D. D.
DISSERTATIO PHILOSOPHICA
HYPOTHESIN
DE
IDEIS INNATIS
BREVITER tXAMINATURA.
Quam
,Confenf] AropiiiT! Facult. PhiloC
In Regia Acad. Upf.
PR als ide,
Doct PETRO NICOLAO CHRISTIERNIN
Log. & Metaph. Prof. Reg. & Ord.
In Auditorio Carolino Majori
Hor is ante meridicni fohtis.
Die Vill Novembris Anno MDCCLXXV.
Ρubhcce dijquifetioni modeffe offert.
Johannes Åstrand.
Oftro
-Gorhus.
Demontier v ne
encur, c'efi plus que découvrir wie Verne : cor tl hm peut igmrcr beancoup; mais, le peu que Von Jcait,
faut an motns le j'avoir bien.
Bon ν et.
υ ρ s;a l i
Typis Edmannianis.
In S:am R:am M:texu MAGNiE F1DEI VIRO ,
JUDICI PROVINCIALI CONSULTISSIMO,
Domino LAURENTIO LOSTBOM,
Ρ AT RON O SU Μ MO*
Equidem & beneficentias probe novi, generola peflora, exercitatione in cbentes, iummum ex virtutis·
capere oble&amentum, etfi nec remunerationem-ollarn,
nec laudem inde aucupari defiderent: at bene nato ha- mim, cordi magis efie nihil potefl quam gratum Ever- getis animum teftificari. Promerita Tua, qri^ a prima atatula, in me exflare vQluifti, tot' tantaque fuut, verbis.
fat dignis ut ea , non dicam coilaudare, ied ne percen- iere quidem valearn. H'anc itaque occafionem avide ar-
ripere non dübitavi, quod verbis coram peragere non potui, hiijuscemodi negotii quafi umbram pertenuem·
licet, litteris quodammodo fignificando. Benigne ita¬
que refpicias, Patrone Summe, quod Tuo Nobiliffimo·
nomine
,meum hocce opuiculum decorare aufim,; per-
manfurus, quoad vixero,
NQBIUSSIMI NOMIMIS TUL
Cultor humillimus'
Johannes Åstrands
Åämodum Reverendo cic Praclarißimo Magißrt>
bSo JACOB. ÅSTRAND,
Gårdebyeniium PASTORI Meritiffimo ,
PARENTI ÖPTMO.
vide diiique illam exfpeElavi lue em, qua, qfliafem er?*
Te
yPARENS 0 Ρ TIME, joveat peEtus me um animum, publice teflavi liceret \ at cum jam din v of is expetita illa- cefcit y anxius & jujpenjus quaft haeret animus, potis- fimiim verborum adparatu ut nr , quibiis ordiar vocabulis.
Quid intimwn animi jenfiwi vevbis exponere non dedit natu-
ra ? Qiiid loquelä, qua ea, 77/rß pe El oris fovent penetralia ex-·
pH c avi pojjent, non gatideo ? Animus , nodi , PARENS OPTIME} mihi efl, calidiffimo er ga Te vener ationis Ά α¬
νιόν is igne fernens: Hujus ea efl indoler, ut tacite Te ve¬
ner ar i non contentus fit, fed omnibus , quales foveat 'adfeElits,
exponere ge filat. Tibi vit am, Tibi innumera debeo beneficiay
8" quod maximum vier it o ccnfendtim, educationem, quali
non omnibus, ^z/oj· in viedio for tun ee eulmine pojuit \natura, frui contigit. Memini adhnc, tempus, cum puerilem ani¬
mum lem for mar e inciperes inftitutione, quanta id cuva quan- taque circumfpeBione fecifii: iacrymis vidi cariffimos oculos madentes, quales, nifi de Uber or um Jährte folUcitus pärer,
nemo effudit: Memini, cum vir tut is mild dig/tis quafi indi-
c ares viam ; cum pietatis mihi verb is 8r fa Elis imiiandum"
commonftrares exemplum. Quid multa ? Cum in dies fingu-
los in me non conferre , [ed accuviulare Tibi pevplacuit, z/z-
numtra paterme caritatis döcumenta; in dies quoque mihi crejcit obligatio gratifjimnm tefiandi animum, ~87" fimul ad'
illud pveefiandum impotent i or evado. Permittas autem, /lAAAS1 ORTlME, bumillimus oro 8° ob t efl or, bajce Tibi a'
fiUm
fiüü preeberi pageHas, non quafi par Tuis beneßciis muniis;
quid eniin nifi a Te acceptum haben ? Sed ut tesferam, qua Te millo non projequar tempore, objequii cf venerationis.
Quod reliquum eß} DEO, Opt.Max.pro Tita incolumitate, calidißitna fundam fufpiria, velit ILLE, Tibi, Tuoque in Ec- ciefia EJUS (anSio minier i , gratia SUA Divina ade/Je, at- que animi Tui corporisque, per imminentem feneciutcm, vi¬
res
,corroborare ; faxit ILLE, [int Tibi multi fine mibe dies, fint Tibi omni a pr of per a & felicia: fic voveo, £2"* ad extrcmum
usque vit £ halitum, vovebo.
PARENTIS OPTIMl
Fiiius Obfeqwentiflimus,
Johannes Acteand.
§. I.
Proemium.
Totum generali nomine huncce rerum mundum creatarum appeliamus, comp'exum, mirabili quem
iapientia a Summo Numine adornatum, omnes-
que in eo exiftentes res, pulccrrimo ordine difpofitas
eile, neminem fugere poteil, qui ad naturam coniide-
randam oculos animumque advertit. Inter eas tarnen o-
rrmes adeo eminet Homo, ut pra-cipuum in eo, Sum-
mus rerum Condicor, fapientise iu^ documentum pofuis- fe, yideatur. Sive enim fragilem quam circurnfert ter-
renam partem, five ejus reclricem, Animam loquor,
rationis lumine, & voluntste tibera pr&ditäro, five tan¬
dern quod maximum merito ceniendum, arcViilimam il-
]am, qua in aäionibus humanis, anima & corpus con- junguntur, unionern, intueri placeat, ilupenda iane in·
venimus Summae iapientia? indicia; qua? cum nec ocuiis
nec animo plene capere, cuipiam mortalium contirigat,
tacita tarnen, eadem cernentes, veneratione, occultum
venerernur Auftorem. Corporis Oeconomiam quadan·
tenus quidem cognofcere ccepimus, poilquaro Anatomia
ad id, quemadrnodum nunc cernitur, eve^la eil fafti- gium: mulca tarnen dctegenda iniéquentium temporum induilri® funt reliida, Quando autem ad alterapo homi¬
nis partem adtentionem convertimus npitram, pauciora
iunt, qua? perfpicacia? noilra? fe oflerunt. Cum diu & a multis dubitatum reperiamus, an ens in nos cogitar»,
A ipi-
2 De Ide is Ι?ιηαtis.
ipiritus fit, & qua eifentiam a corpore revera diverfbm;
eo tandem perventum eff, ut de iromaterialitate anim«
ambigere jamjam nefas fit: Ted modum, quo anima harc«
ce in corpus, vel corpus in illam agat, expiicaturi, am- blgui ha?ferunt Philoiophi: cumque ad aliam, qua? cura hac connexionem intrnam habet, iolvendam quaeflio-
nem, pervenerint; qua nempe ratrone idea? in anima oriantur, meris opinionibus & conjefturis nodtim h-unc
iolvere adnixr funtj. diveriasque plurimi iiloruro ii bi fin-
xerunt poikiones, quas hi fbmmo fiudio perpoiire. &
defendere, alii vero maximo impetu evertere conati flinte
inter alias hypotbefes, in Rep. Litteraria minimam non excitavit agitationcm, illa, qua; tdeas innatas in lucem produxit. Digna propterea cenienda opinio, cujus ac·
curatior infbcuatur cenfura; prsftrtim cum hoc, quo nos vivimus tempore, inter maximr no-minis Philoiophos fit
tanquam pomum Eridis. Hypothciia hancce dum biice pagellre pro virium modul-o ad disquiiitiqnem vocare a- nirous fit; Tu is B. L. oculrs conamina mea fubjicens ,
a?quam non minus, quam beni g na m mihi expeto cen- furam.
§. IT.
Diverfte de Origine Idearum Opniones recenfentur.
Doclrinam de genefi idearum expiicaturiin duss
contrarias opiniones abiere Philoiophi antiquiores, adeo
ut j cum quidam oranem η o fl ram notitiam innatam fta-
tuerent, atque in anima absque ullo cum corpore com- mercio oriundam: alii e contrario, humana? Cognition«
örtum a ienfibus dcduxerint. Illam a Piatone primum excogitatam eile conflat. Is enim ea tantum vere &
proprie eile putavir, qua? a fentu remota, animo & ra-
tione continentur, quippe qua? nec oriuntur nec int er-
eunt, uc ieniibilia folent. Cumque ha?c univerfaiia fola,
De Ideis Innatis
efie exiftimaret, ideas pofuit, id efV fimulacra qusedam
& fpecies rerum omnium, quas fpecies mentibus homi-
num ex Divinitate decerptis, infitas dixit a). Admittit igltur Plato in animis hominum notiones rerum omnium
quas moiocs vocat, easque in illis confignatas fuifie pu-
tat, anteqoam in corpora migrarent. Hinc mens, ut
Piatoni videtur, non cognofcit ratiocinando igotum per notum, nec efficit unura ex alio, Ted quafi admonita per feniationes iefe colligit, & agnofcit reminifcendo, quas in corpus attulerat b). Hanc Piatonicam Pbilofophandi
rationem, recentiori State inftaurare coeperunt Illuilres
Viri Cartefius & Leibnitius, atque ideas quasdam menti¬
bus noftris inditas exiftimant, quae fint veluti rudimcnta
omnis cognitionis & Scientis. Cartefius quippe Voll, II.
Epift. XVI. ita c!are iententiam fuam exponit. Mens in- quit cor por i infcutis recenter unitn , non minus in fe habet
ideas Dei, fui, cf aliarnm veritatum, quee per fe notae effe dicuntur, quam easdem habeant bomines adulti, cum ad ipfas
non attendunt
ynec enim poßea -crefcente cctate eas adquirit.
Nec dubito quin fi vinculis cor por eis eximeretur, ipfas apud fe effet Inventur a. Conilat etiam iiiuftrem Leibnitium ,
fuae de Harmonia Prasilabiiita hypothefi coniormiter ρutafle, omnes ideas noitras arrtms ab ipfo ortu ineile,
ita ut fingulas cogitationes e fundo fuo anima eliciat, absque influxu aliarum rerum creatarum. Ita enim ait.
ffai montré , que les idées (ont originairement dans notre efprit, Eif que meme nos penfées mus viennent de notre pro¬
pre fonds, fans que les autres creatures puijfent avoir une
influence immcdiate fur Ρ ame c ).
A 2 Ρο¬
ή) C fr· Cicero in Oratore Cnp. 3. Seneca Epift. 58.
b) "Vid· Jac. Facciolati Inftiturl Lug. Peripatetica: editio altera ve- netiis 1737. pagg. 20. 21.
.
c) vid. Nouveaux EiTnis fur 1' Entendement Humain Libre IV· Cb.
IV. p, 3f7· Cfr. Wallcrii Pfych. Rat. §. 206.
De läeis lnnatis.
Pofierioris fenteneias, omnem cognieionem ienfibas
externis iuas debere nacales, adierentis, certura licet non itaruere pofErous Auclorem, coniht tarnen, iilam peran-
tiquam eile, atque a Democrito, Leucippo aSiisque de-
fenfam. Prascipue vero heic confiderandus venit Arifto- teles, qui animam humanam , tabula? rafas adfimihile
creditur. Hunc tanquarn fapientias Antiftitem venerames
Peripatetici & Scholailici, iummo ftudio dogmatibus e- jus adhslerunc, iisque tanquarn Oraculis Divinis fidem
habuerunt. Sententiam hane defertam pasne, adfumfir,
atque proingenii, quo polluit accumine, primus diilin-
tile expücuit & demonflravit Acutiilimus Philoiophus An·
glas Job. Lockius, in libro fuo iecundo de rntelle&ii
Humano. Cap. 1. §§. 2, 3, 4. Ubi oilendit, experientiam Jeu diutuvttam noßram obfervathnem, quce verfatur vel circa
externa fenjuum objeSia, ant internas mentis operationes,
quas in nobis anunadvertimus, omnem cogitandi materiam
inteüectui Juppeditare. Hunc deinde ducem fecufi funt Chrift. Thomafius
,Clericu-s
,& recentiorum Philofb- phoram multi, fnter Ii3s duas contrarias opiniones, tu- ti film um aüis vifum eil, media incedere via; adeo ut,
nec cum Piatone, omnem ad firmen t eognitionem con-
natam eile
,nec cum Ariilotele, a fenfibus externis hau«
riendam; Ted quasdam dari ftatuent-es ideas, quas ex in-
timo animas ieniu hauriri poillint, fublafis licet ieniatio-
nibus externis, inter quas referent Principia Metaphyfi-
ces & Juris Natura*, nec non noeitiam Dei; non tarnen negantes, quod innumeras dentur alias ideas, quarum o-
rigo, ex pereeptionibus fenfuum unke derivanda eil.
Hanc fententiam tuetur Carcefws, dum in Medit. III,
§. 48. ideas noilras diflinguit in innatas, adventias & fi-
ßitias. Eandem quoque probare videfur Leionicius in
Froémio ad animadveriiones fuas in librum Lockii de
Xntelle&u Humano, quas Pub titulo Nouvcaux Elläis iur
Γ En-
De Ideis hinaus. f Ρ Entetidement humain, in formarrs Dialogi confcripfit,
quasque tiM xum aiiis eiusdem Au&oris exercitationibus Philoiophicis, e Manufcripto B biiothecas ITannoveran#,
anno 176$ edidit Rud, Eric RaPpe. Ita enim Leibnitius
fiatum controverfi;e format: 11 Jfiagit de favoiryfi ΡArne
c η eile mime efl vnide entierement comme des tablettes, ou i 072 72 a encore rien ecrit ( tabula rafa ) Juha 12t Arißote Ef
i Aiiteur de Ρ Efjai, Ef fi tont ce 0 qni y eß tvacé, vie72t uniquement de Jens Ef de Ρ éxperience l Oit fi Ρ Arne cm-
tiefit originairemei2t les principe s de pluReiirs i2otions Ef do-
Slrines, que les objecls externes reveillent feulement dans
les occafions
,comme je le croi avec Platon. Et paulo poffc
ρa g. fe q. add it : La Logi que avec la Metaphyfique Ef la
Μ or nie, dont P'une forme la Theologie Ef Ρ autre la jfuris·
prndence, naturelles t out es deux, fint pleines de telles veri·
tées ( univerfellesEf par conjequent le ur preuve ne peut' veifir, que des principes internes ·, qiPon appéile innés d).
Eandem fententiarn non pauci recentiorum Philoiopuo-
rum adfumfifie videntur. Sune hx tres
9notifiimce de
©rigme idearum opiniones; & cum id nobis propofitum
fir, ut Hypothefin de Ideis innatis examinemus, duas il-
las quae pro his Ideis pugnant, figillatim perpendere no-
bis incumberet.· Quoniam vero prima, tam a veritate siiena, qram fimplicitati Divinse atque experientia? con¬
traria, a Sanloribus Philoiophis dudum reje&a fit; a no- bis, tanquam aperte falla, nuila refutatione digna vide¬
tur. Altera vero
,quae fimul cum Ideis fenfualibus,. i-
deas dari flatuit innatas, qvx prtefenti tempore maxime Vigef, accuratius eit examinanda,
ä 3 §· iii
d) vid. Oeuvres Philofophiques Latines & Fran^oifes de Feu Ma*'
de Leibnitz? Avant· Propos. pag,. 4.. & 5
De Idets Innatis.
$. i".
Quid per ide as Amatas Eruäiii inieuigunt ? Antequam ulterius progrediamur, inutile forfan non
erit, enumerare praecipuas, quas idearum innatarum Pa- troni, earundem tradant definitiones. Ut finguli, in o- mnibus raomentis de hac re non bene convenerunt, ita
etiam diverfx a diveriis confe&x funt harum idearum
explicationes. Alii illas vocant: Naturales quosdam Cba-
rätter es, five infitas verum, in primo ortu quafi configna-
tas quasdam in anima noflra notiones. Has ideas Antici- pationes five prcenotiones, Graece πρόληψη? 9 Epicurus ap- pellat, id eft, interprete Cicerone; anticeptam animo rei quandam Informationen!, ßne qua nee inte Iiigi quid (tuam, nec
quari nec difputari poffit e). Nonnulli illas vocanr: No-
tiones nativas, communes, ravois morots, (emina ver ita tis &
arternitatis, & fic porro. Alii per innatas ideas intelli«
gunt; Naturales reprafentationes, qua a fenßhur noßris cor-
poreis non dcrivantur, fed quas mens ex fua in fit a vi natu¬
ralis Je ipfam ü attus fuos Jenju intimo léf efjcntiali per-
cipiendo, elicit £? intuetur. Priori modo, ideas & Prin- cipia innata, Cartefius prsecipue & ejus Se&atores defen- fitarunt: Eorum vero pro iisdem argumenta, a Gel.Loc-
kio refutata funt. Hanc autem hypothefin renovare, at- que prcecipue contra Lockium corroborare adnixus eft Iiluftr. Leibnitius f). Pofteriori vero loco allatam defi-
nitionem invenimus in Diflertatione D:ni Nie. Friberg
fub Prceiidio Max. Rev. & Celeb. Prof. Wallerii editam
anno 1748? quas De indole verit a te idearum innataium inicribitur: atque in Wallerii Piychologia Rationali, §.
209. DifFerentiam quandam haice inter definitiones in-
ter-
e) Cic. de Nat· Deorum Lib. I. Cap. 16.
/) vid· Nouveaux F.flais fur i' entendement huniain. Amilelod. &
Lipfia edit. a. 1765. Avant. Propos.
De Idets lnnatis, 7 tercedere, facili negotio videmus; cum prima ideas da*
ri ilatu3t, menti connatas, quxque eidem adeo infunt,
ut absque ratiocinio easdem facile invenire poffit. Altera
vero contendit, animam, fine ullo fenfuum externorura
adjumento, fe infam & aélus fuos intuendo, quasdam
fibi formare poffe ideas & principia. Patet itaque ideas
duabus hifce definitionibus delineatas, difFerre, tanquam quovt eil Intus natura, & Intus formatum \ licet ambae in
eo conveniant, quod oranem a ienfibus externis refpu-
ant opem.
»
f IV.
Frim um argumentum pro ideis innatis exavii-
neturx An anima absque ideis innatis ßt viera tabula rafa?.
BrevifTimis hifce, quibus idearum innatarum Fatro-
ni difFerunt vel conveniunt, expofitis: naturalis ordo a
nobis hoc exigere videtur, ut eorum primura examine-
raus opiniones, qui ideas 5t Principia flatuunt connata, f. quae menti ab ipia ejus creatione revera infunt. Hoc
cum Leibnitio adfirmarunt multi; Ted non, ut opinor,
idoneis rationibus adfertionem fuam corroborant. Pri-
mum Leibnkii argumentum hoc eil: Animam, fublatis
ideis innatis
7& ante omnes fenfuum impreilioncs, re-
manere meram tabulam rafam, cui nulla proprietas> nul¬
la affe&io competit. Ejusmodi vero tabula rafa eil me¬
ra ficlio Fhilofophorura, cur nulla notio refpondet. Si
enim certas agendi difpofitiones, facultates ac potentias,
animx ab ipia natura inefls dicamus, has nudas poten- tias Schölte, meras mentis fiåiones & abflra£tiones eile·
putat, quas natura ignorat. Nullam enim in toto uni-
verfo deprehendi Facultatem contendit, quas in fola potentia operandi fubfiflit, absque ullo a£lu. Ita enim
mentem fuam explicat: Ceux qui parknt tant de cette
De Ideis Innatis.
Talle rafe, apres hu nvoir 6té les i dies ne [cauroient dive
ce qui lui rieft e, comme les Pbi/ofophes de Ρ Ecole, qui ne
laifjent rief] ä leur matiere premiere. On me repondra peut etre, que cetté Talle raje veut dire, que Γ ame na naturdlement
'df originairement que des fncultés mies. Mais les facultes Jans que lque α Sie, en un mot les pures puifjances de ΡEcole,
ne Jont aujji que des fi&ions, que la nature Tie connoit point,
o3 Ε ohtient, qn en faijant des ahsftraSiions. Car öu
trouvera t
-on jamais dans le monde une faculte, qui fe ren-
ferme dans la feule puifjance, /-//åt exercer aucun a Sie ?
Verum hsrc difficultas facile evanefcit. Fatemor quidem
nos non cognofcere animam, niii ab operationibus ejus,
a qui'bus ad diverfas ejus facultates & operandi dispofi-
tiones eoncludimus. Sed inde noa iequitur, virtutem &
difpofuionem agendi eiFe nihil, iublato omni a£iu. Sane
facultas volands avibus competit, etiamfi non iemper vo- lent, quemadmodum potenciae ambulandi, edendi & bi-
bendi infunt hominibus & aliis animalibus, etiam dum a£tu haud exercentur. Sic etiam animse noftrs; infunt vires adpetendi & averiandi, recordandi δζ ratiocinandi,
licet fmgulis momentis , haud fint in aclu coniHtuta*.
Quis dubitat, quin anima pofTit diicernere dulcia, arna<
ra & acida, quories talia objecla guflum afiiciunt, eti¬
amfi nullus fapor fit perpetuus vel connatns, Ita quoque anima coeci & furdi, habet vim percipiendi vifibilia Sc ionos, qucc non deducitur ad a£tum, ancequam oculi &
aures fucrint aperci, ut lumen & fonus ab obje<§is Orga¬
na int rare quear. Habemus facultatem percipiendi varia
& innumera objefla fingularia, ied nullius objecli fingu-
laris perceptio eft conftans & perpetua , multo minus
connata g). Res in mundo materiales obiervamus, per mutationes in organis fenforiis impreilas, Sc res imma-
te-
g ) Cfr* Charl. Eonnet. Effai Analyt- fur les facuhés de 1' ame 2,0*
De ideis Innatis Ρ teriales non cognoicimns niii ratiocinando & refle&en-
do, ad adtus raentis, ab objeiitss externis excitatos, A-
nima enim nequc percipic, neque appetit aut averfatur,
η i Γι ipfi obvcrfecur obje&urn externura, circa quod hos
a-dlus exerceat. litis fublatis, nihil agere pctefi Notio-
nes vero generales &: commune* non niii a plurium perceptionum fmgularium conveniencia oriuntur & for-
mantur, tanturn abeft, ut feniationes prceceaant. Hinc
idea innata nequc eil perceptio rei fmgularis nec uni-
verialis-, materiaüs aut immaterialis, adeoque non minor
eil hello Phüofopbica, quam tabula rafa.
§· V.
Secundum argumentum disquifitioni fubjicitur*
Deinde urget Leibnicius, eos, qui ideas omnes extrinfe*
cus ad venire. Sc animae velut tabuhe aut certe imprtmi ftatu·
unt, animam revera materialem concipere. Haicenimmox
addit: V expzriencc eß nece(]aire, je Γ avoue, afin que Ρ
Arne foit determinée ä telles ou t dies penfées, ff afin qu ei¬
le premie garde aux id'ees, qui Jont en nous ; rnais le mojen.
que Γ experience £r ks fens pmfjent danner des idéest L A-
me a
-t
-eile des fenetres ? resfemble - t - eile a des tablet¬
tes ? Eß eile comme de In che ? 11 eß vifible, que tous
ceiix qui penfent aitili de l Arne, la rendent corporelle dans
le fond h) Ad hoc ita reiponderi polTe putamus. Etil
feniatio ab impreifione obje^i externi oriatur, non ta¬
rnen eil motus, nec ipfa perceptio in mente lexcitata,
quidquam cum motu partium corporis analogon habet
i\ Cum enim rem quampiam pereipimus aut cogitatio-
ne volvimus, id apud nos expeeimur, nos aliquid age-
B re,
fc) Nouveaux Eflais für Γ Entendement, Liv. II C» I* §. 2. p»
i) Vid - Boaner. Eflai Analytique fur Ies Facultas de 1' Arne Chap.
f. $. Ch. VI. 46.
ii De Idets Innatis,
re, non feriri aut plane pati. Vis percipiendi iemper
anima? ined, nec extrinfecus advenit, fed mutationes corporis, vim intemam anirna», ad certas res externas
percipiendas excitanc & detcrminant. Hinc perceptiones
de mundo materiali, de corporum motu, figura, colo- ribus, odoribus & faporibus, immenfo modo ab iis dif«
ferrent quas jam adquirimus, ii fenforia Organa effent plura aut pauciora five aliter conffru£fa k). Objeåa per- cipienda, mens ipfa formare & fingere nequit, ied ea- dem recipit. Neque in diftractione fingula obfervat, qua?
in ienfus agunt. Confcientia itaque objecforum non ani-
ma? imprimirur, eadem ratione, ac figurre in cera aut
niarmore formantur. Anima nihil percipit fine aptis organis.* at motus organorum corporis, ab ipio mentis percipiendi a£lu longäffime difcrepat. Et quando Leib- nitius/) Animam una cum idets innatis, lapidibus mar¬
moreis adßriailat> in quibus Varia? venit; & figura? nam- raüter infcujpta? obiervantur , rrquali jure roonere pos- iumus
,ahimarn in ejüsmodi locutionibus ficri materia- lem. Quidquid enim ejus focii ad hanc objeifionem re·
fpondent, adverfariis vicifüm a nobis refponfum erir.
Seite u t multa Bonnet: Ceti χ qui.pour expliquerΊα formation
des fenfat ι ms ont fnppojé quo lies exiftoient dej a d/ms lame
et que le Corps ne faifizt, que les developper, ont comparé
tacitement ce qui fe pajje dans un Etre fimple avec ce qjui fe pajfik dans un corps organije, Mais quelle comp ar a?fan peilt
on faire entre ce qui fe pafje dans un Etre fimple, & ce
qui fepaffe dans un corps organije? qiiefl ce que des jenfia-
tions renfermées dans Γ Λ me, cf dont eile η'a point la con.
Jei¬
lt ) C fr. Analyfe de la Rai i cm par M:r Sulzer dans 1' hiftoire de Γ Acadenre Royale des fciences, <5c Beiles Iettres a Beilin Anpée .1758.
pag. /ig.
1) Loc. Gir. Avant Propos pag, 7,
De Ideis Innatis. u fcience? Qpeß ce que des fenfations, qui fc devehppent / ΛΖ/w
en voild afjez fur wie opinion, qui n\i cP untre f η de¬
ment que notre ignorance Juv In maniere dont Ic corps in-
flue fur Ρ Arne* II arvive tons les Jours que lovs qiP on a coufu enfemble des t er nies ; dont on ά les idees, on pimagine a- voir mis quelque c b oje dans la Natur e m).
§. VT.
Tertium Argumentum dijudicatur.
Porro urgee Leibnitius n) & cum eo alii plures g),
quod fiubiatis ideis innatis, removerentur fimul Principia
umverfaiia, quorum certitudo non pendet ab exemplis iin-
guiaribus, adcoquc nec a fenfuum teftimonio, utpote
qui circa fingularia rantum verfantur. Sed obfervandum
eil, nuilas dari ideas univerfales & communes, nifi a
pluribus perceptionibus fingularibus per abilractioncm
mentis formatas. Omnis vero idea generalis, aliquid de
objecto invoivit, vel prardicata quccdam primitiva ponit
& in mente unic; atque omne quod ex iis afiumtis
fluit vel iis repugnat, idealiter & univerfaliter verum
eil, etiamfi ab exiilentia objedorura abscraharnus. Sic
licet idea? figurarum in Seomecria, & nuroerorum con-
ceptus in Arithroetica, baud pro nobiscurn jnatis ven-
ditari queant, ea tarnen qua? ab ejusmcdi abilraclis ideis,
earumque mutua comparatione Mathemarici dedueunt &
demonilrant, certiffima iunt, etiam quando de nulla fi-
gura exiilente aut numero rerum acluali cogitamus. Ne¬
mo ideam generalem trianguli re£tilinei, menti innatam
eile fingit: Ted poilquara ha?c noiio, per plures fingula-
B 2 res
in) Bonner, loc. Cit. §. 127. Chap, XI.
») Loc. cir. pag, 5.
o) Vid. DiiTeit. cic. Nicol, Friberg de indele & veritate idearam
innatarum.
De Idas Limitis.
res figur® iilius fenfuiones aelqu i lita eil, ab E'ucrlidis de-
monitratione certiffime palet, quod nulla .ejusmodi ii-
^ ura triangularis unquam obiervari auf delinear i queat
in qua tres anguli fimul fumti, non fint duobo-s rectis v
äquales.. Similiter veritates univerfales loeum habent in Chemia, Medicina & Poüclca atque ac in omnibus aliis, fcientiis, quoties prredicatum det^rnminaiur pernotionem tubjefti vel per ailumtam aliam conditionem. p\
§· Vir.
An Script ur a Sacra ideas quasdam inn et¬
tas ponat ?
Denique idearum innatarum fabricafore®, ad Sacram?
Scripturam provocant, & exiiÜmant revetentiam fåcris icriptoribns debitaro pofeere, ut notiones communes no- biscum na fas agrcofcamus. C'onfendunt enlm S. Pall¬
ium in Ep'fb ad Rom. i. \o. loqui de nocitia Dei, homini
ab i'pfa nafivirate infita, eumque in Cepite a:do ver f.. r\
14 15. tribuere gentilibus Cognitionen! Legis Naturalis,
cordibns a nativitate iniciiptarn. Verum quod ad pri-
orem locum attinet, neutiquam h®c eft Apoifoli fenten- da, quod homines cognoicanf* Dominum & Condito-
rem omniom rerum
,antequam res creatas pereeperint
& confideraverint, qusrum ut Auflor & Sommus Gu-
bernator a nobis concipifur; cum in verfibus fequenti-
bus exprefle doceat, Deurn rnvifrbilem, ab operum e-
jus contemplatione rntelligi & cognofci. Prceterea expe- rientia communis abunde teflatur·, idcam Dei accuratam
& uniformem
,fing u ler um mentib.us confranter baud:
ineiTe, fed pro vario neuminis & reflexionis gradu·, per viam cauiTalitatis, eminenti® & negationis, in diverfis
ho-
pi) Cfr. WolHi Logica Major de propofUicnibus univerfaiibus».
De Ideis Innatir*
homlnibus diver fa ratione & fenfim formar!, rrrrmo 3
multis imperfectionibus f«pius emendari. Unde etiam Theologi, quando de notitia Dei nacurali & iniitar ver»
ba faciunt, ilatuere folent, eara eile facultatem feu ha»
bitui analogam perfedlionem intelle£tus., qu« ante intel-
leclos tsrminos feie non exferit; q)^ At iignificario vocum infinit! iodependencisomnipotentis, & cauilae primae,,
non nifi poii muhas r er Lim fioitarum perceptüones Sc
inftitutas reflexiones aprrehendi potcft.
Alterum locum Paulinum Rom. II: 14. 15-, Con»
fiderantes, facile patere arbitramur, Apofloium neuti- quam flattiere, quod ide« furti, homicidiilatrocinii
aliorumque fadtorum,.fint ulli homini naturaliter notte,,
aut connattp
,fed id tantum indicac , homines in con- Icientia & interne feniu ita eile comparatos & difpofitosj,
ut quam primum hos aclus ßngulares obfervent, vel fen-
fibus pereipiant, eosdem vituperandos & imprebanbos eile, feniu morali mox fentiant. Fit hoc fimili fere ra¬
tione, ac per guflum corporeuro , dulcia & amara na- turali'c-r diieernere folemus. Ideo loquitur Apoffolus de;
acGufatione & excufatione confcienti«, quae adliones bo¬
nas vel malas, patratas tantum confequitur, & propter-
ea connata nulla ratione vocari potefl. Hinc etiam ex-
perientia quotidiana conflat, homines prius & facillus
ientire &: agnofccre moraliiatem j in cafibus & adfionibus fingularihus fenfu percepti's, quam quid in genere ju flutn
vel injuftum, moraliter bonura aut malum fit aut voca¬
ri debeat, de quibns nempe univerfalibus & jibflractis no»
tionibus
,inter ipfos Philofophos infinit« agitantur con»
troyerfi« r),
B 3 §, VII L
/7) Bemelii Reper. Theolog.
rj Cfr. Differt. Clavifl". Wicigren iiiFcel, Eisdiele hab. de feniii com-
muni jufti & injufti,.
De Ide is bin litis.
§. VIII.
Ν um fenjatio fui in mente , fit perpetua if Jolitaria ?
Qui icieas innatas altera fignificatione defendunt, eas
dicunt eile tales, qdas mens non ex fenfibus corporeis hau-
rit, ied ex vi propria, tum qua exiilentiam, tum qua
determinationem ebcit & intuetur. Quippe contendunr,
Animam ie fentiendo, elicere & intueri ideas, quas, licet
nullo commercio corporeo uteretur, haberer s). Nos vero exiftimamus, animam tum deraum iencire feipiam , dum
alias res percipit, & fe tanquam percipientem» a rebus per- ceptis diicernit t). Sublatis ergo aliarum rerum perce- ptionibus, anima fe ab aliis rebus non diicernit, ideoque
fui conicia eife nequit. Sic quando homines, a i'omno
ad vigiliam, & vice veria tranieunt, una cum rerum
externarum fenfationibus, & imaginationis operationi-
bus, confcieatiam noftri incipere & ceiTare anirnadver-
timus. Si quis adferit, ienfationem fui interdum eile
obfcuram, in qua anima nihil a fe ipfa diftinguif; fate-
mur nos plane ignorare, quomodo ejusmodi ienfatio
fui obfcura, a nulla difFerat. In utroque enim caiu, a-
nima nihil percipit & diicernit. Et licet anima per re¬
flexionens ad ea, quas intra eam gerunrur, varios a£tus
fuos percipiendi , judicandi, recordandi, ratiocinandi,
volendi & nolendi, ienfu interne pereipere ac diieerne-
re ioleat* omnes tarnen hi afl:us, plurium rerum ex-
ternarum ienfationes pra?iiruunt, circa quas tanquam iua
obje&a, anima in pereipsendo & adpetendo veriatur, &
fme quibus nihil oserari potefh Sivs enim mens ideani
alieujus rei extra ie pofics aeeeperit, five de illa judi»
0 Wallerii Phycboloef. Rat. §§. 204. 209,
0 Wallerii Phych, Empirica. §. 4.
De Ideis Innate.
cia formet & ratiocinia, nihil in illa invenitur, quod remo·
ta perceptione illa ienfitiva remaneref. Hinc etiam infan-
te? diu res externas agnoicunt & diicernunt, antequam
ad internas anirnte operationes attendere incipiant, quip«
pe quarum piurimi, nbi nulla attentio adhibetur, per
totam vitam penitus ignari manent. Fruftra itaque ani-
rr>x tribuirr.us quandam fui fenlationem perpetuam 8c
ablolutam
,qure nullas externas perceptiones comites
habet u).
§· ix.
An a fola fenfatione Jui fingulari, notiones um-
verfales ς/ abßraBae eruantur ?
Praeterea quamvis probari poflet, animam conflan-
ter fentire ie ipfam, absque ulla rerum materialium conjuncla perceptione; non tarnen inde re&e conclude-
res, roentem, in hanc iui fenfationem reiiedlendo, per-
venire ad ideas ciaras & abftra^as Fntis
,unius, actio- nis, exiftenria;, cogitationis, volkionis & cet : cum ejus-
modi univeriales notiones, plurium perceptionum iin- gularium adtente perceptam convenientiam , necefla-
rio fupponant, ideoque ab unius individui perceptione
folitaria, nulla idea generalis & communis , multo minus
uni verfall ihm a formari poteih Firmo itaque hanc ad-
fertionem ilare talo arbitamur, nullam aliam viam pa-
tere ad ideas rerum & mutationum materialium, quam per impreffiones organorum corporis, neque ad ideas
achium & operationum mentis, quam per reflexionem
five fenfum internum, qui ime rerum externarum ii-
multamea perceptione, locum habere nequit. Prasterea
nulla unquam dafür idea abftraita aut complexa, quae
non ex ideis, alterutra aut utraque ex Iiis viis adquifitis
fafta
u ) Cfr. Docidiidge Conrs cle Lectures Ρ, i, Lt&. VI» Schol. 3»
P3SS· 77· 78·
j6 De Idets hinaus♦
fa£la & formata eil, & ia ideas ienfationis externäé aut internas, tanquam iua prima & ultima elementa refolvi-
tur x). Ideas emm adquifitas amma repeters, compa- rare, connedlere & ieparare, atque ea ratione novas ide»
ss fa&itias, pofitivas & privativas vario modo effinge-
re & formare poteil. Cuilibet ergo, qui mencis iuas operationes attente obiervaverit, perfuaium eile credi- derim, propofitionem hane, Nihil eß in intelleSlti, qiioi
von antea aliqua ratione juit in (enfu, femper Tibi co η (la¬
re, Idea enim nihil aliud eil, nid praeterita impreffio, firnplex vel compoiita, quas remanet, & in mentem re-
currere poteil. Senfationes enim doloris aut prandii, a nudis harum rerum ideis, quilibet clariilime diflinguit,
Nullam vero ideam habere dicimur earum rerum & mu-
tationum, quas nunquam ienfibus perceptas Tunt & cum
antea perceptis nullam habent firnilitudinem. Ipie Apo-
flolus Paulus i, Cor, II: 9. indicare videtur, illud eds ineffabile, & captum humanum fuperare, quod ullius
roortalis ienfum externum aut internura haud intravit.
Removeamus fi placet ideas, quas per ienfus externos adquirit mens, quales vei quasnam tunc reflant? Ocu-
lis amiflis, colores difcernere quomodo poffimus? Olfa-
ciendi fenfu privati, nura odores? Auditu, nu ra fonos l Guftu, num fapores difcernere valeamus & q. C r. His
vero iingularibus percepticnibus fublatis,- quodnam
menti fupereft reflexionis, comparationis, fuique confci-
entias obieilwm, quasnana cogitandi & abftrahendi eil
materia ?
§. X»
Cfr. Prineipes Phllofophiques, pour iervir d' introdu£Hon åla
eonnoiiTance de Γ Efprit <5ζ du Coeur EumainS. Chap. x, 92
De Ide is lnnatis. iy
§. Χ.
Ν um menti connata (int principia
qua dam Theoretica ?
Communis inter hujus Hypothefeos defenfores flat opinio, däri tam fpeculativa, quam Practica innata prin¬
cipia; fed fublatis ideis innatis, nulla; propofitiones con-
nats fuperefle posfunt. Primum quidem de Principiis
fpeculativis i. metaphyficis disquirendum est. Fräter alia
minoris momenti, probare fludent, duo Principia haecce
innata eile. Quid quid eß, eß: Imposßbile eß idem ßmul
eße non ejfe. Has tarnen Propofitiones minime eile
connatas, inde clarisßme probari poile putamus, quod
idea exiflentis fit maxime abilracta. Quid enim fit eile
& non eile, nemo cogitare poteil, qui plurimas res exi- flentes, interdum ut prsfentes interdum ut abfentes,
haud prius obiervaverit. Neque quid idem & diverfum fignificar, ii inteiiigit, qui matrem aut nutricem vel a- lias res fingulares plurimas, repetitis vieibus ienfu fuo
non pereepit. Ea quidem tam in hominibus, quam in
brutis animantibus eil natura facultatis pereipiendi, ut quando rem quandam iingularem fentiant, non poiiint
eam fimul non fentire ; quemadmodum corpus quod
niovetur, non poteil fimul quiefeere. Sed hsc propofitio
ii ni verialis; Impoffibile eß idem ßmul eße cf non effey non niil
ab hominibus adultis, idque pofl multas pereeptiones,
reflexiones & induftiones admitti & inteüigi fölet. I-
des rerum fingularium funt prims, facillima; & menti
fhaxime clars; at ides eo dificiliores & minus evidentes funt, quo magis iunt univerfales & abilracls. Unum digitum non eile alterum, iaccharum non eile virgam, longe prius & facilius cognoicunt pueri & idiots, quam prineipium contradiclionis univerfalitcr Conceptum. Huic
vero objectioni, qui ab altera parte funt, refpondent;
C licet
De idets Innatis-
licet- non nifi eruditi & i!ti qui fupra vulgus faplant , explicitam harum adiertio&um habeant cognitionem, im- plicite tarnen ab omni bus fme diici-mine aratis & eru*
ditionisv cogooicunrur. Q\ id -autemjmplicita hscce co-
gnitione indicare velint, & Qiiomodo i IIa ab ignoranra - q didinsuatur, inteileflu omnino dtrficile eil: Mcam enim
hnc de re fententiam
,Cei. Lockii ver bis expiicabo : Quid fihi velit princip tum implicit c in animo β gnat umdifflcile
eft int eltiger c, vif hoc velint, effe mmintm in animo factil- "
totem ifiiusmodi propofitiones intelügendi, iisque firmiier ad- Jentiendi. De intellecm Η um. L. J. C» IL § 4 2 2«
§. XL
Nuui prmeipia practica innen a flatui
queant?
Cum haftenus de ideis & principiis fpecuiativis e-
gimus, Praftica nunc confideranda funt prineipia, nuni
iila innata iint
,examiiiaturf. Quod ii pricjudicatis opi- / y-
nionihus immunes naturam harum propoiitionum streu¬
te contemplari velimus-, illas innatas non-eile, faeiie in- veniemus. Violationem omnerrt, qua membra, libertatem, exiftimationem & vkam, ingratifTimum ienfurn in fin- gulis excitare, fenilm homines obiervare &z animadver-
tere folent« Nec minus deprehendunt, ejusmodi a£üo-
nes aliis innocentibus illatas, cum quodam repugnantias
fenPu & intima confcientias improbatione eile conjun&as.
Unde pofl plures collatas obiervationes, tacke tandern
hanc generalem & practicam regulam formant; quod ti¬
li non vis fieri, alteri innocenti ne feceris * quse cum his
coincidit enunciatis : neminem innoc entern ejje ladend um ,
& juum cuique trihuendum. Quid fit partum, per ideam
innatam nemo novit; fed quam priirsum confenium mu- -
tuuno* j · \
4
De I rf eis hinaus.. iß
tuum de negotio quodaro pr®Ptando, certis fignis decla-
ratum eile quisquam intelligit, mox in animo ientire in- cipit obligmonem ad pro-mifla praeftanda, atque ex pSu-
ribus ejusmodi obiervationibus, tandem mente concipi-
- -s
mos hane gen era lem natur® legem: Ρ ποία funt jervanda.
Pari modo in (bcietate cum aliis, beneficiorum ide^s ad- quirimus, easque perceptiones conjuncUs obfervamus,
cum ieniü obligat ionis & natural: ftimulo ad amorem &
d graruro animum benefactoribus exhibendum , im de col-
latts piuribus cafibus Hngu-laribus, ®quuro Sc juflum cen- femus, ut paria benefabtori prseftare ftudeamus.. Nihil
in bis omnibus vivendi regulis eil connatum , pr®ter ien-
fum moral cm eonfcienti®, qui ab acHonibus liberis noflris
Sc aliorum coromisfis Sc .perceptis, eodem fere modoaffi-
citur, ac guftu? corporis impreßiones rerum dulcium auf
amararum
?ad anim® cognitionem transmittit y),
§. 12.
Cla ußula.
/ V Poffqu-am ita. breviter indicavimusfideas hommurrr
per fenfiones finguiares incipere & augeri, atque deinde"
per reflexionem vario modo ordinari ac formari; nul-
lamque dari perceptionem aut notionem rei, fingularis
vel univerfalis, materialis vel immaterialis, theoretic® vei practica?, intern® aut extern® muiationis, qu®ante ien-
fuum uium anim® iit iniculpta r Coronidis loco, ope¬
ra? forfan preeium nos fafturos exiflimamus, Π ideasin-
natas , nee in vita cornmuni, nec in do£törum focie-
tate, ufum praeilare, oftendere pofTimus.. Cum enini
nec prim® fint veritates not®, nec prius innotefeant ,,
quam vel aliorum fermonibus edocti,'vel propria atten- tione, ad earura diitin&arn pervenire queamus cogni·
tio·
j) C fr. Diiferr. cit. de ienfu Comrauni Juili ßi injufli-
4
