• No results found

Dissertationis academicæ, de enthusiasmo philososophico, partem priorem, cum consensu ampliss. Senatus Philosoph. in Regia Academia Upsalensi, præside ... Erico Alstrin ... in audit. Gustav. majori die 23. Nov. an. MDCCXXLVIII. publicum ad examen modeste

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Dissertationis academicæ, de enthusiasmo philososophico, partem priorem, cum consensu ampliss. Senatus Philosoph. in Regia Academia Upsalensi, præside ... Erico Alstrin ... in audit. Gustav. majori die 23. Nov. an. MDCCXXLVIII. publicum ad examen modeste "

Copied!
60
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

(p 6 t

r Divina Favente G ra tia ,

Dijjertationis Academicœ,

D E

E N T H U S I A S M O

PHILOSOPHICO,

P

a r t e m

P

r i o r e m

,

Cum confenfu Amphjf. Senatus Pbilofoph.

In_,

Rena Academia TJpfalenfi,

P R Æ S I D E ,

VIRO

Admod.Rever.

Mag. ER ICO ALSTRIN,

r h ilo f Theoret. ProfefT. Reg. &Ordin.

In Audir. Guftav. Majori die 2 3. N o v .

An. M DCC X X VI II.

Publicum ad examen modefle defert,

A l u m n u s T e r s e r i a n u s,

G

a b r i e l

W e s t m a n n u s .

(2)

$:

æ

R:

æ

M :

t is

SCJMMÆ FIDEI VIRO,

Uluftrisßmo

Exce

H

e r o i

a c C

o m i t i

,

D n

GUSTAVO

CRONHIELM,

Regni Sueciæ

S E N A T O R I ,

Regiæ Cancellariæ ac Juft. Commisfionis

P R Æ S I D I ,

U t &

Academiæ Upfàlenfis

C A N C E L L A R I O ,

MÆCENATISUMMO.

s

Umme Vir, cujus ftabilita nuta

Regna prudenti Suionum perennant :

Çujus 0 s noßrum generofa veßit

(3)

Limen ad fumma venio verendum

Gr a tu fu ff lex Tuæ, C f alta blandi

Cerno, ceu Phoebi remeantis aftrum,

Lumina vultus.

Pagina hac ,

, placeat tenella,

vile & levidenfe donum,

Tuam Jacram mea nunc Thalia

Ponit ad aram.

Limpida ßc haufus aqua placebat,

Quem manus Regi tulit ardi a quondam:

Sic Jovi Jummo tenui videmus

Farre litari.

Intimis femper refident medullis,

Haud rudi digne celebranda ple diro,

mihi primis bona fu n t egeno

Praflita ab annis«,

I eia fed pofihac repleat Favonl

L t Tui noftra lacerata cymba

d u r a , ß c ßudlus juperabit altos

Integra ponti!

ILLUSTRISSIMI EXCELLENTIS»-

M IQUL NO M INIS TUI

C u l t o r d e v o t i s f î m u s G a b r i e l

(4)

v

i

;

r

o

I n E c c l e f i a m C h r if t i m e r it is , & fide in R e g e m i n c l u t o ,

Summe Reverendo at que oAmplisßmo,

D

n

. NICOLAO BARCHIO,

S. Theol.

D o c t o r i

Celeberrimo,

S : æ R :æ M :t i a Sacris Su p r e m o, Pa s t o r i S t o c k h o l - m e n f . Pr i m a r i o l o n g e m e r i t i T . & C o n f i f l o r i i U r b i c i Pr æ s i d i g r a v i s f i m o ,

P À 'I R O N O M A K I M O.

JV1

onflra

N u n c t uas , V i r v e r e M a g n e, p u l f a n t f o r e s , Qua?, l i c e t S ty g ii s n a t a in v a d i s ,

E t E r i n n y s triftifflmac foeti do e n u t r i t a l a & e , V a nis fimi s delirae P ha n t af i æ chimaeris v i v a n t ,

T a m e n D i v i n o afflatu t u r g i d a , T o t i d e m fua v e r b a , t o t i d e m o r a c u l a , Q u o t m e n d a c i a , t o t cceleftes v e r i t a t e s c r e p a n t : Enthufiafi<e : Q u i b u s u t a d i tu s f i a t , p r e c i b u s c o n t e n d o h u m i l l i m i s , N o n u t T u i s in aedibus, u n d e a n t e a faepius c u m p u d o r e f u nt e j e d h , N u n c f u f c i p i a n t u r , f o v e a n t u r , S e d u t O b c a t e n a s , q u a s n o n H e r c u l e a , fed t e n e r a , fed j u v e n i l i s M a n u s illis i m p o f u i t c h a r t a c e a s , r u b ö r e f u f f u n d a n t u r n o v o . V a l e , Pa t r o n e Su m m e, E t m i h i , q u e m b ene f i ci is c u m u l a r e cœp if ti , u l t e r i u s f a v e r e P e r g e ,

Summe Rever. Amphsfmique Nominis Tui

, Cul tor i h u m i l l i m o

(5)

D

n

.

J O H A N N I

D I S t a S î @ © 0 3 ? /

Illuft. Academ. Upfalenfis

p. t.

Re c t o r i

M a ­

gnifico , Eloqv. & Polit.

P r c f e s s .

Reg.& Skytt.

Nut ritio meo devota mente aeternum Jußic tendo,

P /4 T R O N O Optimo, Propenßsßmo.

S

I cara Nati percelebrant piis

Chartis Parentum nomina, fors quibus

Conceflit illorum decoros

Candidior numerare canos;

Quem Mufa quæret tum tenuis m ea,

Ornaret illum qui potius locum,

Patrone, quam T e , Magne, puppis

Proraque firma meæ falutis?

Q u e m , cun&a teftor confcia N u m in a,

I n f t a r

Parentis deveneror mei,

Colamque Temper, poftque noftra

F a ta, cinis benefa&a fumma

Servabit ater. N um en at Optimum

Supplex precabor, V tr Celebris, Tibi

Contingat ut firmo fene&a

Rob ore, grata Tuis mihique»

jim ßtsßnn GT Celeberrimi Nomini* Tui

cul t or ôc cl i ens h umi l l i mus

(6)

V I R O

»

*

Admoâ, Reverendo atque Prœchrtfjîwo,

Mag OLAVO KUMBLÆO,

Paflori in fKctftDÎf Dalek. longe meritifïïmo>

ut

& vicini Diftri&us Preepcßto adcuratiflimo, Nu*

tritio ut antehac meo propenfisfimo, ita debitæ

obfervantiæ cultu nunquam non

profequendo.

fidei &* Vitee integritate maxime conßicuo V I R O ,

D

n

.

A N D R E Æ J U L I N ,

Officin, ferrar. in

Pojfeßori & Ctirettori

prudentisfuno , folertisftmoque,

Avunculo m e o ,

& per plures, ne dicam omnes, annos Nutritio

ut indulgentisfimo , ita filialis amoris

affeétu ætatem fufpiciendo.

Tlurim . Reverendo Clarißtmoque V I R O ,

D

n

.

P E T R O F A H L S T E N ,

Paflori utriusque Ecclefiæ in SKptteme optime m e ­

rito , Preeceptort quondam meo laudatis-

fimo, optimo.

Patronis y Promotortbus ( f f

Hoc rudi

M i n e r v a

elaboratum

S p e c i m e n

animi pignus, cum

c a l i d i s fi mo

D.

D.

N o m i n u m

" M Cul tor-»,

(7)

D

n

JOHANNI HOLENIOi

Apud Fahlunenfes Juft. Confuli arquisfimo^

gravislimo, Avunculi loco jugi-

giter colendo.

Speflatisfimœ dignitatis

<£r

integritatis V I R O ,

D

n

.

E M A N U E L I

R Ö H L E ,

Curiæ A rof. Senatori laudatisfimo, Avunculi

loco mulris nominibus de­

venerando.

Piarim. Reverendo Doâ/jjimoqae V I R O ,

D

n

.

G E O R G I O E U R E L I O ,

V.

D. Comminiflro in

2

Bcf(Cr getubo dignis-

f im o, Praeceptori oiim meo fidelifiTi-

mo femperque carisfimo.

Fautoribus Optimi s, Çertisfmîs.

A c a d e m i c u m i n v e n e r a b u n d i gr ati sfi m ique o m n i g e n a e felicitati» v o t o

& D.

Veftrorum.

o b llriftiffim iig

(8)

Praßantisßmc Domine

A U C T O R

e t

R E S P O N D E N S .

T

A n t u m d i f f e r r e P h i l o f o p h ifpur ia illa» q u a m m a l e f a n i a m f a n a m & f o b r i a m a j a d a n t h o m i n e s , q u a n ­ t u m a r r a d i f t e n t l u p i n i s , n e m o n o n v i d e t . M i r a r i p r o i n d e c o n v e n i t , i n g e n i a d a r i , u t u t f e r a c i s f i m a , quae h o c in n e g o r i o * n i m i u m q u a n t u m a b e r r a n t ; quae nu ­ b e m p r o J u n o n e , f corias p r o a u r o , i g n e m d e n i q uo f a t u u m p r o fole a m p l e x a nt u r , i m m o a d o r a n t . C e t e ­ r u m , c u m fua c u i q u e l e n t e nt i a , u t fponf a p l a c e t , d u m q u e p r o b ul l at i s & c a n o r i s fuis n u g i s a c e r r i m e p u g n a n t , m i r a r i d e f i n a m , h o m i n e s f a t a l i , n e f e i o q u o f p i r i t u ve r ­ t i g i n i s d u c i , u t u b i f u b f i ft a n t , u n d e p r o f e d i , & u nd e r e d e a n t t a n d e m , i g n o r e n t, q u a m q u i i g n a r i f l i m i . £ » - tb u fia sm u î, m o n f t r u m i ll ud v e r e h o r e n d u m , q u i d m on * ftri a l a t , cui vi s f a ci le p a te r e e x i f t i m a v e r i m . Q u a p r o ­ p t e r e x t r a p o m o e r i a e r ud i t i o r b i s r e l e g a n d u m e lf e , f u a d e t ipfa v e r i t a s , j u b e t re d a r a t i o . I n h o c q u o q u e d e b e l l a n d o , t u a i n p r i m i s v e r f a t u r o p e r a , AmiciQimz* D om inet & q u u m c o m m un e m n o f t r a m a g i s c a u l Tam, c o m m u n i e t j a m M u f a r u m U p f a l i e n f i u m a p p l a u f u ma* d a b e r i s . Id m e r u e r e r a r i t ui i n g e ni i d o t e s , vitae f a n- d i t a s , & i n c o n v i d u f u m ma affabilitas. D i c a m t a n d e m t e e o r u m effe n u m e r o , q uo s m a g n i f a c i o , & n u l l o no n t e m p o r e , m a j o r i s f a c i a m . Ca r o l u s Fr i d. Du c k e r«

(9)

Literis Moribusqiie

Ornatis fimo

D

n

.

GAB RI E L I

Î

ï

3B21£@29

ï

0 2 R /

A m i c o fvavisfim o> D e

Enthußasmo Pbilofopbico

e r u d ite difputaturo.

Efliferum telis ubi fudit Delius anguem

Innumeris, j(polio Ut us ovans que redit•

Contudit Alcides Lernœam claviger hydram,

Fortior hinc, nullo tempore, nullus erat%

Prœmia magnanimi fie fe r t referetque laboris,

Nec pretio poterit jure carere fuo,

Qui dodus valeat male fan œ dogmata mentis

Sternere, qu<e fallax

En t h u s i a s m u s

alit»

Hic etenim liquidis immittere fontibus apros,

Hic gaudet femper mille nocere modis :

Hic Helicon a petit totum , ceu dira colubra,

Semina, quo fp a rg a t, mox oritur a mati.

Nititur en

Ju v e n i s

, furiale refcindere monftrum,

Et parat Herculea dilacerare m anu,

Non cindus clypeo, galea, non en f i , pharetra,

Ingemi vejpum jplendidioris ope•

H v a l s t r ö mI

i ) id n x , vidricia tempora circum,

Jerpat laurus, /#/» novus ad fit honos«

(10)

M O N S I E V R,

J

H fais b i e n , q u e c e t t e p e t i t e f e l i c i t a t i o n , q u e j ’ a î l ' h o n n e u r de V o u s o f r i r , n ’eft pas affez d i g n e d ’u n o u v r a g e auftî b e a u , q u e c e l u i , q u e V o u s v e n e z d e d o n n e r au p u b l i c ; mai s l’a m i t i è & l ’e f t i m e , q u e j’ ai p o u r V o u s m / o b l i g e p l u t ô t à f a i r e c o n n o i t r c m a f o i b l e i ï e , q u ’ à n é g l i g e r q u e l q u e o c c a f i o n p o u r t é ­ m o i g n e r p u b l i q u e m e n t c o m b i e n je V o u s fuis o b l i g é , & e n m ê i v e t e m s V o u s a i ï u r e r , q u e p e r f o n n e n ’a u r a u n auffi g r a n d plaifir d e V ô t r e b o n h e u r & p r o f p e r i t è , q u e m o i . V o u s a v e z c h o i f l , M onfieur , u n e m a t i è r e à c u l t i v e r , q u e j’oi e p r e s q u e d i r e , q u e c ’e n eft u n e d e s pl us difficiles dans la P h i l o f o p h i e , & fi e l l e n ’e t o i t pas d e c e t t e f o r t e , e l l e n e f e r o i t pas c o n v e n a b l e a V ô t r e e x c e l l e n t g e n i e . Mai s f* il eft p e r m i s e n q u e l q u e f a ç o n d e V o u s c o n t r e d i r e , je c r o i s c e r t a i n e m e n t , q u ’e n r e ­ f u t a n t le f e n t i m e n t d e c e u x , qui fe f l a t t e n t par deflus

les a u t r e s d ’u n e p a r t i c u l i è r e a g i t a t i o n d i v i n e & des r e ­ v e l a t i o n s f p i r i t u e l l e s p o u r e x p e d i e r q u e l q u e c h o f e , V o u s faites v o i r , q u e V o u s a v e z c e , q u e V o u s n i e z d an s les a u t r e s . N o t r e a m i t i é m ’e m p e c h e d e V o u s l o u e r p a r b e a u c o u p d e m o t s , & il m e f e m b l e aufli, qu' il n ’e i t pas n e c e f l a i r e , c a r V ô t r e v e r t u & V ô t r e g r a n d e e r u d i t i o n eft t r o p é c l a t a n t e aux y e u x d e t o u s c e u x , qui o n t l’h o n ­ n e u r d e V o u s c o n n o i t r e . O u t r e c e l a , je V o u s f o u h a i t e d e t o u t m o n c œ u r , q u e l e S e i g n e u r Vo u s c o m b l e d ’a u ­ t a n t d e b e n e d i c t i o n s , q u e V o u s e n m é r i t e z , & q u ’il a u g m e n t e d e j o u r e n j o u r V ô t r e b o n h e u r . S o y e z b i e n p e r f v a d è , f ’ il V o u s p l a i t , d e l ’a t a c h e m e n t i n v i o l a b l e , a v e c le q u e l je fuis

M O N S I

y être très humble & très oblige fcr-vitei.w,

(11)

- J

L E C T O R I B E N E V O L O S.

/M

ill

^urni5

noflurmsque lacrimis deploranda eß

I S Æ

11

on tam ^liman£ Vlt£ é v i t a s , quam bre-

J m

viffwM hujus vit je concatenata malorum fe

-nes.

De corporis noftri incommodis non loquor : (Irenuc

illa [tint ferenda, cum evitari nequeant, illius que, quod

corrumpi debet, fragilitatis ut quotidie admoneamur utile

e ß , imo <£r neceffe, Sed in animam, nobiliorem illam

Noftri partem , digitum intendo, cujus morbi eo fu n tg ra ­

viores^ quo leviores femper & minus noxii communi vi-

tio habentur. Nulli neque labori, ne que [umtui podagri­

cus p arcit. quo pes, tantilla corporis pars, fanitati reßi-

tuatur ; animée vero , <7//^ tota morbida eft <& jegrota,

Juccurrere, ecquis eß, qui adeo curat? In Pharmacopola­

rum capfulis & lagenis corporis fervantur remedia,

quamquam yfi agyrta & circumforaneus ac ce (fer it, toxi­

cum f&pius pro antidoto mijceri, naturalis que vitee bre­

vitas inerti arte brevior reddi folet. Pharm ac a, qttje na­

turalem menti fan i tat em redderent, /» Philofopborum

libris effent qttjerenda, / ^ ,

* - q u is tali.x f a n d o fjfm p e r e t a lacrim is ?

Propinant & hi haud raro nobis graviffimum vene­

num , ne ipja quidem morte eluendum.

Quod videns,

dpffiolus non fw e cauffa monet: (Coli. 11. v. 8.) ßXETcfl?

Hh tiç ûfjLsiç sçoa 0 crvÀaryuyûv iïià t rjç (piÀocroÿiœç

ne-

rfç dnx%ç, xxjd

1

r,v

7

rapdiïocrtv tü v àvSrçûitw, xct)d~~tcc

çoiftia t S yJcrux', jC, ö xcclù

Quibus verbis non

fan am & / obriam, quœfture Juo, omnes fuprcl laudes pojtta

eft, fed uti fequentia habent verba, xs^rjy andcvYjv falfam

/edariam taxat Pbilojophiam, e cerebello humano effdam

(12)

ver-& verbo Divino e diametro contrariam. Paul

i enim

temporibus varior imPhilofophor um,pr£CipueElato

nis, do -

gmatibirs innutrit £ erant human £ mentes, ut pr

aedicati

Evan geht vim haud parum fuflaminarent, cum

vel ad

C£C£ rationis fu£ amuffim Divina myfteria trutina

re vel­

lent , v e l , cceleßem veritatem falfts fuis [citis com

mifcen­

tes, ex utroque conjufnm quoddam chaos efficerent.

His

mihi commoto, cum quales cunque ingenii mei vir

es p u ­

blico fpectmine periclitari cogitarem, obtulit fe m

ateria,

quam infcriptio p r£fert) de Enthufiafmo Philofo

phico.

Deprehendebam enim graviffimum , quod etjam

hodief

proh dolor! Ecclefi£ Chrifli a fanaticis, tantum no

n omni­

bus , immediatam & extraordinariam illumination

em fa­

ff antibus, &• pr£poßero pietatis zelo turgentibus,

infligi-

tur vulnus, primam fatuo huic Philofopborum igni

ori­

ginem debere.

quo nobis ut Jedulo caveamus eo ma •

gis eft neceffe, cum nullus unquam e rro r, aut Hin fio

, qua­

liscunque fuerit, aut major exßiterit, aut fcecundior

, teße

Cafaubono. Qiiid, fi Morum [Wgotiveiv negavero, cum

di­

cat, Atheum Enthufiaßa facilius medicinam adm

ittere?

Verum pro dignitate fua hoc argumentum non elab

oratum

efte doles, Le&or E r u d i t e , ^

vehementius doleo : In

caufta autem prater ingenii tenuit afêm, & ip/uis re

i Ji m ­

ma difficultas,

nimius fttbftdiorum defeâus fu ere , qu£

ni fi aliquam a me culpam removerint, me certe

fufcepti

laboris pœn 'ttu 'fte oportet.

Particulam tantum , ut vides

hujus traâationh in pr£fens exhibui, qu£ f i mitiu

s apud

te, L. B. experiatur judicium-, reliqua, qu£ for

te m a•

joris erunt momenti propius que ad noßra tempora

ac­

cedunt, a nobis in poßerum, fi Deus vitam & fac

ultates

conce[ferit, exjpedabis.

Interea vale f & innoxiis hi-

fee conatibus fa v e .

(13)

B.

C D.

CAPUT PRIMUM/

D e

O nom atologia,

Droifione & 'Definitione

Enthufiasnru.

XbVOÎplÇ.

$• i. h'jfAQv vocis Efjihitßasmi trtrdit. §, 2. Platonem

hoc vocabulo primum ujitm fwffe demoußrat. §. 3. £#-

phcat Lftuwpixv & ovvojwpLixv EntLus. §. 4. Scriptori-

t e &£

07

tvev'çoiç hoc vocabulum non convenire oflendit.

§. 5 Expendit rationem discriminis inter Enthuf. Phi •

lojophicum

Iheohg.

($.6. De diflinflionibus Enthuf.

aliis, tam ratione Caufiœ Efficientis, quam objeäi, dißerit,

7. Definitionem Enthuf. tradit.

$• Ü

lifiasmus græcæ originis eft,

& CC7T0 tS

ivSaeiddeiv, divino numine in*

fpirari & agi ,

q u i

d

a b

h$uç per cra­

ft 11 a b

h $ to ç

,

in quo aliquod numen

eft i

(14)

defcendit, dicitur * , adeoque vi vocis Divinam

injpirationem & operationem fignificat * *.

* R e t i n e m u s v e t e r e m hu ju s v o c i s e t y m o l o g i a m- , ab a n t i q u i s f i m i s G r a m m a t i c i s & L e x i c o g r a ph i s , u t p o t e

S u i da , H efychio a l i i sq u e t r a d i t a m , & c o m m u n i h t e r a t i o r b i s c o n f e n f u r e c e p t a m } q u a m v i s n o s no n l a t e a r ,

C hriß. H eu m a n n u m i n Poecile , v e lm ifc e lU n c is fu is epiflo- l iiy Tom. I. L ib . 11 ep 'ß . / f . illam falfiffimam a p p e l l a r e :

q u i p p e qui n o n ab îv&üç d e r i v a t u m , fed ab u S a , o u o d c u m & i lli» m a l e A ttia n i au<ftoritate n i x o , im u s eft &

xcrict tvSxtnct<r{A.cv c o m p o f l t u m v u l t , a d e o Ut in te r n a m

com m otionem l i g n if i c et . Et c u m illa a n i m i c o m m o t i o a t - q u e a g i t a t i o , quae d i v i n i t u s p r o f i c i f c i t u r , n o bi i i f l i m a fit i n t e r n a r u m c o m m o t i o n u m f p e c i e s , h i n c a cci di f i e a i t , u t d i v i n u s i n f t i n d u s kcct v o c a r e t u r ivSx<nctrpicgt R a t i o n e s a u t e m , c u r a r e l i q u i s h o c in p u n ft o r e c e d a t , i l l i f u f r t i i. Graecos in e j u s m o d i r o m p o f i t i o n i bu s n o n t o ­ t a m n o m i n i s r e t i n e r e t e r m i n a t i o n e m , fie no n eteerAo-

y (et ve l Q t r Å o y i a ,} eec<r7rvtvçoç &c . d i c u n t , t . L o c a n o n ­

n u l l a d a r i , q u ib u s ivSumcto-ptcg u f u r p a t u r n on d e D i v i ­ n o i n f t i n f t u , fed d e a n i n n a g i t a t i o n e e x affetftu q u o ­ p i a m o r t a , q u o d e x Æ lia n o, H erodiano & X enophonte pro« b a r e c o n a t u r . S e d r e f p o n f i o eft facilis : N o n eft talis c o m p o f i t i o h e i c , qualis eft i n eeohoytot &c. S e d v oc i

ïvS xç a d d i t u r c e r t a t e r m i n a t i o , u t e i j a m vo c i tvSbtnu- ê*;g Q u a m v i s n o n d e f in t e x e m p l a e j u s m o d i , q u æ t o t a m t e r m i n a t i o n e m n o m i n i s e t j a m in c o m p o f i t i s r e t i n e a n t , fic d i c i t u r etltrJcJog. D e i n d e p o f i u n t l o c a a b H eu m a n n o a l l at a c o m m o d e d e inftincftu & af fl at u d i v i n o e x p l i c a r i : & fi vel m a x i m e id n o n p o f i e n t , n e f e i o q u i d o b f t e t , q u o

minus

d i c i p o f l i t ,

enthufiafmum

p e r q u a n d a m S y n e c h -d o c h e n

(15)

d o c h e r c p r o a l i o m o t u , q u a n d o q u e ac ci pi , p r o u t en tb e* u s 'g r a d u s , e n th e u s t u f f u s , e n th ea q u e m a n u t a S e n e c a d i ­ c u n t u r . Et (i p o n e r e m u s t a l e m , q u a l e m f i ngi t H e u - m a n n u s , c o m p o f i t i o n e m i n h a c v o c e d a r i, p r o b a n d u m illi e f t , ev&a in tu s & Striet m o tu m uf p ia m figoi fi ca r e, c u m n o b i s al iud n o n c o n f i e t , q u a m q u o d hic ibi & e jje n tia m & n a tu r a m p e n e s clafficos A u f t o r e s d e n o t e n t .

* * N o t a r i m e r e n t u r , quae c i r c a ervfisv hujus v o ­ cis o b f e r v a t M eric. C afaubonus in e r u d i t i f i i m o t r a f t a - t u de E n t h u s . q u e m ex A n g l i c a n o i d i o m a t e l a t i n e r e d ­ di c u r a v i t />• J o . F rid, M a y e ry d i c e n d o , tv&xnctrpoGv, ex m e n t e P lu ta r c h i, in fubjetfio fuo i n f e r r e d e b e r e p le n a m p a rtic ip a tio n e m com m unionem v ir tu tis d iv in * , n o n fecuS ac 77 tpL7TVi.v n o ta t v e n to rep letu m ( f epQ çov p len u m fa ~

p te n tia ,* l i c e t h a u d r a r o c o n t i n g a t , u t in e j u s d e m f o r ­ mae v o c a b u l i s di ver f a fi gn if i ca ti on is r a t i o d e p r e h e n d a ­ t u r , e. g. ipifiçcn flcç fignificac n o n atfiivam p a r t i c i p a t i o ­ n e m , fed e l i c c t u m fu l gu ri s, a t to n itu m , fiv e to n itr u p e rc u l-

[urn. Cap« /. p, p. Vid. H enr, S teph. T befaur. g r. lin g u* c i r c a

harc v o c a b u l a , & S to c k m a n n i E lue. H<eret. fub Vocab. E n - th u fi ift<g.

%,

ii.

P

Lato, Myfiicis fpeculationibus mirifice d e l e g a ­

t u s , hoc vocabulum cognafaque * e ju s , o-

mnium primus in fcenam introduxit ** : intr odu ­

cta autem Difciptili ejus frequentius ufurparunt***,

A Platonicis vero ea mutuo accepta Philo ad Sso.

7Tvsvçicty Sacrorum Scriptorum accommodare coe­

pit ****, quem Patres Grœci magno deinceps a g ­

mine, Sacros Amanuenfes êvSéuç appellando, (e-

cuti fu n't *****

(16)

Qua-* Qualia Tunt : eV

-9

ar'iaviçy ivSxei»étjsy

X & c.

* * Q u a m v i s e n i m r e s i p f a , q u a m h o c v o c a b u l o f ignificare v o l u i t P l a t o , a n t e a n o t a e l Te t , q u i p p e q ua e , ve l Chaldaicae, v e l alii a li cui difciplinae o r i g i n e m d e b e t » u t p o f t m o d u m p a t e b i t ; n e m o t a r n e n , q u a n t u m c o n ­ f i â t , his v o c i b u s P l a t o n e p r i o r ufus eft. E r r a n t i t a q u e g r a v i f l i m e , qui a L X X I n t e r p r e t i b u s illas a r c e f l e n d a s efie c e n f e n t . C onf. V a l. E m . L oefcberi §. H iflo ria E n - tb u f. P bilof, quae h a b e t u r i n t e r ejus diflfertationes j u n - <ftim e d i t a s , & n o m i n e ^^uptt/Jéur i nf i gn ita s. Q u i t a ­ m e n qu a r a t i o n e fibi c o n c i l i a r i poflir, e g o n o n v i d e o , c u m £. IV , P l a t o n e m v o c e m iv3 a< naap.ë ab O r p h i c i s a c ce p i f t e dicat .

*** A d e a s » fi p l a c e t , P lo tin u m , J a m b lic h u m , P r o ­ clum & c . & v e r a n o s dixifie f a t e b e r i s .

**+* Sic d e M o f e d i c i t : tv

3

uç avjix.ct ytvijcti, erqoÇtj-

71KX 'fîv(vfJLct\oç t7nCpot]ij<retv]tç, n u m in e illico c o rrip itu r , fpi~ r itu P rophetico illu m a d fla n te . L ib . /. de v ita Mofts p. 499*

***** H o s Loc'fcherus loc, cit. pt.eih.ct 7rh.t£juv'ilpvjaç n o n f i ne caufta a p p e l l a t , p r i m u m q u e i n t e r illos l o c u m c ie -

m e n ti A le x a n d rin o & O rigeni a t t r i b u i t . Sic e t i a m E u feb io

S a l v a t o r n o f t e r v o c a t u r tv3 eoç ^ xçaviog Aoyoç. P h ft.E e - elef. L ib . 1. c, 4 . & P r o p h e t æ Tbeopbylaclo t*Stci a u d i u n t ,

C om m ent, in 1. Cor. x i . C a p , V id • D ia tr ib , J o , G eorgii W a ll- cb ii de E n tb u f, V e te r u m S o p h ifta ru m a tq u c O ra to ru m § . a.

5

. III.

O

Lim fuit hoc vocabulum pécrov, atque tam in bo­

nam , quam malam partem acceptum legitur.

In bonam fumitur a Tlatone ejusque Se flatoribus,

(17)

P H I L O S O P H I C O . 5

•que aliud, quam afflatum & motum vere Divinum

figtiificat: unde fplendidisfima in illorum fcriptis

forrirum eft Synonyma, qualia funt : Ssizcryoç, beo-

tyopix , beo?

. SeofjLopipûôcrtç,

i/ofpi

eXXoty^iç,

7t ä -

Xiyyevemcc&c.

* I n

malam i.

a

veteribus nonnullis, illud

per yzvlctv, cppojv &

interpretantibus **.

2. a recenlioribits Pbdofopbis pariter ac Theologis

tantum non om nibus , quibus Enthufiusmus notat

afflatum divinum apparentem, )a flatum & ementitum,

impetum fal/o numine afflatorum, fanaticum furorem,

unde Impius etiam fanaticismus dicitur ***.

Ut

Medicos praeteream, apud quos Enthuliasmus wor-

quidam eft ****

D e his n u l l u m cft d u b i u m , q u i n E n t h u s . in_ j b o n a m p a r t e m a c c e p e r i n t . H i n c P lu tan h us E rot. p . m.

7 r ^ . di ci t : ô T0ÜJ7-CÇ crctÅog iJ/o^tjg L&Xtficicrpcog dyoyu<rucf

y>t\°Xy Kgif koivouV.oc Seiojîçctç fwapLiwg, hujusmodi exagita• tto £T f u ü u a tio anima Entbufiasmus appellatur ob communi• cationem divinioris fa c u lta tis .

** F fi: i g n o b i l i o r q u i d a m g r a d u s E n t h u f i a s m i , fi- g n i f i c a n s v e r a m m e n t i s a l i e n a t i o n e m . Loefch. Hiß. E n-

§. 3. W ahhii D iatrib. de Enthuf. Sopb. & Orat. § , 2.

*** V id Sto>km anni Lexic. Haref. fub vocibus Fanati­ ci & Enthuf. Budd Ibeol, Mer. P. I. Cap. i . Seff. V. § . 17,

N e q u e a b ipfis Ent hufi afti s m o d e r n i s h o c v o c a b u l u m in b o n o fenfu f u m i t u r j fi m o d o Am oldum e x c e p e r i s , fa* n a t i c o r u m o m n i u m p r i m i p i l u m & d e f e n f o r e m a c e r r i ­ m u m . Vid. ejus Âirclcn* unfe Jpiflortc p. 227. fq.

**** ^jc

rolleftionibus M edicarum Defin

« a m til-

tis

Galeno

adfcuptarum , harc verba co m p aren t:

(18)

ua-fxôç tçi Kctjztrreç i^ c tC jc ti 'riviç èir) rcùv V7ro%ptiufjtfvon> tv tc 7; Uçoiç 'gai>jeç , rj T vpjrdvuv , if c tv \u v , »?* <rv p ß . À a, v ctKii cetijiç h t t>ufiasm us tfi , v, tu t cum q u id a m de Ha tu m e n - t i i d i j u i u m u r in S a c r is 9 fi q u id in tu e a n tu r , /?//r ß tym p a - r o t u m , a u t tib ia ru m fo n u m a u t fig n a q u a d a m a u rib u s p<r- fip ia n t. V id , H enr. S te p h a n i Colli f t P hyfii a ru m V o tu m & L . fin , & Ca/aub de E n th u fi p. m. 10.

§.

IV.

P

Oftquam autem famofiore fenfu in malam p a r ­

tem accipi cœpit, indignum ede a rbitram ur_ ,

hanc| vocem S. Prophetis & viris &eo

7

ntsüçotç adpli*

c a r e * , maxime cum in codice facro nusquam oc-

curat **.

U n d e , quo loco nos diftin&:o n e m ^ ,

quam faciunt nonnulli inter Enthußafmum Divi-

m m & diabolicum, habeamus, nemo non videt ***.

* H a l l u c i n a t u r i t a q u e H anfitbiru in d iffe rt, ( i t . de E n - th ifitif. P hilofi., qui

a

v e r o fe h a u d a b e r r a r e a r b i t r a t u r , fi E n t h u f i a f m u m a l i q u e m f a c r u m , f a n f t i s D e i A m a n u e n - fibus t r i b u e r e t ; q u u m E ntbufiafim um a liq u e m bonum f a n - f t um j a m d ic e re , p erinde in v o lv it (niïrjçbfcvhov , ac ß D e ü m u m a h q u e m n o m in a rem u s fid e l i u m , q u u n d o D eus ipfis efl o m n ia : adcoque fi éySaaictrfzcg idem d ib e a t effie, ac in fp ira tio , tu n c d e m u m ejus aquipollens eß , q u a n d o in te llig itu r in fp ira tio & m otio S a ta n a , q u i iviçytictv fiuam non fem p cr craffiore ra tio n e e x e r c e ty fp d fu b tilio r e in te r d u m in te lh ftu m & m e n te m h om i­ n u m a d im pii t a tem p e r m o v e t, q u a m q u id e m p r im a fronte_> in d ic a ri & in d a g a ri q u e a t. P r o u t r e f t i f l i m e o b f e r v a t Celeb. Do f t C hladenius in diffi. de E n tb u fia fta p ra yit beo i n ­ cu ra b ili §• to. B u d d . Tbeol. M or. P . /. C, 1. S e ft.' P. § . ig ,

(19)

-n u s iv$x<-nci<Tpcç, alias v e r o l o c u t i o -n e s , i m m e d i a t a m . . D i v i n a m i h f p i r a t i o n e m & o p e r a t i o n e m i n d i c a n t e s , i* b i d e m paffim d e p r e h e n d e r e licet. Sic S c r i p t o r e s Seo

TTPtuçoi d i c u n t u r Qèçopevst v7ro 7rvt(jfxoC\o<; ày'ix i - P e t . i, 11,

Er d e Z tc h a r ia , 7rnuptciToç ciy'iX, yjij TrPOBtyvjfjevcs.

Luc. i . v. 6 7 .

* * * Ita O M . Syrbius dif pef ci t E n t h u f i a f m u m in /)/-

v in u m , N A tu r.ile m & D iabolicum . ln ft. P h il P rim . P . n . C 4. $. i o . N e c l e v i t e r e r r a t # «r. M o ru s, q u e r n n o n u b i q u e p u ra s & c o n l t a n t e s d e E n t h u f . h a b t uf l e ideas

C b lid e n tu s o b f e r v a t , c u m f t a t u i t , 1. E n t h u f i a f m u r r u q u e n d a m b o n u m , f a n d u m & C h r i f t i a n u m , o r t u m e x v e h e m e n t i o r e a m o r e e r g a D e u m , ut & ineff abi li s a u - d i o & pac e. z. D i c i t , & h u n c E n t h u f i a f m u m Sancftum c o m p e t e r e D i v i n i o r i b u s P l n l o f o p h i s , c u j u s m o d i P l a t o & P l o t i n u s e r a n t , q u o s , i n q u i t , o b f e r v a r e p o t e r i s , ex ( e n f i b i l i o r i b u s f o l i t o D i v m i a m o r i s ac p u l c r i t u d i n i s i n e x u l t a n t e s p r a e g e f t i e n t e s q u e i l l o r u m a n i m a s 11 l a b e n - tis v i f i t a t i o n i b u s , h a u d m i n o r e m in m o d u m fe m o v e r i p r o f i t e r i , q u a m cui f u b l e q u e n t i u m l o c u t i o n u m fenfus c m v e n i a t , p u t a a vu x tn tv, txßcLKxiutTou, tvSx& av v e l tv^a c n d ^îiv , S e ft. L X l l I p. u p . de h n t h u s ■ I t a q u e n e c c e n f u r a m e v i r a r e p o t u i t D. C h la d e n ii, d i c e n t i s : q u o d ad p r i u s a t t i n e t , f r u f t u m gratiae S. S a n &i i n h a b i t a n t i s , n o m i n e E n tb u fia s. n o n eflTe d e h o n e f t a n d u m : p o f t e r i u s v e r o , m a l e g e n t i l i b u s t r i b u i , q u u m in p ra er oga ti vi s fo- l o r u m f i d e l i u m fit. D iff cit. § n . I d e m f e n t i t D. N e u-

m an*ius: v i d e e j us Theol. Z phor. C. / / . dpbor» 27.

$. v.

C E d cum has pagellas inrcribfmus Enthußafmi Pbi-

lojophici titulo, tacite etjam i n n u im u s , dari ejus

(20)

con-c o n t r a d i R i n f t j m , nimirum Enthu(ufmnm. Theologi-

cum , qui in quantum a fe invicem differant, non

fortaffe cuilibet ftatim in prima fronte patet.

Ita­

que feiendum eft, nobis, ad mi (Ta hac diftinélione,

vocabulum Theologia? improprie ( u m i , quatenus

eft ipsvSluyJpLH y w r e u e , prout etiam Philofophia , &

philofophicum heic adhibetur. Differunt autem i n ­

ter (e Enthufiafmus Theologicus & Pbilofophicus * non

ratione principii, hujus enim principium non eft fa­

na r a t i o , ficut nec illius revelatio, vel mediata, vel

immediata vere Divina; fed utrique illuminationes

& afflatus præfumti & jadlati pro principio infervi-

unt * * ; Verum objeâo pariter ac fine differunt:

Enthus. Jbeologicus res & myfteria confiderat ( l o q u i ­

m u r ad mentem id genus h o m i n u m ) ad futuran;

vitam pertinentia, finisque ejus eft (alus æterna:

Pbilofophicus, pro fine habet fummum eruditionis h u ­

mana? faftigium , adeoque, per confequens, hujus

obje&um funt philofophemata ad illum finem-

facientia.

* D i f f i c i l l i m u m f ane e f f , juffos h o s i n t e r p o ­ n e r e t e r m i n o s , ita e n i m f u m m a imis i n i l l o r u m feri- ptis c o m m i x t a f u n t ,ita c o nf uf a & t r i c i s i n v o l u t a o m n i a , Ut i nf t a r æ n i g m a t u m » O e d i p o , n o n D a v o i n t e r p r e t o o p u s h a b e r e v i d e a n t u r . U t t a c e a m , E n t h u f i a s m u m n i h i l a li ud effe , q u a m m i x t u r a m q u a n d a m G e n t i l i s m i & C h r i f f i a n i s m i , feu P hil of ophia e G e n t i l i s & T h e o l o g i a e , u t e r u d i t e d e m o n f f r a t C olbergius i n l i b r o e l e g a n t i f f i - m o , q u e m a p p e l l a t : Jpermetifd;* 'Blatomfcfr £bri?icti» ff/Unir Q u o facftum e f t , u t h a n c q u a l e m c u n q u e differ- t a n o n e m g e n e r a l i t e r d e E n t h u f i a s m o p d h e

(21)

infcripfff-f e m , c u m p l a n e m i h i i m poinfcripfff-finfcripfff-flbile v i d e r e t u r , e x h o m i ­ n u m i f t o r u m fcriptis e x f culpere & d i f c e r n e r e e a , quae T h e o l o g i c a e f l e n t a P h i lofophicis. N e a u t e m f a l c e m i n a l i e n a m m e f l e m m i t t e r e v i d e r e r , h o s t e r m i n o s , n e ­ m i n e p r a e e u n t e , p o n e r e nec efl um h a b u i , i n t r a q u o t c o n c e p t u s m e o s d e praefenti m a t e r i a c o e r c e r e poflfem.

** N o n i n H c i a m u r , Ent hufi aftas T h e o l o g i c o s , ce u c e t e r o s Ha e re ti co s o m n e s , ad Pand edl as Sacras c o n f u ­ g e r e , a t q u e e x i n d e p e r v e r fa fua d o g m a t a p r o b a r e v e l l e ; t a n t u m t a m e n a b e f t , u t S. S c r i p t u r a , i l l o r u m p a r a d o x o ­ r u m p r i n c i p i u m d ici q u e a t , ut p o t i u s illis e d i a m e t r o Ht o p p o f i t a . L e g . D e u t e r , t ; , i. feq. D e u t . i 8 , i o . n . Efa. 8. 19. Tta n e c P h i lo f op h ic i r a t i o n e m (ibi in a u ­ x i l i u m v o c a r e v e r e c u n d a n t u r , fed r a t i o n e m fidiorum., a f f l a t u u m d i v i n o r u m p e r v er fi t at e i l l a q u e a t a m ac paene f o p i t a m , quae c o n t r a e a , quae l u m e n i n t e r n u m fibi r e ­ v e l a r e falfo c r e d u n t , a l i i s q u e , u t c r e d a n t , p e r f v a d e re v o l u n t , n e m u i f i t a r e q u i d e m aud et.

§. VI.

V

Arie difpefci (olet Enthufiafmus Philofophicusî

n o s , miflis aliorum fententiis, illum d.ftin-

guimus, vel reipe&u Cauß<e efficientis, in Naturalem,

Moralem <

3

c Prœternaturalem *, vel refpeôu obje-

éïi * * , in varias fpecies, e. c. D m natorium , Poeti­

cum , Mu ficum , Magicum & c * * * .

* Sic P la to t ivS xnctirpcv, feu, u t ipfe l o q u i a m a t ,

[ActHctv S'eiciVy c o n t r a d i i t m d l a m rri V7rà voonpLct]uv eiyÿçu- Tfivuv, in 4. claiTes, feu f p e c i e s , d i i l i n g u i t , nimirunrL»

in /xaCJiKtjv D ivin a to ria m , TeÀeçixtfV M yfticam , Troi^\iKrjv P oe-

t h a m St tgcfjiKqv a m a to ria m pcctvlctv fu ro rem v e t m otum Tom . u t . op p, m . z â j. P lu t arc bus a u t e m E n t h u s . q u i n

(22)

-tuplicem facit, fc»

D iv in a to riu m y C o ryb a n ticu m , P o e ti­ cum , Bellicum & A m a to riu m , E ro t. p . m . 7 j X

** C o m m u n i t e r r e f p e f t u C a u l ï a r u m difpefci f o l e t E n t hu S. in N a tu r a le m , E r a te r n a tu r alent & S u p er n a tu r a l

lem . I t a B u d d . in Ih c o l. M or. P a rt. 1. C. /■ S e ll V. § . if . H e n n in g . J o b . G erdefius in S ch ed ia s de k r .th u ß a fm o ,

W a l- c h iu s in Lex'tco P hil. J u b voce E n th u s . i \ t, ( i q u i d e m a n ­

t e a n e g a v i m u s E n t h u s . u ll u m b o n u m d a r i , & D i a b o ­ l u m n i h i l f up r 3 n a t u r a m o p e r a r i pol fe c o n d a t , fu p e r - n a t u r a l e m n o s r e p u d i a m us , & ejus l o c o M oralem

fub- f t i t u i m u s , qui o r i t u r e x proaererica, alios f a l l e n d i mal iti a.

V id . Caps f e q . de Causfts E n th u s• U t Aoyopct^iccç o c c a f i o p ra t f e i n d a t u r , o m n i n o n o t a n d a eft g e m i n a ,a c c e pt i o Enthufiaf . P h i l o f o p h i c i , la- t i o r v i d e l i c e t & f t r i f t i o r. S tr illiu s f u m u n t , q u i , c e u f p e c i e m E n t h u f . i l l u m u fu r p a n t , d i f h n g u e n d o E n r h u C i n D iv in a t o riu m , P hi/ofophirum , Poet i um & C . Ita facit

Ca- fa u b o n u s in a n t e a c i t a t o t r a f t a t u , un d e E n t h u f P h i l o f o -

p h i c u m C o n tem p la tivu m a p p e l l a t . l a t i u s a u t e m , qui a d

i l l u m , t a n q u a m c o n t r a d i f ti n d f u m T h e o l o g i c o , D iv m a to -

r iu m , P oeticum & c . u t fpe ci es ad g e n u s f uu m, r e f e r u n t .

§.

VII.

H

inc Enthufiasmum Philof. defini

falfa nonnullorum, vel corp

re licet, quod fit

oris, vel animi

vitio laborantium, vel

præfTgiis Satana? fedu-

& o r u m , perfuafio de divina

mentis fuæ illumi­

natione motuque plane fingu

lari, ad fummam fci-

entiæ humanæ perfe&ionem

obtinendam ftupen-

dosque effe&us producendos

» in fanam Philofo-

phiam & veram Theologiam

quam maxime inju­

ria.

Sive ut Loefcherus : sEß ajftt

fatio & opinio

d ivi•

(23)

divin £ ad (dentiam & virtutem in (pir at'tonis , veî il-

lum inationis, f e r altiorem Philofopbiam obtineiidœ *,

* H i f t . Enthuf* Philo ft § . 7 . E l e g a n t i t f i m e e t j a m , m e o j u d i c t o , E n t h u f i a f t a m d e p i n g i t C hladenius, d i c e n d o :

E n th u ß a fta e f t , q u i , abjefto lu m in e r a tio n is , re vela tio n em v e ra m a b j i c i t , (d im a g in a r ia m q u a r i t , £?* re v e r a u tro q u e fte lu m in e o r b a t* D/y'. r/>. § . l j . H id. Lock, de I n t . Hum*

Lib* IH , Cap

. X/X. i . £

t f

7.

i.

Triplicem ß at tut Entbuft fontem, natura-

le fc. corporis, w / ani wee vitium , affe flat am quorun-

dam malitiam

Sat an £ 71 ctvxpyiav.

§ 2, ^///VZ

Mz-turahs Enthuf. Jit, declarat, ejus que c a u f as tam mentis

quam corpori, adjudicat.

§. 3. Temperamentum Me*

lancbolicum cattßam fœpius hujus mali effe de mon ft rat,

§. 4. Nimiam Spirituum animalium agilitatem & abun­

dantiam multum huc conferre dicit.

§. ç* Vigilias,

jejunia & morbos corporis inter cauffas Enthuf. refert.

6.

Imaginationis lujtbus

delinis potior es ad En*

thuf. producendum partes ad fer ibit.

§. 7. Judicii de­

bilitati idem tribuit,

Ç, 8. Sententiam nonnullorum de

omnimoda fenfuum externorum fallacia damnat, tam ­

quam portas haud raro Enthuf aperientem, §. 9, Theo­

logice & Ehilofophiœ inconcinnam commixtionem idem

C

a p

. I I .

D e

Causßs Enthufidsmi,

Sdvoiptç.

(24)

facere ajjerit.

§. io . Q uid morahs Enthußasmus f i >,

f r quonam ejus cavjja exponit. §. n . Pr œ ter natu­

ralem Entbuß omnium pejjimum tangis

$.

I.

E

X

thufiasmum * diftinélio, quam fecimus inter

triplici fonte o m n em derivandum effe E n-

Naturalem, Moralem & Pr a t er n a tu ra le m E n -

thuC clariflime demonftrat.

Qui enim lu me n ali­

quod extraordinarium internum , raptuscp divinos,

ja&ant, aut vittofa quadam temperamentorum craßfo-

borant, cauflisque naturalibus fuam debent infa-

niam , aüt malitiofa alios jallendt libidine id a g u n t ,

aut e t j a m , prtfligiis Satana circunTepti & occae­

cat i, in malorum hocce barathrum prolabuntur.

Ubi tamen obfervandum eft, q u o d , quamvis h x

eauffæ, fejunâim confideratæ, ejusmodi m on f lr um

p r gignere qu ean t; interdum tamen plures in uno

eodemque fubjt&o fimul c o n c u r r u n t , j u n d a q u e

opera eo graviores produnt effe&us. N o b i s vero

de fmguliS fpeciatim agere l u b e t , u t , q u i d , &

qua ntum unaquaeque c o n t e r a t , c o n f t e t , omnia-

qu e Le&ori clariora appareant.

Q u u m , uti a n tea i n d i c a v i m u s , EnthufI P h i l o - fo p h ic u s n ih il a T h e o l o g i c o differat r a t io n e p r i n c i p i i ; fu p erv a c a n e u m eiTe d u x im u s h o c in C a p i t e , u b i d o CaufTis E n th . d i d e r i m u s , a d d e r e v o c a b u lu m P bilo/o pbi- fiq uid em e x iisd e m cauffis T h e o l o g i c u s & P h i l o - fo p h icu s p r o p u llu le t. L i c e t illu d n o n fit n e g a n d u m :

(25)

n a fains p rarcife p e r ic lita tu r , h o c eft in T h e o l o g i c o : . i n P h i lo f o p h i c o a u tem naturales cauflas reliquis prarpen-

d erare in c o n f e f f o eft.

§.

II.

I

Ni tiu m itaque a naturali Enthufiasmo facimus:

qui, u t quam maxime inter mortales obtinet,

ita etjam apud illos, qui hac de re aliquid Icri«

p f e ru n t , folus fere utram que paginam facit *.

Dicitur autem naturalis, non quod natura nobis

talem ftatum ordinarie injungat**; fed quod’, n a ­

tura corporis animique vitiis depravata, fæpiuS

co n tin g at , ut quis fibi falfo imaginetur, divinitus

fe infpirari, moveri, atque ad has vel illas aétiones

impelli: idque tam firmiter, ut nihil minus, quam

mentem in errore aliquo verfari, credat.

C u m

autem Imaginatio m ax im e, in confideratione En-

thuf. naturalis, fub c e n f u m , ceu ejus fubjeôum

p r o x i m u m , veniat, atque illa ejusmodi fit facul­

t a s , quæ animæ & fpirituum animalium focia_j

opera peragitur, intelledu facile e ft , corporis,

feu tem peramentorum Svvxpxatuv multum huc c o n ­

ferre, & mentem quafi disponere, aptamque r e d ­

dere ad deformem Enthufiasmi foetum geftan-

dum

procreandum que.

Quapropter e re noftra

elle ducimus, in explicando naturali E n th u f tam

ad externas ejus caufTas, quas corpus fubrriniftrat,

quam internas, quæ menti infunt, attendere ***.

* Ita H enr. M o ru s & M e r, C afdubonus

naturalemj

tantum Enthuf* declarant.

(26)

** D . H e n ï, Joh. G e rd c fiu s, in S cb ed ia sm a te fuo in a u g u r a it de E n tb u f. Cap. t. § . 5. n a t u r a l e m E n t h n f . f u b d i v i d i t i n h o m i n i s fa n i & *grU S a n i beneque v a le n tis E n th u f, n a tu r a lis eft , i n q u i t , excellen s q u id a m in g en ii a r ­ dor , im p etu s (fi v i s , c u ju s ///? beneficio a d m ira n d a p ro rfu s (fi fin g u la r ia e x fe q u itu r , «/■ n u m in is q u e n d a m a ffla tu m ipfi a d fu iffe v id e r i poffit. H uc r e fe r e n d i f u n t v i r i , d ivin a pro • p em o d u m p r u d e n tia , ea q u c fape e x te m p o r a n e a , /» rebus ge~

r e n d is , in p ro vid en d o de f u tu r is (fi c x fe q u e n d is c o n filiis, **>•- im p rim is re ru m ( l a t u , i n f t r u f t i , infigniores P b ilo fo p b i, O ra to res (fi P oeta , vulgo in im ita b ile s d i d i . D ivino q u o d a m afflatu eziß e (fi ftrip fiffe b i d ic u n tu r , nih ilq u e follem ntus j c r ip to r iiu s e f t , q u a m e n th u fia fm u m (fi fu r o r e m q u e n d a m illis trib u ere. H o c h o m i n e s r u d e s & f i m pl i c e s faepins d e c e p t o s e d e , & e t j a m n u m d e c i p i , e x p e r i e n t i a l o q u i ­ t u r . Ruflici e n i m n o f t r a t e s , ubi f a c i n o r a qua e da m, v e l a r t i f i c i a , c a p t u m i l l o r u m e x f u p e r a n t i a , a l i q u o s p a t r a ­ r e v i d e n t , fp iritu m illos h a b e r e d i f l i t a n t , n ef e i i f a n e , q u i d ipfi p e r f p i r i t u m , p i f c e m n e , a n a v e m i n t e l l i g a n t . E t q u i d ni illi fa ci les fe d e c i p i p a t e r e n t u r , c u m , q u i ­ b u s p l u r e s c e r e b r i unci as e(fe c r e d e r e m u s , d e c e p t o s efife c o n f l e t ? S tie r n b ie lm .u s, v i r d e c u m a n a e e r u d i t i o n i s & patriae noflrae de c us & o r n a m e n t u m prorfiis i n f i g n è , e x G e r m a n i a in p a t r i a m r e d u x , D o r p a t u m i n L i v o ­ n i a a c c e d i t , u b i t a n t a e r u d i t i o n i s g l o r i a f ubi to i n ­ c l a r u i t , u t f p i r i t u m i l l u m h a b e r e f a m i l i a r e m c o m m u ­ nis f a ma m e n t i r e t u r : ( N o n f o l um g e n t i l e s , v e r u m e t - j a m C h r i f t i a n o s , d i f t u h o r r e n d u m , D a e mo na s in f a m i ­ l i a r i t a t e m r e c e p i f i e hiftoriac n o s n e g a r e n o n p a t i u n t u r : i d q u e e x e m p l i s C a r d a n o r u m , P a tris (fi f i l i i , Corn. d g rip » p a , j o b . F au ft i a l i o r u m q u e e l e g a n t i f l i m e o f l e n d i t J o b .

Clodius in differt- e ru d it,, de fp iritib u s fa m ilia r ib u s , h a b ita

(27)

n o n ' o m n i a , quae d e e o t r a d i f o l e n t , f i d e m m e r e r i o b r f e r v a t , & alii o b f e r v a r u n t p a f l i m ) I n t e r c e t e r o s , v i r i n p u b l i c o m u n e r e c o n f t i t u t u s , & S t i e r n h i e l m i i f a m i ­ l i a r i s , i d e m c r e d e b a t ; . i t a q u e f l a g i t ar e ab e o ccepir, u t libi f pi r i t ùm f u u m m o n f t r a r e t . N o f l e r , f i m p h c i t a t e r r u h o m i n i s f e n t i e n s , u t e r a t m u l t i falis , f l d e m illi f a c i t , m o n f l r a t u r u m fe p o l l i c e t u r , u t q u e c e r t o d i e a t q u e h o ­ ra r e v e r t e r e t u r , j u b e t . M i c r o f c o p i a n u p e r t u n c e r a n t i n v e n t a ; fed in L i v o n i a a d h u c i g n o t a , u n u m a u t e m p o f l i d e b a t S t i e r n h i e l m i u s . I t a q u e p e d i c u l u m > capfula_ i n c l u f u m , f t a t u t o t e m p o r e r e v e r t e n t i , fub fide fiien- t i i , quali fpiritus effet f a m i l i a r i s , p e r m i c r o f c o p i u m o - f t e n d i t : c u m q u e a n i m a l c u l u m h o r r e n d a m p r a e b e r e t f p e c i e m , n o n fine h o r r o r e , d e r e i , u t p u t a b a t , v e r i , t a t e p e r f v a f u s , difceflit. S e d n e c t a c e r e p o t e r a t ,• u x o r i n a m q u e ille luar, illa q u i b u s c u m q u e o b v i i s , S t i e r n h i e l - m i u n i h a b e r e f p i r i t u m f a m i l i a r e m , d i c e b a r ; d o n e c a- d e o h a c de r e f a m a p e r c r e b u i t , u t n e c e f f a r i u m h a ­ b e r e t S t i e r n h i e l m i u s t o t a m r e m d e t e g e r e , & c r e d u l i ­ t a t e m p a r i t e r ac c u r i o f i t a t e m vi ri f l m ph c i f l i m i c o r a m o m n i b u s i l l u d e r e . R e f e r t h o c S a m . C olum bus in Colletf** n tis [u ti jo co ftt M fcr. S v e t, 9 JoÖ)?(ÜI)l & Ç))?ühlD{0 d M is .

A f t , u t o m n e , q u o d f a n u m e f t , E n t h u f i a f m i n o m i n e d u d u m l i b e r a v i m u s ; ita n e c f u m m a m e j u s m o d i n a t u r æ e x c e l l e n t i a m E n t h . N a t u r a l i s f p e c i e m , fed p o t i u s a d ­ m i r a n d a m & p l a n e h e r o i c a m naturae v i r t u t e m , a p ­ p e l l a r i v o l u m u s . N o t a n t e r n a tu r a d i c i m u s , n a m l i c e t m a g n a fit haec v i r t u s ; n a t u r a l i s t a m e n e f t , n o n v e r o f u p e r n a t u r a l i s : q u o d ver eor*, n e docftiftimus Mcrbofius f e n f e r i t , c u m ex f t u p e n d a q u o r u n d a m i n c l i n a t i o n e ad v ar ia s a r t e s l i b e r a l e s , m e c h a n i c a s , p i t f t o r i a m , f t at ua - r i a m , M u ü c a m , P o ë f i n & c . ft at uat Biiov 71 m -

t^7T6» i nefl e. V id , Polyhtfi. L it, Lib. I. c. a , Q u o d

(28)

fane ju dicium d e t a n t o v i r o fe r r e n o n fuftinerem.» ; nifi fum m us ejus acftimator & laudator Molltrus in P r ê - legom enif f u i s * d P olyb. §• 2j . fa t e r e t u r , u n ic u m f e r e M o r h o f i i fuifle n a c v u m , q u o d , v a n o artis xçvnmiffltKtfÇ a m o r e , in fu perftitiofam fa c ile prolapfus fit cr ed u lita ­ t e m , a d e o q u e , q u o d naturale f u i t , inftar fupernatura- l i s , deperierit*

*** N o n p oflunt n o n hare a n o b is allata difpli- c e r e il lis 9 qui c u m illuftrifiT. Leibnieio fyftema H a r m o ­ niae præftabilitæ c o n d u n t , o m n e m c o r p o r is influx u m in a n i m a m , & animae v iciflim in co r p u s m a g n o a c u ­ m i n e n e g a n te s . S ed i n g e n u e f a t e o r , &- m e c u m , ‘ q u i­ c u n q u e d eb ita a t t e n t i o n e r e m p e n f i t a v e r it , f a t e b it u r ,

m e , admiffa tali prarftabilita c o r p u s in te r & a n im a m h arm on ia', n ih il prorfus in phaenom en is Enthuf. e x p l i ­ candis p r o fic e r e p o tu ifle .

$. III.

P

R i m u m inter E n t h u f naturalis cauffas externas,

quæ etjam p r separatori# dici q ue unt , locumu

Melancholias tribuimus: q u æ , prout corporis q u o d ­

dam v iti um , ortum ex corrupta caloris & atræ bi­

lis te m pe ri e , confideracur, non poteft non v^tia-

tæ fenfationis & imaginationis fons efTe & origo.

Vapor enim non bene digefti (anguinis verfus ce­

r ebr um afeendens, fpiritibusque animalibus m i x ­

t u s , naturalem puriratem & fubtilitatem illis adi­

mit, craflfosque & impuros reddit. Quam vitiofam

fpirituum animalium difpofltionem inordinat3, &

fæpe etjam inepta & a b fu r d a , phantasmata con-

comitantur.

Unde oritur nimius vitæ folitariæ

a m or , fui ipfius ad miratio, aliorum defpeâ us ,

(29)

fpicîo, quietifticus torpor & de lumine int-erno

falfa perfuafio *.

* C o n f . L o ïk iu m dé InteU H um . L ib . I V . c. to . & H a n - fc h ïi d ijf. de E n th u f. § . io. N o n i t a q u e n o b i s p r o b a t u r l e n t e n t i a C h U d e m i, d i c e n t i s : i n n a t i v a feu p h yf i c a h o ­ m i n i s e o n f l u u t i o n e c a u d a m E n t h u f . n o n elfe q u æ r e n - d a m . d i j f c it. de E n th u f. p ra A th eo in c u ra b ili > § . 13. C rea ­ to r e n i m, i n q u i t , u ti P rotoplaftos c r e a v it fin e v i t i o, ita n u l ­ lu m te m p e ra m e n tu m E n th u fa s m o d t/ l i n a v i t , & e x p e rie n tia te fia tu r e x o m n i te m p e ra m e n to ru m g e n e re hom ines E n th u f. in fectu s fu iffe j Sed o m n e f u n d a m e n t u m hujus rei p o f i - t u m e d e in d a t u animae lapfae. A t quis C h r i d i a n u s u n ­ q u a m n e g a v e r i t , d a t u m lapfus e d e f o n t e m & o r i g i n e m o m n i s in u n i v e r f u m m a l i ? v e r u m n o n folius a n i m a e , fed c o r p o r i s fimul ; t o t u m n a m q u e h o m i n e m lapfu d e ­ p r a v a t u m e d e facrae n o s d o c e n t 11 terar : a d e o q u e n i h i l o b d a r , q u o m i n u s t a m in c o r p o r i s , q u a m animae, m a ­ la , & p o d l a p f u m n a t u r a l i , c o n d i t u t i o n e c a u d a m E n - t hu fi a s m i quae r amus. I n d e a u t e m v e l l e i n f e r r e , D e ­ u m a l i q u o d t e m p e r a m e n t u m hu i c v e l illi e r r o r i d e d i - n a d e , & , p e r c o n f c q u e n s , c a u d a m E n t h u f . e d e , e d a r g u m e n t a t i o a b a c u l o , u t l o q u n t u r , ad a n g u l u m , c u m n o n D e u s , fed n o s m e t ipfi ca ud a n o d r a e c o r r u p t i o n i s fimus. D e n i q u e , h a b e r e d e b e m u s r e f p e t d u m n o n ad i l lu m d a t u m , i n q u o a n t e a f u i m u s ; fed ad i l l u m , i n q u o h i c & n u n c f u m u s , c u m d e m a l i s , in prarfenti d a ­ t u e x i d e n t i b u s , e x a m e n e d i n d i t u e n d u m . N e q u e n o - d r æ f e n t e n t i æ o b e d , q u o d d i c a t : in q u o l i b e t t e m p e ­ r a m e n t o dari E n r h u f i a d a s : n o s e n i m h o c prateife n o n n e g a m u s , v e r u m i n f u p e r a d d i m u s , p o d e m i n o r i a n i m o ­ r u m m o t u i n t e r e r u d i t o s d i fp u ta r i d e v a r i e t a t e t e m p e ­ r a m e n t o r u m i l l o r u m q u e crafi & c . Q u o d t a m e r L , n o n ita i n t e l l t g e n d u m v e l i m u s , q u a d c o r p o r i s n o -C dri

(30)

ftri d i f pof i ti o n i h i l p r o r f ü s a d i n g e n i o r u m d i v e r f i t a t e m c o n f e r r e t j c u m e c o n t r a r i o p a r u m d e f i t , q u i n exiftt- n i e m u s , omnerrL» e o r u m - , d i v e r f i t a t e m ex d i v e r - fa c o r p o r u m c o n f t i t u t i o n e o r i r i . P id , Logic. C r o f P a r , I. S e ß . /, c. P . § . y t Sic, qui n i m i a a b u n d a n t b i l e , C h o l e r i c i v u l g o d u f t i , ad r i x a s , c o n t e n t i o n e s & v u l n e ­ r a t i o n e s f u n t p r o m p t i o r e s i l l i s , qui f a n g u i n e o t e m p e r a ­ m e n t o g a u d e n t , q u i b u s n i h i l , ntfi luius & v o l u p t a t e s , curae c o r d i q u e efTe f o l e n t . M elancholici a u t e m n o ff r i , u t v i t a m f e m p e r f e & a n t u r f o l i t a r i a m , i n t e n t i v an if l im i s fuis f p e c u l a t i o m b u s , n o v a q u x d a m f e m p e r f i n g u n t & r e f i n ­ g u n t , il li sque n o v i s f e n t e n t i a r u r n p o r t e n t i s a d e o d e l « - f t a n t u r , u t d i v i n i t u s fe m o v e r i , d i v i n a s q u e i n f p i r a t i o n e s libi f u g g e r i , falfo c r e d a n t , a l i i s q u e , ut i d e m c r e d a n t , p e r f u a d e r e f t u d e a n t . T a l i s praeterea eft M e l a n c h o l i a e n a t u r a , u t m u l t o b l a n d i u s & plaufi bil ius h o m i n e m i n p e r f u a f i o n e m d e l u m i n e f u p e r n a t u r a l i , de A n g e l i s , de c o l l o q u i o c u m D e o i l l i c i a t , q n a i n in i l l a s , l o n g e a b- f u r d i o r e s , fe elle v i t r u m , c a n e m , a v e m , b u t y r u m & c .

E (i erum M e la n c h o lia, i n q u i t G e rd c fi.,s, te m p e ra m e n tu m o m nium re iig io fn fim u m , q u o d r e l u i d iv in is a q u e n a tu r a la er f e im m ifc c t, arque fim i* (fi cercopitheci m ores a ftlo n esq u e h o m :nis im ita n tu r . E t h a l e t certa q u a d a m m elancholia Jpecies hoc fib i p e c u lia r e , u t homo in u n a a liq u a re d eliret , in rei q u is ju d ic iu m J a tis conflans p o ffid e a t, q u o d m u ltis e x ­ em plis p ro b a n t S cn n crtu s , llu a r tu s a liiq u e , H nc v id em u s E n th u fia fta s in te r lu m pie (fi c o n je n ta n e e , fa c u n d e o rn a te - que loqui y ju d ic io circa politica , p r a ß /c a (fi ou onom ica p er­ q u a m lo n fife r.te p ollere, u t m u lti, hunc e x te rio ru m fa c u l t a ­ tu m o rn a tu m v id e n te s , fid em ilh s e tj.tm in r e lu s ineptis h a ­ b ea n t i q u a n tu m vero a d hoc u n u m , q uod (e im m e d ia te a D eo in fp ira to s c r e d a n t, q u o d nonnulli eorum profeffi fin t fe e(Je P a r a c le tu m , A n g e lu m & C. hoc u n ic u m (fi m a x im u m

(31)

)

in i ft ii

e ß

delirium s Se bed. de E n t hu f. Cap,

TI.

S e il / §• 10'

Fnifie a u t e m , & e t j a m n u m effe o m n j s f e r e E n t h u - ( i a f fa s , i n p r i m i s fi d e (ed u lio rib u s p o t i u s q u a m f e d u ß i t

l o q u a m u r , m e l a n c h o l i c o s , H i f t o r i a & e x p e r i e n t i a l o - q u n t u r . U n d e A rifto teles S o cra tem & P latonem M e l a n - c h o l i c o s f u i f f e , f i m u l q u e Sibyllas , B acchas kvjiisç p e r c a l o r e m atrae bili j u n r t u m effici d i f e r t e t r a d i t . P robi. S e ll. jo . vi d. H a n fc b ii cit. diff. § to. I d e m e t j a m de P a ra - celfo , ire ig e lio s B ohm io , H clm o n tio & Poircto effe d i c e n ­ d u m , q u i s , nifi qui h o s E n t h u f i a f t a r u m c h o r a g o s i g n o ­ r a t , n e f e i t ? H i n c , n e c fine cauffa v e r e r i m i h i v i d e t u r

H a n /ch iu s loc. c it. n e fub h o c q u o q u e f c h e m a t e D i a b o l u s l a t e a t , a u t p e r i c u l o f a hac o p i n i o n e f a l t e m q u i b u s d a m i n g e n i i s a d E n r h u f . T h e o l o g i c u m a m p l e c t e n d u m o c c a - fio o f f e r a t u r : q u a r e m e l a n c h o l i a m , n i d u m D i a b o l i , v e ­ t e r e s a p p e l l a r u n t ,

§.

IV.

I

j R o x i m u m poft melancholiam inter externas

Nat. Enthuf. cauff.s locum nimia Jubtilitas,

jpirituum animalium abundantia fibi vindicat : quæ

mentis noftræ theatro novas Temper ideas fine

ordine & nexu repræfentat, ut nubem pro Junone,

hum ana pro divinis imaginatio fiepius a m pl ed a -

tur *.

* V i d e t u r p r i m o i n t u i t u vix fibi c o n f t a r e poffe haec n o f t r a thefis c u m f u p e r i o r i , n a m & m e l a n c h o l i a e , & f p i r i t u u m a n i m a l i u m fubt il it ati a c a b u n d a n t i a e , quae q u a m m a x i m e a p u d f a n g u i n e o s l o c u m h a b e t , e o s d e m t r i b u e r e e f f e r t u s , p a r a d o x u m c u i q u a m v i d e r i poffit. S e d i s , qui ita e x i f t i m a t , r e m n o n e a , q u a p a r e f t , a n i m i a t t e n t i o n e p e r p e n d e r e m i h i vi de t u r « P o f i e e n i m r e s

References

Related documents

ita obfcuritas fummus eft defedus. Et in Poefi quidem hoc Vitium officit quam maxime deledationi , quae. artis eft finis. Fatemur linguam Poeticam

Ergo anima non poteft moveri, Qj_e. Quod in aliud move-. tur &gt; id dicitur

quam jujcepta eil, rationis ufum non adjpernari k). Repugnat etjam ali- quid ab homtne credi, tarnen ita fupra caftum human# rationis pofitum ejje , ut nullatenus ab ea cognojci que

dum eft, quod tale fuit inftrumen- tum, ut apud veteres defcribicur.. Erat macbina lignea, ad v er i

hoc, fi rede &amp; foliicite obfervetur, facile nos deducet ad cognitionem ipfius fontis, unde vitia omnia pro- fluunt* Quem nifi obturare cona- ti fuerimus, fruftra vitiorum

ter res minus neceffarias efTe repu- tandum. Cum enim bonum prin- cipium non nifi bene, malum non nifi male faceret, nec aliter facere pofTet; fruftra illud, ut prodefTet,. hoc

itaque religio naturalis, nomen in- de fortita , quod ex ipfa natur λ cum. univerf#, tum human#

Synonyma ejus funt , apud Scriptores ,Chrl·. ftianos: Ethnicus