Observationes selectæ historiam Svecanam illustrantes, quarum partem X. cons. ampliss. fac. philos. Upsal. præside mag. Erico M. Fant ... publico examini subjicit Benedictus Bergström, Gothoburgensis. In audit. Gustav. majori, die XII Dec. MDCCLXXXVII. H.

D. D.

O B S E R V A T I O N E S

H I S T O R I A M S V E C ANAM

I L L U S T R A N T E S ,

Q U A R U M P A R T E M X.

V E N I A A M P L 1 SS. F A C . P H ILO S. U PSAL.

P R ÆS I DE

A-La e r ic o m . f a n t ,

H i s t o r. Pr o f. Re g. e t Or d. R. S. S. M .

T U B L 1C0 E X A M I N I S U B J I C I T

BENEDICTUS BERGSTRÖM,

G O T H O B U R G E N S IS .

£ I N AU DIT. GUSTAV. M AJORI, DIE XII DEC. MDCCLXXXVII.

H . A . M. S.

U P S A L I Æ ,

TYFIS D IRECT. JOHAN. EDM AN.

T H E S E S .

i .

Cuilibet imperio certos n atura ipfa præfcripfit term in o s, quos ubi transgr ediatur, ferius ocius intra eosd em retro compellitur.

ir.

Imperium vetus Romanum & recentiora Hifpa- niæ , Galliae, quin & Patriæ noftræ, fua ipforum cum infigni jactura, hoc expert a funt.

III.

Sub regimine ERICI E M U N D I in Svecia See.

I X , gentium Septentrionaliu m infignes erant motus.

Occupata a Sveonibus Fenn ia & Rusfia, a N o r v e - gis Iflandia & N eu ftria, a Danis A n g lia , circa idem fere tem p u s, hoc loquuntu r.

I V.

Praefentis Seculi initio ut i n fervitutem pronam, ita ejusdem progresfu lib ertatis prodigam fe exhi­

buit gen s SvioGothica.

V.

N im iu s in exteros favor R. G U S T A V O I o b ­

jici poterit.

X X . Q uatuor Baccalaurei Sveci in Academia Lipßenfi an. iqoy.

Inftitutam liane Academiam ab Ele£tore Saxoniee

an.

ftatim ab iniriis a civibus noftris vifitatam fuisfe, teftantur lirteræ Caroh Johannis in Vesland , Canonici Upfalienfis, Jacobo Nicolai in Sve- cia datæ ex urbe Lypczk, ita enim Lipfiam apellabant, an. 1424 & editæ a nobil. Lagerbring in appendice ad p a r t e m IV Hiftoriæ Svio Gothicæ p.

E a n d e m , poft inftitutam quoque in patria Academiam , confvetudinem p opulari bus noftris manlisfe, probat rarior in Bibliothe­

ca hujus Lycei fervatus liber , Decalogiitm de meteorologi- cis impvesßonibus & mirabilibus n atum operibus &c. im- presfus Liptzc k per Baccalaureum Wolfgangum Molitoris ( a k s ftôckel) de m on ac o, civem Lipîenfem an. 1507, die M a r t h e , menfis Julii ultima. C o gn i t u s & citatus Rev. Ceiflo Disfertat. d e E r i c o O l a i Hiftorico; fed, an vi- fus, dubito. Amftor Firgilius Wellendarfferus Salzburgenfis, liberalium ftudiorum Magifter &c. epiftolam ad audito­

res p r æcurforiam praemittit, amiciftimis Lipfienfis Aca­

demiae S tudentibus, datam an. 1507, Calend. Mart. X.

Fol.

ipfius Decalogii

a df er t: Nante vero annofi atque conjvsti bis non moventur accidentibus (Scii, motibus maris) quemadmodum domini videlicet Kanutus Johannis,/?) Henricus pariter o f Matthias Holmenjes ex regno Svecie retu leru nt, qui etjam in noflro Lipflenfi (ludio promotiones acceperunt. A d calcem additio, ut dicitur , impertinens £ 7 * finalis haec habe t: Non aliud reflat, ne que fuperesfe videt \r t

R 2 quam

/1)

a». 1490

Sa­

crat Theologiae Baccalaurcns, fortislimus & inquifitor per tria regna. Stric- k tr de templo Riddarhohn. p. 16.

quam rnetbeor alogi ce merces diflribuamus adveSfas. Quocirca (inguli hujus dotlrine amatores. F enite , venite iterum precor, venite i f longas difrumpite moras. F re t er ea cominus quo­

que accedere haud dedtgnentur ornatis fi mi i f fcientifici do­

m ini Baccalarii Kanurus Michaelis b) J oha nne s G e d e k e , Hinr icus Schledorm c) Mathias S c h w e d e r , patria regni Svecie Holtuenfes. Quos denique commendatos fujcepimus i f promotorialibus litteris in difcipulos adm odum gratos dileSlos -

que collegimus litterarum contemplatione venerabilium viro­

rum noflri (ludii Magiflrorum C h r if t o p h or i L i nt or p H ol- menßs Jurium baccalarii, Ecclefie Upfalie nfis prepoliti dignis- fim i d ) & domini Erici Swede Jacrat isfimi Theologie p ro - fes fo r is quondam collegii principis Colle giati prefate ecclefie

Schola (lici i f condonat oris e') , humani tate plenis/ W , quos divina gratia incolumes i f vita dignetu r con(ervare longe- va, Tum quia noftrum univerfale Jludium tam quam m atrem profeSlo venerandam, fepius ampliare i f promovere d ig n a ti fu n t. Meam denique pufillam perjonam ( absque meritorum copia ) ßudiofis cum bacc alariis at que ma gijlrandis obJequioRs

bene

b) Forfan Magifter C n ttu tu s, ecclefi* Arofienfis A r c h i p r f f p o f i t u s &

an. 1 5 2 2 ele&us Archiepifcopus Upfalienfis, qui vero fuae cu m E p if c o - p o A r o f i e n f i Petro Jacobi Sunnnnwâder conjurationis contra R. G U S T A - V U M I poenas dedit 1 526.

c ) Regis Cancellarius 1529. Canonicus Upfalienfis 1 531. D ia c o n u s Stregnefenfis & Regni Svecise Senator. Cfr. P etri N»gr» Hiftoria om W e- fteiås Bilkopar p. 8 9.

<0

0

1

M o n u m . t l l e r u k . p. 351*

O Hi or ia Svecnna nvJorern perperam addit C tlfiu t Disf. de Erico

0

leve m oratis, claro fiipite natis Metropolitane fu tu ris ecclefie m em bris, honorare curaverunt, pro qua benivolentia g rates ago immenfas, referat» dum potero, innumeras. E t quidquid doclnne & humanitatis in pvefatos Baccalarios con­

ferre potero, id ipfum quam libentisfime rebus £r officio o- ßendam, vertant. Eigilabo eruditiores A m icis voluptati patrie Zf ecclefie utilitati exi- comtiores in patriam re­

ß a n t tru dant atque extendant. noßre Acbademie nomen, famam honorem e x ­ X X L Mag. Petri Carali, Ordinarii Calm an en fis, lit­

terae ad Georgium Petri, Reg.ERlCl X IF Secre­

t a r i u m ^ Procuratorem •> data an.ip66.Jun.is.

M a g if t e r Petrus Caroli Skeningenfis, poft navatam in exteris Academiis litteris operam, Regi G USTAVO I a liquamdiu fuit a Sacris, an. 1541 S. Martini præbend æ Lincopiae eodemque anno ecclefiæ Skeningenli urbicae pra e­

ficiebatur. An. 15 55 a principe Succesfore ERICO Pafto r Cal marienfis conftitutus & dein ejus Dicecefeos Ordinar i ­ us, q u e m a d m odum Epifcopi ultimis Regis G USTAVI tem ­ p o r ibu s vocari occeperant. N on in omnibus vafris G e*

ergii P e tr i confiliis paruisfe, commonftrant litterae ejus ad hun c v irum ex Valmfkibldianis infra adducendae. I n ­ t eri m ta m en magna caedis Sturianae culpa in ipfum fuit d e r ivata, utpote qui,paullo ante Regis furias, cum ipfo in clivo ad arcem Upfalienfem ducente collocutus fue- rar & , ut creditur, falfo de liberatione Ducis Finlandi- tc auribus ejus illato rumore, ad hoc facinus patrandum impulerat. N ih ilo ramen minus decennio poft, an. 1577 gr atiam R. J O H A N N I S Hirtii Lirurgiæ fubfcribendo au­

cupatus eft; quapropter an. 1582 Epifcopus Lincopi-

R 3 en-

enfis c on ft i tu it ur , Calm arienfi p ræ fe&u ra cum Ôlandia fequenti anno ditioni h ujus infulæ refiituta. M o r tu i an.

1587 & in templo Li n copenfium Carhedrali f epulti l i be­

ri di£ti funt Grubb. T a l e m hujus Epifcopi i m agi nem p o - fteritati dédit æqualis e jus, Jonas P etri K lin t, Sacellanus Sudercopenfis an. 1566 Sc 67, in C h r o n i c o R h yt m i co E- pif copo rum Li ncopenfi um , edito in M o n u m, Benzelianis, p. 140.

Han ftod Praßerfkapet e fter

Ocb vardt aldrig o f gaf vor m a tte r.

Thet ban fa d e , var bjer tat tfrå , 7 by agtades ban få r ugg la i wrå.

En Pråftman var fo r bo ttom Jom en hund, Den fkjusfade ban mång alund.

A lt det ban bhrde likt o cb o lik t, For de ban f i r Konungen in med fik t.

Han gjorde alt efter Jom Konungen be falte Ocb intet fi e i f nagot be ft ålte.

Hos berranar var ban l itet afbalder.

Han låg altid i Konunge ns ôra Ocb månde them f i r Ko nungen fir a . L itet månde ban wet a f a ,

A t Öfverbeten fick det vet a ockjå.

Hans bußru var f å lie w årre

Der fö re mäße Pråflerfka pet kalla benne H erre.

Sequuntur litreræ fupr a citatæ. N aß min ôdm jukt a îtid tillfôrene. Eders val fa r d hnfkar ja g a f bjertat ; Eder

tv

an-

jvånligen bedjandes, att mig icke matte hhgret något pålagt blif va j an J a g kan och fbvm å igenomgå. Eders Årlighet drager v a l till minnes, hvad och huru mycket, ^ vor*» ut af mig be går andes opâ H. M:ts v agna, t bet b a f ver jag nu pä t het flitiga(le cch troliga f e beßdlt ; men att ft alla någon i rdtta, var icke Elders Ärlighets begäran. Sä länge Ja g le f vev, v ill J a g y t het mig är moj eligit, hnfva tillf y n , H . M :t icke [kall fke något Eka deligit y och om något Jag kan f i r - mårckia v ill J a g aldrig bafvat fh rd o lt, utan - - - fårft och fedan tillkänna g ifv a t, tbet horer bvar årlig Sven [k man t i ll allmänneliga. Sed expeSlabimus nunc ab intimis quibus- dam\y quod Vulgus fit y quos amat R ex y diffamat ignobilis virtu te y opprimit c f calumniatur ; qui eos eorumqne negotia procurat fide lis fime eß Regni conjevvator\ qui fle us fa c it, pro onere terree reputetur. Si cesfaverint Regulas edam quas­

dam R ith m is , ut ces fare definent tandem'.

Then Konungen fanningen fäger then kalla the falfka Then är baft, fom opfyller tberas tafka.

Qui Regem a m a t, indignus minimo beneficio inquiunt, fed videant. A Tuœ Claritatis Perfi humiliter peto y ut id Enat y quod Deo non difplicear, fiamque propterea mi fe r , cum neu­

tro fatisj'acere valeam. Valeat Tua Claritas y cum tota fa­

milia perpetuo falubriter ac felicis fime. Raptim y Calmaria 6 6 y / f Junii.

E t hic omnia mihi imponi non às fi fiam , ex pe Sio illum ipfum Magnum Svenonis, quicunque juerit.

T. cl. a ddi Siis f.

P e t r u s C a r o li Paftor Calmarienfis.

Kongl. M :ts c Hogtbetrodde M an, then Edle Jôran Per­

fon till Juleta. Ödmjukeliga.

X X I l. Fœdus inter R. G U S T A V U M A D O LV H U M Uf Georgium Villi ers Ducem de Buckingham, de

invadendis Hi/panorum in A merica coloniis, pa­

ctum Stockholmiœ d.

Mart.

.

Vaftum atque m a g n o r u m co natuum capacem fuisfe R.

G U S T A V I A D O L T H I a n i m u m , fingula fere hiftori æ ejus m o m en ta l oquunt ur. Sed eousque hos e um exte n*

dis fe, ut n o me n & ar ma illuftri Buckinghamio mut ua r i volueri t, ditiones Regis H i f p an i a ru m Americanas aggr e s - {uro, ign o ra vi mu s , do nec an. 1767 p r o d i r e t in Ang lia magnae molis & eximii pr e ti i collectio: State papers co l- letted by Edward E arl o f C larendon, in qua m o n u m e n t a , p lu ri mam p a r t e m a nec dot a, quibus infigne fuum opus H i - lt oricum o f the great Rebell ion f u p e r f t r u x i t , exhi bentu r.

N o s , qui ipfo o p er e c a r u i m u s , ex ejusdem recenfio ne in Diario Critical Review J an uario 1768 p. 3 haufimus n o ­ titiam p a f t i , cujus exfecuti o, nifi p e r m o r t e m Buckin g- hamii d. 23 Augufti 1628 a br upta fuisfet, pr ocu l dub io fua ipfius corruisfet mole. H u n c autem in m o d u m ib i adfertur:

A true copy af a contratt w itc h bath been made between G U S T A E U S A D O L P H , K i ng o f Sweden, and the late d u­

ke o f Buckingham , tranflated out o f the Latin original, a nd which bad been made between them in the a hove [aid defig n.

G U S T A V E A D O L P H , by the grace o f God, King o f Sweden, o f G o tz , and o f V andale, great Prince 0) F i n ­ land , Duke of Lituanes, o f Carelie, and Lord o f ln g re l ie ,

£?V. fends greeting.

Be it Known to a ll , as it appe ars by our fign and fea l,

that on the $:tb o f M arch, we have agreed w ith the dun e

oj Buckingham, owr dear fi e u

and c enfin, /?W left him in fr e e posfesfion of the fecret overtures which have been made unto him in Spain , to make for them , and for the proteSling him in that defign, and for the more fir ait Keeping of this our agreement, and that he may by us be the more Jecured and defended, we do remit ourfelves to the following ar­

ti c le s , viz.

JVe w ill defend our [aid coufin the duke of Buckingham againfl all thofe that would oppofe him in the free posfesfion of the treafures and mines which are therein ; which having con­

quered and posfesfed the fame, we do declare him an abfolute prince and fovereign, and fuccesfive/y to all his heirs, for that we do condefcend the fame fo r ever unto him, if fo be the aforefaid duke o f Buckingham makes good unto us the tenth part o f the profit which thofe Jecrets and defigns J hall render: and to this purpofe we will keep a public tuimßer, or aqent w ith our fa id coufin, befides two other chojen men , to take notice and receive the profits which the posfesfing of thofe treaJures w ill render monthly,

W e f hall

treat of peace with the emperor, nor with the King o f Spain# that f all or may caufe any incon•

veniency to the faid duke, touching theposjesfing the faid trea­

fures , mines and territories aforejaid.

W e w ill defend our faid coufin againfl all puritans, which, rrom the Barba 1 ers or other places, could preyudiciate him , when he J hull have conquered thefe territories from the K ing o f Spain.

W e fhall furni fi' I'm mi'h f u r thou fand foot, and fix men {flap) , j war, each ' '* hundred * on , with cannon and munitions ; and //> y //w// •'/».* / out of the revenu» o f the territories and golden

traded the 8:th day of

S _the

the m m tb o f M arch, in the year 1628 , in our city of^Stock- holm , was Jigned and Je a led.

G U S T A V E A D O L P H . George Duke o f Buckingham.

X X I I I . L i t t e r a M a g . M ic h a e ls A g r i c o l a , E p ifio p o t . t. A b o e n /i a c o n ß l i i s , ad T y p o g r a p h u m H o lm en jerth

A m u n d u v i L a u r e n t i i , d a ta A b o a i p j t , A p r . i. E x Palmfkiöldianis.

Vita m hujus viri, de patria fiia Finla ndia o p t i m e m e ­ r i t i , maxime illuftrant, quæ habet æquaüs ejus Paullus Ju d e n , in C h ro n ic o Epi fcopor um Aboënli um , inferto N tttelbladt, Sch wed Bibi. Fafcic. i. p. 86. Superfunt etjam in laudata colle£tione, ex qu a has derivavimus , aliæ A gricole, quibus in ftudiorum f uorum apud exreros fubfidium, præbend am S. Laurentii A bo æ a R e g e G U ­ S T A V O I efflagitat, daræ W i t t e n b e r g æ d. 20 Aug. 1537, quam & obtinuisfe ex allato C h r o n i c o conitar. Rediis- fe in patriam, una cum Georgio Norm an, biennio p o d , ar ­ g u m e n t o funt, quibus u t ru mq ue c o m m e n d a n t L u t ber us &

Melanchton, ad R e g e m epiltolæ, edit æ illius apud Spegel,

Bevis til Bifkops C h r ô n . p. 84, huju s in Disf. de inftitu-

t i o n e juventutis ante t e mp o ra Reg. G U S T A V I A D O L ­

P H I, quæ fub meo Prælide p r o d i i t , P. I. p 18. Qua

a ut e m animi d ev ot i on e hunc fuum olim commi li ton em ,

jam v e r o ad f upremam religionis in Svecia curana Regis

gratia eve&um, coluerit Agricola, te ftantur lirreræ ad i l ­

l u m d. i i Dec. 1548 Aboæ d a t æ , d e i m p r i m e n d o N o v o

T e f t a m e n t o F e n n o n i c o , arque editæ in Celfii M o n u m e n ­

tis Politico Eccleliafticis p. 183. E v i-

Evighci faligbet met helfe, lycke ocb vållfårds i Gudi vårom Herr a altijd tilfôrene &c. fôre tbet omak ocb nrbet, foin J bafve ( kåre Amunde gode befynnerlig ven ) bafft for tbe fin f i a bbckers P rent on ocb tryckenj bar till dogs vårds altsmeehg Gud ut on tvifvel Ider ev innerliga belônandes, bvad fut/i p å våra fyda brujiit år.

Så lo fv e r inan nu ait fed an i bôflas ocb ber ti l, ocb ån fr a m å å t h å llit, ock ined Guds bjelp anhållandes varda ri­

pa Davids Pfaltare til at transférerai på Fin/ka , ocb år nu icke lå n gt ifrån endan. T ber om iag ider tiljörene fk n fv it bafver.

Så bidber iag ånnu g an/k a k er lig a , at J ve le ined then Fhrevårdige fe dr en Magiftro Olao Petri Holmenfi vifieiiga fhrbhyos om Kongl. Al.t vår allernådig/le Herre må verdi- g a f gnnfteliga tifftådia, at farnma Davids Pfaltare book ocb andra Jlyka a f then Hchga fi m f t, fom offtnfte ocb tneß i Tydbegårdcrna ocb forjanilingen brukas plåga; ocb hår i lan- dit v a l bebo/vas, kunde tryckte ocb prenthade varda: fedan nrbetnda man teße tryggehgare in transferendo ock utbtol- k a'ile , når ibet finge en vi/s ock nfårtvifladt framgång. 7 y jå fa n g t vårck kommer allena arbetaren til [kam ock jkada, men mgom til nytto ocb gagn. Therföre går er vå bl, min gode ven i Herranom , och (ktfiver mig her upå itt viß be- bageligit fv a r , tber man fig kan enteliga ejfterråtta. Kåre A m u n d e bevifer ider ber u ti, Jåfim Guds åbro t het kråf- ver y ocb tbenna arma g i of va fin (ku A Imogens kenn edom tueb.

tan ock lår an efkiar. Förty o f tbenna medfolljande utfknft må i fårfiå huru hår i landit, met then meniga arma Pac­

kar s a/mogans hoop vydba vegna nu tilftår, få at bungren år hvars mans ge ft boos bönderna, jåm vål pråfterfkapit. Ocb finnes bår i Khpftådcrne intit Jpanwål falt. Och åndock fam - via u tfin fft år baftigt a f en glunt plumpligba (krifvin ocb

S 2 e x -

Obferv. Select. Hißor. Sv ec an. lUuflr. P . X.

exciperet, fa ma J lijkvåhl låta Ere vbrdige fb r d s : M agi [fro O l av o tbet jemnierliga armod la ta fbrfid. Kan banda at bans faderliga m ifkundfimbet varder i Gudi nagen godb råd ber t i l finnandes-i antinge fbr kunnan des fådm a t henna ufla Land fens Guds bempd, nepfi och plå ga a f prådikafiolen, at E idderfkapet, borgare och andra Guds vunnet giordc fit vied f6 r fia bpna v a ttn it io någon und fa ttn in g med fpannm ddl ; el­

ler ock om någen Guds ven ock men mfka fonde el lies med goda lampa ocb fb g io , fådana landjens brifier Kongl. M :t va r

?iådigfte Herre tilkenne gifva. I te m , her ligger ljen ocb Snibn ännu i dag få fiarck ock f a ß , fdfom om m idvinters tijd ; ocb platt intet bofkaps foder fin nes fo r bandene, b var­

ken bios enom eller androm. Fordom var Finland vifl et fy n t land ; men her epter rådbe Gud b vad ber a f bl i f ver. IV ij

arma fb r acht ade ordßens t ienar e b a f vom ofs be flit at efter macbtm ; men furdis fabula ( uti judic ant ) narrata eß. Gud b e tr it, Jom alt förmår. Then ocb ider bår vied evigt befal­

lande s. A f Abo med bafi.

Anno D o m in i 1551. Aprilis prima;

M I C H A E L A G R I C O L A . a T e r g o .

Erlig och velbehendig M a n , A m u n d o Laurenrii Booke-

tryckare i Stockholm, finom godom jy nnerhgom ven åt egen

bandb.