• No results found

Dissertatio philosophica de concursu caussæ primæ cum secundis, quam consensu amplissim. Senat. Philosophici. in illust. Academ. Upsaliensi, præside ... Erico Alstrin, ... ad publicum bonorum examen modeste defert Carolus Asp, Petri fil. Norkopia O-Gothus

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Dissertatio philosophica de concursu caussæ primæ cum secundis, quam consensu amplissim. Senat. Philosophici. in illust. Academ. Upsaliensi, præside ... Erico Alstrin, ... ad publicum bonorum examen modeste defert Carolus Asp, Petri fil. Norkopia O-Gothus"

Copied!
70
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

7 7

Y t A u s p i c e e t D u c e D e o!

D I S S E R T A T I O P H I L O S O P H I C A ,

D E

CONCURSU

CAUSSÆ PRIMÆ

C

u m

SECUNDIS,

Q U A M

Confenfu Amplisfim. Senat

.

Philoföphici

In llltiji A c adern. ZJpfaltenfi,

PR Æ SID E ,

VIRO

Maxim. Rêver, atque Amplisfim?

D

n

. E R I G O A L S T R E N ,

S. S.T

HEOL. D o c t o r e

Celeberrimo,

I /

Log. & Mccapli,

Pr o f e s s o r e

Reg. & Ord.

A d publicum bonorum examen modefle defert

CAROLUS ü© 9> /

PETRI FIL.

N or kopia 0 - G othus,

In Audit. Guftav. Majori, ad diem io. Maji,

A N N I M D C C X X X I I .

hor is ante meridiem /olitis.

^^^m m ammÊtmmmaÊÊEaBSÊaBÊÊtKÊÊiBÊKMÊà

(2)

S :

æ

R :

æ

M :

tis

S U M M Æ FID EI V IR O ,

lllufîriffimo

Excel

COMITI

a c

D O M IN O ,

Dn.

GUSTAV,O

C R O N H I E L M ,

Regis Regnique Sveciæ

S E N A T O R I ,

Reg. Cancellariæ & JuRCommiffionis

P R Æ S I D I ,

Academiæ Ùplâlienfis

C A N C E L L A R I O ,

(3)

S:

æ

R:

æ

M.’

t is

SUMJV1Æ FI DEI V IR O ,

l l l u f t r i f f i m o E x c

COMITI

a c

D O M IN O ,

D

n

j a c o b o

C R O N S T E D T ,

Regis Regnique Sveciæ

S E N A T O R I ,

7 V;.r> ; ■.% y

(4)

llluftriffime atqiie Ëxcellentiflïme

C O M ES.

O

Ffic 'n fm effe judica v it venerabunda, mens,

intra fu a f r acordia, dum erumpendi loem

eidem e fl reliB us, non tacita latere, fed

verba, fu m m a fu a reverentia te ß e s, intrepide fa *

cere,

(5)

llluftriffime & Excellenti/îime

C O M E S .

cui G en ti, eerie N o f i r A m axima fuppetit

£ V

materia impenfe fib i gratulandi , de f u l

-c m Regnifirm isß m is, C f Promotonbm

public# falutis excellenttsfimit, inter quos T u quo*

q u e

(6)

eére , fuam que pietatem in n oft rum Apollinerm

O p tim u m q u e iMufarum Upfalenfîum Patremi

ac Præfidem fu m m a animi / ubmisfione prodere:.

T e, C elülîîm e C o m es, ante Camenarum noflra*

rum cohortem,jufiitia G f gratia ornatum ac m u lti"

plici rerum fcientia decoratum ovant erneue incede­

re, venerabundi intuemur omnes. C er te hujus A c a ­

demia habenas ea tenuifti prudentia, C f adhuc te­

nes , ut in [mu fibi gratulentur de Cancellario)

Incomparabili nofira Camena, q u a w V c ttræ E x -

cellentiæ gratia Q f aquitate contra m alevolorum

obtrcBationes Jecurum perfugium , afylum & pa­

trocinium haud incerto fibi poffunt polliceri. H inc*

fu b T u o duBu magnopere U tantur, exfultant. In­

numeris fcihcet Je je fciunt fenti unt que a Ve it r a Ex­

cellentia ornatas & obfin&as beneficiis.

Herbo r

e r nomini & omini optimi Parentis ex a[fe fatis-

facis.

Q v u m nemini jit ignotum, ZJpfalenfes Ca-

ynenas Tibi magnopere cur

a

cordique efje, ques co -

g ite t, Te gratiam iis , qui in hac eruditionis paU -

Jira literis operantur, ejfe denegaturum? v e l qui*

j i f i perjv adeat, Paternum T uum a jfe B u n ija m

dnguftis limitibus efje circumfcnptnm , u t ad A lu~

fa r um filios fe e non extendat? Certe tantum ab-

è f i , ut hoc permittat Tua clem entia,ut potius a*

ditum ad T ^omnibus factje aperiat»

E t hinc efi%

à

(7)

Illaftris-tftu e , C o m es 111 u ft ri fll m e , es infignis. Certe fa m a >

ÎT’uas landes Nomenque T u u m celebrans, non kegm

Sfoieo - Gothici ambitu includitur

5

fe d longe extra

ejjmdem terminos evo la t, & per totum vagatur

Uerrarum orbem.

Adynirantur finguh jufiitiam

g r a tia prorfm ßngulari fv a v ite r temperatayn, ad-

ymirantur heroicas virtu tes, jolida fapientia ( f f pro-

ß u n d a eruditione annatas. Hac omnia ad Veltræ

E xcellen tiæ admirationem yne alliciunt, invitant,

provocant. Q uod fi audacia yiotam yneruero, qui

h a r u m potius virtu tu m , inufitata imprimis gratia,

spuam levisfima hujus opella fiducia, ad celsa Tua

Iv.ynina decenter adrepere fu ß m u i

5

Tuam Excelleri-

tuam tamen innoxio huic vitio vemayn gratiofis fime

d'.aturam ej]e Jpero. Scio equidem , eam e(Je farna

[capientia T u æ , ut fa tis laudum fefi habere exifli-

m e n t viri eruditi, f i fu am indufinayn T u o acumi­

n i T u o q u e probaverint judicio. Ego vero, cujus

in dicendo infantia G? ingenii tenuitas quid-

q u a m , quod limatuyn, quod politum , quodque

evudito A u o gußui arrideat, proferre prohibet, uni*

cium mihi quaro perfugium in Veftræ Excellentiæ

g r a tia , in omnes A 4ujarum cultores propenßsfima.

H a c jubet yne pra fens hoc fp ec imen Academicuyn ,

inculto licet fermonis geyiere elaboratum, fum m a,

qua par eß , animi fub mis [tone intrepidum offerre:

jubet

(8)

Hluftriffime C o m e s, quod in confpeiïum T u u m

prodire, & leve chartaceum m unus, non nift m a ­

teria fublim itdte & offerentis pietate commendabile,

ante pedes T u os reverenter deponere fufiw eam .

Hoc autem quidquid esi, in perpetua pietatis &

obfequu mei fid em Jerena fronte jm cipias, fu m m a ,

qua par ef l , animi fubmisfione obfiecro atque ob te -

Jlor. A le a r u m , quoad v ix e r o , erit partium , tu m

calidisfimis a d D eum fu fp in is pro perenni Veltrae

Excellentiae incolumitate quotidianas agere excubi­

as, tum perpetua obfervantia eo eniti, ut gratia

T u a m e in poßerum beare,

inter humillimos

T u o s clientes numerare’digneris.

llluftriflimi Excellentiffimique

N O M I N I S

T U I

Cultor devotiffimus

(9)

jju le t etiam , innoxii mei conatus & aufus fperare

v e ni am GT patrocinium.

Q u o d ft gratio/a

Ihac Q f tenuitatis G f audacia mea mihi contingat

'v e n ia , ßngulart profeBo me felicitate ornatum j u -

(dicabo.

Nec unquam [um interm ijfurm , 'uota

toro perenni Tua yä/»# GT flore a d D eum fu n d e -

\re calidisftma,

perpetuo cultu ,fum m a pietate

tcaque, qua par e f l , am m i fubmisfione Vcltram

ix c e lle n tia m projequi, fu ß ic e re , venerari.

lHuftriffifni Fxcellenrisfimique

N O M I N I S

T U I

Cultor devotifllmu» • - C A R O L l l S » P . 2l 6 q>.

(10)

SiÆ R :Æ M :

tis

MAGNÆ FIDEI VIRO,

Reverendisfimo

P A T R I

a c

D O M I N O ,

D r

J O A N N

ï

s t

'

e u c h i o

,

S. S. Theologiæ

D O C T O R I

lo n g e C eleberrim o,

Regni Sveciæ

A R C H I - E P I S C O P O

Et

Academiæ Upfâlienfis

P R O - C A N C E L L A R I O

E m in en tiflîm o,

U t &

Ven. Conflit EccleC

P R Æ S I D 1

Gravisfimo,

(11)

S:Æ S:Æ

M

î t i s

MAGNÆ FIDEI VJRO,

Perilluftri

acGenerofisfimo

,

BARONI

a c

DOMINO,

f t O L A V O

CEDERSTRÖM,

S ECRETARI O S T A T U S

,

M Æ C E N A T I M A G N O .

(12)

R e v e r e n d i s ß m e P a t e r .

Q

U od itomen T u u m , R e w r e n d i f f i m e P a t e r , p e r tot u m , quaqua p a t e t , lite r a tim o rb e m . c e - lebra i t [fimum, levisjimœ huic opellœ, omm (filen-

r dore de ft it u t <e, p r a figere fuft m uer i m , i d , M *

miffe peto , wo« te m e r ita ti, i w « / » T u o non d i• cam

(13)

Pcrilluftris ac Gener offline

Domine,

Ï

Gnofcas , quœfo, audacia m e a , Perilluftris atque G e - n f r o f i f l i m e D o m i n e B a r o , quod opellam banc.ocu*

lis T u i s [abjicere aufim , f/////j p r deflantia ß n g iia -

r unique partiu m conjummatio ea non ef t , ut digna cen-

Jeri debeat, quae in conjpeâum T u u m p r o d e a i , Jplen*

(14)

didi-cam gratiofb , f e d v ere Paterno adfcribas affefiu'u C erte poflquam beatus P arens meus Summi Numinis beneplacito

rebus humanis mihi que nimis m ature efl ereptus , T u m i­ hi benigni (fim i Parentis in ftar Jemper fu iß i : tot enim ta m is que me cumulafti beneficiis, ut nullo verborum appa­ ra tu eadem digne p r sedi care queam : omnia tam en m em ori & venerabunda mente recon dam , nttUa unquam oblivione delenda. H inc in fpem adducor certi/Jima m , fu tu r u m , ut audaci£ veniam im petrem , quod levidenfes hasce p a ­ gellas oculis T u i s f i flere audeam. T riß e p ro fe ä o , immer

mi fe r um judicarem , ß mea in T e pietas in tra folius v e ­ v e r abuncLe mentis lim ites fem p er effet cogenda ; quare Isetuf hanc occafionem a r r i p u i, qua meum ob accepta innum era beneficia g r a t i fim u m animum <fcr fubmijfam ven eration em publice teftificarer. Pollicentur mihi deinde innoxii m ei conatus & au fus veniam infignes T u æ é - fu pra om nia mea encomia evedse virtu tes; omnes enim , qtias apud m o r ­ talium quem quam rep erire l i c e t, in T e fuum u n anim i­ te r elegere domicilium , ubi amice h a b ita n t, ubi f v a v e ineunt certam en , quis earum alteri palm am p r œ r ip ia t, & quis potior i ju r e , T e fuum eßs , dicat. ‘P ro te g e , o

D e u s , Summum facrorum in Septentrione nofiro A n t i f t i -

t e m , clypeo falutis clem entifiim e, ut Ecclefiæ T u æ quam

diu tifim e in fervia t fialvus é r incolum is, ut veram verb i E vangelicifegetem longe lateque ß a r g e r e , & fuis curis f a ­ bor ib u s, vigiliis illœ/àm ac incorruptam prœ fiare queat. Sic Ecclefia T u a hoftitim infuit ibus expo fit a , & a to ta m a ­ lignorum cohorte infefiata , T u a g r a tia , T u o du du & aufpicio de fuis hcflibus fe lic i fim um reportabit trium phum. Conferva illum , v i r es que ejus corrobora : & habebit r e ­

(15)

dlidiffm um qtte T u u m N a m e n fib ï habeat p refix um. Pa- tirocinium autem & perfugium queer o m T u o er ga o- m m es , qui A iufar um a rv a colunt, fa vo re, T u rq u e g r a ­ ti ia in B. Parentem meim,propenfi(Jima; qua etiam fretus, f i r dfens hoc fiiecimen Academicum , inculto licet fe r mo­ mis genere confcriptum , pronus c er m ins que offero, fu t it- r i um ß ie r a n s , ut hoc qualecunque chartaceum munus, /i * ob argum enti dignitatem & offerentis pietatem com- mundandum , fereno & placido, ut file s , refricias. E t ntfi fic g r a tia m in v e n e rit, nihil p ro f edo habet , quo fe

P e r i l l u ft ri T u æ dignitati commendare pofit. Patiaris

ig i t u r , fubmiffe o r o , de Ge nerofiU. T u o N o m i n e t qiuod tot linguœ p r e d ic a n t, celebrant, /«évtw »//0- ra/w m utuetur preefens D i f e r tat to. Fateor equidem hoc in -

ttempefltvum vid eri poffe, T e , Mæcenas M a x i m e , oib fumma regni negotia iit Aula Regia quotidie v e r faris , in terpellare ; fedgratiofa benevolentia T u a , qu adefderiis omnium adefje foles , m ih i, inter frem gratiœ & metum indignationis anxie b œ ren ti, animum a d d it, metum e x - p tetlit, fa cit que » ut firm ato animo munit(culum hoc, quam*

v//i /tfi’é’ , exhibere aufm . M ihi profedo non ignotum edi,

fa p ien tia m <& eruditionem T u a m , Generofiflime Baro, effe plane folidam & longe fupra laudes noftras pofitam : 7ieque tam en hujus magnitudo , tenuitatis con­ f r ie n t ia a propofito me , ^ T u a g ra tia probe perfvafum , d e te rre re potuit. & 7 0 & T i b i eb* omnibus eruditis

M ufarum am icis, ^ fam iliare, ut et jam tironibus, qui p rim a tantum Mufarum veftibula f alutarunt, benigne indul­ g e ant, eos q; adulteriores progrefjus fita benignitate & g r a ­

tta incitent. H oc f i facias }r em facies mihi exoptat ijfimam, quam

(16)

gm im Svecia Arcli i - E p i f c o p u m optim u m , fideli fp m u m - habebunt Cam en £ n oflra M æ c e n a t e m , benignijjime e rg » eas animatum : habebit N o b i l i f i i m a e j u s d e m Familia-. fu lcru m & folatium dulci fit mum t

Reverendiffimi Nominis Tui

Cultor humillimus C A R O L U S P . S I S ^ P .

(17)

qtuam venerabunda mente nunquam non açnofiam. M e- m m efl & in / em piternum e n t , ardentUfima vota p ro pern en ni T u a Jalute & incolum itate nuncupare. V iv e

P<eril]uftris & G e n e r o f i f l i m e D o m i n e B a r o , in P a ­

t r i a emolumentum quam diutùfime Juperftes ! V iv e in L i- ternarum L it er at or um que prœjidium J'alvus & 1 tncolumù ! V îiv e in T u o r u m omnium Jolat iu m jv a v ü ß m u m y quovU Jedicitatis genere large cumulatus !

Generoüsfimi Nominis Tui

Cultor humillimus C A R O L U S P. S l S i P .

(18)

Confpeétus Diflertationis.

§. I. D a ri Ens neceffiario e x ifte n s, paucis ofl en dit.

§. 11. A natura Entium finitorum demonß r a t r mandunt

provida hu jus Ent is cura reg i.

Ç. III. Providentiam hanc ab ipja idea D ei probat. <5. I V. De attibus p ro v id e n tu r, eorumque numero d f ie r it. §. V. Definitionem concur ju s J if lit, quidque in f e contine •

a t , ofiendit.

§. VI. Ulterius idem argumentum perfequ itur,

VII O b jeâ i, circa quod v erja tu r concur j u s , m entio­

nem facit.

§. VIII. P ro tervis & impiis concur fus im m ediati & pro-

videnti<e hoflibus, utpote Atheis é r aliis ex veteribus Philofophis, obviam it.

I X . Veterum Vhilofiophorum fient enti am circa Jfriritum

itm verjalem , conjervantem hunc m undum , exam inat ifo* rjicit.

§. X . Contra eos, qui mediatum concur [um tantum a d ­

m ittu n t, ex concejjis difputat.

§ X I. Ex /fi enti am concurfits im m ediati a dependentia r e ­

rum a Deo dem onfirat.

XI I. idem ex omniprœfentia Dei adfirnit.

§. XII I. Often dit negationem p ro vid en t i £ U dere & bo­

nitatem & cultum Summi 'Numinis. §. X I V . Profer ibit Occafionalismum.

(19)

Ui m odo compagem hujus

u ni ve rf i o c u l o r u m paricer ac m e n t i s aciei fubjiciat, o m n ia_ j ac fingula Entia n ec fibi ipf is, n ec cafui f o r t u i t o , n ec n i h i l o , fed E n t i , infinita fapientia & potent ia armato , o r i g in em d e ­ b e r e facile eft d e p r eh enfurus. Infinita e n i m eft di- f iant ia inter E n s & N o n - E n s , quæ tranfiri n o n - , p o t ef t nifi ab e o , cujus potentia eft infinita. O m n i a a u t e m , quæ in t ot o terrarum orbe confpiciuntur_> En t ia , fu nt finita atque exiftentiæ rationem in fe ipfis n o n h a b e n t , n e c p ofitive ne c n e g a t iv e : nam fi p o - fitive a fe efiTent, e x ifte ren t prius antequam effent: effent etiam p ro du cen tia & p r o d u & a , effent d e p e n ­ dentia fimul & i n d e p e n d e n t . Q u od fi n e g a t i v e a

(20)

fe ipfis eflent, eflent fibi ad f ubfiftendum fufticientia:. efle a ut em fi bi ad fubfi ftendum fufficiens , eft omnes: p of ii de r e pe rf e&i one s p o f f i b i l e s , quæ f i n i t i s , d e t e r ­ m i na t is & i m pe rf e &i s En t i b u s non c o m p e t u n t . S u n t i taque ab alia q u a da m caufla ad e x i f t e n d u m d e t e r - m i na t a. Ifta a u t em cauffa , quæ p r i m u m rel iqui? E n t ib u s e x i f te n ti a m fuit l a r g i t a , no n efle p ot ef t f i ­ nita , qu ip pe quæ per fe ad e x i f t e n d u m eft infuffi» ci en s & aliam i t e r u m re qu ir i t ca u da m , fefe ad e x ­ i f t e n d u m d e t e r m i n a n t e m , Fed infinita , æterna & a fe ac per fe e xi f t e n s . M u n d i et iam o r i g i n e m n o n E n t i illi infini to & i n d e p e n d e n t , fed fortuito c af u i & A t o m o r u m c o n c u r f u i ad fc ri be r e, p ro fli gat a eft: & ftultitia & i m p ie t a s. Q u i s e n i m , nifi o m n i b u s fenfibus o rb a tu s, fibi p e r f v a d e a t , t o tu m h o c u n i - v e r f u m non infinita q ua dam a g en d i vi & f a p ie n t ia , fed fortuito cafu coal ui fle , ubi fingulæ , etiam m i - n u t i f l i m æ , e j u s d e m partes f tupenda funt art if i ci a: ubi c u n f t a ad ut il i ta tem cr e at ur ar um e ar um qu e -» c o n f e r v a t i o n e m accurat e t e n d u n t : ubi n i h i l , e t i a m ad infima depref lum , fruftra aut v a g e o p era tu r^ : u bi o m n i a in dif timi lli mis m o t i b u s a m i c e c o n f p i r a n t , & ad d eb it um o b t i n e n d u m f in em c o n c e n t u a d m i r a ­ bili co n ft a nt if li me c o n c u r r u n t . E g r e g i e cer te h a n c fententiam refutat C i c e r o a ) d i c e n d o : Hic ego non

m ire r ejfe quem q u a m , qui fib i p e r fv a d e a t, corpora quæ- dam folida individua v i & g r a v ita te f e r r i , mun* dumque effici ornati/fimum pulcerrim um ex eorum corporum concurjione fo r tu ita ? Hoc qui exi (lim at fieri potui[fey 7wn intelhgo , cur non idem p u te t, f i innume­

(21)

i" abdes unius & vig m t i jormœ lit er arum , vel aureæ voel quale slib e t, aliquo conjiciantur , poße e x his in ter • 7"am excttffis annaleis E m iii, ut -deinceps leg 't pojjtu t, effici ; quod nefcio amie in uno quidem verfu pojjit tan • Hum va lere fortuna, lß i autem quemadmodum ajjeve- i" a n t, e x corpufiulis non colore, non qualitate aliqua , mon fin fu prœditis, fed concurrentibus temere at que cafu m undum effe perfectum ? vel innumer ab ileis potius in avmnt temporis punäo alios nafei , alios in terire ? Oiiod Jii mundum efficere pote f t concur fus Atomorum , cur p o r • t i e u m , cur templum , cur urbem non potest ? qu<e funt fminus operofa & . multo quidem faciliora. N e q u e En* trium f in i t o r u m ratio e x iftentiæ in nihilo poteft c o n t i n e r i : fi e n i m in nihilo funda re tur , eflent__, p r o f e & o N o n - E n t i a & n i h i l , fecundum Canonem_, i l l u m M e t a p h y f i c u m : a nihilo nihil fit; qui i m m o ­ tas & a’ternæ veri tatis e f t , quando cauftam intelli- g i m u s e ff i c i e n t e m . Datur itaque f u m m u m aliquod E n s , neceftari o e x i f t e n s , quod a feipfo eft & ab ali o i n d e p e n d e n s , q u o d p rod uce nd o tot um ho c uni- v e i f u m , f t up e nd u m illud ar t if i ci u m , i n f i n i t a m , fu- a m a g e n d i v.im & fapientiam abunde declaravit.

a) de N at. D eor. lib. 2. cap. 3 7

,

T a u t e m e x p r o d u & i o n e totius hujus univerfi, ita e x p rovida mu ndi & f i ngulorum En tiu m cu ­ ra ac g u b e r n a t i o n e m a x i m a & infinita En tis iftius e l u c e t & bonitas & fapientia & potentia. Provida i f t a c u r a , de qua h e i c l o q u im u r , eft ilia ipfa, quam

Ç. II,

(22)

D e u s q uo t id ie ci rca fuas j a m p r o d u& a s c r e a t u r a s h a b e t , quæ part im c o n f e r v a n d o , part im c o n c u r ­ r e n d o , parti m g u b e r n a n d o fefe exferit. H a n c a u ­ t e m a m u n d o e x c l u d e r e , quafi D E u s nulla E n t i u m f i n i t o r u m ibi e x i f t e n t i u m cura t a n g e r e t u r , fed q u a l i p e r fe & per v i r e s in c re a t i o n e c o n c é d a s e x i f t e r e n t ac p e r m a n e r e n t Ent ia , pace e o r u m qui aliter f e n t i- u n t , j u d i c a m u s , a veri tat e efîe a l i e n u m . Certe«» ipfi g e n t il e s dudtu fanæ ra t io ni s p r o v id e n t i a m h a n c fateri n e c e f l u m h ab ue re. Sic A r i f t o t e l e s b) qui e - g r e g i e de pro vi den ti a l oq u i t u r : ü$s[jllcù (picriç dvTYj x x b ’ ECtVTYjV âv}dçKY)Çy SgqfJLuSsfoOL SX TiSTiS V(>)TY)fictÇ, nulla eH n a tu r a , qu<e /ibi ipfi fetfjiciens f i t , f i D ei co n • f e r v a t ione de ft itu at u r. Sic alii per pluri mi , q u o r u m t a m e n eftata brev itat is e r g o p rof erre n o l u m u s . H o c et iam c u i v i s , fua p ræcordia ex cut rent i atque n a t u ­ r am E n t i u m f i n i t o r u m m e n t i s aciei accurate f ub- j i c i e n t i , facile conf labit. O m n i a , quæ in t o t o t e r - r aru m orbe c o n f pi c i un t ur E n t i a , funt finita, f e c u n - “ d um §. I. e fl e n t i a m q u e h a b e n t t e r m i n a t a m & l i m i - “ t a t a m , at que intra certas p e r f e d i o n e s aut g ra d us “ p erf ecti onis ita c o a r d a t a m , u t e x t r a ea m i n i m e - j “ a ff ur ge re , aut a d h u c alia fibi v e n d i c a r e q u e a n t , u t l o q u i t u r D o n a t u s c). Seu o m n i a En ti a finita h a ­ b en t fines & t e r m i n o s ei ï en ti æ fuæ , n e c r e p u ­ g n a n t i a m i n v o l v u n t ad n o n efFe t am a parte an ce, q u a m a parte poft d ). E x d e fi ni ti o ne hac allata f a­ cile p a t e t , quæ & qualia fint E n ti s finiti attributa: n e m p e c on t i n g e n t i a , d e p en d en t ia & in exi ft e nd o f ucceflio. Si fingula e x a m i n i n o f t r o f u b ji c ia mu s ,f a­

(23)

ci l le f u t nu s deprehenfuri, e a d e m Entia rationem e x - ifttentiae fufficientem nec a fe nec in feipfis habere î fe?d h o c ipfum efTe attributum finitis Entibus fubje- «ftrive i n c o m m u n ic a b il e . C o n t i n g e n s e f t , cu jusop* pcofitum nullam in v o lv i t contradi&ionem e), feu eft illlud i p f u m , quod ipfa fua effentia eft æque aptum a d e x i f t e n d u m ac ad non exifte ndum , nec natura fuia m a g i s ad illu d, qu am ad hoc determinatum^. H ( o c a u t e m attributum ejje contingens, aut c o m p e - titt finitis Ent ibu s eftentialiter , aut non. Si q u is diicat illud attributum iisdem non eftentialiter inefTe, a v e ri t at is tramite haud parum aberrat : Quid- qiuid e n i m muta tionib us eft fubje<ftum , illi prædi- caitum h o c , ejje contingens, eftentialiter c o m p e t it :

A t o m n i a Entia finita mutationibus funt fubjeda:

E . r g o finitis En tibus prædicatum hoc , ejje contm-

g e n s , eftentialiter co m p eti t. Si itaque i llud effecon-

umgens eftentialiter c o m p e ta t finitis Entibus, lemper

e t i a m & fingulis m o m e n t i s toti eorundem exiften- ti;æ c o m p e t i t ; fi f em p er & fingulis m om entis toti e o r u m e x iftentiæ c o m p e t a t , contingens quoque eft e o r u m duratio & permanentia in efte: quod fi haec c o n t i n g e n s , fingulis m o m e n t i s æque apta funt ad e x i f t e n d u m ac ad non exiftend um : nec ratio quæ- d a m in ipfis Entibus deprehendi poteft , cur hoc m o m e n t o exi fta nt , q u o v is enim temporis m o m e n ­ t o poffunt no n e x i f t e r e , & quidem non réclamante e o r u m natura. Q u o d i ta q;exiftentiam c o n t i n u e n t , & in efte p er m a n ea n t , qu od m ot u m debitum e x - a d i f l i m e o b f e r v e n t , & in finem fibi propofitum.»

(24)

a ccu ra te t e n d a n t , n o n f i b i , fed cauflæ c ui dam e x t r a fe a c c e p t u m r e f e r u n t , quæ nulla nifi D e u s efle p o - t e f t , qui u t r em poflfibilem & e x fe n o n e x i f t e n t e r n per c r e a t i o n e m f eci t e x i f te r e ; ita & e a n d e m c o n ­ t i n g e n t e m & e x fe n o n d u r a n t e m facit durare. U l ­ t eri us q u o q u e I n fl u x u m h u n c C o n f e r v a t i v u m d e - rnonftrat ipfa E n t i u m f in it or um dependentia. D e ­ p e n d e n s illud ip fu m d ici tur , q uod efle f uum d e - p e n d e n t e r ha bet ab alia q ua da m caufla , vel q u o d , u t a N o n - Entitate ad E n t i t a t e m t ra n s e a t , alii c a uf læ d e b e t , cui et ia m f ubje &um eft in ord in e ad f uam a n n i h i l a t i o n e m . D e p e n d e n t itaque o m n i a E n t ia f i ­ nita a D e o & in fieri & in ejje fa fio : q u e m a d m o d u m e n i m E n t i u m t o fie r i v ol un ta ti D i v i n æ in c r e a t i o n e

& p ro d u& io n e e o r u n d e m D e o prorfus eft f ub je &um; ita et ia m fingulis m o m e n t i s f ubje&um eft v o lu n t at i D i v i n æ ro ejje e o r u m fa â u m . E x i n d e it aque cerro c o n c l u d i m u s : Q u æ c u n q u e caufla influit in p r i m a m r e r u m o m n i u m p r o d u d i o n e m , illa rev e ra et ia m- , i n fl ui t in e a r um o m n i u m c o n f e r v a t i o n e m : ut e n i m f ine e a d e m caufla nihil potefl fieri ; ita n e c q u i d q u a m fine e a d e m p o te fl in ejje fa fto perfeverare & p e r m a ­ n er e. Qu æ a u t e m caufla influit & in fieri & in_.

tfje f a â u m En ti s c uj u sd a m , ea et ia m influit in e j u s ­

d e m con jervari : q uæ e n i m caufla f a c i t , ut effe&us in ejje (uo p e r f e v e r e t , ea et iam ef Fe du m in ejje fuo c o n f e r v a t , q v u m perdurat^ in ejje, & con jervari Wnt realiter i d e m. A t talis caufla eft S u m m u s ille r e r u m a r b i t e r , q u i , ut n o n folum in f i e r i , v e r u m e t i am in ejje ja d u m E n t i u m o m n i u m f i n i to r um influit, ita

(25)

et i a m in e o r u n d e m coufervari fingulis m o m e n t i s cle- m e n t i f l i m e influit. D e i n d e fi a t t e n d a m u s ad E n ­ t i u m f in i t o r u m in e x i f t e n d o f u c c e f i i o n e m ,conftabit ea d e m ad c o n t i n u a n d a m l u a m e x i f t e n t ia m m i n i m e f i b i e i ï e fufficientia. S u c c e f i i v u m E n s dicitur, q u o d n o n h a b e t t o t u m fuum ejje fimul, fed q u o d confiât e x p a r t i b u s , ( n e m p e c o n f ec u ti on i s vel c o n tinuationis,) f i b i m u t u o f u c c e d e n t i b u s , feu q uod habet partes efie fui in f l u x u f ) . E x definitione hac p a t e t , Ens fuc- c e f l i v u m i f t i u s m o d i E n s e d e , q u o d p oftquam e x i ­ f t e n t i a m f eme! a c c e p i t , ita e x i f t i t , ut aliquid illius e f i e f u e r i t , aliquid j a m fit, aliquid a dhuc fit f u t u ­ r u m . O m n i a a u t e m Entia finita efie f uccef iiva n e ­ m i n e m n e g a t u r u m e x i f t i m a v e r i m , nifi ipfam rer um o m n i u m f i n it u di ne m i mp ie negare fuftineat, ideocß i llud o p e r o f e d em o n f t r a re f up er va ca n eu m du co. Si. i t a q u e o m n i a Ent ia finita fint fuccefiiva , q u o m o d o

p e r fe & fua n a t u r a , atque vi fibi c on cefla p e r m a ­ n e r e pofTunt, nifi ftat uamus t o t um e o r u m

ejje

, feu t o t a m e o r u m e x i f t e n t i a m , ii sdem ftatim inefie. Seu, ut r e m p au ci s t r a n si g am & clarius p r o p o n a m : E n ­ t i u m f i n i to r um d urat io feu exi ftenti a eft fuccefiiva. Q u o d fi f u c c e f i i v a , aut habent Entia finita fingulas

ejje

fui partes i m m e d i a t e a Deo, aut h ab en t a feiplis, feu a natura fua & efientia, in creat ione concefla : fi e x ipfa efientia : aut o m n e s & fingulæ partes e x i - ft entiæ f imul & femel in illis e x i f t u n t , aut non. Si f imul & f e m e l o m n e s e xi ft ent iæ partes in fe c o n t i ­ n e n t , n o n a m p l iu s m a n e n t Entia f u c c efiiva , fed

»ecefiaria : fi n e c e f l a r i a , n o n diutius f unt finita-»

(26)

fed-fed infinita. Q u i d q u i d e n i m h a b et t o t u m f u u m effe f i mu l & f em el in l e , habet e x i f t e n t i a m n e c e f f a r i a m & erit a feipfo. H o c a u t e m E n t i b u s finitis n o n f in e a pert if fi ma co nt ra d ic ti o ne c o n c e d i poteft , q v u m - i effentiæ e o r u m prorfus r e p u gn e r. Q u o d fi dicas, n o n o m n e s Scfinguias partes Effe iftius f imul & f e m e l i n - elle E n t ib u s f in i t i s , fed v i m q u a nd a m fele c o n f e r - v a n d i , & p o t e n t i a m c o n t i n u a n d i e x i f t e n t i a m E n ­ t ib us finitis in ipfa c re a t i o n e a D e o elle i n d i t a m . / , v i cujus p e r m a n e n t & p e r f ev e ra n t in effe dato; n o n t a m e n eris a c o n t ra d ic ti o ne i m m u n i s . H o c latis f u p e r q u e c on f l a b i t , fi probe c o n f i d e r e m u s , quid fit p o t e n t i a C r e a t r i x , q ui dq ue p ot en t ia C o n f e r v a t r i x , & q u o d iftar inter fe m a x i m e c o n v e n i a n t , q u o d q u e u n u m i d e m q u e a g n o f ca n t p r i n c i p i u m . Potentia C re­

a tr ix eft infinita quadam agendi v i s , quœf a c i t , ut a N i­ hilo exiftat Ens♦ Potentia C on fervatrix eft etiam infi­ n ita agendi vis, qu& rei a N on-E ntitate a d En t it at em p r o - d u â œ ) effe continuo largitu r. H i n c patet p o t e n t i a m con ferv ac ri ce m , a&u f ecu nd o IpeCl at am, efie c o n ­ t i n u a t i o n e m p ot en t iæ Creat ri cis . Po ten ti a e n i m ^ C r e a t r i x largitur Ent i p r i m u m E x i f t e n t i æ m o m e n ­ t u m : Pot ent ia a u t e m C o n f e r v a t r i x ^ ? illud d at u m c o n t i n u a t ; feu largit ur reliqua e x i f te n ti æ m o m e n t a . O m n i b u s itaque c o n f t a t , C o n f e r v a t i o n e m efie e t­ i a m o p u s infinitum & a rg u er e infini tam po tent ia m. Q u o d fi finita Entia per fe & ipfa fua natura atque eflentia in effe femel d a t o , fine c o n t i n u o & i m m e ­ diato D e i i n f l u x u in e o r u m Effe facftum , p e r m a n e ­ r en t ; effet certe p o t e nt i a h æ c c o n f e r v a t r i x i i s d e m in-*

(27)

i n c r e a t i o n e c o n c e f f a , & fie infinita potentia finitis E n t i b u s c o m p e t e r e t : C o n f e r v a t r i x e n i m potentia eft i n f i n i t a , u t antea eft p rob atu m. Q u i dq u i d a u t e m i n f i n i t a t e m f p i r a t , finitis & limitatis Entibus non eft t r i b u e n d u m : e d iam etr o e n i m h o c fanæ rationi r e ­ p u g n a t , & m a x i m a m inv olv itcontradi<ftionem ,qvum f i e r e n t Enti a creata & finita & infinita. H i n c itaejj f a c i l i s eft c o n c l uf io , q u o d , q v u m re p u g n et effentia? E n t i u m f i n i t o r u m , per fe per manere in ejje dato fine p e r p e t u o & i m m e d i a t o Dei in f lu x u , o m n ia Entia«# o m n e s & f in g ulas EJJe fui partes a D e o immediate.» f or d a n t u r .

b) lib. de mundo cap. 6. c) in M etaph. Uftml. c. 14.

$ . 1 7 . d ) Scbetbl. Metaph. lib. i.e . 13. e) Wolf. Oniol. §j.

29 4 . / ) D onat. M etapb, Vjual. cajp. 2 2 . $. 5. <£r 6,

$. m.

E v i & u m effe in II. arb it ra mu r, effentias En* t i u m f i n i t o r u m ita effe co m pa rat as , ut fine provida S u m m i N u m i n i s cura ne quidem ad momentumL# t e m p o r i s per fe fubfiflere queant. H i n c fi d i c e r e ­ m u s , D e u m res a fe ad effe p r o d u å a s fine cura r e ­ l i n q u e r e . , & de ejusdem lap ie nt ia , & dejuftitia-», & d e b on it a te effet p ro f ef lo a d u m . A n e n i m , c r e ­ are E n t i a , i n f l u x u Dei confervatrice femper i n d i g e n ­ tia, i i s d e m t a m e n eu n d em in f lu x u m poftea d ene gar e, b o n it a ti s eft i n d icium ? Certe effet S u m m u m N u m e n f n e p r o v i d a hujus mu n di cura non D e u s ^ ) . D e t u r ­ baret ur a folio fuo , & n o n amplius m a n er et infinitus & p e r f e & u s , f e d valde imp erf ef tus . Ef t f c i l i c e t i n

(28)

t er D o g m a de E x i f t e n t i a , & de Ef le nt ia a t q u e de P r o ­ v i d e n t i a D i v i n a ar&iiTimus n e x u s , u t , fublato u n ö , v i x m a n e a t alterum illaefum. Si e n i m e x i f t i t S u m ­ m u m E n s , q u od t a m e n cura e n t i u m c r e a t o r u m - , n o n t a n g i t u r , id e r i t , aut quia i g n o r a t r e s h a s c e - . m u n d a n a s , aut quia n o n p o t e ft c u r am & g u b e r n a ­ t i o n e m e a r u n d e m in fe f us c ip er e , aut cer t e q v u r n fciat & p o f l i t , t a m e n nolit ad h uj us m u n d i g u b e r ­ nacula federe. Si ftatueris, D e u m res n of t ra s i g n o ­ rare , D e u m f in gi s non f ap ien tem & o m n i f c i e n t e m , fed finita & i m p e r f e & a fcientia inftru<ftum, Si d i ­ x e r i s , e u m n o n pofTe cura fua ac p r o v i d e n t i a - j t o t u m h o c u n i v e r f u m rite a d m i n i f t r a r e , a d im is e i p o t e n t i a m , quae q u i d e m , fi D e u s e f t , infinita n e ­ ce ffario e r i t , h o c eft nullis l i m i t i b u s ci rcumfcripra. Q u o d fi d i x e r i s , e u m , q u a m v i s -& fciat & p o f l i t , n o ll e t a m e n h uj us m u n d i h a b e n a s t e n e r e , d e n e g a s ei j u f t i t i a m , d e n e g a s b o n i t a t e m & m i f e r i c u r d i a m al i as qu e vi r tu t es perpf urimas . E x i n d e i taque a b u n ­ d e c o n f i a t , fublata p r o v i d e n t i a , p e r f e & i f l i m a m E n ­ t i s illimitati ef lent iam n o n f alvam m a n e r e , fed i n ­ f i r m i t a t e s , qualitates & p rædi cat a E n t i s i m p e r f e c t i & li mi ta ti fibi i n d u e r e . H i n c e o majori nifu aeque induftria p en i t u s e f i prof eri benda haec f ententia_/, quae p r o v i d e n t i a m t o l l i t , q u æ i m p e r f e & i o n e m D e o p e r f e f t i f l i m o t r i b u i t , q u æ d e n i q u e ad A t h e i s m u m callide d u c i t : læfa e n i m eflenti a d i v i n a , facile e t ­ i a m laedi & in d u b i u m v o c a r i p ot ef t ipfa ejusdem«, e xi ft ent i a. H o c e t i a m t am altas in o m n i u m m e n ­ t ibus e g i t r a d i c e s , u t ipfi g e n t i l e s , faltem faniores ,

(29)

p r o v i d e n t i a m ha n c in du bi u m v o c a r e piacu lum du- x e - r i n t . O m n e s u n o ore d o c u e r e , h a c fublata , r e ­ l i g i o n e m o m n e m e v e r t i , h o n e fta tem ac v ir tu tem e i m e d i o tolli , le ge s ac politias e n e r v a r i, ac tan- d e m h u m a n a m focietatem funditus perire h). Sic N ' e m e f i u s Scriptor G r æ cu s re &e a n im a d v ertit: o n

sçu 7Tgévoicty

dià räv dvm v uv nç

s7rifei%eie% <37 , o n *£

S-eàç s ç h , è^sî^oùfJLSV. P roviden tiam effe iisdem ra tio n i- bus qnis o ß e n d a t, quibus Deum probavimus i). Qui a u ­

t e m plura g e n t il iu m teftimonia defiderat , prætenJ ali o s p er pl urirnos adeat Q u en fted tiu m k). N t c p r o ­ f e r o t e m e r e & inconfulto d o c u e r e G e n t i l e s , r e l ig i­ o n e m o m n e m e x neg ati on e providentiae laedi, q u od p o f t e a d e b ito loco ulterius f u m u s vifuri.

g ) L angii cau[f D ei cap. 2. de P rov. h) vid. Cor- tteh M a rtin i Theol. §. 6 5. t) de n a t. hom. cap. 42. 160, k ) in loc. de p r o v . d iv,

5- IV.

H

A n c a u t e m pr ov id en tia m , cu ju s ex ifte ntiatnj d e m o n f t r a v i m u s , efie op u s S u m m i N u m i n i s ad e x t r a , n e m i n i i g n o t u m ed e poteft, confideranti t a n t u m m o d o , illam verfari circa creaturas, ad e x i- f t e n d u m jam produ&as. N e c q u e m q u a m fugit,eam v a r i i s a bf olvi a & i b u s , nifi in T h e o l o g o r u m pariter ac P h i l o f o p h o r u m fchola plane fit hospes. N o n ta ­ m e n de i p i o Providentiae t e r m i no inter fe c o n v e n i ­ u n t P h i l o f o phi : e u m enim ve l latius vel ftri&ius a c c i p i u n t . Qui latius t e r m i n u m h u n c e x t e n d u n t , tria providentiae requifita e d e co n ten d u nt Ttfoyvuaiv,

(30)

ttpôSsciv & hoiKrjaiv. P er T tço yv w n i n t e l li gu n t p r æ -

(cient iam illam , q u a D e u s o m n i a e a , quæ r e r u m cr e a t a r u m c o n f e r v a t i o n i & ad c e r t u m f i n e m d i - r e & i o n i infervi re p o l i u n t , c o g n o f c i t . Pe r 7TfoSerw d e c r e t u m , q u o d e ce r n i t e a , q u æ ad c o n f e r v a t i o n e m & ad f i ne m o b t i n e n d u m necefTaria d ep re he nd it . P e r

Svoixrjriv d ecret i iftius e x f e c u t i o n e m , q uæ fefe c o n -

f erv an do , c o n c u r r e n d o & g u b e r n a n d o exferit. Illi a u t em , q u ib us ftri&ior t e r m i n i iftius a c c e p t i o p l a ­ c e t , per p r o v i d e n t i a m i nt el l ig un t t a n t u m a f t u s i n ­ t e r n o s , i d e o q u e d u o t a n t u m p r o v i d e n t i æ D i v i n æ requifita n u m e r a n t ,

7

rfo y v u n v n e m p e & 1rtoSscriv :

åtÖMYjcriv vero, ut pote a & u m e x t e r n u m , pro effe&u p o ­

tius providentiae, q u a m pro ipfa p ro v i d e nt i a h ab en t. A l ii s i t e r u m , ad huc ftri&ior p r o v i d e n t i æ fenfus ^rri det , $iôix,y}jiv ad ipfam p r o v i d e n t i a m r ef eren ti bu s, & ea ipfa p r o v i d e n t i a m a bf olvi c o n t e n d e n t i b u s , q u o r u m fententiæ m i h i j u r e m e r i t o q u e l ubf cri ben- d u m e x i f t i m a v e r i m . E f t e n i m P r o v i d e n t i a , f e c u n ­ d u m allatam in 5. II. d e f c r i p t i o n e m , o p u s S u m m i N u m i n i s ad e xt ra , q u o d in ipfis cre at ur is f e u E n t i ­ bus finitis t ermi natur. H i n c haud i m m e r i t o ttp o y w c w & 7TfôSsciv pro a&i bu s h a b e m u s p r o v i d e n t i a m præ- c e d e n t i b u s , n o n v e r o ad ipfam p r o v i d e n t i a m p e rt i ­ n e n t i b u s , f i q u id e m funt a&u s interni , qui n o n - , t e r m i n a n t u r in ipfis c r e a t u r i s , nifi accedat choixytriç. H a n c focixyptv d i x i m u s fefe e x f e r e r e c o n f e r v a n d o , c o n c u r r e n d o feu c o o p e r a n d o , & g u b e r n a n d o . N o n t a m e n de h o r u m a d u u m n u m e r o c o n v e n i u n t Phi- lof ophi. Alii tres e n u m e r a t o s , alii duos tantum

(31)

-p r o v i d e n t i a ? aétus a g n o f c u n t , r e f e r e n t e s c o n c u r f u m v e l ad c o n f e r v a t i o n e m j v e l ad g u b e r n a t i o n e m , H u ­ j u s a u t e m fententiæ p at ron i n o n c o n f u n d e nda coti*

f u n d e r e m i h i v i d e n t u r , q u o d c o n f t a b i t , fi u n iu s - c u j u s q u e adfus n a t u r a m p a u lo c ur a t i u s infrofpicia- m u s . C o n f e r v a t i o verf at ur circa ipfam e x i f t e n t i a m , f e u i p f u m eße E n t i u m f i n i t o r u m , & f a c i t , ut in effe i l l o d a t o p e r m a n e a n t , i n v o l v i t q u e , ut D e u s v ir e s i n p r i m a c r e a t i o n e cauffis f e c u n d i s , feu E ntibus f i ­ n i t i s , c o n c e f i a s p e r p e t u o , p o f i t i v o & i m m e d i a to fuo i n f l u x u c o n f e r v e t , ut po fl in t opera ri & ag ere. P a ­ t e t i t a q u e c o n f e r v a t i o n e m r e f p e & u m habere ad i p f i u s adtionis a n t e c e d e n t i a , arque id e f f i c e r e , ut^* e x i f t a t i pf um E n s , & ut falvæ m a n e a n t e j u sdem o - p e r a n d i v i r e s. G u b e r n a t i o eft a dt io num o m n i u m * h u m a n a r u m p r æc i p u e , ad c e r t u m f i n e m , e u m q u e e x i n t e n t i o n e D e i Temper b o n u m , diredtio / ) . G u ­ b e r n a t i o itaque nihil facit ad ipfam a & io n is e x i f t e n ­ t i a m & p r o d u d t i o n e m , fed pert inet ad c on fequentia a d l i o n i s : p r æ f up p on i t e n i m e j u s d e m e x i f t e n t i a m , & f a c i t , ut ifta a d i i o , quae jam produ&a eft & exiftit, d i r i g a t u r ad c e r t u m & b o n u m f i n e m , & a D e o i m ­ m e d i a t e b e n e & d e c e n t e r ordinetur. C o n c u rf us au* t e m m e d i a quafi via i nt er c o n f e r v a t i o n e m & g u b e r ­ n a t i o n e m i n c e d i t : p er ti ne t e n i m ad ipfam a å i o n i s e x i f t e n t i a m , feu f a c i t , ut adtio e pri nci pi i s fuis e - r u m p a t & e x i f t a t , a t qu e h o c i p f u m i n v o l v i t , q u o d D e u s i m m e d i a t e ad o m n e s adt iones & effi<ftus cre a­ t u r a r u m f e c u n d a r u m c o i nf i u at w ) . D e i n d e fu n da ­ m e n t u m q u o q u e h ab et diftindfio h o r u m a f t u u m in

(32)

ipfa o b j e & i , circa q u o d v erf atur divina p r ov id en ti a« v ari et at e « ) , T r i p l e x e n i m dat ur providentiae d i v i - n æ effe<ftus , & pro divertis ej us e f f e & i b u s , d i v e r f l ejus &ftus co n f t it u i folent. T r i p l i c e m e t i a m h u n c e f f e & u m e x o b j e ö i , ci rca q u o d verfatur p r o v i d e n t i a , diverfitate q u o d a m m o d o refultare pat ebit . C o n f e r - v a t i o ad res o m n e s , o m n i a E n t ia , q u æ i n t ot o h o c u n i v e r f o u n q u a m e x i f t u n t , fefe e x t e n d i t , f ive fint a nimata , f i v e i n a n i m a t a , f i ve r a ti on a li a, f iv e i r r a ­ t i o n a l i a , five f i m p ü c i a , five c o m p o f i t a , f ive h a b e ­ a nt p o t e n t i a m fefe m o v e n d i , f ive n o n. I n i i s a u t e m , q uæ m o v e n t u r , f ive ratione fint i nf t ru &a, f ive n o n , ad c o n f e r v a t i o n e m a c c e d i t c on cu rf us . In ii-s deniqj, q u æ ratione f u n t p r æ d i t a , ad c o n f e r v a t i o n e m a t q u e c o n c u r f u m a cc e d i t d ivina g u b e r n a t i o . P o te ft e t i a m n u m e r u s h o r u m a f t u u m facile e x Sacra Scri pt ura d e m o n f t r a r i & c o n f i r m a r i , q u æ e o s d e m in o r d i n e c o m m e m o r a t atque d i s p o n i t , uti e l e g a n t e r d e m o n - ftrarunt Ernef t. Chr if t op h. S c h r ö de r ö), D ü r k o p / ; ) , S I e v o g t q ) , & alii perp lu ri mi . H o c a u t e m ad T h e ­ o l o g o s præcife p e r t i n e t , & ad n o f t r u m f o r u m noti f p e ä a t . N o f t r u m j a m eft c on c u r f u m Dei i m m e d i ­ a t u m d e f e r i b e r e , e j u s q u e a & ua le m e x i f t e n t i a m r a ­ t i o n i b u s d e m o nf t ra re .

l)B u d d . theol dogm.

p .

4 t

6

.

m ) E r ne ft. Christ. Schrö­ d er de concurs» div. §. 2. n ) Budd. theol. dogm. p 4 0 9 . 0) de concurs, d iv . § . 2 . p ) in dijp. inaug. de d iv. concurs, m fihœ ra n a t.p . 20. q ) m d ijj. A ca d .p . 365.

(33)

§. V .

E

St a u t e m hic concu rfu s aâ io Summi Numinis,qua

in aâiones & effetfus rerum creataru m , ju xta ea - rundem naturam & indigentiam ,ta n quam cauffa prim a a v iv e r falis influit cooperatione communi, generali &* in d iffe ren ti, feu eft a&us provi dentiæ divina?, quo

D e u s c u m ag en te creato ipfius a& um & effe&um.* c o m p r o d u c i t r ) . Patet e x ipfo h o c concurfus v o ­ c a b u l o , e a n d e m cauiïarum vel rerum co op eran ti- u m p lurali tatem involve re. Op er a nt es e n im heie f u n t D e u s & creatura : D e u s ver e a g it , & quod fu- u n i e f t , j u x ta e x i g e n t i a m c r e a tu r æ , præftar, C rea­ tura et ia m feu cauffa fecunda vere etiam agit, q u an ­ t u m ejus v i r e s præftare poffunt : utraque & cauffa p r i m a & f ecunda v er e agit. Quacunque e n i m i n ­ f l u x u f uo ef ficaci & r e a l i , tam en f v a v i , effedlum at­ t i n g i t , & h o c fuo influxu f a c i t , ut exiftat effeélus-, ille ipfe v e r e agit & eft vera cauffa effectus ; at D eus tali i n f l u x u re r u m creatarum effe£tus attin git, & f u o i n f l u x u f a c i t , ut exiftat effeélus \ e rgo vere e t ­ i a m a g i t , & eft vera effe&us cauffa, I dem e t i a m a r g u m e n t u m pro creaturis v a l e t : Illa? ipfae enrrru* a g e n d i vi fibi conceffa e f f e d u m attingunt & prod u ­ cunt, Ha? e t iam cauffæ fecunda? non folum influunt in e f f e d a m quoad ex e r c it iu m a<ftus , v e r u m etiam q u o a d ipfam fpecificationem atftus, unde fatis fuper- q u e l i qu et , e a s d e m v e r e agere. Q u ic u n q u e en im n o n f ol um concurrit ad exiftentiam <3c p r o d u & io n em a f t io n i s c u j u s d a m , v e r u m etiam e x vi agendi n a tu ­ rali & fibi p rop ria, facit, ut hæc & non illa pro du­ catur

(34)

c a t u r a & i o , ille v e r e q u o q u e a g i r , & v e r u s a& io n is c e n f e n d u s eft a u & o r ; at cr e at ur a feu caufTa f ecunda n o n folum c o n c u r r i t ad e x i f t e n t i a m <

5

c p r o d u å i o n e m a s i o n i s , v e r u m e t i a m e x vi a g e n d i naturali & fibi propria f a c i t , u t h æ c & n o n illa p r o d u c a t u r a&io, £ . caulTa fecunda v e r e q u o q u e a g i t , & v e r u s c e n ­ f endus eft a&i oni s au<ftor. D e i n d e in fe c o n t i n e t - , c o n c u r f u s h i c , q u o d e x j a m di<ftis p a t e t , o p e r a t i o n i s c o m m u n i o n e m . Si e n i m c e r t u m e f t , q u o d p r o f e & o c e r t i f f i m u m , D e u m v e r e a g e r e a tque v e r e in fl uer e in effe<ftuum & a & i o n u m E n t i u m f i n i t o r u m e x i f t e n ­ t i a m & p r o d u & i o n e m , & fi c e r t u m e f t , cauiï as fe­ c u n d a s v e r e e t i a m a g e r e & v i naturali ac fibi p r o ­ pria e f f e f t u m a t t i n g e r e & p r o d u c e r e , c e r t u m e ti a m, i m m o i m m o t æ veritatis e f t , & D e u m , & caufias fe­ c u n d a s r e v e r a participare de e x i f t e n t i a feu E nt it ate e f f e ô u s v e l a &i o n i s c uj u sd a m p r o d u & æ ; feu patet eff edium & a<ftionem p r o d u & a m fuam e x i f t e n t i a m a c E n t i t a t e m & D e o & caufTæ f ecundæ d e b e r e . Q u od a u t e m cauffa p ri ma & uni verf al i s v e r e in fl ua t in_. ef fe&u s & a â i o n e s c au i ï a r u m f e c u n d a r u m *v e l e x ­ i n d e p a t e t , q u o d caufïæ f ecundæ ad a â i o n e m q u a n - d a m p r o d u c e n d a m fefe a c c i n g e r e n e q u e a n t , nifi acce dat i n f l u x u s h i c caufTæ uni verf al i s , fuf tent ans & c o n f e r v a n s e a r u n d e m a g en d i v i r e s , a t q u e c o n ­ c u r r e n s a c c o o p o r a n s c u m illa a g e n d i v i ad a & i o n e m p r o d u c e n d a m : v e r i t a t e m h uj us p r o p o f i t i o n i s poftea f u o l o c o ulterius f u m u s d em on ft ra t ur i. CaufTas e t ­ i a m fecundas v e r e i n fl ue r e i n e f t e & u s , n e m i n e m n e ­ g a t u r u m e x i f t i m a v e r i m , nifi Oc c af io n al i ft a ru m fen­ te ntiæ

(35)

tentia? fubfcribat , quam etiam pauio infra fum us e x a m i n a t u r i . C o n t i n e t d e n iq u e in fe v o c a b u ­ l u m h o c c on cu rf u s , effe&i, e x c o o p e r a ti o n e caufTæ prima? c u m fecundis refultantis , unitatem. Influxus e n i m caufTæ prima? non eft diftin&us & fep aratusab i n f l u x u caufTæ fecunda? in a g en d o j fed ha?c duo ar- d i f l i m e

5

c p e r p e t u o funt unita

5

c c o n j u n & a , q v u m t e n d a n t ad u n u m e u n d e m q u e finem , n e m p e ad u- n i c u m p r o d u c e n d u m e f f e å u m . Hoc etiam egre gie d e m o n f t r a t Erneft. Chrift. Schroder s ) , ab a<ftu g e ­ n e r a t i o n i s . In ge n er a ti on e e n im co ncurrunt mas Sc f œ m i n a

5

c D e u s , five D e u s

5

c creatura a ge n s . H i o p e r a n t e s fuum ve re agere dicuntur. H o m o curru» g e n e r a t , a g e r e i n n u i t u r , qua? fua funt,

5

c D e u s n o n p r o c u l abeft,fed adeft

5

c i n f l u x u m caufTæ prima? c u m

i n f l u x u caufTæ fecunda? copulat. N e q u e e rgo folus D e u s i n f l u i t , nec folus h o m o , fed uterque in fua-» q u i s q u e f phæra: hinc non nifi unus refultat effe<ftus, una f o b o i es producitur. H o c a ut em mifTum heic f a c i m u s , q v u m ex iis , de quibus in §. fequenti fu­ m u s a f t u ri , m a g is elucefcet hæc veritas.

r ) W er in dor (fias in coll. aphor, a r t« de p ro v. apbor* 40; v id . Erneft. Chrift. Schroder cit. loc. s ) lo c .c it, 6.

§. V L

Ï

7

X d e fi n i t ione co n cu rf u s , in Ç, præcedenti allata,

p a t e t , c o n cu rf u m hu nc caufTæ primæ

5

c uni* verfalis ad a<ftus

5

c effe&us caufTarum fecundarum efle i m m e d i a t u m , effe c o m m u n e m

5

c i n d i ff er e ntem, v e l , fi m a v i s , ind et er m in an te m ; efle a cc o m o d a - tum ad u niu s cujusque caufTæ fecunda? n a tu ram ,

(36)

efle d e n i q u e c u m i n f l u x u cauffarum f e c un d ar u m- , c o n j u n & u m , h o c e f t , f i m u l t a n e u m , n o n p r æ v i u m . S in gu la h æ c c e prædi ca ta b r e v i t e r p e r c u r r e r e a n i m u s n o b i s j a m e f t , v i f u r i s , an & q u o m o d o h æ c c e de-» c o nc u r f u p rædi cari poflint. I m m e d i a t e a g er e in_, aliud , dicitur, q u o d dire&e & per (e i nf lui t in aliud: q v u m a u t e m i nt e r c o n c u r f u m n u n c , (eu i n f l u x u m cauflæ p r i m æ , & inter effe<ftum , ci rca q u e m v e r - fatur c o n c u r f u s , nulla alia i n t er c ed it c a u d a i n f l u ­ e n s , eft et ia m c on cu r fu s hic i m m e d i a t u s , & q u i d e m , ut loqui a ma n t M e t a p h y f i c i , i m m e d i a t i o n e t am v i r ­ tutis q u a m (uppofiti. Q v u m e n i m o m n i s o p e r a t i o c r e a t u r a r u m p er le & p r o x i m e p en d e a t a D e o p e r ­ t u m eft , v i r t u t e m Dei ef fe&ri cem per (e ip(am i m ­ m e d i a t e inf luer e in cauf farum f e c u n d a r u m o p e r a t i o ­ n e s : & h o c eft i m m e d i a t i o n e virtut is in fl ue r e. R u r - l u s q v u m in D e o inter v i r t u t e m <

5

c fubftantiam di- f t in &i o d et ur nulla , n e ce fl a ri o f e q u i t u r , i p f a m f u b - f tan ti am d i v i n a m efle a g e n s i m m e d i a t u m in o m n e m a<ftum c u j u s c u n q u e creaturae. H o c e t i a m prolixe«* d e m o n f t r a r u n t D i i r k o p / ) & S v a r e z «).

Eft d ei n d e h i c c o n c u r f u s c o m m u n i s indifferens & i n d e t e r m i n a n s . C a ud a e n i m u n i v e r f a l i s , q u a t e ­ n u s u n i v e r f a l i s , n o n pot ef t n o n in e f f eé t u m præftare i n f l u x u m in di ff er en te m & i n d e t e r m i n a n t e m , a d e o ut fimili m o d o in plures diverfæ nat uræ e f f e d u s fi- m u l i n f l u a t , a u t in fl uer e poflit ; a l i o qu i n e n i m , ft e u m in effe<ffus præftaret i n f l u x u m , u n d e effe<ftus f u u m efle d e t e r m i n a t u m h a b e r e n t , n o m e n cauflæ univerfalis a m i t t e r e t , & na t ur am cauflæ p a r t ic u la ­

(37)

ris fibi i nd ueret . H i n c itacß p a t e t , c o n c u r f u m h u n c & i n f l u x u m efle i n d if f er e nt em & i n d e t e r m i n a n t e m , feu p a r e t , q u o d i n f l u x u s ifte ca uf la m f e c u n d a m iri_. a g e n d o n e c q u o a d e x e r c i t i u m a<ftus , n e c q u o a d f p e c i e m , n e c q u o a d i n d i v i d u a t i o n e m d e t er mi n e t. D e t e r m i n a r e q u o a d e x e r c i t i u m eft f a c e r e , ut effe- <ftus p r o d u c a t u r p o t i u s , q u a m n o n p r o d u c a t u r , u t n u n c p o t i u s , q u a m an te vel poft p ro du ca t ur . D e ­ t e r m i n a r e quoa d f p e c i e m eft f a c e r e , ut hic & n o n alius e x i f t a t e ft e & u s , feu ut ef fef fus talis f peciei & n o n a li us producatur. D e t e r m i n a r e q uo ad i n d i v i ­ duale eft f a c e r e , ut e f f e d u s in hoc v el illo i n d i v i ­ d u o h o c v e l ifto m o d o p ro d uc at u r v ) . M o v e r i c i r ­ ca h æ c f olet q u æ f t i o , q v u m caufla f e c u n d a n o n « , d e t e r m i n e t u r a prima , an prima d e t e r m i n e t u r a-* fec u nd a , & q u o a d e x e r c i t i u m & quo ad f p e c i e m Sc q u o a d i n d i v i d u a t i o n e m a<ftus ? Q u æ f t i o n e m affir­ m a n d a m e x i f t i m a m u s . H o c t a m e n f imul m o n e m u s , d e t e r m i n a t i o n e m iftam n o n effective , fed o b j ec t i ve fieri, ita u t , d u m cauflæ univerfali h o c v el iftud of fert ur o b j e å u m , ftatim libere fe applicet ad illud, ad q u o d fe applicare li bere d ec r e v i t . E t h o c m o d o d e t e r m i n a t u r caufla p rima a f ecundis , q u o d e g r e ­ g i e e t i a m d e m on f t r at Rud ra uf fi us w ) d ic e nd o : Dum

caujfa fecu n d a , a d agendum in vita ta p a r a t a , ex ig it concurfum D e i, f i flendo cattjfie p r im e objetfum occa- fim u m agendi , in ven it caujjam prim am ordinarie p ro m - t a m , ita ut ex e t er no decreto & p ro vid en tie ratione nunquam concurfum deneget. Q uod tamen non esi D e ­ um t d dandum concurfum fim p iiciter adigere & det e r m i

(38)

v a r e , a d quem ipfemet fefe liberrim e det er mi v a t ; fe d e x b yp otbefi, quatenus Jew el iß urn concurfum d e c r e v it, cs* qua f l p r o m iß t, quotiescunque occafio pr& beatur , nunc o c- cajione oblata & fuppeditata con cu rrit. vo ca n t oc c a fi on a lit e r ob je d iv e determ inare. D e t e r m i n a t e t i a m cauffa f ec u n d a p r i m a m q u o a d f p e c i e m a d lu s : cauffa e n i m p r i m a , q u a t e n u s univerfal is e f l , in f e & fua n at ura i ndi ff er ens eft ad o m n e s f p e ci e s a & u - u m , ut a<ftus Funt: h in c n o n poteft a<ftus i f t i u s f p e - cifi cat io cauffæ p r i m æ a d f c r i b i , fed a dfcribenda p r o - f e é t o cauffæ f e c u n d æ , q u æ particularis eft & ad l i ­ n u m c e r t u m f c o p u m a C o n d i t o r e d e t er mi na t a. S i e n i m q u æ r i t u r , cur D e u s c o n c u r r e n s c u m h o m i n e g e n e r a n t e n o n p r o d u c a t l e o n e m v e l a q u il am ? ap« p o l i t e r e f p o n d e t u r , quia h o m o , natura d e t e r m i n a ­ t u s ad g e n e r a t i o n e m h o m i n i s , n o n l e o ni s v el aquilae, i n g r e f l u s ad g e n e r a n d u m , praebuit D e o o c c a f i o n e m g e n e r a n d i h o m i n e m ; prorfus a u t e m r i d i cu le , quia h o m o c o n c u r r i t c u m D e o , cuj us c o n c u r f u s p eri nd e ad aliud p r o v o c a r i p o t e r a t , fi ad q u i d q u a m aliud fefe h o m o applicaffet x ) . D e t e r m i n a t u r e t ia m cauffa p r i m a ad i n d i v i d u a t i o n e m a<ftus a cauffa f e c u n d a ^ , f i q u i d e m e n i m cauffa p r i m a in ipfa c r e a t i o n e præ- f tabili vit & d e c r e v i t , fefe c o n c u r f u m f uu m in o p e ­ r a n d o cauffis f e cu n di s c on c e f f u r a m , n o n poteft n o n f e c u n d u m h o c f uu m d e c r e t u m p e r m i t t e r e , ut h æc v e l illa cauffa fecunda ifto fuo c o n c u r f u fruatur in h u j u s v e l iftius m o t u s & a &i on is p r o d u f t i o n e . Sic c o n c u r r i t et iam D e u s ad m o t u m m a n u s f u rt i v æ ; fed il l um m o t u m folus f ur ad r e m f u r t i v a m applicat. Q ui

References

Related documents

eos vero ipfam fuo jure ac nomine exeruifte, non magis fequitur, quam.. tutorem efte bonorum

quam jujcepta eil, rationis ufum non adjpernari k). Repugnat etjam ali- quid ab homtne credi, tarnen ita fupra caftum human# rationis pofitum ejje , ut nullatenus ab ea cognojci que

hoc, fi rede &amp; foliicite obfervetur, facile nos deducet ad cognitionem ipfius fontis, unde vitia omnia pro- fluunt* Quem nifi obturare cona- ti fuerimus, fruftra vitiorum

quam enim intelleximus rem di- f gnam eiTe, quam confideremus, ita etjam volumus facere, Sc iic cogni·. tio noitra augetur, ut

ter res minus neceffarias efTe repu- tandum. Cum enim bonum prin- cipium non nifi bene, malum non nifi male faceret, nec aliter facere pofTet; fruftra illud, ut prodefTet,. hoc

itaque religio naturalis, nomen in- de fortita , quod ex ipfa natur λ cum. univerf#, tum human#

Et primo quidem, quod ad resimprimis Theologicas attinet, autumamus graviffimas qusftiones heic, circa cultum veri Nu minis, propofitas fuifte; unde etjam initio ejusdem Capitis

Verum enim vero, Ethica (i fana Sc fbbria eft, non potcft diftiteri, quin etiam pii haud. raro delinquant, Deümquc peccatis