7. S~S I). D.
DISQUISITIO PSYCHOLOGICA
AN
AMMA HUMANA
"SEMPER COG1TET,
Qnarn
C077J. Åmpliff. Facult. Pbilof.
In Regia Äcademia Upfalienii, ΡγγρΙιγΙΡ
Doct. PETllO
CHRlSTIERNIN,
Log. et Metaph. Prof. Reg. et Ord.
Ac Facult. Philof. b. t. Decano, PuMico Examini Submittit
CAROLUS GUST- SWEDBERG,
Vejlmtinnus.
In Auditorio Carol. Majori Diejfüjunii ,
Anni MDCCLXXVII,
Η. Α. Μ. S,
Carttfiusmaximο animo^ingenio praditus, parfuitphcitis Peripateticis
tanta ancloritate pollentibus, bellum tion tantum itidicere, verum iis etjam
magnam pattemjublatis,fun comnientafubßituere. Dalham»
U Ρ S A L I JE9 Typis Edmannianis.
•T
Sim Kj£ M-.Tis
ΜAGNJE FIDEI FlRO, Reverendiffimo ,
patri ac domino
Dno laurentio BENZELSTIERNA.
S. S. Theologise DOCTORl Celebratiffimo
Dicecefeos Aroficnfis
EPISCOPO
Eminentijjimo, Synedrii Sacri
PRAESIDI
Grayiffimo,
Gyninafii Scholaruroque per Dioeceiin ephqro
·**»>
Adcurutijjimo y
MÄiCENATI ΜΑΧΙΜΟ
Sacram.
Viro
Admodum Reverendo aique Procclariffimo
Dm, Mao. ü ν Ο Ν I BRÄNDER,
Animarum qua;-, Deo in Norberg & Veftanfois Colliguntur,
Pastori sc prieposito Vigilantiffima
Patrono Exoptariffimo.
IJUneficiorum frcefiitorum memor bas pagellas dt»
cat, dat} dedkai
äuctor 8z Respondens.
Condu&euren
xt
Adel och Högaktad
Herr DANIEL GUSTAF SWEDBERG, i
Samt
Dygdädla Fru
BRITA CATHARINA
GJOLBERG,
Mine Kårafte Foråidrar»
ViV i ett tackfamt broß, jom barnßig vördnad andas
*· » En känßa af min plikt} med fvaghets kdnjlan blandas,
Jag ber, at detta blad får Eder tolka far,
Hur aU den éma värd, Jom jag bar fatt erfara,
Skall bos mig all min tid i vårdfamt minne vara) Och elda upp min nit till fifla lefnads är.
Jag onfkar ock, at Gud, Jom mera godt kan fkänka,
An ndnfin vart fårftänd befinna kan ock tänka,
Min Hulda Far och Mor beftändig fällhet ger.
Han längt frän Edert bo all olycks fiorm bortdrifve
Ocb Er till lifvets fint en lycklig lejηad gifve,
Till egen fällbets bogd, jag kan ej ånfka mer, Mina Kårefta Föräldrars
Zydigfte Sott
CARL GUSTAF SWEDBERG.
§. ι.
Prooemium.
fyehologia, Γι quis in illa excolenda inträ iphaeram
experientia3 atque utilitatis communis feie conti-
nuerit, difciplina eft longe praeftantifiima,atque in
vita non minus civili, quam in ceteris fapientias
partibus, ufum habet longe maximum. Quid enim cu-
jusvis inquifitione dignius eil, quam ut partem fubilan-
tiχ noftras nobiliorem ejusque qualitaces, operationes,
motus ac reladones paulo curatius contemplemur, & at>
hypothefibus frivolis ac fuperftidofis, per attentam ope-
rationum confideradonem & föllertem earundem in plu-
ribus cafibus ccmparationem liberemus? Quid in juribus
noftris tuendis & officiis implendis utilius, quam ut vi¬
res noflras cum fuis gradibus & limitibus cognoicamus,
ut exploratu non fit difficile, quid valeant humeri, quid
ferre recufent? Multa iane in nos temere iufcipimus, at¬
que ideo fine fucceffu adminiftrarnus munera & nego^
tia, quia vei nullam vel non nifi generalem & abfira-
ftam animae noftrte cognitionem habemus, & de quali-
tatibus & ftatibus omnium aut plerarumque animarum
communibus, operofe difquirentes & digladiantes, pro*·
priam, non nifi individuali experienda examinandam ,
A fe·
2 De Mente
fere negligimus Sc ignoramus; ut nonnulli, mukaruttr
licet artiurn peritia qualicunque inflru£li, de (latu rnen-
tis fuas inferiore rogati, haut multo re&ius reiponderenfr
quam fenex quifpiam regrotus, qui facerdoti de ftatu a- nimas icifcicanci refpondiile fertur, fe de anima partim
novifle, niii quod in pueritia eam in libro Comcenii,.
cui orbis feniualium piftus nomen eil, graphice depi-
£tam viderit. Multa etiam e focietatibus inepta inftkuta
& duriora poenarum genera extularent, ii vis anima: &
in prinois libertas> per fingulares obiervationes paulo di.
fün&ius & ad praxin adcommodatius perfpiceretur. Sed
in Pfychologicis, non minus quam in reliquo fcientia-
rum ambicu, vana curiofitas eil vitanda,qua; natura;·fim- plicitatem tranicendens, pennis non homini datis ad a>
thera usque tendiere videtur; at turpi identidem lapiu',.
Pftaefontis inflrar atque Icari, non quidem magni», fedt
ilolidis excidit aufis. Neicio vero, an huc aiiqua ex parte referri poflit quasftio, quam enodandam fufcepi, an perpetua menti cogitatio iit attribuenda ? Hoc autem in
comperto eil, non prorius ilerilem hanc efle veri inda- gationem, qua; eam ob cauflam, a?quis harum rerurw
asilimatoribus, ut nos quidem iperamus, non proitfu»
erit difplicicurao
§. ir.
Oisquiritur de via genuina nodum Lüne folvendi.
Omnis noilra cogitatio, experientiae atque adeo ar- tentioni ad obje&a fingularia, fuam; debet originero. Hinc
de
non Semper cogitante. 3
de anima noftra quidquid novimus,quod quidem extra hypothefes gratis adfumtas & conje&uras fuerit colloca-
tum, certis debet. cafibus obiervatis confirmari. Quod-
cunque igitur experiundo de indole & operationibus
mentis diicere non poflumus, illud incertis & propemo- dum ignoratis, merito adnurrerarnus. Hincquando am- bigitur, utrum mens noftra iemper aut quovis raomen·
to cogitacionibus occupetur, an vero quiefcat aliquan«
do, & ab operationibus fuis defiftat? alia nequaquam
deciPio locum habere debet, quam qure obfervationibus
immediatis fuerit fundata. Non igitur hoc ipfum illi no-
bis perivadere poterunt, qui animarn iemper cogitare
exiftimant, quia ipfam cogitatione abiolvi contendunt
(^uamvis enim cogitare menti proprium, & corpori ab
anima diftin£lo aut ieparato attnbui cogitatio nequeat;
ipfa tarnen snimi natura, eo minus in cogitatione con-
ftftet, quod haec a$io cogitandi, fubjeclum aliqnod a-
gens omnino requirat, nec per fe unquam fejun&a exi-
ftere poiTit. Si enim mens ipfa cogitandi a&u abfolve-
retur, & adlus per fe fubilantiam non conflituat, feque-
retur ut anima fubftantiis accenferi non deberet, atque
adeo nulJa eilet. Non igitur hsc argumentandi ratio
valet, fi quis animam humanam ideo femper cogitare
contenderet, quod cogitatio eflentiam animse ingrediatur
velconflituat. Habet quidem anima hoc per eflentiam,uc cogitare poffit; fed ipfa tarnen rerum repraefentatio,qua
ab altera unaquceque internolcitur, cum natura mentis
generatim fpe&ata, confundi non debet. Haecenim,in-
A a ter
4 De Mente
ter alias dotes, cogitandi facultate gaudet, & ubi ad an-
nos maturiores homo pervenerif, non tanturn res fenfibus
obvias mens diicernit, Ted etiaoa comparatis inter ie re- rum imgularium perceptionibus, notlones format com- munes, plura individua tanquam fimilia compleäentes,
qucE ipecierum & generum nomine veniunc: Ted ipfa
tarnen non minus a iuis repr^fentationibus, quam a re¬
bus perceptis differt? atque adeo ie ab iis diverfam eile intelligit.
§. III.
An ejjentia ariim* perpetuum cogitandi
actum involvat.
Nec illi melius rem fuarn sgere cenfentur, qui ut perpetuam animte cogitationem ftabiliant, in ipfa cogi¬
tandi facultate eilentiam ejus poiitam eile contendunt.
Potentia enim qutclibet non rebus ipfis, fed r^rum qua- litatibus eft annumeranda, atque ideo non feparatim igb- fiftit, fed ex certis operationibus aut pailionibus, fub-
ftantix agenti aut patienti ineife concipitur. Si igitur
mens per facultatem cogitandi definitur, realis exiften·
tia tollitur, neque adeo de ipfa dici poterit, quod un- quam cogitet, multoque minus quod iemper in cogi-
tando verfetur, fed illud potius ens eogitationes prte- ftare diceretur; quod tali facultate eilet initru&üm. Jana
vero mens vigijans, quae eogitationes fucceflivas quoti-
die experifur, facultatem quidem, feu vim cogitandi fibi
concefTam eiTe non dubitat, & de fe tanquam de ente ad cogitandum apto reite cogitat; fed ab eo quod fieri poifitj
non Semper cogitante. % poffit, ad ipfum fa£him, nulla valet conciufio, tmilto-
que ineptius iic argumentari quisquarn videretur: hasc vel
illa res potentiam feu vim habet agendi: ergo femper
& iine intermiilione agit. Neque enini ex eo quod a-
nima fit ens cogitans, redtius infertur, quod finguiis mo-
mentis cogitet, quam fi quis diceret, fludiofum die no- éleque fine ulla intermnTione legere & meditari, auia
eil homo iludens, feu litteris & fcientiis deditus. Nec
multum heic valet canoa receptus a quibusdam Philoic- phis : pofita vi ponitur nElio, nifi adfuerit impedimentum.
Kam heec notio, a viribus corporum motricibus extrin-
iecus imprefiis defumta, vim in ccnatn agendi perpetuo
collocatam fupponit, a) quse notio conandi, non tan-
tum vim, fed etiam agendi initium» ieu primam aclio-
nis partem continet; qui enirn ambulare conatur, non
tantum ambulahdi facultaté eil prasdkus, fed vires etiam fuas actu adhibet feu exferit, atque adeo agere incipit.
Vis enim illa eil fubflantiae qualitas, qua? ad agendurn
efl apta; ut vero ha?c vis in aclum erumpat, non füf-
ficit, ut nullum adfit impedimentum, fed requiritur üt
aliquid prtefto fit obje£tum idoneum, in quo actio ver-
fetur. Deus fercper vi gsudet homines quoslibet ditan-
di, feu opibus abundantiflimis beandi, nec ulla res in-
finitam Ejus potentiam impedire potefl; fed ideo tarnen
non omnes & fmguli homines iumrnis cumulantur di- vitiis, quia Deus, qui ad felicitatem & neceiiitatem cu¬
jus»
η) De vi confern potelt, J, E. Gunneri Tract. Lhilüf, d<| Liber»
iate, pag» 15, $. VIII,
β De Mente
jusque in dcnis diftribuendis refpicit, non femper ratio-
Oes habet, cur hunc vel illum divitem reddat, qui exi- guo melius vivere, & paupertate tutius ad metam feli-
citatis pervenire poilit. Etiam aves vi voiandi & natan- di inftru£las eile cenfentur, quamvis fmgulis momentis
in volando & natando vires fuas haud exerceant.* Pari modo vi canendi & faltandi prarditus, non femper ca-
nit & iaicac, nec vis videndi, perpetuo videt.
§. IV.
Anima vis percipiendi ab organis corporis limitata efi, & quiete indigeU
Sed neque negare pollümus, impedimenta fatis va- lida adeiTe, quo minus mens noflra vim fuam cogkan-
di quovis momento exferat. Novirous enim ad cogi- tandum, non folum vim requiri mentis intimam, fed
organorum etiam ienioriorum minifteria, qux cogita-
tionis objeftum ad animam deferunc, fine quibus a£lus cogitandi nullus adefle deprehenditur: Ffec vero orga·
na nervis & ipiritibus vitalibus fubtihilimis conftanf,qui¬
bus quies aliquando maxime judicatur neceiTaria. Ar¬
cus perpetuo tenfus, vel rumpitur vel laxatur nimium,
& homo curis jufto diutius inhterens> fatigatur tandem
atquead ulteriora tentamina redditur ineptior. Qui feien·
tiis addiieendis vel tradendis animum adplieuit, multo felicius laborarc & certiores fibi promiitere frudlus pot·
eft, fi certis tantum horis meditationen) inftituit, quam fi per totas dies fine ulia anirai relaxatione, libros & di- iciplinas traåaret. Qu©d enim alterna quiete caret, du¬
ra-
non Semper cogitmfe. j
rabile eile atque diu agere non poteftv Hinc illi non
Cantum culpandi funt litterarum cultores , qui fiegnius
iludia tradant , nec debitam adhibent cliligentiam : Ted
Iis quoque nimia & inconiulta le£lio auf meditatio me¬
mo exprobratur& virio vertitur, qui5 nulla fanitatis ra- tione habita, libris & exercitationibus eo usque inhä¬
rent atque irnpallefcunt, ut vires vitte frangant, omneni- que tandem alacritatern penitus anaittant. Infigne igitur
eil Creatoris optiroi beneficiuro , quod certas nobis vi- gilandi & dormiendi vices per naturam prsicripieric, ut
per iomnum, quem quietem reruin pLacidiilimam di«-
xit Ovidius 5 attvites reparentnr vires.
§, V.
Änimam fimper cogitare, per objervationes probari neciuit.
Sed quid opus eily ut muitis oflendamus, quod quifcicat interdum anirnus atque a curis & cogicationi-
bus fe quafi retrahat; cum ipiii, qute hsc docet, expe- rientia, multo etiam facilius, & quafi per compendium
roonfiret & extra controverfiam collocet, interruptam,
quam defendimuij cogitationum federn. Uc enim nulias anims infantis , in utero adhuc materno exi/ientis vei etiam nuper in hane lucem editi, cogitafiones tnburrnuss quia nec cales mentis operationes unquam nos ifto tem¬
pore fenfiile memoria docet , nec alii ulla cogitationis
in iilo tenerrimae setatis ftaru deprehendunt vefiigia: ie§
in alfo & tranquillo iomno, nullis iommorum fimula-
€ris &: phantafhoadbus interrupto, vel etiam in deliquio
ani-
8 De Mente
animi graviori & diutino , rrsentern nofiram nihil cogi-
tare adiérimus, quia nec per quietem illam, cogitationis cujuspiam nobis conicii iumus, nec ullam ejusmodi o-
perationis in fomno vel ddiquio peracls; habennus me¬
inoxiam. Nemo eniro melius operationes & pafiiones
anirnae cognofcere poteil:, quam idem ille Spiritus, de
quo quxftio eil inilituta. Quin & oppofitorum oppofita
eit ratio. Jam vexo nos cogitafie gut egiile antea , non alio certo prineipio cognofcimus, quam quod ideas re-
rum & momentorum, qute inter cogitandum & agen- dum adfuerunc, reproducit imaginatio & recognoicit me¬
moriaj unde ex advexfo nullam fuifle cogitationem aut
aliam a£tionem certo tempore pexa&ano, exinde ceque
tuto pereipimus, quod de his nihil teilatur memoria.
Fateor equidem non validum fatis generatirn hoc eile
argumentum, quod a filentio memoria? agentis defumi-
tur, ad fa&um prorfus negandum ; cum nemo orenes fuas a&iones ab ineunte setate memoria tenere &, quan- do voluerit, reproducere poilit; & alii fa?pe, quod a nobis didtum aut fa&um fit, aiutius & adeuratius recor-
dentur, quam nos ipfi. Sed inde tarnen pro perpetua
cogitationum continuatione nullum adeil prxfidium.Nam
& nos largimur, fieri pofie & interdum etiam folere,ut reprasientet quidpiam in fomnio anima nofira, quod ta¬
rnen evigilantes non memoria retinemus, vel certe non nifi obfeure repetimus. Sed quis inde concluderet, fem-
per ita fieri, nec ullam neganti roemorix fidem eile habendam, ubi non alia adiunt in contrariüm argumen¬
ta
non Semper cogitante. 9
fa, ηΐίϊ quod fallax eile memoria poilk? Nemo certe
confcienfiam fervare tranquillam poflet, Π non hoc ad
innocentiam in foro cordis tuendam valeret, quod nul-
lum homo noverit flagitium a fe eile commifTum. In
foro enim politico,ne hoc quidem memoriae deficientis
argumentum requiritur, cum, accufatore nihil probante,
reus, etiam in foro confcienti^ conviclüs, abfolvi de-
hest, ut quisque heic fit vir bonus, donec contrariurn
legitime fuerit probatum. Mens igitur femper ad cogi-
tandum eil apta, nec fme facultate, cogitandi concipi
poteft; fed dantur tarnen per vitarn piurima, quae di-
ximus, intervalla, ubi nihil eandem cogitare obfer-
varnus.
§. VI
Anivnam in hac vita non perpetuo agere ac pati9
a cogitationum varietate & fluxu ac
refluxu ulterius confirmatur.
Praeeerea cogitatio eil generale vocabulum, quod ad
fingulos a£tus mentis & modos diverios cogitandi ex- tenditur, quatenus conicießtiam & appereeptionem unius
vel plurium obje&oruro involvunt. Hinc cogitatio in
genere non datur, fed tantum in noflro abftra£lo con-
ceptu confiflit. Omnis enim animae cogitatio, aut in
a&u imaginandi, reminifeendi, attendendi, refle&en-
di, diflinguendi, comparandi, abflrahendi, componen- di, judicandi , aut ratiocinandi confiflit, nullus ve~
ro ex his cogitandi modis, animae perpetuus & eflen-
tialis eil, fed finguli fucceflioni & mutationi obnoxii,
B oranes-
ΙΟ De Ments
omnesque obje&orumexternorum apprehenfionem quan-
dam in anima ponunt, fine quibus obje&is & modis ea- dem percipiendi, confcientia fui in nobis locum habere *
nequir. Mens enim fui conicientiam exercens, aut dis-
cernic res fingulares & coneretas, vel confiderat affe-
ftiones abilra&as; vel intuetur pradentes aut abfentes, compofitas aut fimplices; vel in fuis internis ©peratio-
nibus ac iucceilivis mutadonibus contemplandis occupa-
tur. Remotis Omnibus objeåis externis, anima mea ni¬
hil plane appr,ehendit, nullumque a&um percipiendi,
fublatis rebus percipiendis, exercere poteil. Quid,qua>
fo, aliud eil cogitare, quam rerum quarundam perce·
pdones habere menti prasfentes, easque tam inter ie,quam
a (e ipio diicernere ? Ideoque cogitatio non efl certus a-
liquis & conftans animae noftrs a£tus, fed varia modi- ficatiof dum mens alios aliosque cogitandi raodos fuc-
ceiTive induit. Una enim cogitandi ratione ceffahte, fuc·
cedit altera, qua evanefcente iequitur terda, & fic de- inceps.
§. m
Status anima in Somno zf. animi deliquio propius conßderatur.
Somnus eil ceilatio quasdam & quies ab omni fen-
fuum agitadone, etiamfi reipiratio & circulatio fangui-
nis haud remictuntur. Hic (biet tum homines opprime·
re, cum vel nimio cibo potuque ventriculum onerave- runt, vel cum nerveus iuccus, quacunque de caufla exhauftus eil, & libere comnaeare non poteil. Quo tem¬
po-
non Semper cogitante. Ii
pore quoniam aut impelli a rebus externis nequeunt in-
ftrurnenta fenciendi, aut certe non poilunt impuifiones
ad cerebrum usque eo, quo debeant, impetu continuari,
omnibus fenfuum perceptionibus anima caret, quocies
in fomnum incidimus. Quin etiam, Π graviori corpus ur- getur iömno, phantafis vis fra£ta & dejecla eil, & ab
omnibus viforum nocTurnorum incurfionibus vacuus anl·
mus. Quod fi vero aut per fe levis eil foranus , qua-
lis modice laborantibus & temperanter cibo potuque u-
tentibus contingic, tum a commotione minori alterutrius
ienfus, vim iuam recuperat phantafia, variasque ipecies
a rebus tenfu perceptis impreilas, nullo pene ordine ob-
jicit animo. Interea tamen ceteras animi facultates, qui-
bus verum a falCo diicernitur, quaii coniopitae jacent, ideoque in fomno, res sbfentes cum praeientibus haud
comparamus, nec de üs judicamus aut rneditamur; led
imagines tantum obje£las firapliciier apprehendimus. Qui
epilepfia correpti, aut deliquium animi paili, iui con-
feientiam recuperant, nihil fe in eo ilatupercepiiTe anim-
advertunt, & ne quidem fentiunt dolorem ex corpo¬
ris concullione & acceptis vulneribus. Pari modo con- ilat,multos ex apoplexia reviviicentes, etiamfi caro ipfo-
rum fuerit forcipibus compreila, & tantum non di-
laniata, etii candenti ferro cutis eorum fuerit combu»
ila, pili divulfi, & corpus, variis modis agitatum & per-
cufTum, nihil tamen eorum fe in eo ilatu percepiiTe profeffi funt, nec ullarum paflionum, multo minus co- gitatkmum recordantur.
Bs §. VIM.
De Mente non Semper cogitante♦
§♦ vnr.
Claußila.
Cum itaque feniationes fint facillima? anim^ perce-
ptiones, miniroe credibile eila mentem corpori unicam, fublata fentiendi potentia, in difficilioribus cogitationi-
bus & meditationibus occupari poffe* Fruftra nobis ob- vertis, animam obfcure cogitare, cum cogitatio absque
iui & aliarura rerum conicientia, plane nulla fit. Ne-
que anima per directum aliquem fui ipfius intuitum, fe¬
ie fentit, quod iatis evincit ipfa fu$ roentis in bomini-
bus plerisque etiam non indo6tis ignorantia,quamdiu ad
illius operationes nuilam adtentionero direxerunt. Non
ergo majori jure anima dicitur iemper cogitare, quam nobis affingereiur perpetua vifio, auditio, auc rerurn
externarum ienfatio. Et eo minus perpetua qua?damrne-
ditatio aut interna aiiqua & conftans pereeptio, anima?
noitrs affingi jure poteft, quo certius eil & explora-
tius, mentem humanam, ceflaneibus omnibus fenfacio-
nibus externis, etiam iui ipfius ienium & confcientiara
amittere. Vis itaque & facultas varias res pereipiendi,
animas Divinitus concefla eft, quam in dignifiimis ob-
je^Slis apprehendendis, & a n»xiis atque inutilibus rebus
diieernendis, rite adhibere debemus, quo ornnes huma¬
nas cogitationes, tendant ad noftram perpetuam
felicitatem, & maximam
SUMMI NÜMINIS GLOR1AM.
Factre, addimus etiam non cogitare, bominifaciüimum vohiit effe na*
tnra* Gurtius,
