7 7
Y t A u s p i c e e t D u c e D e o!D I S S E R T A T I O P H I L O S O P H I C A ,
D ECONCURSU
CAUSSÆ PRIMÆ
C
u m
SECUNDIS,
Q U A MConfenfu Amplisfim. Senat
.
Philoföphici
In llltiji A c adern. ZJpfaltenfi,
PR Æ SID E ,
VIRO
Maxim. Rêver, atque Amplisfim?
D
n
. E R I G O A L S T R E N ,
S. S.T
HEOL. D o c t o r e
Celeberrimo,
I /Log. & Mccapli,
Pr o f e s s o r eReg. & Ord.
A d publicum bonorum examen modefle defert
CAROLUS ü© 9> /
PETRI FIL.
N or kopia 0 - G othus,
In Audit. Guftav. Majori, ad diem io. Maji,
A N N I M D C C X X X I I .
hor is ante meridiem /olitis.
^^^m m ammÊtmmmaÊÊEaBSÊaBÊÊtKÊÊiBÊKMÊà
S :
æ
R :
æ
M :
tis
S U M M Æ FID EI V IR O ,
lllufîriffimo
Excel
COMITI
a c
D O M IN O ,
Dn.
GUSTAV,O
C R O N H I E L M ,
Regis Regnique Sveciæ
S E N A T O R I ,
Reg. Cancellariæ & JuRCommiffionis
P R Æ S I D I ,
Academiæ Ùplâlienfis
C A N C E L L A R I O ,
S:
æ
R:
æ
M.’
t is
SUMJV1Æ FI DEI V IR O ,
l l l u f t r i f f i m o E x cCOMITI
a c
D O M IN O ,
D
n
j a c o b o
C R O N S T E D T ,
Regis Regnique Sveciæ
S E N A T O R I ,
7 V;.r> ; rç ■.% y
llluftriffime atqiie Ëxcellentiflïme
C O M ES.
O
Ffic 'n fm effe judica v it venerabunda, mens,
intra fu a f r acordia, dum erumpendi loem
eidem e fl reliB us, non tacita latere, fed
verba, fu m m a fu a reverentia te ß e s, intrepide fa *
cere,
llluftriffime & Excellenti/îime
C O M E S .
cui G en ti, eerie N o f i r A m axima fuppetit
£ V
materia impenfe fib i gratulandi , de f u l
-c m Regnifirm isß m is, C f Promotonbm
public# falutis excellenttsfimit, inter quos T u quo*
q u eeére , fuam que pietatem in n oft rum Apollinerm
O p tim u m q u e iMufarum Upfalenfîum Patremi
ac Præfidem fu m m a animi / ubmisfione prodere:.
T e, C elülîîm e C o m es, ante Camenarum noflra*
rum cohortem,jufiitia G f gratia ornatum ac m u lti"
plici rerum fcientia decoratum ovant erneue incede
re, venerabundi intuemur omnes. C er te hujus A c a
demia habenas ea tenuifti prudentia, C f adhuc te
nes , ut in [mu fibi gratulentur de Cancellario)
Incomparabili nofira Camena, q u a w V c ttræ E x -
cellentiæ gratia Q f aquitate contra m alevolorum
obtrcBationes Jecurum perfugium , afylum & pa
trocinium haud incerto fibi poffunt polliceri. H inc*
fu b T u o duBu magnopere U tantur, exfultant. In
numeris fcihcet Je je fciunt fenti unt que a Ve it r a Ex
cellentia ornatas & obfin&as beneficiis.
Herbo r
e r nomini & omini optimi Parentis ex a[fe fatis-
facis.
Q v u m nemini jit ignotum, ZJpfalenfes Ca-
ynenas Tibi magnopere cur
acordique efje, ques co -
g ite t, Te gratiam iis , qui in hac eruditionis paU -
Jira literis operantur, ejfe denegaturum? v e l qui*
j i f i perjv adeat, Paternum T uum a jfe B u n ija m
dnguftis limitibus efje circumfcnptnm , u t ad A lu~
fa r um filios fe e non extendat? Certe tantum ab-
è f i , ut hoc permittat Tua clem entia,ut potius a*
ditum ad T ^omnibus factje aperiat»
E t hinc efi%
à
Illaftris-tftu e , C o m es 111 u ft ri fll m e , es infignis. Certe fa m a >
ÎT’uas landes Nomenque T u u m celebrans, non kegm
Sfoieo - Gothici ambitu includitur
5fe d longe extra
ejjmdem terminos evo la t, & per totum vagatur
Uerrarum orbem.
Adynirantur finguh jufiitiam
g r a tia prorfm ßngulari fv a v ite r temperatayn, ad-
ymirantur heroicas virtu tes, jolida fapientia ( f f pro-
ß u n d a eruditione annatas. Hac omnia ad Veltræ
E xcellen tiæ admirationem yne alliciunt, invitant,
provocant. Q uod fi audacia yiotam yneruero, qui
h a r u m potius virtu tu m , inufitata imprimis gratia,
spuam levisfima hujus opella fiducia, ad celsa Tua
Iv.ynina decenter adrepere fu ß m u i
5Tuam Excelleri-
tuam tamen innoxio huic vitio vemayn gratiofis fime
d'.aturam ej]e Jpero. Scio equidem , eam e(Je farna
[capientia T u æ , ut fa tis laudum fefi habere exifli-
m e n t viri eruditi, f i fu am indufinayn T u o acumi
n i T u o q u e probaverint judicio. Ego vero, cujus
in dicendo infantia G? ingenii tenuitas quid-
q u a m , quod limatuyn, quod politum , quodque
evudito A u o gußui arrideat, proferre prohibet, uni*
cium mihi quaro perfugium in Veftræ Excellentiæ
g r a tia , in omnes A 4ujarum cultores propenßsfima.
H a c jubet yne pra fens hoc fp ec imen Academicuyn ,
inculto licet fermonis geyiere elaboratum, fum m a,
qua par eß , animi fub mis [tone intrepidum offerre:
jubetHluftriffime C o m e s, quod in confpeiïum T u u m
prodire, & leve chartaceum m unus, non nift m a
teria fublim itdte & offerentis pietate commendabile,
ante pedes T u os reverenter deponere fufiw eam .
Hoc autem quidquid esi, in perpetua pietatis &
obfequu mei fid em Jerena fronte jm cipias, fu m m a ,
qua par ef l , animi fubmisfione obfiecro atque ob te -
Jlor. A le a r u m , quoad v ix e r o , erit partium , tu m
calidisfimis a d D eum fu fp in is pro perenni Veltrae
Excellentiae incolumitate quotidianas agere excubi
as, tum perpetua obfervantia eo eniti, ut gratia
T u a m e in poßerum beare,
inter humillimos
T u o s clientes numerare’digneris.
llluftriflimi Excellentiffimique
N O M I N I S
T U I
Cultor devotiffimus
jju le t etiam , innoxii mei conatus & aufus fperare
v e ni am GT patrocinium.
Q u o d ft gratio/a
Ihac Q f tenuitatis G f audacia mea mihi contingat
'v e n ia , ßngulart profeBo me felicitate ornatum j u -
(dicabo.
Nec unquam [um interm ijfurm , 'uota
toro perenni Tua yä/»# GT flore a d D eum fu n d e -
\re calidisftma,
perpetuo cultu ,fum m a pietate
tcaque, qua par e f l , am m i fubmisfione Vcltram
ix c e lle n tia m projequi, fu ß ic e re , venerari.
lHuftriffifni Fxcellenrisfimique
N O M I N I S
T U I
Cultor devotifllmu» • - • • C A R O L l l S » P . 2l 6 q>.
SiÆ R :Æ M :
tis
MAGNÆ FIDEI VIRO,
Reverendisfimo
P A T R I
a c
D O M I N O ,
D r
J O A N N
ï
s t
'
e u c h i o
,
S. S. Theologiæ
D O C T O R I
lo n g e C eleberrim o,
Regni Sveciæ
A R C H I - E P I S C O P O
EtAcademiæ Upfâlienfis
P R O - C A N C E L L A R I O
E m in en tiflîm o,
U t &Ven. Conflit EccleC
P R Æ S I D 1
Gravisfimo,
S:Æ S:Æ
M
î t i s
MAGNÆ FIDEI VJRO,
Perilluftri
acGenerofisfimo
,
BARONI
a c
DOMINO,
f t O L A V O
CEDERSTRÖM,
S ECRETARI O S T A T U S
,
M Æ C E N A T I M A G N O .
R e v e r e n d i s ß m e P a t e r .
Q
U od itomen T u u m , R e w r e n d i f f i m e P a t e r , p e r tot u m , quaqua p a t e t , lite r a tim o rb e m . c e - lebra i t [fimum, levisjimœ huic opellœ, omm (filen-r dore de ft it u t <e, p r a figere fuft m uer i m , i d , M *
miffe peto , wo« te m e r ita ti, i w « / » T u o non d i• cam
Pcrilluftris ac Gener offline
Domine,
Ï
Gnofcas , quœfo, audacia m e a , Perilluftris atque G e - n f r o f i f l i m e D o m i n e B a r o , quod opellam banc.ocu*lis T u i s [abjicere aufim , f/////j p r deflantia ß n g iia -
r unique partiu m conjummatio ea non ef t , ut digna cen-
Jeri debeat, quae in conjpeâum T u u m p r o d e a i , Jplen*
didi-cam gratiofb , f e d v ere Paterno adfcribas affefiu'u C erte poflquam beatus P arens meus Summi Numinis beneplacito
rebus humanis mihi que nimis m ature efl ereptus , T u m i hi benigni (fim i Parentis in ftar Jemper fu iß i : tot enim ta m is que me cumulafti beneficiis, ut nullo verborum appa ra tu eadem digne p r sedi care queam : omnia tam en m em ori & venerabunda mente recon dam , nttUa unquam oblivione delenda. H inc in fpem adducor certi/Jima m , fu tu r u m , ut audaci£ veniam im petrem , quod levidenfes hasce p a gellas oculis T u i s f i flere audeam. T riß e p ro fe ä o , immer
mi fe r um judicarem , ß mea in T e pietas in tra folius v e v e r abuncLe mentis lim ites fem p er effet cogenda ; quare Isetuf hanc occafionem a r r i p u i, qua meum ob accepta innum era beneficia g r a t i fim u m animum <fcr fubmijfam ven eration em publice teftificarer. Pollicentur mihi deinde innoxii m ei conatus & au fus veniam infignes T u æ é - fu pra om nia mea encomia evedse virtu tes; omnes enim , qtias apud m o r talium quem quam rep erire l i c e t, in T e fuum u n anim i te r elegere domicilium , ubi amice h a b ita n t, ubi f v a v e ineunt certam en , quis earum alteri palm am p r œ r ip ia t, & quis potior i ju r e , T e fuum eßs , dicat. ‘P ro te g e , o
D e u s , Summum facrorum in Septentrione nofiro A n t i f t i -
t e m , clypeo falutis clem entifiim e, ut Ecclefiæ T u æ quam
diu tifim e in fervia t fialvus é r incolum is, ut veram verb i E vangelicifegetem longe lateque ß a r g e r e , & fuis curis f a bor ib u s, vigiliis illœ/àm ac incorruptam prœ fiare queat. Sic Ecclefia T u a hoftitim infuit ibus expo fit a , & a to ta m a lignorum cohorte infefiata , T u a g r a tia , T u o du du & aufpicio de fuis hcflibus fe lic i fim um reportabit trium phum. Conferva illum , v i r es que ejus corrobora : & habebit r e
dlidiffm um qtte T u u m N a m e n fib ï habeat p refix um. Pa- tirocinium autem & perfugium queer o m T u o er ga o- m m es , qui A iufar um a rv a colunt, fa vo re, T u rq u e g r a ti ia in B. Parentem meim,propenfi(Jima; qua etiam fretus, f i r dfens hoc fiiecimen Academicum , inculto licet fe r mo mis genere confcriptum , pronus c er m ins que offero, fu t it- r i um ß ie r a n s , ut hoc qualecunque chartaceum munus, /i * ob argum enti dignitatem & offerentis pietatem com- mundandum , fereno & placido, ut file s , refricias. E t ntfi fic g r a tia m in v e n e rit, nihil p ro f edo habet , quo fe
P e r i l l u ft ri T u æ dignitati commendare pofit. Patiaris
ig i t u r , fubmiffe o r o , de Ge nerofiU. T u o N o m i n e t qiuod tot linguœ p r e d ic a n t, celebrant, /«évtw »//0- ra/w m utuetur preefens D i f e r tat to. Fateor equidem hoc in -
ttempefltvum vid eri poffe, T e , Mæcenas M a x i m e , oib fumma regni negotia iit Aula Regia quotidie v e r faris , in terpellare ; fedgratiofa benevolentia T u a , qu adefderiis omnium adefje foles , m ih i, inter frem gratiœ & metum indignationis anxie b œ ren ti, animum a d d it, metum e x - p tetlit, fa cit que » ut firm ato animo munit(culum hoc, quam*
v//i /tfi’é’ , exhibere aufm . M ihi profedo non ignotum edi,
fa p ien tia m <& eruditionem T u a m , Generofiflime Baro, effe plane folidam & longe fupra laudes noftras pofitam : 7ieque tam en hujus magnitudo , tenuitatis con f r ie n t ia a propofito me , ^ T u a g ra tia probe perfvafum , d e te rre re potuit. & 7 0 & T i b i eb* omnibus eruditis
M ufarum am icis, ^ fam iliare, ut et jam tironibus, qui p rim a tantum Mufarum veftibula f alutarunt, benigne indul g e ant, eos q; adulteriores progrefjus fita benignitate & g r a
tta incitent. H oc f i facias }r em facies mihi exoptat ijfimam, quam
gm im Svecia Arcli i - E p i f c o p u m optim u m , fideli fp m u m - habebunt Cam en £ n oflra M æ c e n a t e m , benignijjime e rg » eas animatum : habebit N o b i l i f i i m a e j u s d e m Familia-. fu lcru m & folatium dulci fit mum t
Reverendiffimi Nominis Tui
Cultor humillimus C A R O L U S P . S I S ^ P .
qtuam venerabunda mente nunquam non açnofiam. M e- m m efl & in / em piternum e n t , ardentUfima vota p ro pern en ni T u a Jalute & incolum itate nuncupare. V iv e
P<eril]uftris & G e n e r o f i f l i m e D o m i n e B a r o , in P a
t r i a emolumentum quam diutùfime Juperftes ! V iv e in L i- ternarum L it er at or um que prœjidium J'alvus & 1 tncolumù ! V îiv e in T u o r u m omnium Jolat iu m jv a v ü ß m u m y quovU Jedicitatis genere large cumulatus !
Generoüsfimi Nominis Tui
Cultor humillimus C A R O L U S P. S l S i P .
Confpeétus Diflertationis.
§. I. D a ri Ens neceffiario e x ifte n s, paucis ofl en dit.
§. 11. A natura Entium finitorum demonß r a t r mandunt
provida hu jus Ent is cura reg i.
Ç. III. Providentiam hanc ab ipja idea D ei probat. <5. I V. De attibus p ro v id e n tu r, eorumque numero d f ie r it. §. V. Definitionem concur ju s J if lit, quidque in f e contine •
a t , ofiendit.
§. VI. Ulterius idem argumentum perfequ itur,
VII O b jeâ i, circa quod v erja tu r concur j u s , m entio
nem facit.
§. VIII. P ro tervis & impiis concur fus im m ediati & pro-
videnti<e hoflibus, utpote Atheis é r aliis ex veteribus Philofophis, obviam it.
I X . Veterum Vhilofiophorum fient enti am circa Jfriritum
itm verjalem , conjervantem hunc m undum , exam inat ifo* rjicit.
§. X . Contra eos, qui mediatum concur [um tantum a d
m ittu n t, ex concejjis difputat.
§ X I. Ex /fi enti am concurfits im m ediati a dependentia r e
rum a Deo dem onfirat.
XI I. idem ex omniprœfentia Dei adfirnit.
§. XII I. Often dit negationem p ro vid en t i £ U dere & bo
nitatem & cultum Summi 'Numinis. §. X I V . Profer ibit Occafionalismum.
Ui m odo compagem hujus
u ni ve rf i o c u l o r u m paricer ac m e n t i s aciei fubjiciat, o m n ia_ j ac fingula Entia n ec fibi ipf is, n ec cafui f o r t u i t o , n ec n i h i l o , fed E n t i , infinita fapientia & potent ia armato , o r i g in em d e b e r e facile eft d e p r eh enfurus. Infinita e n i m eft di- f iant ia inter E n s & N o n - E n s , quæ tranfiri n o n - , p o t ef t nifi ab e o , cujus potentia eft infinita. O m n i a a u t e m , quæ in t ot o terrarum orbe confpiciuntur_> En t ia , fu nt finita atque exiftentiæ rationem in fe ipfis n o n h a b e n t , n e c p ofitive ne c n e g a t iv e : nam fi p o - fitive a fe efiTent, e x ifte ren t prius antequam effent: effent etiam p ro du cen tia & p r o d u & a , effent d e p e n dentia fimul & i n d e p e n d e n t . Q u od fi n e g a t i v e a
fe ipfis eflent, eflent fibi ad f ubfiftendum fufticientia:. efle a ut em fi bi ad fubfi ftendum fufficiens , eft omnes: p of ii de r e pe rf e&i one s p o f f i b i l e s , quæ f i n i t i s , d e t e r m i na t is & i m pe rf e &i s En t i b u s non c o m p e t u n t . S u n t i taque ab alia q u a da m caufla ad e x i f t e n d u m d e t e r - m i na t a. Ifta a u t em cauffa , quæ p r i m u m rel iqui? E n t ib u s e x i f te n ti a m fuit l a r g i t a , no n efle p ot ef t f i nita , qu ip pe quæ per fe ad e x i f t e n d u m eft infuffi» ci en s & aliam i t e r u m re qu ir i t ca u da m , fefe ad e x i f t e n d u m d e t e r m i n a n t e m , Fed infinita , æterna & a fe ac per fe e xi f t e n s . M u n d i et iam o r i g i n e m n o n E n t i illi infini to & i n d e p e n d e n t , fed fortuito c af u i & A t o m o r u m c o n c u r f u i ad fc ri be r e, p ro fli gat a eft: & ftultitia & i m p ie t a s. Q u i s e n i m , nifi o m n i b u s fenfibus o rb a tu s, fibi p e r f v a d e a t , t o tu m h o c u n i - v e r f u m non infinita q ua dam a g en d i vi & f a p ie n t ia , fed fortuito cafu coal ui fle , ubi fingulæ , etiam m i - n u t i f l i m æ , e j u s d e m partes f tupenda funt art if i ci a: ubi c u n f t a ad ut il i ta tem cr e at ur ar um e ar um qu e -» c o n f e r v a t i o n e m accurat e t e n d u n t : ubi n i h i l , e t i a m ad infima depref lum , fruftra aut v a g e o p era tu r^ : u bi o m n i a in dif timi lli mis m o t i b u s a m i c e c o n f p i r a n t , & ad d eb it um o b t i n e n d u m f in em c o n c e n t u a d m i r a bili co n ft a nt if li me c o n c u r r u n t . E g r e g i e cer te h a n c fententiam refutat C i c e r o a ) d i c e n d o : Hic ego non
m ire r ejfe quem q u a m , qui fib i p e r fv a d e a t, corpora quæ- dam folida individua v i & g r a v ita te f e r r i , mun* dumque effici ornati/fimum pulcerrim um ex eorum corporum concurjione fo r tu ita ? Hoc qui exi (lim at fieri potui[fey 7wn intelhgo , cur non idem p u te t, f i innume
i" abdes unius & vig m t i jormœ lit er arum , vel aureæ voel quale slib e t, aliquo conjiciantur , poße e x his in ter • 7"am excttffis annaleis E m iii, ut -deinceps leg 't pojjtu t, effici ; quod nefcio amie in uno quidem verfu pojjit tan • Hum va lere fortuna, lß i autem quemadmodum ajjeve- i" a n t, e x corpufiulis non colore, non qualitate aliqua , mon fin fu prœditis, fed concurrentibus temere at que cafu m undum effe perfectum ? vel innumer ab ileis potius in avmnt temporis punäo alios nafei , alios in terire ? Oiiod Jii mundum efficere pote f t concur fus Atomorum , cur p o r • t i e u m , cur templum , cur urbem non potest ? qu<e funt fminus operofa & . multo quidem faciliora. N e q u e En* trium f in i t o r u m ratio e x iftentiæ in nihilo poteft c o n t i n e r i : fi e n i m in nihilo funda re tur , eflent__, p r o f e & o N o n - E n t i a & n i h i l , fecundum Canonem_, i l l u m M e t a p h y f i c u m : a nihilo nihil fit; qui i m m o tas & a’ternæ veri tatis e f t , quando cauftam intelli- g i m u s e ff i c i e n t e m . Datur itaque f u m m u m aliquod E n s , neceftari o e x i f t e n s , quod a feipfo eft & ab ali o i n d e p e n d e n s , q u o d p rod uce nd o tot um ho c uni- v e i f u m , f t up e nd u m illud ar t if i ci u m , i n f i n i t a m , fu- a m a g e n d i v.im & fapientiam abunde declaravit.
a) de N at. D eor. lib. 2. cap. 3 7
,
T a u t e m e x p r o d u & i o n e totius hujus univerfi, ita e x p rovida mu ndi & f i ngulorum En tiu m cu ra ac g u b e r n a t i o n e m a x i m a & infinita En tis iftius e l u c e t & bonitas & fapientia & potentia. Provida i f t a c u r a , de qua h e i c l o q u im u r , eft ilia ipfa, quam
Ç. II,
D e u s q uo t id ie ci rca fuas j a m p r o d u& a s c r e a t u r a s h a b e t , quæ part im c o n f e r v a n d o , part im c o n c u r r e n d o , parti m g u b e r n a n d o fefe exferit. H a n c a u t e m a m u n d o e x c l u d e r e , quafi D E u s nulla E n t i u m f i n i t o r u m ibi e x i f t e n t i u m cura t a n g e r e t u r , fed q u a l i p e r fe & per v i r e s in c re a t i o n e c o n c é d a s e x i f t e r e n t ac p e r m a n e r e n t Ent ia , pace e o r u m qui aliter f e n t i- u n t , j u d i c a m u s , a veri tat e efîe a l i e n u m . Certe«» ipfi g e n t il e s dudtu fanæ ra t io ni s p r o v id e n t i a m h a n c fateri n e c e f l u m h ab ue re. Sic A r i f t o t e l e s b) qui e - g r e g i e de pro vi den ti a l oq u i t u r : ü$s[jllcù (picriç dvTYj x x b ’ ECtVTYjV âv}dçKY)Çy SgqfJLuSsfoOL SX TiSTiS V(>)TY)fictÇ, nulla eH n a tu r a , qu<e /ibi ipfi fetfjiciens f i t , f i D ei co n • f e r v a t ione de ft itu at u r. Sic alii per pluri mi , q u o r u m t a m e n eftata brev itat is e r g o p rof erre n o l u m u s . H o c et iam c u i v i s , fua p ræcordia ex cut rent i atque n a t u r am E n t i u m f i n i t o r u m m e n t i s aciei accurate f ub- j i c i e n t i , facile conf labit. O m n i a , quæ in t o t o t e r - r aru m orbe c o n f pi c i un t ur E n t i a , funt finita, f e c u n - “ d um §. I. e fl e n t i a m q u e h a b e n t t e r m i n a t a m & l i m i - “ t a t a m , at que intra certas p e r f e d i o n e s aut g ra d us “ p erf ecti onis ita c o a r d a t a m , u t e x t r a ea m i n i m e - j “ a ff ur ge re , aut a d h u c alia fibi v e n d i c a r e q u e a n t , u t l o q u i t u r D o n a t u s c). Seu o m n i a En ti a finita h a b en t fines & t e r m i n o s ei ï en ti æ fuæ , n e c r e p u g n a n t i a m i n v o l v u n t ad n o n efFe t am a parte an ce, q u a m a parte poft d ). E x d e fi ni ti o ne hac allata f a cile p a t e t , quæ & qualia fint E n ti s finiti attributa: n e m p e c on t i n g e n t i a , d e p en d en t ia & in exi ft e nd o f ucceflio. Si fingula e x a m i n i n o f t r o f u b ji c ia mu s ,f a
ci l le f u t nu s deprehenfuri, e a d e m Entia rationem e x - ifttentiae fufficientem nec a fe nec in feipfis habere î fe?d h o c ipfum efTe attributum finitis Entibus fubje- «ftrive i n c o m m u n ic a b il e . C o n t i n g e n s e f t , cu jusop* pcofitum nullam in v o lv i t contradi&ionem e), feu eft illlud i p f u m , quod ipfa fua effentia eft æque aptum a d e x i f t e n d u m ac ad non exifte ndum , nec natura fuia m a g i s ad illu d, qu am ad hoc determinatum^. H ( o c a u t e m attributum ejje contingens, aut c o m p e - titt finitis Ent ibu s eftentialiter , aut non. Si q u is diicat illud attributum iisdem non eftentialiter inefTe, a v e ri t at is tramite haud parum aberrat : Quid- qiuid e n i m muta tionib us eft fubje<ftum , illi prædi- caitum h o c , ejje contingens, eftentialiter c o m p e t it :
A t o m n i a Entia finita mutationibus funt fubjeda:
E . r g o finitis En tibus prædicatum hoc , ejje contm-
g e n s , eftentialiter co m p eti t. Si itaque i llud effecon-
umgens eftentialiter c o m p e ta t finitis Entibus, lemper
e t i a m & fingulis m o m e n t i s toti eorundem exiften- ti;æ c o m p e t i t ; fi f em p er & fingulis m om entis toti e o r u m e x iftentiæ c o m p e t a t , contingens quoque eft e o r u m duratio & permanentia in efte: quod fi haec c o n t i n g e n s , fingulis m o m e n t i s æque apta funt ad e x i f t e n d u m ac ad non exiftend um : nec ratio quæ- d a m in ipfis Entibus deprehendi poteft , cur hoc m o m e n t o exi fta nt , q u o v is enim temporis m o m e n t o poffunt no n e x i f t e r e , & quidem non réclamante e o r u m natura. Q u o d i ta q;exiftentiam c o n t i n u e n t , & in efte p er m a n ea n t , qu od m ot u m debitum e x - a d i f l i m e o b f e r v e n t , & in finem fibi propofitum.»
a ccu ra te t e n d a n t , n o n f i b i , fed cauflæ c ui dam e x t r a fe a c c e p t u m r e f e r u n t , quæ nulla nifi D e u s efle p o - t e f t , qui u t r em poflfibilem & e x fe n o n e x i f t e n t e r n per c r e a t i o n e m f eci t e x i f te r e ; ita & e a n d e m c o n t i n g e n t e m & e x fe n o n d u r a n t e m facit durare. U l t eri us q u o q u e I n fl u x u m h u n c C o n f e r v a t i v u m d e - rnonftrat ipfa E n t i u m f in it or um dependentia. D e p e n d e n s illud ip fu m d ici tur , q uod efle f uum d e - p e n d e n t e r ha bet ab alia q ua da m caufla , vel q u o d , u t a N o n - Entitate ad E n t i t a t e m t ra n s e a t , alii c a uf læ d e b e t , cui et ia m f ubje &um eft in ord in e ad f uam a n n i h i l a t i o n e m . D e p e n d e n t itaque o m n i a E n t ia f i nita a D e o & in fieri & in ejje fa fio : q u e m a d m o d u m e n i m E n t i u m t o fie r i v ol un ta ti D i v i n æ in c r e a t i o n e
& p ro d u& io n e e o r u n d e m D e o prorfus eft f ub je &um; ita et ia m fingulis m o m e n t i s f ubje&um eft v o lu n t at i D i v i n æ ro ejje e o r u m fa â u m . E x i n d e it aque cerro c o n c l u d i m u s : Q u æ c u n q u e caufla influit in p r i m a m r e r u m o m n i u m p r o d u d i o n e m , illa rev e ra et ia m- , i n fl ui t in e a r um o m n i u m c o n f e r v a t i o n e m : ut e n i m f ine e a d e m caufla nihil potefl fieri ; ita n e c q u i d q u a m fine e a d e m p o te fl in ejje fa fto perfeverare & p e r m a n er e. Qu æ a u t e m caufla influit & in fieri & in_.
tfje f a â u m En ti s c uj u sd a m , ea et ia m influit in e j u s
d e m con jervari : q uæ e n i m caufla f a c i t , ut effe&us in ejje (uo p e r f e v e r e t , ea et iam ef Fe du m in ejje fuo c o n f e r v a t , q v u m perdurat^ in ejje, & con jervari Wnt realiter i d e m. A t talis caufla eft S u m m u s ille r e r u m a r b i t e r , q u i , ut n o n folum in f i e r i , v e r u m e t i am in ejje ja d u m E n t i u m o m n i u m f i n i to r um influit, ita
et i a m in e o r u n d e m coufervari fingulis m o m e n t i s cle- m e n t i f l i m e influit. D e i n d e fi a t t e n d a m u s ad E n t i u m f in i t o r u m in e x i f t e n d o f u c c e f i i o n e m ,conftabit ea d e m ad c o n t i n u a n d a m l u a m e x i f t e n t ia m m i n i m e f i b i e i ï e fufficientia. S u c c e f i i v u m E n s dicitur, q u o d n o n h a b e t t o t u m fuum ejje fimul, fed q u o d confiât e x p a r t i b u s , ( n e m p e c o n f ec u ti on i s vel c o n tinuationis,) f i b i m u t u o f u c c e d e n t i b u s , feu q uod habet partes efie fui in f l u x u f ) . E x definitione hac p a t e t , Ens fuc- c e f l i v u m i f t i u s m o d i E n s e d e , q u o d p oftquam e x i f t e n t i a m f eme! a c c e p i t , ita e x i f t i t , ut aliquid illius e f i e f u e r i t , aliquid j a m fit, aliquid a dhuc fit f u t u r u m . O m n i a a u t e m Entia finita efie f uccef iiva n e m i n e m n e g a t u r u m e x i f t i m a v e r i m , nifi ipfam rer um o m n i u m f i n it u di ne m i mp ie negare fuftineat, ideocß i llud o p e r o f e d em o n f t r a re f up er va ca n eu m du co. Si. i t a q u e o m n i a Ent ia finita fint fuccefiiva , q u o m o d o
p e r fe & fua n a t u r a , atque vi fibi c on cefla p e r m a n e r e pofTunt, nifi ftat uamus t o t um e o r u m
ejje
, feu t o t a m e o r u m e x i f t e n t i a m , ii sdem ftatim inefie. Seu, ut r e m p au ci s t r a n si g am & clarius p r o p o n a m : E n t i u m f i n i to r um d urat io feu exi ftenti a eft fuccefiiva. Q u o d fi f u c c e f i i v a , aut habent Entia finita fingulasejje
fui partes i m m e d i a t e a Deo, aut h ab en t a feiplis, feu a natura fua & efientia, in creat ione concefla : fi e x ipfa efientia : aut o m n e s & fingulæ partes e x i - ft entiæ f imul & femel in illis e x i f t u n t , aut non. Si f imul & f e m e l o m n e s e xi ft ent iæ partes in fe c o n t i n e n t , n o n a m p l iu s m a n e n t Entia f u c c efiiva , fed»ecefiaria : fi n e c e f l a r i a , n o n diutius f unt finita-»
fed-fed infinita. Q u i d q u i d e n i m h a b et t o t u m f u u m effe f i mu l & f em el in l e , habet e x i f t e n t i a m n e c e f f a r i a m & erit a feipfo. H o c a u t e m E n t i b u s finitis n o n f in e a pert if fi ma co nt ra d ic ti o ne c o n c e d i poteft , q v u m - i effentiæ e o r u m prorfus r e p u gn e r. Q u o d fi dicas, n o n o m n e s Scfinguias partes Effe iftius f imul & f e m e l i n - elle E n t ib u s f in i t i s , fed v i m q u a nd a m fele c o n f e r - v a n d i , & p o t e n t i a m c o n t i n u a n d i e x i f t e n t i a m E n t ib us finitis in ipfa c re a t i o n e a D e o elle i n d i t a m . / , v i cujus p e r m a n e n t & p e r f ev e ra n t in effe dato; n o n t a m e n eris a c o n t ra d ic ti o ne i m m u n i s . H o c latis f u p e r q u e c on f l a b i t , fi probe c o n f i d e r e m u s , quid fit p o t e n t i a C r e a t r i x , q ui dq ue p ot en t ia C o n f e r v a t r i x , & q u o d iftar inter fe m a x i m e c o n v e n i a n t , q u o d q u e u n u m i d e m q u e a g n o f ca n t p r i n c i p i u m . Potentia C re
a tr ix eft infinita quadam agendi v i s , quœf a c i t , ut a N i hilo exiftat Ens♦ Potentia C on fervatrix eft etiam infi n ita agendi vis, qu& rei a N on-E ntitate a d En t it at em p r o - d u â œ ) effe continuo largitu r. H i n c patet p o t e n t i a m con ferv ac ri ce m , a&u f ecu nd o IpeCl at am, efie c o n t i n u a t i o n e m p ot en t iæ Creat ri cis . Po ten ti a e n i m ^ C r e a t r i x largitur Ent i p r i m u m E x i f t e n t i æ m o m e n t u m : Pot ent ia a u t e m C o n f e r v a t r i x ^ ? illud d at u m c o n t i n u a t ; feu largit ur reliqua e x i f te n ti æ m o m e n t a . O m n i b u s itaque c o n f t a t , C o n f e r v a t i o n e m efie e t i a m o p u s infinitum & a rg u er e infini tam po tent ia m. Q u o d fi finita Entia per fe & ipfa fua natura atque eflentia in effe femel d a t o , fine c o n t i n u o & i m m e diato D e i i n f l u x u in e o r u m Effe facftum , p e r m a n e r en t ; effet certe p o t e nt i a h æ c c o n f e r v a t r i x i i s d e m in-*
i n c r e a t i o n e c o n c e f f a , & fie infinita potentia finitis E n t i b u s c o m p e t e r e t : C o n f e r v a t r i x e n i m potentia eft i n f i n i t a , u t antea eft p rob atu m. Q u i dq u i d a u t e m i n f i n i t a t e m f p i r a t , finitis & limitatis Entibus non eft t r i b u e n d u m : e d iam etr o e n i m h o c fanæ rationi r e p u g n a t , & m a x i m a m inv olv itcontradi<ftionem ,qvum f i e r e n t Enti a creata & finita & infinita. H i n c itaejj f a c i l i s eft c o n c l uf io , q u o d , q v u m re p u g n et effentia? E n t i u m f i n i t o r u m , per fe per manere in ejje dato fine p e r p e t u o & i m m e d i a t o Dei in f lu x u , o m n ia Entia«# o m n e s & f in g ulas EJJe fui partes a D e o immediate.» f or d a n t u r .
b) lib. de mundo cap. 6. c) in M etaph. Uftml. c. 14.
$ . 1 7 . d ) Scbetbl. Metaph. lib. i.e . 13. e) Wolf. Oniol. §j.
29 4 . / ) D onat. M etapb, Vjual. cajp. 2 2 . $. 5. <£r 6,
$. m.
E v i & u m effe in II. arb it ra mu r, effentias En* t i u m f i n i t o r u m ita effe co m pa rat as , ut fine provida S u m m i N u m i n i s cura ne quidem ad momentumL# t e m p o r i s per fe fubfiflere queant. H i n c fi d i c e r e m u s , D e u m res a fe ad effe p r o d u å a s fine cura r e l i n q u e r e . , & de ejusdem lap ie nt ia , & dejuftitia-», & d e b on it a te effet p ro f ef lo a d u m . A n e n i m , c r e are E n t i a , i n f l u x u Dei confervatrice femper i n d i g e n tia, i i s d e m t a m e n eu n d em in f lu x u m poftea d ene gar e, b o n it a ti s eft i n d icium ? Certe effet S u m m u m N u m e n f n e p r o v i d a hujus mu n di cura non D e u s ^ ) . D e t u r baret ur a folio fuo , & n o n amplius m a n er et infinitus & p e r f e & u s , f e d valde imp erf ef tus . Ef t f c i l i c e t i n
t er D o g m a de E x i f t e n t i a , & de Ef le nt ia a t q u e de P r o v i d e n t i a D i v i n a ar&iiTimus n e x u s , u t , fublato u n ö , v i x m a n e a t alterum illaefum. Si e n i m e x i f t i t S u m m u m E n s , q u od t a m e n cura e n t i u m c r e a t o r u m - , n o n t a n g i t u r , id e r i t , aut quia i g n o r a t r e s h a s c e - . m u n d a n a s , aut quia n o n p o t e ft c u r am & g u b e r n a t i o n e m e a r u n d e m in fe f us c ip er e , aut cer t e q v u r n fciat & p o f l i t , t a m e n nolit ad h uj us m u n d i g u b e r nacula federe. Si ftatueris, D e u m res n of t ra s i g n o rare , D e u m f in gi s non f ap ien tem & o m n i f c i e n t e m , fed finita & i m p e r f e & a fcientia inftru<ftum, Si d i x e r i s , e u m n o n pofTe cura fua ac p r o v i d e n t i a - j t o t u m h o c u n i v e r f u m rite a d m i n i f t r a r e , a d im is e i p o t e n t i a m , quae q u i d e m , fi D e u s e f t , infinita n e ce ffario e r i t , h o c eft nullis l i m i t i b u s ci rcumfcripra. Q u o d fi d i x e r i s , e u m , q u a m v i s -& fciat & p o f l i t , n o ll e t a m e n h uj us m u n d i h a b e n a s t e n e r e , d e n e g a s ei j u f t i t i a m , d e n e g a s b o n i t a t e m & m i f e r i c u r d i a m al i as qu e vi r tu t es perpf urimas . E x i n d e i taque a b u n d e c o n f i a t , fublata p r o v i d e n t i a , p e r f e & i f l i m a m E n t i s illimitati ef lent iam n o n f alvam m a n e r e , fed i n f i r m i t a t e s , qualitates & p rædi cat a E n t i s i m p e r f e c t i & li mi ta ti fibi i n d u e r e . H i n c e o majori nifu aeque induftria p en i t u s e f i prof eri benda haec f ententia_/, quae p r o v i d e n t i a m t o l l i t , q u æ i m p e r f e & i o n e m D e o p e r f e f t i f l i m o t r i b u i t , q u æ d e n i q u e ad A t h e i s m u m callide d u c i t : læfa e n i m eflenti a d i v i n a , facile e t i a m laedi & in d u b i u m v o c a r i p ot ef t ipfa ejusdem«, e xi ft ent i a. H o c e t i a m t am altas in o m n i u m m e n t ibus e g i t r a d i c e s , u t ipfi g e n t i l e s , faltem faniores ,
p r o v i d e n t i a m ha n c in du bi u m v o c a r e piacu lum du- x e - r i n t . O m n e s u n o ore d o c u e r e , h a c fublata , r e l i g i o n e m o m n e m e v e r t i , h o n e fta tem ac v ir tu tem e i m e d i o tolli , le ge s ac politias e n e r v a r i, ac tan- d e m h u m a n a m focietatem funditus perire h). Sic N ' e m e f i u s Scriptor G r æ cu s re &e a n im a d v ertit: o n
sçu 7Tgévoicty
dià räv dvm v uv nç
s7rifei%eie% <37 , o n *£S-eàç s ç h , è^sî^oùfJLSV. P roviden tiam effe iisdem ra tio n i- bus qnis o ß e n d a t, quibus Deum probavimus i). Qui a u
t e m plura g e n t il iu m teftimonia defiderat , prætenJ ali o s p er pl urirnos adeat Q u en fted tiu m k). N t c p r o f e r o t e m e r e & inconfulto d o c u e r e G e n t i l e s , r e l ig i o n e m o m n e m e x neg ati on e providentiae laedi, q u od p o f t e a d e b ito loco ulterius f u m u s vifuri.
g ) L angii cau[f D ei cap. 2. de P rov. h) vid. Cor- tteh M a rtin i Theol. §. 6 5. t) de n a t. hom. cap. 42. 160, k ) in loc. de p r o v . d iv,
5- IV.
H
A n c a u t e m pr ov id en tia m , cu ju s ex ifte ntiatnj d e m o n f t r a v i m u s , efie op u s S u m m i N u m i n i s ad e x t r a , n e m i n i i g n o t u m ed e poteft, confideranti t a n t u m m o d o , illam verfari circa creaturas, ad e x i- f t e n d u m jam produ&as. N e c q u e m q u a m fugit,eam v a r i i s a bf olvi a & i b u s , nifi in T h e o l o g o r u m pariter ac P h i l o f o p h o r u m fchola plane fit hospes. N o n ta m e n de i p i o Providentiae t e r m i no inter fe c o n v e n i u n t P h i l o f o phi : e u m enim ve l latius vel ftri&ius a c c i p i u n t . Qui latius t e r m i n u m h u n c e x t e n d u n t , tria providentiae requifita e d e co n ten d u nt Ttfoyvuaiv,ttpôSsciv & hoiKrjaiv. P er T tço yv w n i n t e l li gu n t p r æ -
(cient iam illam , q u a D e u s o m n i a e a , quæ r e r u m cr e a t a r u m c o n f e r v a t i o n i & ad c e r t u m f i n e m d i - r e & i o n i infervi re p o l i u n t , c o g n o f c i t . Pe r 7TfoSerw d e c r e t u m , q u o d e ce r n i t e a , q u æ ad c o n f e r v a t i o n e m & ad f i ne m o b t i n e n d u m necefTaria d ep re he nd it . P e r
Svoixrjriv d ecret i iftius e x f e c u t i o n e m , q uæ fefe c o n -
f erv an do , c o n c u r r e n d o & g u b e r n a n d o exferit. Illi a u t em , q u ib us ftri&ior t e r m i n i iftius a c c e p t i o p l a c e t , per p r o v i d e n t i a m i nt el l ig un t t a n t u m a f t u s i n t e r n o s , i d e o q u e d u o t a n t u m p r o v i d e n t i æ D i v i n æ requifita n u m e r a n t ,
7
rfo y v u n v n e m p e & 1rtoSscriv :åtÖMYjcriv vero, ut pote a & u m e x t e r n u m , pro effe&u p o
tius providentiae, q u a m pro ipfa p ro v i d e nt i a h ab en t. A l ii s i t e r u m , ad huc ftri&ior p r o v i d e n t i æ fenfus ^rri det , $iôix,y}jiv ad ipfam p r o v i d e n t i a m r ef eren ti bu s, & ea ipfa p r o v i d e n t i a m a bf olvi c o n t e n d e n t i b u s , q u o r u m fententiæ m i h i j u r e m e r i t o q u e l ubf cri ben- d u m e x i f t i m a v e r i m . E f t e n i m P r o v i d e n t i a , f e c u n d u m allatam in 5. II. d e f c r i p t i o n e m , o p u s S u m m i N u m i n i s ad e xt ra , q u o d in ipfis cre at ur is f e u E n t i bus finitis t ermi natur. H i n c haud i m m e r i t o ttp o y w c w & 7TfôSsciv pro a&i bu s h a b e m u s p r o v i d e n t i a m præ- c e d e n t i b u s , n o n v e r o ad ipfam p r o v i d e n t i a m p e rt i n e n t i b u s , f i q u id e m funt a&u s interni , qui n o n - , t e r m i n a n t u r in ipfis c r e a t u r i s , nifi accedat choixytriç. H a n c focixyptv d i x i m u s fefe e x f e r e r e c o n f e r v a n d o , c o n c u r r e n d o feu c o o p e r a n d o , & g u b e r n a n d o . N o n t a m e n de h o r u m a d u u m n u m e r o c o n v e n i u n t Phi- lof ophi. Alii tres e n u m e r a t o s , alii duos tantum
-p r o v i d e n t i a ? aétus a g n o f c u n t , r e f e r e n t e s c o n c u r f u m v e l ad c o n f e r v a t i o n e m j v e l ad g u b e r n a t i o n e m , H u j u s a u t e m fententiæ p at ron i n o n c o n f u n d e nda coti*
f u n d e r e m i h i v i d e n t u r , q u o d c o n f t a b i t , fi u n iu s - c u j u s q u e adfus n a t u r a m p a u lo c ur a t i u s infrofpicia- m u s . C o n f e r v a t i o verf at ur circa ipfam e x i f t e n t i a m , f e u i p f u m eße E n t i u m f i n i t o r u m , & f a c i t , ut in effe i l l o d a t o p e r m a n e a n t , i n v o l v i t q u e , ut D e u s v ir e s i n p r i m a c r e a t i o n e cauffis f e c u n d i s , feu E ntibus f i n i t i s , c o n c e f i a s p e r p e t u o , p o f i t i v o & i m m e d i a to fuo i n f l u x u c o n f e r v e t , ut po fl in t opera ri & ag ere. P a t e t i t a q u e c o n f e r v a t i o n e m r e f p e & u m habere ad i p f i u s adtionis a n t e c e d e n t i a , arque id e f f i c e r e , ut^* e x i f t a t i pf um E n s , & ut falvæ m a n e a n t e j u sdem o - p e r a n d i v i r e s. G u b e r n a t i o eft a dt io num o m n i u m * h u m a n a r u m p r æc i p u e , ad c e r t u m f i n e m , e u m q u e e x i n t e n t i o n e D e i Temper b o n u m , diredtio / ) . G u b e r n a t i o itaque nihil facit ad ipfam a & io n is e x i f t e n t i a m & p r o d u d t i o n e m , fed pert inet ad c on fequentia a d l i o n i s : p r æ f up p on i t e n i m e j u s d e m e x i f t e n t i a m , & f a c i t , ut ifta a d i i o , quae jam produ&a eft & exiftit, d i r i g a t u r ad c e r t u m & b o n u m f i n e m , & a D e o i m m e d i a t e b e n e & d e c e n t e r ordinetur. C o n c u rf us au* t e m m e d i a quafi via i nt er c o n f e r v a t i o n e m & g u b e r n a t i o n e m i n c e d i t : p er ti ne t e n i m ad ipfam a å i o n i s e x i f t e n t i a m , feu f a c i t , ut adtio e pri nci pi i s fuis e - r u m p a t & e x i f t a t , a t qu e h o c i p f u m i n v o l v i t , q u o d D e u s i m m e d i a t e ad o m n e s adt iones & effi<ftus cre a t u r a r u m f e c u n d a r u m c o i nf i u at w ) . D e i n d e fu n da m e n t u m q u o q u e h ab et diftindfio h o r u m a f t u u m in
ipfa o b j e & i , circa q u o d v erf atur divina p r ov id en ti a« v ari et at e « ) , T r i p l e x e n i m dat ur providentiae d i v i - n æ effe<ftus , & pro divertis ej us e f f e & i b u s , d i v e r f l ejus &ftus co n f t it u i folent. T r i p l i c e m e t i a m h u n c e f f e & u m e x o b j e ö i , ci rca q u o d verfatur p r o v i d e n t i a , diverfitate q u o d a m m o d o refultare pat ebit . C o n f e r - v a t i o ad res o m n e s , o m n i a E n t ia , q u æ i n t ot o h o c u n i v e r f o u n q u a m e x i f t u n t , fefe e x t e n d i t , f ive fint a nimata , f i v e i n a n i m a t a , f i ve r a ti on a li a, f iv e i r r a t i o n a l i a , five f i m p ü c i a , five c o m p o f i t a , f ive h a b e a nt p o t e n t i a m fefe m o v e n d i , f ive n o n. I n i i s a u t e m , q uæ m o v e n t u r , f ive ratione fint i nf t ru &a, f ive n o n , ad c o n f e r v a t i o n e m a c c e d i t c on cu rf us . In ii-s deniqj, q u æ ratione f u n t p r æ d i t a , ad c o n f e r v a t i o n e m a t q u e c o n c u r f u m a cc e d i t d ivina g u b e r n a t i o . P o te ft e t i a m n u m e r u s h o r u m a f t u u m facile e x Sacra Scri pt ura d e m o n f t r a r i & c o n f i r m a r i , q u æ e o s d e m in o r d i n e c o m m e m o r a t atque d i s p o n i t , uti e l e g a n t e r d e m o n - ftrarunt Ernef t. Chr if t op h. S c h r ö de r ö), D ü r k o p / ; ) , S I e v o g t q ) , & alii perp lu ri mi . H o c a u t e m ad T h e o l o g o s præcife p e r t i n e t , & ad n o f t r u m f o r u m noti f p e ä a t . N o f t r u m j a m eft c on c u r f u m Dei i m m e d i a t u m d e f e r i b e r e , e j u s q u e a & ua le m e x i f t e n t i a m r a t i o n i b u s d e m o nf t ra re .
l)B u d d . theol dogm.
p .
4 t6
.
m ) E r ne ft. Christ. Schrö d er de concurs» div. §. 2. n ) Budd. theol. dogm. p 4 0 9 . 0) de concurs, d iv . § . 2 . p ) in dijp. inaug. de d iv. concurs, m fihœ ra n a t.p . 20. q ) m d ijj. A ca d .p . 365.§. V .
E
St a u t e m hic concu rfu s aâ io Summi Numinis,quain aâiones & effetfus rerum creataru m , ju xta ea - rundem naturam & indigentiam ,ta n quam cauffa prim a a v iv e r falis influit cooperatione communi, generali &* in d iffe ren ti, feu eft a&us provi dentiæ divina?, quo
D e u s c u m ag en te creato ipfius a& um & effe&um.* c o m p r o d u c i t r ) . Patet e x ipfo h o c concurfus v o c a b u l o , e a n d e m cauiïarum vel rerum co op eran ti- u m p lurali tatem involve re. Op er a nt es e n im heie f u n t D e u s & creatura : D e u s ver e a g it , & quod fu- u n i e f t , j u x ta e x i g e n t i a m c r e a tu r æ , præftar, C rea tura et ia m feu cauffa fecunda vere etiam agit, q u an t u m ejus v i r e s præftare poffunt : utraque & cauffa p r i m a & f ecunda v er e agit. Quacunque e n i m i n f l u x u f uo ef ficaci & r e a l i , tam en f v a v i , effedlum at t i n g i t , & h o c fuo influxu f a c i t , ut exiftat effeélus-, ille ipfe v e r e agit & eft vera cauffa effectus ; at D eus tali i n f l u x u re r u m creatarum effe£tus attin git, & f u o i n f l u x u f a c i t , ut exiftat effeélus \ e rgo vere e t i a m a g i t , & eft vera effe&us cauffa, I dem e t i a m a r g u m e n t u m pro creaturis v a l e t : Illa? ipfae enrrru* a g e n d i vi fibi conceffa e f f e d u m attingunt & prod u cunt, Ha? e t iam cauffæ fecunda? non folum influunt in e f f e d a m quoad ex e r c it iu m a<ftus , v e r u m etiam q u o a d ipfam fpecificationem atftus, unde fatis fuper- q u e l i qu et , e a s d e m v e r e agere. Q u ic u n q u e en im n o n f ol um concurrit ad exiftentiam <3c p r o d u & io n em a f t io n i s c u j u s d a m , v e r u m etiam e x vi agendi n a tu rali & fibi p rop ria, facit, ut hæc & non illa pro du catur
c a t u r a & i o , ille v e r e q u o q u e a g i r , & v e r u s a& io n is c e n f e n d u s eft a u & o r ; at cr e at ur a feu caufTa f ecunda n o n folum c o n c u r r i t ad e x i f t e n t i a m <
5
c p r o d u å i o n e m a s i o n i s , v e r u m e t i a m e x vi a g e n d i naturali & fibi propria f a c i t , u t h æ c & n o n illa p r o d u c a t u r a&io, £ . caulTa fecunda v e r e q u o q u e a g i t , & v e r u s c e n f endus eft a&i oni s au<ftor. D e i n d e in fe c o n t i n e t - , c o n c u r f u s h i c , q u o d e x j a m di<ftis p a t e t , o p e r a t i o n i s c o m m u n i o n e m . Si e n i m c e r t u m e f t , q u o d p r o f e & o c e r t i f f i m u m , D e u m v e r e a g e r e a tque v e r e in fl uer e in effe<ftuum & a & i o n u m E n t i u m f i n i t o r u m e x i f t e n t i a m & p r o d u & i o n e m , & fi c e r t u m e f t , cauiï as fe c u n d a s v e r e e t i a m a g e r e & v i naturali ac fibi p r o pria e f f e f t u m a t t i n g e r e & p r o d u c e r e , c e r t u m e ti a m, i m m o i m m o t æ veritatis e f t , & D e u m , & caufias fe c u n d a s r e v e r a participare de e x i f t e n t i a feu E nt it ate e f f e ô u s v e l a &i o n i s c uj u sd a m p r o d u & æ ; feu patet eff edium & a<ftionem p r o d u & a m fuam e x i f t e n t i a m a c E n t i t a t e m & D e o & caufTæ f ecundæ d e b e r e . Q u od a u t e m cauffa p ri ma & uni verf al i s v e r e in fl ua t in_. ef fe&u s & a â i o n e s c au i ï a r u m f e c u n d a r u m *v e l e x i n d e p a t e t , q u o d caufïæ f ecundæ ad a â i o n e m q u a n - d a m p r o d u c e n d a m fefe a c c i n g e r e n e q u e a n t , nifi acce dat i n f l u x u s h i c caufTæ uni verf al i s , fuf tent ans & c o n f e r v a n s e a r u n d e m a g en d i v i r e s , a t q u e c o n c u r r e n s a c c o o p o r a n s c u m illa a g e n d i v i ad a & i o n e m p r o d u c e n d a m : v e r i t a t e m h uj us p r o p o f i t i o n i s poftea f u o l o c o ulterius f u m u s d em on ft ra t ur i. CaufTas e t i a m fecundas v e r e i n fl ue r e i n e f t e & u s , n e m i n e m n e g a t u r u m e x i f t i m a v e r i m , nifi Oc c af io n al i ft a ru m fen te ntiætentia? fubfcribat , quam etiam pauio infra fum us e x a m i n a t u r i . C o n t i n e t d e n iq u e in fe v o c a b u l u m h o c c on cu rf u s , effe&i, e x c o o p e r a ti o n e caufTæ prima? c u m fecundis refultantis , unitatem. Influxus e n i m caufTæ prima? non eft diftin&us & fep aratusab i n f l u x u caufTæ fecunda? in a g en d o j fed ha?c duo ar- d i f l i m e
5
c p e r p e t u o funt unita5
c c o n j u n & a , q v u m t e n d a n t ad u n u m e u n d e m q u e finem , n e m p e ad u- n i c u m p r o d u c e n d u m e f f e å u m . Hoc etiam egre gie d e m o n f t r a t Erneft. Chrift. Schroder s ) , ab a<ftu g e n e r a t i o n i s . In ge n er a ti on e e n im co ncurrunt mas Sc f œ m i n a5
c D e u s , five D e u s5
c creatura a ge n s . H i o p e r a n t e s fuum ve re agere dicuntur. H o m o curru» g e n e r a t , a g e r e i n n u i t u r , qua? fua funt,5
c D e u s n o n p r o c u l abeft,fed adeft5
c i n f l u x u m caufTæ prima? c u mi n f l u x u caufTæ fecunda? copulat. N e q u e e rgo folus D e u s i n f l u i t , nec folus h o m o , fed uterque in fua-» q u i s q u e f phæra: hinc non nifi unus refultat effe<ftus, una f o b o i es producitur. H o c a ut em mifTum heic f a c i m u s , q v u m ex iis , de quibus in §. fequenti fu m u s a f t u ri , m a g is elucefcet hæc veritas.
r ) W er in dor (fias in coll. aphor, a r t« de p ro v. apbor* 40; v id . Erneft. Chrift. Schroder cit. loc. s ) lo c .c it, 6.
§. V L
Ï
7
X d e fi n i t ione co n cu rf u s , in Ç, præcedenti allata,p a t e t , c o n cu rf u m hu nc caufTæ primæ
5
c uni* verfalis ad a<ftus5
c effe&us caufTarum fecundarum efle i m m e d i a t u m , effe c o m m u n e m5
c i n d i ff er e ntem, v e l , fi m a v i s , ind et er m in an te m ; efle a cc o m o d a - tum ad u niu s cujusque caufTæ fecunda? n a tu ram ,efle d e n i q u e c u m i n f l u x u cauffarum f e c un d ar u m- , c o n j u n & u m , h o c e f t , f i m u l t a n e u m , n o n p r æ v i u m . S in gu la h æ c c e prædi ca ta b r e v i t e r p e r c u r r e r e a n i m u s n o b i s j a m e f t , v i f u r i s , an & q u o m o d o h æ c c e de-» c o nc u r f u p rædi cari poflint. I m m e d i a t e a g er e in_, aliud , dicitur, q u o d dire&e & per (e i nf lui t in aliud: q v u m a u t e m i nt e r c o n c u r f u m n u n c , (eu i n f l u x u m cauflæ p r i m æ , & inter effe<ftum , ci rca q u e m v e r - fatur c o n c u r f u s , nulla alia i n t er c ed it c a u d a i n f l u e n s , eft et ia m c on cu r fu s hic i m m e d i a t u s , & q u i d e m , ut loqui a ma n t M e t a p h y f i c i , i m m e d i a t i o n e t am v i r tutis q u a m (uppofiti. Q v u m e n i m o m n i s o p e r a t i o c r e a t u r a r u m p er le & p r o x i m e p en d e a t a D e o p e r t u m eft , v i r t u t e m Dei ef fe&ri cem per (e ip(am i m m e d i a t e inf luer e in cauf farum f e c u n d a r u m o p e r a t i o n e s : & h o c eft i m m e d i a t i o n e virtut is in fl ue r e. R u r - l u s q v u m in D e o inter v i r t u t e m <
5
c fubftantiam di- f t in &i o d et ur nulla , n e ce fl a ri o f e q u i t u r , i p f a m f u b - f tan ti am d i v i n a m efle a g e n s i m m e d i a t u m in o m n e m a<ftum c u j u s c u n q u e creaturae. H o c e t i a m prolixe«* d e m o n f t r a r u n t D i i r k o p / ) & S v a r e z «).Eft d ei n d e h i c c o n c u r f u s c o m m u n i s indifferens & i n d e t e r m i n a n s . C a ud a e n i m u n i v e r f a l i s , q u a t e n u s u n i v e r f a l i s , n o n pot ef t n o n in e f f eé t u m præftare i n f l u x u m in di ff er en te m & i n d e t e r m i n a n t e m , a d e o ut fimili m o d o in plures diverfæ nat uræ e f f e d u s fi- m u l i n f l u a t , a u t in fl uer e poflit ; a l i o qu i n e n i m , ft e u m in effe<ffus præftaret i n f l u x u m , u n d e effe<ftus f u u m efle d e t e r m i n a t u m h a b e r e n t , n o m e n cauflæ univerfalis a m i t t e r e t , & na t ur am cauflæ p a r t ic u la
ris fibi i nd ueret . H i n c itacß p a t e t , c o n c u r f u m h u n c & i n f l u x u m efle i n d if f er e nt em & i n d e t e r m i n a n t e m , feu p a r e t , q u o d i n f l u x u s ifte ca uf la m f e c u n d a m iri_. a g e n d o n e c q u o a d e x e r c i t i u m a<ftus , n e c q u o a d f p e c i e m , n e c q u o a d i n d i v i d u a t i o n e m d e t er mi n e t. D e t e r m i n a r e q u o a d e x e r c i t i u m eft f a c e r e , ut effe- <ftus p r o d u c a t u r p o t i u s , q u a m n o n p r o d u c a t u r , u t n u n c p o t i u s , q u a m an te vel poft p ro du ca t ur . D e t e r m i n a r e quoa d f p e c i e m eft f a c e r e , ut hic & n o n alius e x i f t a t e ft e & u s , feu ut ef fef fus talis f peciei & n o n a li us producatur. D e t e r m i n a r e q uo ad i n d i v i duale eft f a c e r e , ut e f f e d u s in hoc v el illo i n d i v i d u o h o c v e l ifto m o d o p ro d uc at u r v ) . M o v e r i c i r ca h æ c f olet q u æ f t i o , q v u m caufla f e c u n d a n o n « , d e t e r m i n e t u r a prima , an prima d e t e r m i n e t u r a-* fec u nd a , & q u o a d e x e r c i t i u m & quo ad f p e c i e m Sc q u o a d i n d i v i d u a t i o n e m a<ftus ? Q u æ f t i o n e m affir m a n d a m e x i f t i m a m u s . H o c t a m e n f imul m o n e m u s , d e t e r m i n a t i o n e m iftam n o n effective , fed o b j ec t i ve fieri, ita u t , d u m cauflæ univerfali h o c v el iftud of fert ur o b j e å u m , ftatim libere fe applicet ad illud, ad q u o d fe applicare li bere d ec r e v i t . E t h o c m o d o d e t e r m i n a t u r caufla p rima a f ecundis , q u o d e g r e g i e e t i a m d e m on f t r at Rud ra uf fi us w ) d ic e nd o : Dum
caujfa fecu n d a , a d agendum in vita ta p a r a t a , ex ig it concurfum D e i, f i flendo cattjfie p r im e objetfum occa- fim u m agendi , in ven it caujjam prim am ordinarie p ro m - t a m , ita ut ex e t er no decreto & p ro vid en tie ratione nunquam concurfum deneget. Q uod tamen non esi D e um t d dandum concurfum fim p iiciter adigere & det e r m i
v a r e , a d quem ipfemet fefe liberrim e det er mi v a t ; fe d e x b yp otbefi, quatenus Jew el iß urn concurfum d e c r e v it, cs* qua f l p r o m iß t, quotiescunque occafio pr& beatur , nunc o c- cajione oblata & fuppeditata con cu rrit. vo ca n t oc c a fi on a lit e r ob je d iv e determ inare. D e t e r m i n a t e t i a m cauffa f ec u n d a p r i m a m q u o a d f p e c i e m a d lu s : cauffa e n i m p r i m a , q u a t e n u s univerfal is e f l , in f e & fua n at ura i ndi ff er ens eft ad o m n e s f p e ci e s a & u - u m , ut a<ftus Funt: h in c n o n poteft a<ftus i f t i u s f p e - cifi cat io cauffæ p r i m æ a d f c r i b i , fed a dfcribenda p r o - f e é t o cauffæ f e c u n d æ , q u æ particularis eft & ad l i n u m c e r t u m f c o p u m a C o n d i t o r e d e t er mi na t a. S i e n i m q u æ r i t u r , cur D e u s c o n c u r r e n s c u m h o m i n e g e n e r a n t e n o n p r o d u c a t l e o n e m v e l a q u il am ? ap« p o l i t e r e f p o n d e t u r , quia h o m o , natura d e t e r m i n a t u s ad g e n e r a t i o n e m h o m i n i s , n o n l e o ni s v el aquilae, i n g r e f l u s ad g e n e r a n d u m , praebuit D e o o c c a f i o n e m g e n e r a n d i h o m i n e m ; prorfus a u t e m r i d i cu le , quia h o m o c o n c u r r i t c u m D e o , cuj us c o n c u r f u s p eri nd e ad aliud p r o v o c a r i p o t e r a t , fi ad q u i d q u a m aliud fefe h o m o applicaffet x ) . D e t e r m i n a t u r e t ia m cauffa p r i m a ad i n d i v i d u a t i o n e m a<ftus a cauffa f e c u n d a ^ , f i q u i d e m e n i m cauffa p r i m a in ipfa c r e a t i o n e præ- f tabili vit & d e c r e v i t , fefe c o n c u r f u m f uu m in o p e r a n d o cauffis f e cu n di s c on c e f f u r a m , n o n poteft n o n f e c u n d u m h o c f uu m d e c r e t u m p e r m i t t e r e , ut h æc v e l illa cauffa fecunda ifto fuo c o n c u r f u fruatur in h u j u s v e l iftius m o t u s & a &i on is p r o d u f t i o n e . Sic c o n c u r r i t et iam D e u s ad m o t u m m a n u s f u rt i v æ ; fed il l um m o t u m folus f ur ad r e m f u r t i v a m applicat. Q ui