De sensu per sympathiam positiones philosophicæ, quas venia ampliss. fac. phil. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu, proponit stipend. regius David Nyander, Smolandus. In audit. Gust. maj. d. I Martii MDCCLXXXVIII

ν} ν

Α

Ό. D

DE

SENSU per

SYMPATHiÄM

POSITIONES

PHILOSOPHICiE,

QTTAS,

VENIA AMPLISS. FAC. PHIL·

PR/SSIDE

ALaDANIEL

B0É7HI0,

ΕΤΗ* ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU,

PROPONIT

Stipend. Regius

DAVID NYANDER,

Smolandtts.

IN aüdit. GUST. _{MAJ. D. i MARTH mdcclxxxviii.}

DE

SENSU PER SYMPATHIAM POSITIO

NES PHILOSOPHICAL

ΡοΓ. ι.

Uubium

mana omnis

amplius

_{cognido primam}

non

esie

arbitramur,

_ducat

qvin

_originem

hu¬

a fenfibus, _{qvos in externos} & internum, vel _in

fen-fus ac refle&ionem, Lockio duce, difpefcimus: Wo¬ rum _{ope, corporum, qvibus} circumdamur, percipi-mus _{proprietäres; hac vero nos} ipibs, hoc _eil, id,

qvod ipfi, rernm in nos effe&u, fumus, animique

no-ftri _{operationes cognofcimus.}

Senfuum externorum ufus internum antecedit fenfum \ ut vero ienfationes atque ideae per

illos

füe-runt excitatae, hie _qvoqve necesfario oritur: adeo

ut, mortalium neminem unquam fuisfe, nobis finge¬

re _{posfimus, qvin} fe, confufe (altem,

ab

aliis _re¬

bus (enferic _{feparatum esie ens,}

_{ad agendum}

patien-dumque

idoneuin, &, attentione

debita, hasce

con-fufas ienfationes in diftin&as transformare _potuerit.

PoC II.

4 Be Senfu per

Sympcttbimn

-■ ...

-Pol III.

Ut fenfus externi funt _{cognitionis mundi}

phy-fici fundamenta, ita fenfu interno ad mundum mo¬ ralem h. *é. confilii & voluntatis effettus percipien-dos _{apti fumus. Immediate qvidem fenfus internus} nihil _{aliud, qvam a&iones & pasiiones animi n-oftri}

percipit; mediate vero ad omnia entia,

intelleUtu

&

vpluntate _{prasdita, ferner exténdit, iive nobis seqva«} lia _{iint, hve viribus fuperiora.}

Pof. IV.

Mediatam _{per fenfum internum cognofcendi}

vi-am, fenium _{per Sympathiam vocamus, eumque in}

adplicatione idearum, affeäuuri), agendique modi,

qvorum nobis confcii iumus, ad rerum, nobis fimi-lium, indolem fendendam _{atque eruendam, ponimus.} De illa _{igitur non loqvimur Sympathia, qvam inter}

res ieu _{corporeas, feu fpirituales, per} emanationem

& nefcio _{q vas occultas qvalitates, iibi finxerunt}

ho-mines _{qvidam fuperftitiofe creduli: Eam enim}

reli-qvias inter barbariei atque ignorantiae cum

phytica-rum _{rerum, tum moralium, prisci aevi}

referre

_non

dubitamus, qvas icientiarum lux &

Philofophia,

fi-nem _{modumque ingenio humano ftatuere}

_do£ta,

feniim _{dispellent & bene meritae oblivioni}

_tradent.

Pof. V.

Non _{rem, prorius novam, in Philofophiam in¬}

tro-Pofitiones Philofophicte. 5 troducimus, Senium per Sympathiam urgentes.

Plu-res illius effeftus, eleganter _non minus, _qvam

ve-re, deicriptos exhibuere

Philofophte artiumque

ele-gantiorum Do&ores

antiqvi

&

recentiores.

Docu-rnento nobis iunt regute iftae faspius

inculcatae: Qvi

ienfum auctoris _{cujusdam bene erutum cupit,}

_fe

_in

iis locis _{rerumque momentis}

_collocet,

_quae

_illi

co-gitanti & fcribenci

adfuerunc.

Mores

&

ingeni-iini _gentium dijudicaturus, _earnm

induet habitus

iisdemque fe rebus

circumdatum

eile

finget.

- - - Si vis nie

flere> dolendum eß

Primum iffi tibi.

Quibus fexcenta alia addi posient. Via

ad notionem

Per-fe&tionum Divinarum formandam, inde a temporibus

Scholafticorum indicata, Senium quoque per

Sympa¬

thiam _{antiqvioribus non omnino ignotum}

_fuisfe,

_nobis

commonftrare _{videtur; at beneficio recentioris}

Philofo¬

phte id acceptum referimus,

qvod

eundem

jufte

di-latatum, effe&uumque illius nexum ac

leges

melius

explicare qveamus.

Pof. VI.

Obje£tiva Sympathte fundamenta in

entium

in-telligentium & volentium nobiscum

fimilitudine

qvae-renda _{funt, qvae, fi modo homines}

_{fpe&at, in}

_eo confiftit, ut ab iisd-em rebus eodem modo fe, qvot-qvot humanae participes iunt natura, motos

fenti-ant omnes: Initia vero Sympathte ienfus, _qvo

gau-demus, cepit ex

fimilitudine,

qva,

ad

formam

ter-6 De _{Senfu per}

_Sympathiam

ternam _{idearumque &}

_affe&uum

_{naturalia figna»}

fe referunt homines; crevit _{deinde per vitam focialem} eodem _{ordine, qvo causfe, a noftrse falutis cura pe¬} tita, ad attentionem in homines _{eorumque a&rones}

dirigendam impulerunt. Qvo igitur plu^a adfint

re-rum _{momenta, in qvibus auc commoda aut damna,}

aliorum opera, nobis pollicemur, eo etiam latiorem Sympathia, quo femet exferat, campum apercuni

habet,

Pol. VII.

Ab _{imaginatione omnis Sympathie oritur vis;}

adelt _{enim, qvando le qvis in aliorum loco ponit,}

easdemque res iibi praeientes fiftit, qvse illorum ex-citarunt ideas _{animique commotiones. Haec in}

a-liorum iocum lernet _{transponendi facultas variis}

uni-cuique conftare potefl experimentis. Qvaedam

ad-ferre fufficiat. Somniis _{illufi, aliorum} nos induisfe

perfonam, haud raro nobis videmur. Mente capti,

laborantis _{phantafiae vi, a rerum temporumque}

con-ditione, in qua pofiti funt, in fiftam & imaginariam

ita interdum _{transmigrarunt, ut fe, e. c. Reges,}

Imperatores, vel divites esfe credant, vitam

quam-vis _{agere coa&i fint miferrimam. Humanos cafus,} five veros live fiffcos, vividis coloribus _depiftos con-templantes illis interesfe nobis videmur, eorumque agere perfonam, qvi _{eosdem fubierunt.}

Pof. VIII.

Alias res _{imaginari neqvimus,' qvam qvas vel} ip"

Pofitioiies

_{FhilofopkiCdt.}

f

fpff antea _{experti (umtis., vel qvas a partialibus}

o-lim _{adqvifitis ideis componere posiumus. Dam}

Sympathia, aut _{cogitationum,} aut animi motuum

a-liorum hominum _{participes fumus, non aliud, qvam}

qvod in eorum datu collocati _experiremur,

percipi-mus. Ut vcro hicce flatus _mente

concipiatur,

ima-ginationis eil officium; qvod facile peragitur, quam-diu ad illas aliorum ideas iuas faciendas _tendit,qvas, determinata habentes _{praemisfa, ab unico tantum vifus}

pun&o contcmplari posfurnus, qvaeque animi noilri

flatum, debita fi adfuerit attentio, eundem necesfario

reddunt, atque illiiis, qvi easdem prior habuerit:

E-jus funt indolis veritates mathematicx, ab aliis deteclae,

qvas cognofcere & noflras facere cupimus. Ubi vo¬

ro de _ideis,

qvae faciem, pro contemplantis diverio

affe&u, videndi _{ientiendique habitu, diverfam} offe-runt, & de _{compofitis animi affe£tionibus agitur,}

i-dearum _{imago, qvam phantafia Sympathiam}

mo·

vens _menti

praefentem fiilit, exemplar fnum in alio¬

rum animis _{exfiftens, magis minusve,}

pro affe£luum & _{ingenii fimilitudine copiaque}

rerum, qvas exper¬ ti _{fumus, referre potefL}

Pof. IX.

Jdeae Sc afFe£tiones entium _{inteJligentium per}

Sympathiam cognofcuntur, atque in mentem infinu-antur, fimul ac causfx, easdem in aliis _excitantes, nobis _{praefto funt. Hx causfx ita funt comparatx,}

$ De

Senfa

per

Sympatbidm

ut vel nudas folum, & a gaudii

&

doloris

fenfu

va-ctias menti offerant perceptiones,

vel

gratos

fimul,

feil _{ingratos moveant}

_ienfus,

defideria

agendique

ni-ius _procreent;

_adeoqne

_nos

_alioriim

participes

red-dunt animi motuum, uc nihil humani a

nobis

aiie-nnm esie fentiamus.

Pof. X.

Qvalis igitur

fit

Sympathia,

qva

alieni

animi

mo-tibus _impertimur,

_feqventia

docent

exempla:

Mater

filiiinfantis calamitatem, qva ipfe non movetur,

sger-rimo fertanimo: Sortis furore agitati aut mente

capti

non fine dolore miferemur, ipfe qvamvis

omnia

hi-larij vultu excipiat: in

hominnm

conventa

qven-dam indecore fe gerentem

videntes

padore

fufian-dimur, ipfum licet

minime

pudeat.

Pof. XL

Animi noflri afFeftiones, qvas

alioriim

flatus

nobis _imaginatione

_prasiens

excitat,

_eo

qvidem

inter-dum _progredi

_posfunt,

_ut

_fui

ipfius

confcientiam

tur-bent, inque imaginarium

omnino transponant

flatum,

qvod ex

fupra

allatis

exemplis in

Pof. VII.

patet;

qvamdiu antem mens

fui eil

compos,

diitin£tam

ple-rumque flatus fui

confervat

ideam,

ut,

ad

res,

per

Sympathie

fenfum

notas,

fuas

conformare

qveat

a-8:iones. Sic in illa _Sympathie

_fpecie,

_qvam

commi-ferationem vocamus, miferorum

qvidem

vicem

dole«

Pofitiofies Philofopbicce.

mus, nos vero, fub idem _tempus, ita ab illa

fepara-tos _{percipimus, ut prompte &}

_commode

_{opem, qva}

eguerint, illis afFerre poslimus. Qvanto fortius

fue-rit fenlus a cafa alieno _{commotus, tanto} magis ad

aliis _{opitulandum impellit. Intenditur vero ejus} vehe-mentia, _{partim ab externis causiis, attentionem in}

a-liorum ftatum _animique

_affeftus

_{dirigentibus, veiut}

a commodis vel _{damnis, ab aliorum cafu} in _nos

re-dundaturis; partim a cafuum gravitate, qvi in fe at¬

tentionem invitam atrahunt, qvales e. g. funt

calamita-tes, qvas qvisque fibi impendere metuir, partim

de-niqve ab animi habitu, qvi, (i vel fuprema miferia

ipfe defatigatus fueric, vel deiideria fua ab aliorum

falute _{féjungendi adfvetus, vel etiam in rebus ad} humanam vitam _{pertinentibus minus exercitatus,}

fen-iui _{Sympathiae obftat. Eo verior eft ac promptior}

hic fenfus , qvo magis noilro ftatui vicini & noftrisaf

feclibus _{atque habitibus fimiles fuerint illi, qvorum} animi fenfa _{percipere & affe&uum partem nobis} tri-buere _{volumus, & quo magis habitualis, & in}

di-verfas rerum conditione exercitata fit facultas femet

in aliorum collocandi loco. Pof. XII.

Confufa, qvalis ab initio fuit, fui ipfius

confcien-tia; fuffieiens tarnen eft ad fundamenta fenfus per Sym·

pathiam ponenda; per ilium vero ad focialemvitam aptos nos reddidit natura. Per hunc ienfum,idearum & cognitionis incrementa a commercio cum aliis

ho-De _{Senfu per}

_Sympathien

minibus _{capimus, fcientias Sc experimenta non}

prx-iencis _{modo, ied etiam praeterlapii xv\ noftras}

facien-tes. Illius _{ope, nos ipfos ex}

alfis

_cognofcere

difci-rnus, abientibus interfumns, _futuroque horniriumge-eneri, _{qvafi pnefenti, profpiciendo idonei evadimus.} Per _{Syrnpathiam deniave moralis hominum incipic}

natura: _{per illam fenfum amoris, odii, venerationis,} gratique anirni, & in genere omnis imputadonis ideas concipimus, obje&aque omnia moralia a phyficis

di-ftingvimus. Hac deftituti fenfus noftri ipiius ad res

intelligentes applicatione, nuilas coniilii & iapientix,

in rerum ordine elucentis, haberemus _{ideas; Ted}

perfeQiiones fummi Nominis ignoraremus. Illius

ve-ro _ope, qvoad limitatis _{noftris viribus permisfurn eil,} nt _optimi Moderatoris _{locum occupare qveamus,}

fa-pientiam coniiliorum Illius peripicimus, & ex illis,

qvx hac ratione videmus, ad ea, qvx captum in, perant, concludentes» in provida Ejus cura, fiducia, veneratione 8c amore _{adquiefcimus.}

ΡοΓ. XIIL

Senilis _{per Syrnpathiam, animi noilri motus,}

qvales ab entium intelligentium 8c volentium in nos effe&u, oriuntur, ab illis _{feparat affetlibus, qvos res}

in-animatae & ratione carentes excitare _{posiunt. Hinc non} alia, extra nos _{pofita, officiorum objedla, qvam Deum &}

homines _{agnoicimus. Qvodii officii, amoris, odii,}

alia-que affe&uum, ab entibus intelligentibus excitatorum, nomina, ad curam , ipem _{metumqve, qvos} circa _a

-Poßtioncs Philojopkicif. II

lias res mente _{concipimus, defignandos ufurpamus,}

hoc, invito fenfu interno, iemper fieri facile

obier-vamus, niii illis _{anthropomorphoiin prius indueric}

imaginatio. Quum vero _{Sympathie ienfus,} ab

ap-plicatione fenfus noftri ipiius ad res extra nos,

oria-cur, fieri _{qvoqae poteft, ut, qvamdiu ab experientia} minus erudita fuerit hsc _{accommodatio, extra vera} iua _{obje&a evagetur. Sic infantes rebus}

qvoque

in-animatis, qvum noxäe illis fuerunt, pcenas _irrogare

cupiunt: Sic qvoque rüdes & barbars nationes

De-os, ex _{qvovis, ut ita dicam, ligno, iibi fingunt.} Ροί. XIV.

Sr qvs aliis hominibus adfuisfe nobis videntur

judicandi ientiendique causis, non eundem in nos excitare _{queant effe&um, judicia eorum falfa, feu e fuis}

prsmisfis non rite dedu&a, _{feniusque eorum}

male-fanos _{judicamus. Non tarnen omnia,}

quae Sympa-thia _{adfequi posfumus, adprobamus: Errores} homi-num, causiis fuis conformes, hac via _{percipimus, eos}

tarnen d'amnamus: fentimus

quoque prava eorum

confilia, fed eadem odimus. Eft _{igitur differentia}

il-lam inter _{Sympathiam, qvs nude res percipit hu¬} manas, & illam, qvae earundem partem iibi libenter

arripit, fuasque facere optat. Innocuorum, bene vo-lentium ac rortium _{virorum calamitatum}

ftepius ita miieremur, ut ad illorurn causfam _fuicipiendam

fpon-te feramur..

Por. xv;

Affe&iones a _{Sympathia oriunds,}

sqve ac

12 De Senfn _per Sympathien

omnes hominum _{appetitus, rationis per experientiam}

edo£be iubfunt _{imperio, qvx qvidem easdem}

fundi-tus tollere, _earumve indolem _{mutare neqvit; ied eas¬}

dem fe inter & cum aliis affe&ibus _comparare,

at-que ad metam, naturae noftrae fapienter

deftinatam,

diri-gere debet. Sano enim rationis ufu, in fenfus &

ha-bitus re vera morales, & legibus iupremi _Numinis

accomodatos transformantur. TANTUM.