Observationes ad originem et indolem vindictæ cupidinis illustrandam, quas, venia ampliss. fac. phil. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu proponit stipend. Nessel. Laur. Fred. Kihlman, Vestmannus. In audit. Gust. maj. d. XIX. Martii MDCCLXXXVIII. H

Η! ■ D. D. OBSEREATJONES AD ORIGINEM et INDOLEM VINDICTA CUPIDINIS

ILLUSTRANDAM,

QtTAS,

VENIA AMPL1SS. FAC. FH1U

PR^SIDE

AU

_DANIEL

BOET

_Η10,

ETHv ET POLIT. prof. REG. ET ORD.

PRO GRADV

PROPONIT

Stipend. Nes/el,

LAUR. FRED. _KIHLMAN,

VESTMANNUS.

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. D. XIX. MARTH MDCCLXXXVIir.} Horis A, M. So litis,

fåmrins. under det att: besreo och beerår

«h-VIRO

PI.URTMUM RF.VER EN UO atqub PR^CLARISSIMO

DOMINO MAGISTRO

ERICO

HARTV1CH

PASTORI in KNUTBYet FARINGE MERITISSIMO

COGNATO et PATRONO OPTIMO

j

ucubrationes hafce

Academicas

in

tesferam pi<e

& venerabundß _{mentis, ob pliira favoris}

documen-ta^ conftcratas voluit, debuit..

$

LAUR. FRED. RIKEMAN»

observationes

ad

or i gl

ν

em

et

indolem vindictJE

cup1dinis

illustrandam,

«frgLX"

$. t

Iniitam

_{que edocet experientia,}

esie

mortalium animis, propria

_{fe fuaque tuendi cupidi-}

unumquem-nem, _{quse contra} hominum vim &

funefta

coniilia

armata in licitum fe _ipfum defendendi jus _{eo usque}

abit, quo eodem fine detrimento publicac rei uti· mur; & ii communis forfan requirat fecuritas cum

obligatione conjungitur, quas intempeftivam juris fui remisiionem _{improbat. Fieri non potcft, ut ea,} quae noxia nobis aliisque hominibus, quibuscum ad fenfus noftros _{conjungendos natura nos diipoiuit,} es-fe videmus, evitare & removere non ftudeamus ea-qne adminicula ad fecuritatem noftram aliorumque tuendam non adhibeamus _quse diveria _rerum noxi-arum indoles _{requirit. Aliis remediis ad pericula,}

quae a rebus mechanica necesiitate agentibus metui-mus, prsecavenda & _{fuperanda utimur, aliis} vero in

mnnsr. under det att beeren neb bee-Sr nnd\^5ndicrf cmfcinro»

4 Objevvationes cid Originem i? Indolem

diTcrimen rerum noftrarum a causfis confilio & Vo¬

lontäte _{agentibus addu&i ad idem evitandum & ne}

fepios recurrat prohibendum _adhibemus. Hsec

di-verfa rerum noxiarum _{indoles, quse diverfam nos} noftraque tuendi rationem pofcunt, a nemine

mor-talium, _{qualicunqiie fuarum faculcatum fuaeque ab}

aliis rebus diverfas natur® conicientia _gaudente, pe-nitus _{ignorari nequit, fed omnium animis invicis}

quaii a rerum conftanti indole infinuata, alium a

damno cafu vel mechanica necesfitate nobis illato

movet animi _{fenfum, allom iterum a noxa ab}

ho-minum inimico nobis coniilio _{derivanda, adeo ut do¬} lor ab altera hac causfa excitatus cum odio &

do-teflatione _{conjungatur & ad vindiäam non tantum}

ut damnum _{refarciatur, (ed etiam, ut medela pericu·}

Ii, in quo ialutem noftram verfari ab hominum

vio-ientia & _{pravis coniiliis deprehendimus, adferatur,} impellit. Oritur itaque vindi£be cupido a ienfu do-loris per damnum ab hominibus nobis illatum

exci-tato & contra noxios illius au&ores _{armato, ut} quan-tum fieri _{poteft & damni compenfatio obtineatur &} iecuritas in _{pofterum tuta reddatur. Inter affe&us} mixtos hane animi commotionem referre folent Phi-lofophi, quando cum fpe iibimet fatisfaciendi

con-jungitur, ita tarnen ut _ingrati fenfus prasponderanti

vi animus eidem _{indulgens femper crucietur. In in·}

gratum _{funeftumque hunc}

affeäum

_{eo pronior} ru-it humana _{mens, quo ftatum fiium refpe&u aliorum}

hominum _{magis precarium animadverterit, & quo}

ma-Vin diärt _{cupidinis lUußr andam. 5}

magis incertum atque anceps fuerit, non tantum an

juribus fuis, fed etiam an defideriorum objehb's, quae

vei hand iine _{injuria aliorum hominum magni facit,}

tuto friii _propter hominum vim lieeat. Cum _vero

vindiQae _{cupido hominum, quorum animos tenet,}

tranquiiiitati inimica toti qucque huniano generi

per-niciöfos & _{peftiferos non poilit non ferre}

_fruQus,

operas pretium esfe duxi, eandern a veris

fuis

caus-iis deducfcam brevi commentatione ita illuftrare, ut

8c viam _{inaicarem, qua unusquisque mortalium prae«} caveret, ne fua culpa in illam incidat, & anfam

da-rem _{publica illa} remedia inveniendi, quibus

frequen-tior ialtim _{praecluderetur occaiio}

_funefto

_huic

affe-£tui _indulgendi.

§. Injurium humanas esfe arbitramur naturae,

fta-tum hominum ante inftitutionem focietatum civilium

cum Hobbesio bellum fuisfe omnium in omnes,

con-tendere, negare tarnen non posfumus, quin, ubi

propriis quilibet viribus

relitfus injurias fibi illa

tas

& inferendas _{propulfaret, incerta & precaria} evade-ret hominum conditio, _praecipue poflquam au&is vitae necesfitatibus _{atque defideriorum alimentis}

no-cendi occaiiones & causfae _{frequentiores fubortae}

fue-rint. Ab hac _{primaevae humanas focietatis}

conditio-ne derivamus causfas, _cur vindi£be cupido inter _gern

tes rudiores tam _{frequens occurrat eaque}

haud

_raro vehementia agat, ut non tantum in

horrendam 8c

*Γ®mrinir. nnrifti* dpt nff: hpcrfW» nrh hp>ix®r nnr?xr*nriicrfc„οη^σι al·*»

6 _{Obfervationes ad Qriginem ξ/ Indolent}

t

immanem credulitatem cceca _ruat, Ted ii forfan _vi¬ ribus iibi fatisfaciendi femel fruitrata fueric, disiimu-lante memoria _{fervetur, atque, ii occaiio ferat, poit}

longius temporis intervallum ea violentia erumpat, ut innocLiis unacum _noxiis, ii _{quodam vinculo} eos-dem unire _{potuerit mens impotenti vindiftae}

cupidi-ne _{agitata, certam perniciem adferat. Qui (ic}

metu

impendentis periculi ab aliorum hominum inimicis

coniiliis _{faepius renovato exagitatur vindiftae affeftus,}

eo minus in _{precario hoc primaevas focietatis ilatu}

cohibebatur, quo potius in certitudine ultionis

pri-vatae omnem _{communis fecuritatis fpem pofuerint}

ho-mines. Unde moribus _{legibusque confvetudinariis}

non modo non _{improbabatur, Ted haud aliter ac}

unicuique injunftum officium commendabatur, ne

vindictam _{effiigere quis valeret. Teftantur hoc} an-tiqua omnium gentium monumenta, quae inter no»

minare _{fufficiat, ulcifcendi obligationem haereditatis}

jure a parentibus in liberos & cognatos derivatam, Vigarf yocarunc, inter _{majores noftros viguisie.} Prae-fens non fert _{occaiio, ut gradus defcribamus,}

per

quos ad oboiitionem _{ultionis privatae progresfe fuere}

gentes, fecuritatis fuae curam Legibus _atque

Magi-ftratuum fidei committendo. Sufficiat _nominasfe,

hti-manitati amica _{illa praecepta a moratioribus gentibus}

Λ agnita, quae vindictam privatam illiusque cupidinem

omnino _{profcribunt, non excogitari multo minus} ef-fectui dari _{potuisfe, niii in eum itatum}

transgresfa

fuerit humana _{iocietas, in}

quo tegum praefidio Sc

vi-Vindiclce _{cupidinis lüuflrendnm. 7}

vigilanti Magiftra tuum cura

quisque

tiitns

gravius

nulluni damnum ab aliorurn horninum violentia &

dolis _{pertimuerit. Verendum tarnen esie}

exiftima-mus, ne iecuritatis fenfus, quo Imperia fapienti vi-gore adminiftrata horninum animos erigunt, ut

ad

ignofcendum promptiores ew.dcre qtieant,

fcnftm,

ii a-narchia , legum contemtus & easdem eludendi

facultas _{ingravefcat, etjam tollatur, p-rifbnaque}

incer-tudini locum _{relinquens male fopitam ulcilcendi}

cu-pidinem denuo excitet, hominesque contra h'omines armet _{civiumque animos in cives impotenti}

odio

im-pleat, quod ad horrenda quaevis crudeliaque

facino-ra _{pronum bellum fere omnium in oiiints}

reiufcitet..

§. un.

Si remisfionem funeftae, _{quae ad}

_ulcifcendum

impellit, cupidinis a ieniu fecuritatis

re&e

derivavi-mus, hic vero a Legum & Magiftratuum vigilanti

cura _{originem iuam ducat,} facile _quoque

intel!e£hi

esfe _{putamus, jura illa & focialis vitce}

_commoda,

quas Legum iTnperio minus

fubesfe videntur,

fed

quae opinione horninum reguntur, alimenta

affe&ui

vindi&ae in bene _{quoque conftituta republica}

diu-tius adferre _{posfe, & homines ad omnes alias}

inju-rias _{ignofcendas paratos tarnen}

_{odium ferius}

depone-re, quando fuum dolent laefum

fuisfe honorem. Mo¬

res _{horninum, merita & virtutes} jujfta ponderantes

lance, tutam unice fervare posfunt debitam unicui-que honoris fruitionem, quo igitur

minus

fidem

ho-/?Λ<· flfi" ti Τ-» ΚΟΓΡIV «Αί ιfUrH- \ 'Ίrr η nir'U

Qbfirvationes ad Qriginem

if

hidolem

minum _{judicio habere liceat, eo etiam facilius} exarde-icit humanas animus ad _{injurias a falfa & perveria} hominum _{opinione in ie derivandas. Hinc Juvenis,}

qui, ut debuit, in vircute & meritis fpem

emergen-di _{pofuit, ubi fe non tantum negle&um ied injufte} habitum _{videt, raro ab illa fe cavet mifantropia,} quas ab ingrato vindi£tae cupidinis fenfu parum vei omnino nihil diftat. _{Quo magis hominis conditio ab}

opinione aliorum pendeat, eo magis verendum eft,

ne implacabiles inimicitias odiaque- facile fufcipiat.

Hinc litterati viri nomen eruditionis & fcientias a

po-pulari aura nimium captare iolliciti, faepius

honori-ficum, quod amplexi fuere, vitas genus, rifui & in¬

dignation! hominum expofuerunt,

fevam

lasfi amoris proprii vindi&am, non modo petulanti Satyras

abu-fu, fed artibus quoque aliis doloiis fumere, fuosque

jemulos _{perdere allaborantes; unde proverbii loco,}

hominum ore odium iitteratum & _{prascipue poeticum}

ferri, audivimus.

5- iv.

VindiQ:ae _{cupidinem huc usque defcripilmus,} quatenus a causfis extra nos pofitis, quarum effe« &um _{effugere minus in noitra esfe videtur potefta·}

te, excufationem _{qualemcunque petere queat;}

pro-peramus jam ad causias funeflisiimi _hujus

affeäus,

quarum effe&us propriam noftram _{culpam omnino} praefupponunt. Securitas noftra in difcrimen non

tantum vocatur a _{rebus,quibus propriis dirigendis im«}

pa-1 VindiÜa _{cufidinis lllujlranåam. β}

-pares famns viribus, fed ab animi habitu &

_fragilt

& incerta adminiculorum _{indole, in quibus faliam}

faluds noftrx _{pofuimus fpem,plurimum quoquependet.}

Qoi itaqUe poteftatem tenere cuprt metu non amore '&

ipontanea hominnni fiducia iuffultam, non _{poteft non}

ipie grävisiimo exagitari meta & _gravi fuipicione

femper cruciari, ne iervitutis jugum _{repugnante, quas}

unumqnemque tenet, falutis iux cura impofitum

homines _{segre ferre occipianc, crimenque \xix}

hu-manitatis vindicaturi _{gravius in illius -au&ores}

ani-madvertere iludeant. Hinc dira vindi&ae _cupidine

Tyrannoram raro vacuam fuisie mentem, Hiftoria iatis _{commonftrat, horrenda & fere incredibilia nar¬}

rans _{impotentis hujus affe&us exempla}

, qux

edide-runt humani illa genens _{monftra, qua: injuftum im¬}

perium metu munitura, jain ultionem fibi praereptam

fuisie _{doluerunt, jam innocentes furoris fui viftimas}

fuppliciis tradentes praeceperunt, ut ita cruciarentur,

ut mori fe fentirent. _{Qui in ignoranda hominum}

a-liisque adminictilis, quorum vim fenfim humana

in-doles _{infringere docebitur, fpem tute commodis &} imperio iuo fruendi collocare iolent, raro evitant eum incertitudinis _{conditionis fuae fenitim,}

quo ad vindi£foe _{cupidinem crudeliaque conhlia excitatur ho¬}

minum mens. Hinc _{Religio Sanftisfima ad amorem}

concordiamque inter homines fovendam maxime ef-ficax, _{quando male intelle&a, ad Hierarchiam}

hu-manae iocietatis faluti _{inimicam, ftabiliéndam unice}

fere infervire _{jubebatur, praetextui fuit barbaris &}

in-iJan flat· ot-l· KoiriWi ΛΛΙΙ Kofr'i« 1-1AAsrSrxJ

10 Obfervationes ad Origimm & Inäolem

cruentis _{fuppliciiSi quibtis cos, quos hssreticorum} odioio nomine diffamandos exiffimarunt dominationis avidi ilHus _{miniftri, affiixernnr. Hinc fanaticariim} fe-fbarum auftorcs, illi _{prsecipue, qui metuendi habenc}

rationem, ne fuipicentnr homines Religionis velo ia-tentia _{coniilia angvemque in herba, nunquam, quam} fibi _{pacifci voluerunt, tollerantiam ipii aliis prceffant,} fed odium & vindiäam animo _foventes, ut, quae

forian _{Philoiophia veraeque hominum falutis cLira} il-3is _{opponere potuerint, impedimenta removeantur,} nulla remedia iibi illicita nulla nimis crudelia esfe

putant.

. §. V.

Propria culpa ad vindi£tae

äffe8:um

excirandum

& alendum _{pronior evadit humana mens, qnando} a&ionibus & coniiliis , quas· communis fabs

impro-banda esfe _{jubet, ffbi iρff conicia fuerit: ^ui homi¬}

nes _{juftti titnl'o}

iibi

inimicos _{esfe memit, rccnritati}

iine novis _{injuriis crudelibusque facinoribus coniülere} nunquam pötuit. Veram non minus quam fagacitatis

plenam de indole humana obfervationem continent haec Taciti verbal Proprium efl humani ingcmi o·

äisfe, quem lafirts. Duin e contrario mens refti confcientia munita tutam iibi _{tindiqne promittere}

pot-eft vi_{tarn, & hoc iecuritatis fenfu fortis promta ad}

ignofcendum evadit, magis a fe ipfa quam ab aliis damnorum iibi forian inferendorum _{compenfationem}

requirens. Qui-prudentia hominibus farniliariter li¬

ten-Vindicid _{cupidinis Wufirandam. 11}

tendi Jedituuntur, amoremque illorum proprium, ubi _{graviora ipfis}

_injuncta

_officia

_non

_{prohibuerint,}

molliter habere nefciunt, inimicitias cito contrahunt,

atque hioc in tridem

fepe incidentes

mifantropiam

a

vrndi£he _{cupidine omnino liberam raro}

_fervare

pos-funt mentem. Securitatis fenfum plurimum _a.

con-feientia virium, _{quibus ad deiideriis}

_{fatisfaciendum}

nos pneditos esfe fentimus,

pendeve

_nemo

ad animi

fui habitum attendens _{ignorat; b Hque ad}

_menfuram

virium, _{quibus vel ipfi}

_gaudemu.

_el

_fpontanea

a-liorum hominum nobiscum conjun&ione nos

praedi-tos fore haud falfo augurari licet,

deiideria &

_res

potiundi fpern exigere

& cohibere

minus

bidiceri-mus, falutem nodram in di,(crimen fepius' vocatamt

experiamur necesfe

ed,

quo

temcraria

(pe

frudrati

honiinibus fuccendendi & irafcendi frequentiores

ar-ripinius occaiiones, gravibusque

odii

&

vindi£foe

cu¬ pidinis ulceribus peöus cruciatum

gedamus.

Qui

akius quam alarum robur permittit

evolare cupit

ra¬

ro ex altitudine delabendi periculo expoiitus

infe-dum huniano _{generi non gerit animum,}

_dum

_{e con¬} trario fua forte contentus, fua fe involvens virtute,

fortunai _{mutabilisque hominum}

_favoris

_ludibria

fe-curus e longinquo videt & contemnit»

Qui fe

im-parem officiis in fe fufceptis rite

&

ad

judam

ho-minurn _{exfpeftationem}

_{fatisfaciendis fentit, hac}

_ipfa

infirmitatis fuse confcientia ad metum haud

intermis-fum animo fovendum _{impellitur, ne indignus, qui}

praemia meritis debita reportet,

hominumque

bona

di-λλΙΊ KÖ<T?I^ »tΑίίττ-^η^ιιτ^ otn^f

ii Obf. ad Qrig. & Ind. Vindici. _{cupid. llluflr.}

flimatione _{habeatur, & interea de («is commodis} augendis follicitus illicitas, invidia & iracundia pleno

a-nimo, iibi coniulendi _{quierit vias. Inter prudentix}

regulas in vita obiervandas, haud minimi eam pu¬ tamas _{momenti, ut fugiamus familiaritatem viri, qui}

ea, in qua poiitus fuerit, vitae conditione inferior confcientia merici & laudis _{privatum fe fentit, atque}

fic _{fuipicionem, ne ab amicis quoque contemnatur} animo _{alit, ille enim amicis cito infeftus, &}

quan-tum _{puiillae vires permittant, doio &} diflimulatione noxius evadit.