,. .
jy
ρ. D. B.
DISSERTATIO PHILOSOPHfCA,
Dej»
Ν EX U
SCIENTIA«
ET
CONSCIENTLE;
Quam,
CumSujfragio Ampliff.
inReg. Acad,Upfal.
p1leside
VIROcel eberrimo,
Mag, MATTH IA
Eloqvent. ΡROFESS.Reg.&Ord,
AD
Examenpublicummodeftedefert,
JOHANNES ARENDTGRAPE,
Östro-Gothus.
In Aud. Guft. Maj. ad d. zd.Majt,
vi»»/ Μ DccXXX JIL
Horis anteirleridicmiblitis.
UP SALIM, litcris WÉRNSRIANIS,
S:£· R:£ M:TlS
μagn® fidei viro,
GENERALI MAJORI,
nec non
Equitatus Weftro-Gothorutft PRJZFECTO
Suprem,
lllußrhßmo COM1TI,
Dn axelio
s ρ ε ν
s,
MALCENATI Μάχιμο.
jGiiofcas,ne qiiafo , lllußrisme Domi¬
Comes, quodaufimde Tuo lumi-
ne levijjma huic opell# fplendoremcon¬
tiillare· JSequetdtgreferas:fol radiis Juti
Jim etiamhumiles cafas illuflrat;ßcquoq\
Tu,quoäfubmijfepetoyme,iitutad inffmas
Parkaffiradicesh&rentem,Tuodignatu-
rusespatrocinio. Ita enim Martisope¬
racolis,utnecTalladisnegligas, hoc eß,
<&·armis doärina mirum in modum wies, llhtdloqyuntur tot de hoflibus reportat'ttriumphi, ultra omnenoflrum pr<£Conium longiffime pofiti : hoc vero
Mufarum alumni mecum venerabundo
orepradicant. Non igitureßycurfa¬
vörem Tuum, nem'minonobvium9follici-
teambiam, &huicdiffertatiomfacilem
ad tantos Ρenates aditum expetam,hoc
enim literarumamor,quiTibi efl, &
Jolita gratia indientet 7not ultro mihi pollicentiir. Interimvota pro mcolumi-
DomineComes, fundam ardentisßma, ut in reipublicds emolumentum, Hluftrisfim^queFamilia
Tu#fflendorem diuJoffes vivas,flo-
reas!
Illuftriflimi NominisTUI
CültoKdevotiflimur Joh, Ar. Grape.
s:£ r:e m:tis
MAGNjE FIDE1 VIRO,
Generofoé^Nobiliffimo
DOMINO,
dn danieli
*
SPARRSCHIÖLD,
JUDIO. PRGF1NCULI
Per
Ofiro - Gothiam, ^
M^CENATI Magno.
TJAsqualescmquefludiorummeorum
** primitiasyTibi}Generofe &No-
biiiilimeDomine,venerabundusoffe·
ro. Innumera Jua in Paiernamdomum
exfli'
exftitere beneficia,aque acfuwmamme con/anguineosque omnes prcpenfisfimß
vdmtatis documenta : qu<efitacerem,
ingratianimi confcientiamevehementer
ajfligeret. y?;« veropatiark, quoefo,
ÉuflremTuumconjpeBum fuhire levisfi- hoccefiudiorum meorumjpecimen, quod Tibi in teßeram pietatk me£[ub·
miße confecro. QuodfiTibi,Ge π e r ο-
fe Domine, etiaminpoftevumplaceat, jpesjortunasquemeas,Ti£/, poß ÜEum,
commendatas habere, votk invigtlabo, Jupremus verum Arbiter, Te, und cumNobilisfima TitaFamilia, in Neft&.
reos annosJalvum& incolumemconfer-
vare&omuigena projperitatebeare!
Generofi & Nobiliffimi
Nomin is Tur
€lienshumiUtmut
Joh. Ar. Grai»e.
Honorathjimo iß Speflatisßmo
V i RO,
DN.AND.WIMMERSTEDT,
Leg CaImar.SECRETARIOadcuratiiT.
sivunculi loco ad cineres uiquefufpi'
ciendo·
Tlurim. Reverendo iß Clarisfmo
Dn. OLAVO ROSWALL,
PASTORIinJpdaerflab&öppebp laudat,
' Avunculo-,utuntcoyitaobquavi* fater-
nainme collata beneßcta}pia men·,
te devenerando%
VluY. ReverendoißClarisftmo
DN. JOHANN! HULTH,
PASTOR!in$rdbtnpemeritifiimo,
Avumulilocoquovit honore colendo.
Reverendo atque Doäisßmo
DN. DANIEL! DRANGEL,,
COMMIN1ST. in Wimerby digniiT.
Affini honoratijjimo.
TJas quatescnnque pagetlas± Vobä, Avuncufi &
' Affinis dilt'ftilfimi, obpiurimaßbt pr&ftttabe- neßcid,tn gratt animt ptgnui, cum 'votoincilumt-
1<itis acprojperttati-s caltdißimo, Jpeultertoris bene-
'volentttt,fretu*, confecrat
Speclatifl.atq$ PI. Revo. Nom.Vestror.
Cuttorobferuantifimus
JOH.AR. GRΑΡΕ.
- <2><^©©<!^^©<2>'«»<2><3,<°><2><2><ä>'<2><^<2>(2><9><2><2>
fcAaeAscA*äASiAacAsAs ?Λ* fAs«Αι'Aa^AagAseAsfAs·' eAjiAe AatAs&AaeAaAft
rÄ2ß^"ttÄ2 ^Λ2^'
>«γ3Γ^ίί^3ίγ3ρ^ίγ.ίγ^^β.γ.νγϊί^>Γγ5ΐϊγϊίγ3«γ3»γ}5γ>ίγ3-y.rysγ»
/· Ν- 7·
J. ι
Uod Summum ac
independens Nu·
men T. O» M. fin-
gulis rebusj a fe«,
creatis ac depen*
denribus> pra^cla-
ras dotes, uniuscujusque naturs o·
ptime convenientes, fueritlargitus*
nemo nifi oppido amens, inficias
iverit: atcamen homini, omnium fere creaturarum praeftantiflimo ac
nobilisfimo, pretiofiffima & animi
A &cor-
2 "ί®·? Ο
Sc corporis dona reiervavit. Re* ' öeproinde Ariftoteles:το τωνάν^ξω-
πων γένος vj μόνον μίΙέχει τ8 Θεια των
ήμϊν γνωρίμων ζωων, η μάλιςα, πάν·
Ίων α), Et ut in illo εανύπον di*
vinas iliius (apientias refulgeret, - ipii präster corpus, mire concin- neque conitru&urn , animam , ar- öiilimo vinculo ei jun&am , va«
riisque excellentiilimis facultatibus
ornatam, dedit, qaibus ceteris a·
nimantibus longe antecellit. Se- dem inanima, parte hominis no* 4
biliori, dua? principes facultates ,
intelle&us & voluntas, obtinent, quarum utraque diverfis gaudet o-
perationibus. Intelleélus eft, non
folum varias res cognofcere * cognitas inter ie conferre , at- que ex iis collatis noVas ii- bi notiones formare ; fed etianl
quid agendum & omittendum fit, judicare ac ratiocinari , fingulasq;
a&ioneshumanas ad certam quan* *
dam normam dirigere. Volunta*
tis
•m o i tis autem eil, ea, qua* ab intelle-
$u cognita & dijudicata fint, fpon-
te & libere appetere, vel averfa- ri. Patet itaque intelle&ui duas quafi potentias ineiTe , quarunL*
una cognofctiiva, qua intelle&us res iingulas apprehendit, apprehen··
fasque contiderat* quas alioqui di-
citur reprxfentativa: altera ratioct·
mtiva, qua res fic cognitas tunu*
inter fe invicem , tum ad nor- mam comparat, atque in pra<äicis quid & quomodo agendum , con-
ciudit: appeliatur etiam confultativa.
a) Arift. 2.dePart.animahc, 10.
$. il.
Utrespercipere ac de iüis rite
judicare, ad inteileéium pertinet;
ica ei, in quantum officio iuo ia-
tisfacit, refpeåu utriusque hujus poteiitis,fcientia competit. Scien-
tiam aliquam däri negabant, pras-
ter alios , novae Academia? fe&a- tores; fed cum eorum argumen-
A a ta-.
4 -Φ3 o
ta fint nullius momenti, in illis
refutandis non hasremus, quippe
brevitatis ftudiofi. Nam vel fciuntdari fcientiam,vel noniciunt;
ii fciant, utique datur, id quod
etiam firmis probari poteft ratio»
nibus ; quod Π non icire fe dixerint*
faltem hoc ie fcire fatebuntur, quod
non fcianc, qua certitudine admis-
fa, facile deinceps dabunt plures.
Si nulla fcientia daretur , inane_»
nobis ineiTet fcientias defiderium, fupervacanea etiam Föret omnis di·
ligentia in docendo & informando
homine. Attamenheic icientiasvo- cabulumnonalio in ieniuaccipimus,
ac quatenus notat quamvis intel-
le&us determinationem rebus con-
venientem, & verfatur non folum
circa principia connata, fed etjam
circa res fingulas, univerfales» par- ticuläres ac iingulares, five intel-
le&us a principiis connatis, five
aliunde veram earum cognitionem hauierit. Nec affirmare dubita-
mus
ο y mus, veritatem, quando nempe i-
dea fimplex cum re objeéta coin*
cidit, prima: quoque mentis ope·
rationi inefTe» Pracipue tarnen-.,
cum inrelle&us pra&icus accura- tius res obje&as perfcrutatur &
ob evidenriam veri velfalfi, bonivel mali, rapitur quafi ad ailenfum-.
vel difTenium, h. e. ad unum de alteroaffirmandum vel negandum,
fcientia ei tribuitur. Unde fcien- tia Buddeo dicitur ratiocinatio, ex
argumenta apoditiicis flitens b), h) TbeoL Moral, c, i.Seät i.§. 5.
§. III»
Hac inteile&us fcientia eft vel innata vel acquifita. Illa conna- fcitur nobis, adeoque iiludtempus, quo icientiam principiorum con- natorum hauilmus primum , in_*
memoriam nobis revocare nequi-
mus. Innata haec dicitur, non-»
x quod illa a primo nativitatis
momento aftu (ecundo ie prodat;
A 5 fed
<5 o ^
ied quod homo, dum ad rationis exercitium pervenit, per poten- tiam habitui analogam, fine diffi-
culrate aliorumque diiciplina, κανάς
έννοιας fuas exferat. Ut vero per fcientiam innatam mdeterminate-»
apti evadimus ad fciendum ; ita icientia acquifita, huic fuperindu-
<fta, proclives nos reddit ad res determinate cognoicendas: hzec ac~
quiritur & perficitur non folum_»
per ailiduum rationis exercitium , vel per notitiam experientiamque
variarum rerum , fed etiam per_»
meditationem ac le<ftionem oracu-
lorum divinorum. Ha?c ratiocina- tio noftra vel firma complecfticur
& extra dubium pofita, unde Jemu tia; vel verofimilia, unde opimo gu
gnitur. Quandoque loco princU pii eft afTertum vel Dei vel homi¬
nis: unde fiäes vel Divina vel hu«
mana eft oriunda.
§. IV.
Levi fic brachio dete&a feien«
tia, ad ipiam quoque conicientiam
ac
° Η*
_ 7
ac tiexum utriusque nunc accedr
mus. Confcientiam quidam deri-
vant a Cor & Scientia , quafi con- icientia lic cordis icientia i). Alii
vero volunt confcientiam, vi par- ticulae tony efle vel muitorum fub-
jeélorum , vei muitorum obje*
élorum fcientiam. Gra?cis συνει'*
ϊήσις dicitur. In V. T. non folum
-nV, ieu per crafin 3% cor d), Sc
nn fpiritus e), fed etjam in N, T.
aliquoties χαξδϊα /), & τνεύμα g)y
pro confcientia ponuntur. Si·
ne fcientia nulla datur con-
.Icientia; nam utconclufio prasfup*
ponit pra?miiTas, ita confcientia-*
fcientiam. Nec tarnen quslibet
fcientia apta eil ad gignendam-·
confcientiam» Multa enim poiTu-
mus fcire, quae tarnen proprie-»
non dicimur nobis conicire. Cum enim confcientia vim involvat tam
dirigendi a&iones humanas, & ra·
tione circumftantiarum ad bonum finem ordinandi, quam obligandi
virtute legis b) liberam noftram.·
A 4 volun-
voluntatem, ne in devia feratur;
unde etjam Poéfa canit:
» - - Secretam ganmt in aurem Ne liceatfacere id , quod quis vitiabit
agenda;
Ideoque circa eam verfatur fci-
entiam , quae res in ordine ad le¬
gem aliquam , ut agendas vel
omittendas fiftit. Et tum de-
mura formidandum illud confcien- tias tribunal oritur, in quo reum, accufatorem,judicem, iententiam,
tortorem alii obfervant. Apoftolus
illud appellat certamen λογισμοί xaiYiyoodvτων rj χα) απολογημένων i).
c) Hugo. L2.deanim.c. 12. d) Prov.
4: 23. Ecch 7: 23. e) Prov. 18: 14.
/) i. Job. 3: 2i. g) τ.Cor. 2:11. h )
"Bald.c.c.hb. ι. c. 5. i) Rom.2:15,
§. V.
Ut fcientia h$c, ita quoque cognata vox confcientia?, non ad
vojuntatem referenda eft , quippe cujus officium eil: libere eligere &
rejicere } minus ad affeäus, qui
con-
•m * m- 9 confcientiam feqvuntur k) ; neque
ad intelle&um theoreticum , qui
pro fineultimo habetcontemplatio-
nem. Obtinebit itaque illa in in- telle&u pra&ico primariam fuam
fedem , quod & ipfum nomen ,
& officiaejus imporrant. Confcien-
tia enim icientiam dirigic adopera-
tionem , eique circa a&iones no-
ftras ad legem relatas vis obligan-
di , teftificandi & judicandi com·
petit: quae fingula intelle&us pra- élici effe munia , omnibus conftac.
Certe cum intelle&u theorerico in
eo convenit, quod veritatem con-
templetur ; cum volunrate , quod
tendat ad praxin /). Scholaftici de
genereconfcientia* morofe inter fe digladiantur : quidam eam per aäum , quidam per habitum defi-
niunt. Utrumque dici poiTe non
negamus. Quod confcientia ha-
beat fe per modum habitus innati,
^ntea evi&um eft , & ulterius ex-
inde probatur , quia confcientia in
A 5 omni-
ίο ^ o
omnibus hominibus , etiam in ils»
qui eam non excolere , fed penitus exftinguere defiderant, inveniatur
?»), & quod, principiis pradicis, quoad terminos faltem apprehen-
fis , conicientia adus fuos ftatim
exerceat. Deinde innata dicitur, quiafiipfa principiaipedes, omni-
um hominum cordibus, ^que ac ipiius DEI notitia , infita eft atque infcripta. Etiam habitura acqui-
iitum involvit confcientia , qvum homo ex inforrnatione , meditatio-
ne j & ledione oraculorum divi<*
norum ad confciendum habiliseva·
dat , quod antea non fuit: refpe»
du vero hujus habitusdicuntur ho- mines acquirere vel amittere con^
icientiam. Quando veroconicien¬
tia fadi icientiam importat , ad
quam nihil aliud requiritur , quam
ut quiscß adionum, verborum ac cogirationum fuarum fit confcius,
adeoque minoris applicationem ad
mar
ο II
majoremin conclufione faciat; hinc
eam aitum efTe conftat.
k) Georg Konig procem. c.c.l) San*
derf\ Traft,de confc.pr#L ι. §. 21.w) Job. Ad. Üfiand. TbeoLc.i*. i» §. 10.
<$♦ VI.
Ex hifce jam pr^miflis paret, confcientiam eile judicium lntelleftus
praclicum de aftionibns hominis ad
legem relatis , ut earum hinc auf pra· vitalemaut bonitatemcolhgatn).Con-
feienria itaque pro judicio cujus·
vis hominis aeeipitur, quod per
prineipiorum connatorum & parti- cularis fa<fti icientiam , de aäioni-
busfuis & earum qualitate , elicif.
Qvum autem h#c iinc munia con-
feienti^; hinc non fine cauffa affir-
mamus, eam, a?que aefeientiam,
non ad voluntatem , qua? eft facul¬
tas cacca , ied ad intelle&um eile referendam. Cum vero diciturju¬
dicium intelle&us praéficum, id
non ita aeeipiendum eft , quaft
con-
I
ii ·*©■§ o
confcientiam haberemus pro ipia
facultate intelle<ftiva, quippe qus, in fe confiderata , legis rationem
non habet ; (ed quod illa ad hanc,
ut infignis quasdam ejus operatio>
fit referenda o). Intelle&us enim
eft res cognofcere , deque illis ju-
dicare : quae ratiocinatio , quate-
nus certis nititur principiis» voca-
tur fcienria , ut paret ex. $. 2. &
per fe neque terrere neque minari
valet. Conicientia autem eft in- ftar judicis , qui agenda & omit-
tenda ad legem aliquam praefentem
examinat , & judicat, utrum prae- miis, an pcenis illa fint afficienda.
Hujus univerfa visjudicandi, ex- primitur fyllogifmo pra&ico, ubi
majorem a principio defumitper fe cognito (ovwjffjtriv vulgo dicunt);
minorem notiria proprii fa<fti ad·
dit (σννεΐδησις Gra?ce appellatur ), juxta qua? tandem vel pro fe ΐρίο,
vel contra fe ipium infert conclu-
iionern homo , fententiamque di-
cit.
•Φ5 Ό ι ? cic. Exemplo erit res manifefta.
Sic aliquis , qui proximum injuria
lasfit, is talern fibi format iyllogi-
fmum;Omnis, qui proximum las-
dic , pcena eft ple&endus ; Ego lasfi, ergo. Remoca itaque lege, ία
inteile&u tantum datur fcientia, hac autem accedente , oritur con- fcientia.
n) Budd. Theol. moral.part. i. c, t, fifi. 1IL §.2. o) Budd. cit. loc.
ξ. vn.
Ut nexus fcientia? & confcien- tia? eo facilius pateat, de natura
legis pauca videntur eiTe prasmit-
tenda. Lex eft deeretum, quofupe«
riorßbiJubjefium obligat, ut ad ijitus prxferiptum aäionesJuascomponatp).
Quidam loco generis regulam po-
nunt , res tamen eodem recidic.
Per decretum heic intelligicurjui-
ium vel prasceptum , adeoque non
terminatur inträ voluntatem legis- latoris, fed ita fubjedis promul- gandum
14 o
gandum eft ? ut vim quoque eos obligandi & in fe contineat & a&u exferat. Requiiita legislatoris eacj;
pr^cipua duo iunt: primo, ut jure nitatur*, qualis iile eft , cm, ut ce-
leberrimusPutendorfiusloquitur,/«·
fi& fiint ca*aff<s , quarepofiuiure cmeats
ex fuo arbitrw voiuntaiis noftre hber-
tatemcircumjcribiq).Secundo, ut in- ftru<ftus fit potentia , fitie qua nec contranitentibus & immorigeris
metura injicere, eosque in obiequio
te nere , nec transgreiioribus poe·
näm irrogare valet, quo cafu non
poterit non lex & obligatio omnis eiTe fruftranea. Unde Plutarchus dicit : Solonem , fimulvim & jus co·
pulando , maximas confecifferes. Duo
etiam requiiita legis imprimis funt:
uc voluntatem fuperioris intimet;
quod nifi fueritiubje&is promulga-
ta & cognita , illi officio iuo , jux-
ta eam , licetjuftam & optima au¬
toritäre latam , dehingi nequeunr,
Etquomodoquisobedientiam pra;-
ftare
o *5
fhre poterit, fi, ad quid teneatur, nefciverit ? Deinde lex Übeltätern voluncatis conftringet & ita quaii obligabit, utindiverfam partem ie fleftere nequeat. Hac ratione , β huic quis parere recuiaverit , ad Judicium fua? confcientia? , fe poe- t\3c, quamilla prasfcribit, obnoxium.
effe , facile deprehendet. Unde
etiam plerumque dus? ftatuuntur legis partres, altera figmficativa,
qua lex fubditis manitefta evadit;
altera vmdicativa , qua eis neceffi-
tas legi parendi ipfamque obfer- vandi irnponitur r).
p) Puf. dejur.nat. & gen. I i.e. 6.
$. 4. q) l. i.e. 6. §.9. r) Sand. Tratt*
deconfc.prd. 5. $·. 5.
5. VIII.
Hincnexusicienti^ &confcien- tiae patefeit. Ex legis enim part®
fignificativa , menti, tanquam ta- bula? , infcripta , cui quoque nun-
quam non eil pra?fens, homo haii- fit
!6 o 3Φ-
fic fcientiam earum rerutn , quas -
fimul conftituunt confcientise obje-
<ftum» Sic autem non iimplicicer innotueruntaéliones, ut indifferen¬
tes > ied per alteram legis partem,
pari ratione iemper & neceilario l praffentem , ut pra?cepte vel pro- hibitas , fub conditione prcemii vel
pcen<e , ex quibus tandem naturali
ratione conficitur conicientia.Quo»
ties igitur adeft occafio tales pra>
ftandi a&iones , fimul adeft notitia
legis & di<ftamen confcientia?,
qua? dicitur antecedens. Confe- [
quens vero confcientia fa<ftum fub·
lequitur. De hac utraque fcite lo- quicur Ofiander: Adpriorem ^ in- quit , pertinet obligare* Si enim
mens pradice jadicat , opus aliquod
faciendum efje , qiiia honeβum, pntm
autpr&ceptum, tunccenjetur obligare
& inßigare voluntatem , ut illudag* ; grediatur &perficiat: adpofteriorem pertinet teßtficari , accujare , repre* L
bendere , laudare , confolari, Cum
enim
•4Φ3 o 17 enim pofl peradum opus fpeculative judicat, bene aut male patratum ef]e,
tunc dicitur teßificari deoperebene vel
male patratο , &pro diverJitate per- adi, vel laudare & conjolari, vel
accu\are& reprehendere s). Hancdi- ftinétionem etiam S. Scriptura fta-
bilit t). Conicientia antecedens Legislator , Praeco, Pra?ceptor &
Confiliarius ialutatur; adeoque aut fuadet, incitat, urget; aut disfua- det, retrahit, repellit. Confequens
vero,fi bona fuerit, a crimine nos
abfolvit, inftar teftis, veljudicis;
Tin mala, arguit, damnat , excru-
ciat, velut carnifexquidam. Hifce
officiis confcientia fungitur , ac eo·
dem momento , quo a&io aliqua
eft committenda vel commiiTa, de
illa quatenus nota , in ordine ad legem judicaf. Qiiod autem pras*
terea varie difpefcatur conicientia, id partim ex ipfa aåidnum variera-
te , partim ex vario ratiocinandi modo oritur. Controverfiam igi·
B turL.
ι% O
tur illam de confcientia dubia &er- ronea, in me ram λογομαχίαν abire
exiilimamus.
s) Theol. Caf. c. i. §.14. *)
14: 23. Rom, 2: 15. i·, 9: i. 2♦ Cor.
1:12.
5. IX.
Confiderandumjam, quaenam lex confcientia norma (it. Qvum lex & divina & humana detur, u-
traque quidem heic in cenfum ve¬
nit: primario vero divina , qua?
vel cordibus infcripta, vel pecu- liari revelatione eil patefa&a. Le·
ges enim humanas fuam autoritä¬
rem & obligandi vim DEO debent, qui eil καασιογνώςης & judex con¬
fcientia: cui etiam eil poteilas
fervandi & perdendi «), adeo ut DEus verum & diretum imperi¬
um in confcientias hominum ha- beat
Η®·? o ιρ beat* atque pro qualitate confci·
emlx eos prasmiis vel fuppliciis
afficiat.
Attendenda itaque primo Lex divina naturalis menti infcripta x\
qua; nobis duftitat difcrimen boni
öc mali in iis, qua? in relatione_*
ad juftitiam & fan&itatem Divi-
nam honefta dicimus atque tur-
pia, obligatque nos ad illa appe-
tenda, hajc vero averfanda. Ha?c
ut au&orem habet DEum, ejus-
que voluntatem intimat; ita vi gaudet perfecta generandi in ho-
mine agendorum & omittendorum
non modo fcientiam , fed etjam
confcientiam , quas, ad honefta di- rigens & obligans, mala & inho-
nefta quaevis ieveriffime prohi-
bet. Itaque Salvator nofter τl $s y.al άφΐ ioafluv ου κξ'ινέ\ε τι δίκαιονy);
Unde etjam Chryioltomus: Lexy inquit, non feripta a DEO in natu¬
rs
20 O
ra noßra eßpofita, qu<e tlluftrat men-
tes noßras,undefcimus ex nobis, φ» quid malum. Eil hoc modo in cotifcienria tribunal DEI, inque ea DEum ipfum venera- mur, unde Menander:
Bζοτοίζ άπασιν συνέιδησις Θεός.
Deinde etiam lex divina revelata confcientiae praducet; in ea enim
DEus voluntatem fuam generi hu-
mano uberius patefeciü, ne quid ei
deeiTef adminiculi , qvod ad mores
regendos & bearitudinem obtinen- dam eilet necefTarium , qvum ad
jila lex innara non fufficeret z).
Hinc,uf alia prasteream, notanter in hanc rem loquifur Paulus : τψ τε
yote , inquit, επιθυμία» du f;hiv% ει iufj q νόμοςελεγεν , daεπιθυμήσεις α).
Leges humane confcientiam quoque obligant Ut enim Maje-
ilas eil a DEO, & inter homines
revera
o il
revera danfur fuperiores , quibus
' fimul cum porenria jufta? funt le-
ges pra?icribendi cauiEe : ka me<»
diate , & virtute divina? legis, in
confcientia fuam vim exferunr. Ha¬
rum itaque transgreilor , legem
natura?, in qua omnislex humana
fundamentum fuum habet ulti¬
mum , violando , & Ordination!
divina? petulanter & proterve re-
fiftendo , DEum offendit & con-
fcientiam iuam fauciac. Si verolex humana voluntati DEIcontrarietur,
t valet illud Apoftolicum : τζΒ&αξγεΤ»
Μ Qsü μάλλον , ή άν$ξώποις b),
Pa&a , juramenta & his fimi- lia confcientia? normam etiam con-
ßicuunt, quatenuslex divina jubet
illa eiTe fervanda. At Γι illa verbo DEI repugnent, fidemque & φίλο- ςοξγίαν la?dant , ea , ^que ac alia
otrmi carentia utilitate , funt reji- f cienda.
De.»
VW
.11
22 °
De cetero extöto corde vovea, operam fedulam navemus , άτξόσ-
ν.οτον ovvsifyriv εχζιν -Κξος τον Qtcv, y.cd τύς άν$ξώπχς foanxv·
τός. c).
η) Luc. 12: 3, 4. χ) Horn. 2:
γ) Luc. 12 : 57. z) Sand. Jratt. de
confc. Ρ. 4. §. 26. α) Rom. 7: 7,
b) Att. 5:29. c) Att. 24: 16.
£ D. G.
TS άδελφω φιλτάτω*
ι
Τηςτελωςπξός ανημάςαμνημόνωνφιλαδελφίαςέιην παν-
, ει
μη την χαξάν την iμην, οπη τε
όπως έχω , εΧιδείξβιμι , fj ημέξΟί , Σύ, ω αδελφέ φίλτατε, ες το φως
εχφέξειν μέλλεις τ ας της παιδείαςσα
άπαξχάς. ivcv Sv έιχότως των προ¬
κοπών των εν γξάμμασιν ψ η δια τί¬
νος άχμητος επιμελείας φι άχ?ι£ε*ας περιποιημένων, πξεπόντως Σοϊ σνγχα- ξηναι , τατο δηλαδη μόνον προςτίθη-
μι, παραινων σε τ:η σπαδη «j προθυ¬
μία σα πάνυ επαινετή έγχαρτερεϊν,
► όπως άν τον καρπόν των πόνων χο-
μίζγ) πολλαπλασίως Kj Σο] σννήδε&αι
χ
εχωσιν ο11 σοϊ όμαίμονές τε φίλοι
&μ-
-·> ·- smmmBäm
f i
m %ΰμπάντες. oφελον ϋψιςος o Θεος
των εγχειρημάτων Σα ζ τως άντιλαμ-
βάνοιτο , ωςε τάχιςά Σε της επιμε¬
λείας τε *) παιδείας ά$λων τνχεϊ»
ΰυνηΒήναι πολύευκτων.
ακεξΰίίως συγχαίρει Ol. Grape.
in«
!■>»!
