Dissertatio gradualis de discrimine libertatis et fati; quam annuente ampliss. senatu philosoph. ad illust. & reg. acad. Upsal. sub præsidio ... Matthiæ Asp ... publico examini modeste submittit Andreas Lagerlöf, Vermelandus. In audit. Gust. maj. die I.

Q. B. V.

©ISSERTATIO GRADUALIS

DE

DISCRIMINE

LIBER.TATIS

ET

F A T I;

quam,

Ammente Ampliff. Senatu Philofoph.

ad llluß. ér Reg, Acad, UpfaL

Sur PRiESIDIO

CELEBF.RR1MI V IRI,

Mag. MATTH LE

Poefeos PROF, Reg. & Ord.

Ρubltco examini modejfe (hbmittit

Andreas

Vermelandus.

In Audic. Guft. Maj. die ^i. Jun.

Anni MDCCXXXI. "

koris ante meridiem folitis.

UPSALIiF, Literis Wernerianis.

S:£ R:£ M:TIS

MAQN« FIDEI VlRO, ' τ

Reveyendifjimo Patri ec Domino

MAG. Μ A G Ν O

AÜR1VILLIO. ^·

Per Vermelandiam & Daliam SUPERINTE Ni DENTI Digniili-

mo

Confiftorii PR^EMDI

Regii Gyrr.nafii ScholarumqueEPHORQ

graviflimp, accurariiiimo

Ad&cendti Aidximo., Amptiffimo V I R O

V

Dn. SAMUEL!

T R O I L I,

Rei Metallica? apnd Cuprimontauos ΡτφξΙο accuratiiHmo,

Ipatrom Optici o,

Aäm. Rever. atque

Mag. JOHANN I

Scholz Fahlunenfis i ^*

Evergetae multis t

Gaierofo Naii

DOMINO,

Da BENEDICTO

von HOFFSTEN,

Regii Collegii, quod Holmias

Commerciis praseft, ADSES-

SORI dignißimo,

Patram Adagm^

Ampliffimo V ί R O,

DN. JOHANNI urlander,

V*ovincia2 DalekarliCce Came- rario Dexterrimo,

Patrom & Nutritiv Benigniffimo,

Oarißimo VIR Q

B IEURN,

fteflori meritiflimo _,

ßominibus colendo.

il ZJfcipttc, qmßy Maecc- JUf ^nates, Pätroni G? Fau-

tor es optimt ,ferena, ut foletis, fronte levidenji hoc munmculuirh quod Vobis tn fubmtsft gratiquc

animi ptgnm ^, inter Ciilidisfima

vota, pro omnigena, Veit ra feli-

citate

cum (fe certisfima, benc-

volentiam Veftram in pofterum

obtincndi, offert G? confecrat

Reverendiff. NobiliiF Ampliff.

& Adm. Rev. Norninum Veftrorum

tliens culter^ue ItumitttMHt

& obfer^antü/imta

ANDREAS

L R; Si S. 7,

$. i.

Nimam, ieu fub·

ftantiam fpiritualem,

nobis afuftioNumi-

ne conceilä eiTe, ^ne¬

minem

cui fanum finciput, in dubium vocaturum_*

cenieo» Ulam enim, uti etjam hane

veritatem, mentem fcilicet noftram duabus gaudere facultatibus,utram-

j que manifeftiflimam

_{qui negave»}

rit, illum meridiana luce cacutire dixerim. Altera facultas eft incel·

ligendi,circa ^res percipiendas atqj dijudicandas fefe exierens; Altera eft volendi, _{qua? ut} libera, ita ^et¬

jam circa agendum vel non agen- dum

vel etjam circa unius ex di-

verlis ele&ione, occupari reéte fta-

tuimus. Ut autem in varias abeunt

Philofophi fententias in limitibus utriusque hujus facultatis conftitu-

U* endis ; hinc e re eft, ut fignifice-

l A mus,

1 : ·Φ§ o £<§*-

mus, nos neutiquam intelle&ui o- f

mnem abjudicare a&ivitatem, vo-

luntati eam folummodo adfcriben·

tes; fed _urrarnque hane faculrarem

pro diverio reipe&u modo a&ive

modo paffive fefe habere, argu- mentis evidentibus addu&i aflerere

non dubitamus. Scilicetexamina·

turi intelle&um ejusq; operationes, perceptionem reperimus patiendi

conditionem involvere, itatamen,

ut non omnis prorius agendi vis

inde exfulet. Qui femper monent, ] *

nihil admittenduM) nifi quod clare &

dißinäe fnerit perceptum, hoc ipfo a- äivum quid in intelleäu concedent ^{t ex-}

citare icleam.auger ^{e eam} attendendo ad fingula in objeao atque fic efformaré

eam claram & diflinäam a), in reib

quis mentis operationibus eVideil-

tius vis illa agendi conipicifur; cöffl- ^. parando etenim in ter fe ideas, &

duabus terciam addendo

viiurus intelle-

a) Vid. Celeber rimi Pr £ ful. differt.

de ord. <& _prarogat. facul, mentit* fjo*

■φ* ο ι

infelleöus

quid de unaquaque vel

affirmare _{vel negare} debeat,hujus<$

cum Ulis convenientiam

intelle- élus utique non inftar parientis,ied agenris, feie nobis exhibet. De

voluntate res eo clarior eft, quo amicius omnes fere Philofophi de

eo confentiunt, quod affedus ad

eam pertineant. Undeiftud, quod

volumus, evincitur: experientia e-

ntm quemlibet condocere potefl, in af- feflu proprie fjc dtflo, neutiquam ejje

meram pajfionem, aut perceptionem, fed tenaentiam quandam ad hoc vel

illud ohjeflum, & averfionem ab hoc

aut tllo objeflo, adeoque & quandam

aflionem b), Pr^terea voluntas Ii·

bera femecipiam determinandigau·

det poteftate , quse a&ivitateiiL*

ejus

fi _{quae res} alia, certiflime^

indicat.

juvat in voluntatem penitius inquirere ^, quod dum facimus, vo-

A 2 cabulunf

b) Btidd. faß. t b. moral, lik i. jr. i.

Jefl, 6. §. 6, in notis,

4 °

cabulum hoc ve! facultatem, vel habitum, vel denique aåum vo·

lendi denotare reperimus c). Et

quamvis Spinoza voluntatem ^pro

facultate fumtam3 ens rationis eile, adiererefuftineat; eo minus tarnen

negotii nobisfaceflit, quo tutiusb,

Schomero acquieicere poilumus.

qui in eo refutando operam haud

inanem furrifit d). Prsecipua vero voluntatis affe&io eft libertas, in-*

qua etjam nonnulli effentiam vo¬

luntatis conftituere (olent ej. An*

tequam vero ad eam declarandam

propius accedimus, quid inten*

iponte & Iibere agere interfit, pau- cis videndum. Idque ^ex oppofitis optime dijudicari pofie exiftima-

mus; uti enim fponte agere is di*

citur, qui ipfe eft auöor fuaea<ftio-

nis, & iibere, qui ^agere poteft &

non agere, hoc illove modo, h. e.

per

c) vid. Scbomeri theol. mor. pag> 9 6, d) vid, ejus ^t b, ^{mor. ρ,} 97· e) BudtL

theol mor. pars i.e. 1 .feft. 4. §. 11.

■4Φ·§ ο f

per intrinfecam neceffitatem non determinacur ad agendum; ita^

fpontaneo oppofitum animadverti-

mus, coa&um

libero vero ne- ceilarium, Hinc libere agere di»

cuntur homines, iponte vero et-

jam bruta /). De übertäte voluti*

tatis, quodque illa hujus fit attri- butum, res in propatulo eft, ut ar- bitramur. Nam fi quis diceret, quod etjam iionnulli dicunt,liber-

tatem potius ad mentem referen-

darn effe, dicendamque potentiam

mentis

non voluntatis

qvum-.

potentia potenti# proprie inefle-#

nequeat; reponimus ^, a neminem

unquam, quod vidimus, aftertutn eiTe, libert3tem _pro facultate avo·

luntate diftin&am habendam efte,

fed pro ejus attributo eoque pri-

mario. Quanta autem fit neceflitas

adftruendae libertatls humanas, ex

eo conipicitur,quod falva Übertäte,

A 3 falva

fj vid. Lehman. in mt. Fußend, pu

28. 29. &$Q.

6 ο

falva rraneat moralitas; fublatave-

ro libertate, tollatur omnis mora¬

litas. Quomodo enim imputari pof-

funt aftiones, _qua? libera voluntate

non fufcipiuntur ? Quorium leges,

Γι certus, fixus idemque inevitabi-

lis agendi modus eflTet? Quid de^

pcenis atque pra?miis fieret, tionne omnis eorum ratio pariter collabe-

retur ? Proinde voluntati humana?

iua omnino libertas vindicanda eft, qua carere neutiquam poteft ani- tpal ratione pra?ditum : funt enim

libertas & ratio inter fe conjun-

eiffima. Qvum jruftra ratioms u-

fus alicui concedatur ^, nifi voluntatis idem polleat libertate. Qu ^vre Ji Dens

non ita condidijjet hominem, prouti ^e-

um condidit\ quidvis potius, quam hominem condidijjet g):

Tantum vero abeft, ^ut liber¬

tas inter imperfeätiones creaturae rationalis referri debeat, ut po#

tius reliquas ejus perfe&iones mi-

rum

g) vid. Bud. Tbeol. D.p. 687·

·*Η ^β γ

rum in modum augeat. Neque

pro minori Divino munere repu-

tandum, quod libera agendi facul*

täte gaudeamus, quam quod ra·

tione nos in^uöos voluerit Ens perteåiffimum. Sunt enim, ut

nuper vidimus ^, aråo vinculo

hasc munera colligata, & boni-

tatis cEque ac fapientia? Divinae

documenta prebent luculentiifi·

ma b). Huic ergo veritati con- traniti, fcilicet dari in nobis vim

intriniecam

eamque liberam a·

öiones exercendi vei omittendi, quid aliud eilet, quam confcien·

tia? fua? atque experientia?· con- trariari ? utraque enim evidentia

fatis fuppeditat argumenta, adeo

ut ha?c negantem ^, ad expe«

rientiam provocando, refutare«·

poflimus. Prouc de Diogene me-

moratur

eum, Zenonem , nul-

ium motum efTe, aut eiTe poiTe

A 4 con·

h) vid. IPolfius de manich&ifmo an*

te manich.p%i%9> & feqq*

8 -4^ o l·®-

contendentem

extemporanea in- ambulatione _confutafle /'). Bene- I

di&us de Spinoza, infidias quidem

ftruendo & laqueos exponendo,

omnes anirni nervös intendit, ut veritatem hane dubiam reddendo

hominibusextorqueat. Viderivult

eam non negare, fed verbis ambb guis fucum incautis facit. Ita e-

nim comparata eft ejus hvpothefis,

ut non poiTif non homini libertatem eripere. Quo ipio tarnen nihil a-

liud, _quam ftukjtiam fuam pro·

dit h\

5- III.

In adducendis variis libertatis

fgnificationibus. non eft, cur mul-

ti fimus; fed iunxcit tres vocis hu-

jus acceptiones indicare

_quas in-

fiituto noftro maxime infervituras arbitramur. _Dieitur

narrque li-

bertas I. a coa&ione & violentia,

i) Laertius lih. 6, k) vid quum Bud

de Atheifmo Juperflit. Cap> ^5· §·

7. p. 43O-

o ρ

quum nihil extrinfecus a&ionem

moratur, Ted abeffe ftatuuntur o- mnia externa, qua* a&ionis alicu-

jus produ&ionem impedire poffint.

2. a naturali imbecilheate & impo- tentia, _qu^ defignat facile & ^ex- peditum a&ionis exercitium, tam quoad locum & tempus, quanu

quoad obje&a moralia. 3. A ne-

ceffitate, _qua homo interna qua- dam vi gaudet a&iones fuas produ-

cendi, utanullo alio determinatus, pofitis omnib9 requifi tis,agere poiftt

& non agere, agere hoc velillud. Illa contradi&ionis, ha?c contrarietatis nomine infigniri folet. Hinc ^ex-

cluditur a liberrare voluntatis hu¬

mana? tarn neceilitans internum-,

quam externum. Neque enim^

corporis ^motus ut Spinoza voluif;

nec judicium intelledus, ut Plato·

nici & Thomifta?; nec caufe ex¬

terna?; nec fuccedens Tibi in infini-

tum rerum connexio & dependen- tia; nec Providentia & praefcien-

A 5 tia

ίο β ΙΦ*

tia übertatem voluntatis human«

tollunt. Orrtnes quidem ^conce-

dunt dari übertatem

faltem con- cedere videri volunt; Ted qua in-»

re confiftat, de eo magna animo-

rum contentione difputatur. Ali!

dicunt Übertatem confiftere in a?-

quiübrio indifferent!« ad oppofita;

nempe ad agendum vei non agen- dum

ad agendum hoc vel illud,

Alii in abfentia impedimentorum~.

Aüi in potentia faciendi, quod fi-

eri debet. AÜi in facultate cogi-

tandi vel non cogitandi. Reöius

vero dicitur, Übertatem confiftere

in vi quadam feipfam determinan·

di ad certam aöionem ejusque-»

modum, fine abfoluta quadam ne- ceffitate cogente, quamvis non fi¬

ne omni ratione inclinante. Vi- dendum _{tarnen, ne} inclinatio h«c

cum necefiitate confundatur, Tan¬

tum <*nim abeft, ut necefiitatem-»

aüquam afferat ^, ut potius inte¬

grum fit voluntati iliam fequi vel

ne-

o ix

negligere. Etjamfi diffiteri non_j

poffumus, inclinationem illam,quo

ardentior eft, eo etjam vehementius

trahere voluntatem ad appetendum.

Adeo ut difficuker iarta te&aque

maneat libertas adverfus inclinatio¬

nem a vehementer ardenti _perce- ptione provenientem/). Lockius

in priori editione operis de intelie*

öu humano in ea iententia

quod inclinatio illa in bonum ne- ceflitet voluntatem; fed in repetita editione ab ifta fententia recefllt.

$. iv.

Ne autem adftruendo liberta-

tem

plus ei quam decet, tribuere videamur, & in alterum extremum

prolabi, vires ejus nimium extol*

lendo; indicandum

nos neuti-

quam abfolute perfe&am liber-

tatem ftatuere: qvum certum fit experientia eam reftriåam efle

tam quoad ftatum moralem-. ^t

quam

/) Vid» Ryd» Exercit. rat% pars 4.

p. 14.

ϊ* _ο

quam naturalem m)· Ea enim

eft conditio natura humana?, ut nihil abfolute perfe&i admitcat;

fed animus nofter natura per-

verfus ad voliciones _pravas ubl·

que fere nos irritat Confvetu*

dinis vis magna eft, quae ubf

tantas radices egerit , quantas a- gere interdum ioler* a<ftionum uti*

que noftrarum exercitium valde

reddit Impediturn, Quam tarnen

tantam eile non dico

quin per fanioris Philofcphia? prascepta ex*

ui queat* Ex temperamentorum varietate diverfas quoque enafcun-

tur propenftones, in hanc vel illam

partem, magis vel minus

prout impetus earum vehemeneior ve!

remiffior fuerit, voluntatem fle- Pentes» Eousque tarnen vis illa—*, quantumvis _magna, non progre- ditur, ut voluntatis libertaterru

prorius impediat, licet ia?pe debi-

litet. Prasterea, diicriminis ergo, verbo monuiife fufEciat, nos liber¬

tärem

ni) vid, Schorn. Tb. Mor. cap, 4. §. 8·

»φ§ Ο Ι|

tatem propugnando intra forum Philofophicum fubfiftere,eam con- fiderationern, _quse alius fori eil, &

Theologis competit, cum deblra

veneratione illis relinquentes»

§. v.

Vim ejusmodi ^a Deo rebus cre- atis conceiTam eile, qua, intermiÜo

ejus continuo concuriu, in eile fuo

falv^ manere poflunt, nemo fine impietate dixeric ^> quum id ipfum perfe&ionis nimium creatistribuat, imperfeöionisque Creatorem ar- guat> Pari quoque modo Tibi mi-

nime conftare potent, qui praefei-

entiam omnium rerum Deo abju*

dicare velit. Concurfus itaque-#

cauiia? primae cum fecundis, una^»

cum prasfeientia futurorum , ut o- mnino concedendus eil; ita etjatr«

koeipfo libertati humana? nihil de¬

cedere contendimus. Concurrit enim Deus cum homine, non vim

©ctmem agendi illi auferendo,qua»

14 ο

ii inftrumentum folummodo homo eilet, & occaiionem pra?beret huic

vel illi a&ioni exercenda?. Hoce*

nim fi fieret, non vere & realiter ageret Creatura rationalis, ideo-

que nec effe&us fubfecuturus illi

tribui poilet. Qu# iententia im·

pias & abiurdiffimas fecum vehit coniequentias. Sed dicimus

caus·

fam fecundam vere agere, fubor·

dinate tarnen

adeo ut caufla pri¬

ma limui concurrat & operetutu Eoque minus metuendum eft, ne influxus ille cauiTa? prima? neceifi·

tatem aliquam in agendo afferat j quo cerciores fumus Creaturam ra¬

tionalem ie libere determinare ad ipfum a&um ejusque fpeciem «)·

Qiii emm, ntar verbis Celeb. Bud¬

de _{ι, cum} Numinis aut concurju, aut praefcientia, hbertatem ^hominis confi-

(lere non poße exiftimant, & in Deuffl

& in bommes injurii iunt. nec aut

coli'

71) Vid. Grapii Theol. recens ControV»

Tom. 2. c. 2, qu. ζ. ρ. ^m. 48.

•Φ3 ö Ii

concurfus divint, aut prafcientia ra*

tion em intelhgere videntur. Concur * rit enhn Dens cum hominibus

fed

modo natura humana convenienti.

Prafcientia ^aut em ^, quod rebus pra- Jcitis inf erat necejfitatem, nec rctiione, exemplo comprobah potefl ^, φ*

prafcientia indoli repugnat o),

§. VL

Novam prorfus atque peculia*

rem ingreditur rationem Kingius p) explicandi libertatem voluntacis human®, & reje<äa ^eorum fenten- tia, qui coa&ionem a libertate ex*

cludunt, nec fibi fatisfacere putat

fyftema illud cummune,quo volun-

taci libertas a neceflitate vindicatur, Plurima in eo deiiderat, quorum

momenta praecipua eo redeunt, quod dtcac ^, fe & modum, quo voluntas feipfam dererminare pos-

fit, o) Vid\ Bud, Theol m.p. i. c, ι S,

4.22. ρ j de origim maltcap, 5.

Je ά. t. fubjeft, -z.&i*

'6 _ο S·®·

fit, & ufum hujus ^facultatis igno- * rare. Proinde _fuam introducit hy- pothefin, dicendo

nulla objeåa

in fe bona vel mala eile, ied pen*

eledionem demum talia iieri.

Hinc liberam ejusmodi _potentiam concipi pofle opinatur, quse non

ex obje<äi bonitate, fed ^ex fe unice

determinatur, nulla habita rerum ratione. Exemplo a Deo deiutnto

hanc fuam opinionem illuftrare-»

conatur, cui nullam ^rem externam

bonam aut malam ante ele&ionem tff

fuiile arbitratur, fed cauilam bonl·

tatis rerum creatarum in fola ejus j

voluntate qua?rendam eile. Eo quidem confilio hsec a Kingio ex- cogitata judicat J. Chr.Wolfius, ut

planiorem adduceret libertatis de- lineationem, _qua etjam difftcultati-

bus «5c obje&ionibus

quibus pre- mi foleciyftema vulgatum, obviatn

eacur. Sed nihil minus, eodern judice, & potius novis, immo folu-

tu difficilioribus implicatur nodis.

Qu!

•Φ* ο £$»- 17

Qui plene expofitam & refutatarn

hanc opinionem defiderat, adeat.»

laudatum Wolfium q).

§. VII.

Ha&enus de iibertate egimus, poilulat ratio mftituti noftri> ut fa-

tum expendamus: quod ^a verbo fari ejusque participio derivari omnes conientiunt. Significat vi vocis di&um, effatum

ediéium five de*

cretum \ ufu ^vero denotat necefli-

tatem immutabilem, quam etjam

iignificationem in ticulo hujus dis-

fertationis vocabulum hoe obtinet.

Si _autem quseras ^, quid fatum (It

fecundum antiquos, nonnulliid vel

obfcure definiunt, vel quid ^{ea voce}

fibi velint, plane nefciunt. Per fa¬

tum enim innuere voluerunc, vel ipfam naturam ; vel feriem ordi-

nemque cauiTarum nexu neceiTario

cun&a producentem ^j vei fiderum

B con«

q) de MariichmfmQ ^ante Mankhms

f>. 446. & feqq.

*8 ο

conftitutionem, quum quid aiit na-

fcitur, ^aut concipitur, aut inchoatur;

vel denique divini cönfiiii exfecu- tionem certam, inevirabilemque

fucceiTum r). Utut ^{aufem in} mul- tiplici funt difcrimine fati aiferto-

res) in eo tamen conveniunt, quod

abfoiutam _atque inevitabilem ne·

ceffitatem tanrum non omnes do·

ceant. Nos per fatum, fano fenfu acceptum, providentiam divinanL»

inteliigimus, Sc, praeter eandem, fa¬

tum aliquod admitti poile perne- gamus s). Unde origö opinionis

de fato repetenda, paucis disquire·

re lubet, _{eamque in ipfa natura-»}

humana quaerendam eile _putamus.

Nam qui indolem natura human«

paullo altius expenderic, eam ita comparatarn eife reperiet, ut alii

ex levitate animi fecuritati quam maxime dediti fint; & hinc etjam

eo

r) Picus Miranäul, in Dijput. ad*

verjus Aftrolog. lib, 4. cap. 4, s) Bud[

Pbil. _pr ail. ρ. i. c, 2. Seil, 1. $. 38«

•φξ Ο Μ*- 10 eo facilius inducuntur, ut credant,

nullam efTe providentiam, aut cu«

ram Deo de rebus creatis

quo confultius fibi ducanr, omnia cafu fortuito fieri. Alii aufteriorem fe- Nantes vitam

obedientiam legi pneftando, vires fuas periclitantur,

easque quum animadvertunt huic öbfequio minus fufficientes efTe-»»

vimque peccati majorem, _quam

ut illa fuperari queat, facile in eam

prolabuntur opinionem, fe majori

nullo tempore facultate inftrudos fuifle, _{quum vera,} & malorum o- mnium & peccati origo illis haud

innotefcat: et iic, ^ut a Deo caus- fam peccati removeant, vel abio-

lutam fatalitatem, vel principium aliquod mali independens ampledi

folent t).

§. VIII.

Non quidem animus nobis eft,

per omnia eundo fecula, in eos*

ß 2 qui

t) vid. Bud, Th. Do _gm, lik 2, cap;

2; ρ, 462.

o

qui fatum afteruerunt, inquirere,

fed brevitati ftudentes, contenti e-

rimus fatum Aftrologicum, atque Stoicum fub examen vocare, idque

'eum in finem, ut oftenfa hujus ^as-

que ac iilius malignitate, appareat,

tantum abeiTe

ut cum libertate coniiftere _{queantj ut} potius gra ve illi minentut exitiufn. Per fatum

Aftrologicum indigitatur vis illa—/ >

quam Aftra dicuntur in omnia-.

iiiblunaria exferere, non exclufa

voluntate humana, neceifitatem a*

gendi imponentia; unde effeåuum provenientium neceftitas ^eaque ab*

iöluta introducitur. Scilicet futu*

ra tam fecunda quam adverfa,coii- nubia, fortunas, vitam, mortertii paupertatem aftris, tanquam veris cauflis, tribuunt, _{atque ex eotunt}

vario fitu pra?dici pofTe autumant*

ut taceam reliqiia, qua? ex aftris éorumqué inßuxu lege inviolabili

definiri pofle opinantur Aftrologia?

judiciariae addi&i, Non difiitemut

4Φ3 o * i

j* quidem, fidera, imprimis duo lu-

minaria magna, folem & lunanu

in corpora permagnam vim ha¬

bere

atque hujus virtutis effe&us

tam certo nobis conilare

_ut in^»

dubiurn vocari nequeant; cum fyi-

ritibus _tamen, quibus mens bommim, annumeranäa, nihil Ulis per fe int ^er-

cedit commercii u). Relinquimus i- taque fuperftitioils Aftrologia? ad- miratoribus, ut Tibi placendo, cun-

&as a&iones aftrorum decretis iub-

jiciant; nos illorum temeritatern«»

averfamur, atque dicitnus ^, viam

hanc eile, qua ad fupinam impie-

tatem itur. Natu (i aftra necefll-

tatem aftionibus humanis, ut fta-

tuunt, inferrent, eadem quoqqe neceflitate ad enormia fcelera adi- gerentur mortales; libertas volun- ί tatis tolleretur; virtutibus atque vi-

tiis nulius locus daretur _; provida

£>ei _circa res cura eliminaretunj.

Qua? omnia ut impia funt atque ab-

ß ₃ fopa

«) Bud% Phil Praä. p. 26.

*t o

fona; ita etjam fatum hoc dignum

eiTe judicamus

quod pro merito

fuo profcribatur.

$. IX.

Accedimus jam ad Stoicos, qui

c#ca rapti impierate

fatum vere fatuum nefando fingentes aufu, gra·

vifiimas Deo ipfi aeqj ac hominibus

interunt injurias; Deo omnipoten·

tiam

hominibus libertatem adi- mendo x). Impotens valde tft Stoi·

corum Deus, & compedibus quaii

vin&us in confpe&um producitur.

Ar&is limitibus ejus potentiam-.

circumfcribunt Stoici, materiell- )

lum adftringendo, ut nihil, quod

materia recufer, illum efficere poiTe

f.bi perfvafum habeant, aliisque per- fvadere allaborenrjy). Etfanenon poflunt ^non talia ftatuere: Deuse- nim & natura Stoicis ^unum idem- que x) vid. Thom. de exuft. mundi Stot c a

Difjért. i£. ξ. 2. y) vid· Chryfipput

npud Gellium iib. ^6. cap. i ér Seneca

pr tefat. Qu<efl. Natur, prope finem.

4W o zj

que, quod difertis verbis innuit

Seneca _; Quid enim , inquit

aliud eil natura quam Deus, & divina ^ra¬

tio toti mundo & partibus ejus inferta ζ)? Hinc flofeuliifti: Deum fequi

debemus : Japientem virum cum Diis

vivere Eo cun&a redeunt Stoi-

corum effata, ^ut Deum omniaque

fati legibus fubjiciant b). De Pro¬

videntia divina egregie nonnun- quam loqui videntur Stoici, Ted

vel fubdole, vel ipfimet, quid fibi voluerint, non intellexerunt. Caus^

fam quidem eorum agic Lipfius in

Phyfiologia Stoica, qui mirum in modum fe torquet, ut, providen-

tiam Stoicos omnino admiiiiTe, at- que ex ea fatum fequi, vel etjam providentiam ac fatum illis unum

idemque efie, evineat. Sed gratis haec omnia a Lipfio afferi, & o-

B 4 mnem

2) de benefic, Hb. 4. cap. 7. a) vid.

Bud. in Anale ä. Ex er c. 2. de erro·

rib. _Stoic. §. i. ér 2. b) vid. Bud.de

Ath. &fuperß.p.^o.

*4 0

mnem illfus laborem friiftraneum eiFe, cyivis rem examinand appa-

rere exiftimo. Nam non modo

non ut diftinfta a Sroicis confide-

rantur fatum & Providentia c); ve¬

rum etjam, ex eo, quod fato De·

um fubjiciant, eumque nihil face-

re pofTe contendant prater ea, qua?

lex fati duriffima jubet, facile ^con*

fpicitur, quis locus Providentias ab

Ulis relinquatur. Eidem, cui De«?

um, fataii neceffitati fubjicere co- nati funt Stoici, voluntatem _quo- que humanam alligant, eo ίρίο,ο-

rrmem voluntati noftras Hbertatem

eripienües, Quod ex Cryfippea^

fati definitione eonflare arbitror, quae apud Gellium d) ita fe habet«

fatum eftfempiterna queeäam & indecli*

tiäbilis feries verum <& catena, volvens femetipja jefe ér tmplicans per eeternos confemientifi ordines, ex quibus apta

comiexaque efl. At qui mtroducunt

caufja-

c) vid. Bud. Anale cl a p. w. 177-

d) Lib. 6, cap. 2.

•m o zy

.caujjarum feriem (empiternam, ii men*

hm hominis, volunlate Uber a faoliatam, necefjitate fati devinciimt e). Scili-

cec nihil fit, fecundum Stoicos, quod non neceftario determinetur

a fua cauiFa

& hanc cauffarurn-.

determinationem, ^{non ad rnotus}

folum necefiarios

_quos aäiones hominis dicere _{folenc Moralift# ;}

verum etjarn ad a&iones humanas extendunt. Quis autern non videt, hac _{ratione omnem tolli} liherta*

fem? Chryfippusquidem _apudGel·

liüm U c. explicare feie conatur,qua ratione & fatüm admitti poifit, &

tarnen aliquid fit in noftra potefta-

te. Sed, judice Cicerone, Stoico·

rum ajioquin ^patrono, dum verbis u·

titur futs, delahtnr in eas difficultates,

tit neceflitatem fati confirmet invitus f)% Nec non alii Stoicorum muh tis in locis non Videri voluntnega-

re libertatem; fed potius iat libera«

licer

e) Cicero de fato c. 9, adfmm. /)

Cic. dejato cap. 17.

2 6 _ο St¬

üter de ea mentem iuam exprimutit.

Qui'vero fub examen revocare ve- lit eorum aflerta, deprehendet ea eile impia, lubrica ^, inter fe pu-

gnantia, nec principiis femel poii-

tis accommodara g). Et proprium

hoc eß Stoicis, ex falfis principiis fl)kn~

didijjimas elicere conclußones h),

X.

Ex hifce conftare arbitror, _quam

nulla fit libertati ^cum fato concor-

dia. Qu# enim, qu#io, inter illas

res erit convenientia, quando al¬

tera tollit, altera ponit moralita-

tem a&ionum humanarum: altera pcenas atque prasmia vigere facit,

altera horum iundamenta evertit;

altera legibus fuam tribuit neceifi*

tatem, altera legum ufum omnem exterminat. Antequam vero ma-

num; de tabula fumimus, de re- centioribus pauca monenda funt ,

quorum hypotheies ideam a&ivi-

tatis

g) vid. Bud. Ifagogead Theol. univ.

p, 222 .b. h) Bud. Analeä. p. 202.

o 2 7 tatis difficulter admittere videntur, qualem vera libertatis notio orani-

no requirit. Definientes animam

efientiam ejus in vi mundum re-

praefentandi conftiruunc, ha?c au·

rem vis, juxca eos, inclinationern fignificat poflibilem, ^quam etjamL,

eiTentiam libertatis exhaurire, ad·

ferere videntur /). Quum vero in- clinatio illa non fitlibera, aut afti- va, fed ^mere pafliva, ^nemo non vi·

det, a teåis hifce cuniculis fedulo cavendum

quibus libertas volun- tatis noftra? omnino iubruitur»

§. XL

Pariter quoque mechanica ifta ani-

rtiac & corporis ftruftura libertatem^

deftruit. Tribuunt enim aiTertores &

fautores fyftemacis harmonia: prasfta- bilitae

animae, _quam cum automato

contendunt, vim evoivendi in fe ipfa

& cx fe ipfa ideas univerfi, iine. ullo minifterio corporis: corpus, ut ma·

chinam, dcicribunt, qua: vi ftrudturae

mecha-

0 vid* _Rf dilti Goüeg. frhatifj. p. /. c. f.

*8 ο 141*

mechanic« motus omnes perficitifinß regimine ac minifterio animar. lin¬

de corpori nimium tribuunt, animai

parum. Adducere placet Buddeum in

hunc raodum diiTerentem *"),' SyfietnA

harmoniλ praßabilita , quidqnid ctjaml»

dicant

aut in _{quamcunque partem} fts

vertant ej ^tit defenfores

cum libertatc

humana voluntatis conciliari nequit. Ean-

dem plane fovet fententiam celeber-

rimus Rydelius /), dicens prarterea, fe prorfus nefcire, ^an credat alla fen-

fiffe, alia dixiile hujus fyftematis ilato-

res,qtium libertärem alioquin ^non ne*

gent. Singula periequi vetat imperata brevitas,nec id jam agin us; dicimus tan-

tum, libertatem non mii per multas ambages cum hoc iyilemate conciliari pofTe. Cetera, quaj circa hane rem dici poilent, apprime exprimit locus Cice-

ronianus, qui, paucis mutatis , ita fo

„habet; Non ld fpedlandum eil^quid

„quisdicat, Ted quid confentanedfit et

„dicere, qui talia prineipia pofuerit m)

Hcet funt, qua; in arduo hoc atque perdifHcili

avgumento tibi C, L. filiere volui, quac ut icqui bonique coniulas, eil quod etjam

atque ctjam rogo»

s, Ό, α

k) Bud, Ifag, ρ, 274» /) Trucl, Svett isnir*

feit um ρ