoc tarnen numquam} facere _{posfent ea animi moderatione, qua iinceris}

ve-ri

_{inveftigatoribus}

äffe fluum motu in meditando ruerent.

Quemadmo-dum enim iumma fervitus crebras excitat _feditiones,

iic etiam _{is, qui hominum jura defendere vellet con¬}

tra _{ejusmodi crudelem vim atque oppresiionem , fa¬}

eile in illud _{prolaberetur extremum, quo omnis}

io-cialis ordo disturbaretur. _{Scyllam evitaturus in}

Cha-rybdim incideret. Seditiofa feripta, quem demum

B 2 cun>

/) — — quid refert mea,

12 De _{Causßs Moralilus}

cumque Magiftratum Politicum cavillantia, fepius confi-ciuntur a _civibus, abfoluro imperio _{fubje&is, quam ab} iis, _{qui libertäre fua} utuntur. Dum contra fortiores

nul-libi exftitere _{regiminis abfoluti fautores , quam inter} po-pulum licentia & anarchia exfultantem. Exemplo nobis iit _{Hobbefius, Defpotici imperii vehementisiimus vindex,} qui librum de Ctve fuumque Leviatban fcripiir eo tempo¬

re,quotumultibus anarchicis _{Anglia gravisiime} erat vexata.

§. IV.

Si _{fevvitus captivam quaii ducit animam omnemque}

ipfius ardorem ac nifum exftinguit, libertas contra

homi-num facultates mirifice incendit atque _{corroborat. g) En}

itaque causfam, cur Scientiae Humante, prsefertim

Mora-les, nullibi _{magis floreant,} quam in civitatibus , quibus

libertäre fua uti _{contingit. Per libertatem heic loci}

intel-ligimus non tarn Republicanam illam, quiE jura civium

a-deo extendit, ut _{unumquodque civitatis membrum}

red-dat _{partieeps ipiius regiminis atque admimürationis}

Rei-publicae , prout conditio, munus & dignitas, quam

quis-que civium tenet , ac poteftas, qua florem ac falutem ci¬

vitatis _{promovere valet, permirrere poteft; quin potius}

Civilem, quae cum quoliber _legitimo ac bene inilituto im¬ perio haud nequit conüftere & in eo _praeeipue

contine-tur, ut cuique civium jus tribuat, absque _{omni coaitione}

vires & facultates fuas _{exercendi, nec non omnia,} quae felicitati & commoditati _{reliquorum civium non} repu-gnant, g) Ode ofver Själens flyr ka:

O Frihet! till _{hvad-höjd har du ej fjålar drifvir!}

Ur dvalans mörka famn de _{ikynda vid din roil,}

Dn fnillen åt Athén, år _{Sparta hjeltar gitvir:}

£n o_{förgänglig kraft de}

fugat vid ditt broft.

Hvad vacker _{ej for adel låga}

Det kara _{ljud; for Frihet!}

Foiterbygd!

Hvad kunna ej de hjertan våga,

diver_{fe Scientiarum Movalium cnlturce. 13} gnantj faciendi vel omitrendi , legibus modo, quae falu-tem _{publicam cuftodiunt, convementer fiat. Hac} ratio-ne Scientiae Morales non posfunt _{non omni diligentia}

excoli, quid? quod in honore habentur Sc tantum abeft,

ut hic honor fallaci ritu vel levi _{quadam confuetudine} nitaturj ut potius ipfa Scientiarum utilitate fultus chara»

&erem _{quafi Sc indicium nationis liberae conftituat. Quo}

magis enim de juribus atque cfficiis fuis cives

edocen-tur, eo fortius commoda virium fuarum conjun&arum

fentiunt ac proinde _tam publiete, _{quam privatas,}

felici-tati maximo nifu ftndere _{numquam intermittunt.} Prin-ceps, penes quem fumma civitatis liberae refidet poteftas, haud _{ignorans, omnia fua fa£ta, eficacisftme valere ad}

ccgitationes Sc mores civium formandos , in id unice

la-borat, ut non modo exemplo, verum etiam jufta opum atque honorum diftributione, omnes, qui Scientiarum Sc

artium ftudio _{dele£lantur, ad falutem publicam} promo-vendam exhortetur. De _{gloria ac felicitate Reipublicae} follicitus haud _{negligit, fapientes Sc probos munerum} pu-blicorum adminiftratores _{eligere. Iis, qui fola manuum} dexteritate _{pollent, neutiquam ejusmodi defert munera,} quse aciem ingenii & judicii requirunt. Semper homines aptos Sc bene de Republica meriros praemiis atque

hono-ribus ornat. _{Quo fa<fto} honefta cives _{inter excitatur}

aemu-latio, fincerum patriae amorem Sc voluntariam legibus o-bedientiam _{publice praeftandi. Ad haec quoque accedit,} quod Imperans intentis oculis obferver privatam civium

vitam _{atque omnia inde expellat, quae bonos mores}

cor-rumpere posfint, ut virtus regnet, Vitium exulet. Et quis

eft, qui non fciat, liberam ac moratam gentem ad

civi-tatem _{opulentam, fiorentem} Sc ftabilem formandam

mul-to esfe _{aptiorem populo} fervitute Sc vitiis domiro. In

Ii-bera civitate bonus Sc Candidus civis, quae aliis praecepta dare _{cupit de iis, quae communi faluti inferviunt, neque}

Im-ΛX-.U ΛλΪ-* t-»λ η» Ο </ΐ «-* JΤΤί«Ο4<nrL

14 Causfis MoraMus åtverfa Scientiar. Moral, cultuvß.

Imperantis odium, neque futilium homuncionum convicia

timet; nam cuique civium liberum eft cogitationes fuas

converrere ad iludia & _{negotia generi humano} profutura.

Er hanc ob rem in omnibus civium cogirationibus, di£lis

δί fa£tis amoena liberras &-benevolus _{erga patriam} adie£lus

elucer. _{Neque, rali modo civitate conilituta, Principi}

um-quam deerint bona coniilia, quae, fan£la δί integra fide, data _{Ipii aperiant, quid RespubJica requirat, δί adminicula} felicitari civium, tarn _{phyficae δί} morali, quam politicae

promovendse, certisiime infervitura praebeant. Vides itaque

rationem, cur ne ulla quidem adhuc exiliterir libera

na-tio, quae patriae fuae florem δί gloriam Tusque deque

ha-buerit. Intuere Graecos δί Romanos, libertate nondum penitus fublata; clara, ut opinor, virtutum Politicarum

exempla inter illos facile reperies. Sint igitur regnorum Orientalium _{Defporae Toli Scientiarum Moralium ofores,}

fer.visque imperent; quod Γι extremam civibus fuis extor· queant Tubje&ione'm, haud raro etiam funeftisfimis

obno-xii funt feditionibus. De _{juribus atque officiis fuis edo£li}

cives _{probe quidem perfpiciunt, nullum umquam}

homi-nibus _{gravius malum posfe inferri, quam Γι libertas}

lo-quendi, audiendique, inaeilimabile humanae naturae

bo-num, ipiis eripiatur; Ted tsmen Tubinde optime norunr,

hanc libertärem in ilatu civili certis _{legibus csTe tempe·}

randam , ut procul abiinr omnia Tcripta δί inilituta, bo¬

ns moribus, _{Imperii conilitutioni ac} Religioni perniciora.

Quum vero omnibus & iingulis liberae civitatis membris

turte üt _{parriae fplendor δί gloria, tota ipTorum cogitandi}

vis eo _{quoque Tpe£lat, ut fundamenta, quibus publica Ta¬}

lus eil _{Tuperftrucla, ilabiliantur atque immota perfiflant.} Non _{itaque timendum, ne obices iilae, quae malevolorum} bominum technis & machinationibus iunt _pofitae, cohi-beant Scientiarum Moralium culturam _{j nam qui heic}

o-ptime Philofophari ciidicit, optimus quoque eil civis