<L s. r.
DISSERTATIO PHILOSOPHICA,
DE
USU AC PR/ESTANTIA PHYSiCES.
coyr/s
PARTEM SECUNDAM ,
VENIA AMPL[SS. ORDINIS. PHILOSOPH.
IN REGIA ÅCADEMIA UPSALIENSI,
PR/ESI DE ! ;
D;no MAG SAMUELE DUR®O,
Physices PROFESS. Reg. et Ord. nec non
Reg. Acad. Scient. Holm. MEMBRO.
'
IN AUDIT. CAR. MAJ. DIE //" JUNII,
ANNO MDCCLXIV.
PROGRADU,
PUBLICO BONORUM EXAMIN! MO'DESTE OFFERT
PETRUS J. TILLJEUS,
FESTMANNUS.
H. Jt. M C.
<8
UPSAL1AE.
S:m r'je m:tis
MAGNiE FIDEI VIRO ,
n \ 9
LEGIFERO per Provinciarn Dalekarlicam, Inclyto,
Confultiffimo Nobilißimoque Domino,
D.no PETRO
%SERNANDER,
f wi v -
Viro.
Admodum Revereiidt, atque Prcecla i(p:no
D:no Mag. ERiCO SERNANDER.
Ecclefiar Schedvienfis Dalekariorum longe mcritifilmö,
Diftriukus adjacentis PR/EPOSITO accuratiffimo, PATRONIS ac PROMOTORI&JS, Sura
Q
_v£ mihi conferre, nullo non tempore, dignati eftis,
ta Jemper lataque ment-e Fos fufpicere atque venerari: at fe contineve nequit, nec fihimet ipfi fufficcre videtur, mfi
tur mihi nunc adjuljit occafio tefiificandi, quantum Fobis,
Jmiftra cum forte luftanti, pr eliter/tis menas: quantaque
ncvolentia. C eter um, imtmrtalia Ffr a, in me mer it a ju
me fuccurrerent, leviora omnino cenferentur, quam ut quid
F'eßra ivcolumitate ac din perennatur o fioYe, a me aßt
Humanarum Arj it er y Frosque felicißimos effe jubeat / e
NobiiiÜimortim, Admodnm Rc NOMINUM
ctiltor ku
petrus j.
REGLE CANCELLARLE SECRETARIO,
Amplifßnw Canfultißimoque Dommino,
D:no SAMUELI SERNANDER,
MINERARUM ad Ramnls POSSESSORI,
SpeBatiJßmo Vivo,
D:no MAGNO SCHENSTRÖM,
ma animi vencmione, setcrnum conlendis.
Patroni Magni, hcneficiorüm memor, von potui von t et et
pius ille animi motus, fervidis jamdiu inslufus pracordiis,
foras prorumpat indicio tandem manifefio. Commoda igi-
Patrui Indulgentiüimi, deheani, quamque henignas mihi,
Tua, Speclatiffime Domine, in me femper exftiterit he¬
fte emintiaturo, defiehint verha, qua etiam, fi vel maxi-
quam gratiarum valerent referre. Igitur Ulis, qua, pro
düe nuncupantur, votis pondera concedat fummus Rerum
go vero, quoad vixero} fum permanfurusi
verendi ac Spc£tatiffimorum,
VESTRORUM ~~~
y ' -
,
v /;
Cv 1
► \'
millhnus
TILUEUS.
D. D.
§. VIII.
eientiam Phyficam ufu fefe commenclare
maximo
,in iis, qua; Dei cognitionem,
6c cultum concernunt, in antecedenti|p«s
brevitcr eft evictum. Ad nosmetipfos, &
^ea, qua; ipfi nobis debémus,attentos fi con-
vertarnus ocuios, infignem quoque Scientia; hujus ccr-
nenius vi ro, & prseftanuam. Neque vero obfcurum hoc,
il-is efle potent, qui naturam hane univeriam, huma-
nis inprimis uftbus, a Creatore Optimo esTe inftitutarii
6c accommodatam, fecum reputaverint. Verfatur enim
Scientia Naturalis circa res qmnes materiales, quarum obtinere poflumus notitiam, in eartim naturam, indo-
lem 6c leges operandi inquirendo<, atque ad utiiitates
humani generis quasvis,&: eommoda adplicando. Hinc,
quo magis natur# thesauros rirnari, detegere atque u-
furpare difcirous, eo propius" abfumus a vera conftan-
tioris felicitatis via. Licet eo vecordia; non progredia-
mur
,ut ftatuamus, natura; hujus contemp]ationem, bea-
titati fummre. femper in hoc, 6c futuro da tu duratura;, procurendas nobis fufficere. utpote qu# plii luci debetur:
hominem tarnen utraque hacce colluftratum, illaque ri¬
te ütentem, adfummum, cujus unquam eflcapax, cve- hi pofle felicitat's faftigium, contendimus. Sive enim
emendationem animi, five corporis nofb i confervatio-
nem, five externa qu#vis vita; hujus adminicula refpexe- rimus, quomodo nimirum ea~vel comparemris, vei u-
furpe-
# ) * ( *
furpemus, quantum in ftudio Philofophi« Naturalis infit
utiiitatis, quantum prscfldii, pro ratione temporis ,
fumtuum, paucis nobis eft exponendum.
§. ix.
Ab antiquiffimis retro temporibus deprehende-
runt accuratiores mentis humanacfcrutatores, quod quo- que quotidiana confirmaturexperientia, ipfi efle inna-
tum inexpiebile deftdcrium fciendi, novasque verita¬
tes cognofcendi , adeo quidem, ut jure dubit-tur ,
an modo naturali homini major alia exiliere pofli: ob- le&atio, quam, qua: fentitur ex acquifitione veritatis^ &
praecipue iilius proprio marte inventione. Verum de-
\prehendimus quoque, hane fcientiar cupiditaterarprae- cipue ducere homines ad rerum naturalium inveftiga- tionernj cujus dulcedine adeo plures funt abrepti, ut miffis aliis deledationibus fenfualibus, etiam-tB fa:pe,
qute ad corporis fuftentationem requiruntur neceilaria,
huic töti fe dederunt, omniaque, quse iliis in hac perfe- quenda eflent impedimento, alfo fprevcrunt fupercilio;
quin &, majoris adquirenda: cognitionis gratia, mole^
fliflimas quoque fufeepere peregrinationes^ Huc refer-
ri poßunt ex antiquis praeter mukös alios, Thaies Mi- lefius, Pythagoras, Piato, Eudoxus Cnidius, Democri-
tus Milefius, qui. 80 annis difcendi caußa ja patria ab- fuit, apud ALgyptös, Perfas, Indos, dsthiopes &c.*tanto-
que flagravit in hac fcienlia prodciendi deftderio, ut
profeflus ht, fe maUe unam cauffam in rebus naturalibus inveftigJitam reperire, quam regnum Perfar am ccnfequi a).
Ncque vcro recen tior-a tempora hujusmodi carené ex-'
emplis, quorpm fbluromodo nqrninaße juvat Paihhaiii, Hugenii, Hoipitaiii, Boylei, Tfchirnhaufii. Quam
late quoque hicce ärdor confrdérandi naturam fefe ex-
tendat, vei exmce conßat, quod homines, (alte n eredio-
ris indolis, cujusyis fexus/a*tatis, dignitatis & ioci raa-
V" A xiillQ
❖ ) i ( #
ximopere dele£tentur colloquiis inflitutis de pharnome-
nis naturx, partim obfervatu facillimis, partim rarioribus
& infvetisj hinc fermones mifcent ut plurimum de tem- peftate, de ventis, de calore, frigore, auroris boreali-
bus, cometis, eclipfibus 6cc. hinc fingulari afficiuntur voluptate, quando cum inftrumentis phyficis ha?cce pro-
pius quafi intueri licet, variaque hujusmodi inflituta
videant expenmenta.
a) Dion. Akx* apud Eafeh. XIV, 27.
§. X,
Quanam vero völuptate perfundeturne Phyficus,
cum in facraria vclut naturte intromiflus, proprietates i- pfius, vires & relationes, legesque operandi rimatur,
examinat, adplicat, phtenomenorum nexus invefligat,
in venit, exponit: fic ipfi - - - abdita dia
Clau fira patent natura^ &T verum immutahilis ords.
Et qua prateritis incognita latuere Jeclis. a)
Quidni vero dele&cnt ifta,cum hoc ftudium,hsec fcientia
vere fit Divina, ipfius Dei a&iones confiderans,e;us ope¬
ra, 6c leges, quibus ab ipfö creatore funt fubjeåa,fivequi-
bus, 6c pister quas, nulla vel minima exidit mutatio, qui-
bus quoque fun£liones ipfius corporis humani adftringun-
tur. Quapropter, magnus ille Seneca, qui non parum
in hxc quoque ftudia incubuit, maximopere illa ex- tollit, adeo quidem ut, nifi ad illa a åmitt eret ar, nonfue-
rat opera pretium nafci b) Quin 6c ipfe facundia? Latia-
rumque littcrarum parens, licet Reipublicas negotiis di-
ftentus, parum valde huic fcientise vacaverit, tamen
ut Philofophum decet, optimumque rerumsedimatorem,
illam maximi fecit, fummisque nunquam non extulit laudibus; pracipue vero elegantiflime iilas ita celebrat:
Eft animorum ingeniorumque naturale quoddam quaß pa- bidum
,conftderatio
,contemplatioque natura : erigimur;
latiores fieri videmur
,humana defpicimus: cogitantes-
qu$ Juperaatque caleftia, hac nofira, ut exigua, of
minivM,
# ) 7 ( *
minima, contemnimtis, indagatio ipfa verum tum maxima-
rum, fz/z« etiam occultiffimarum, habet obleciationem. Si
ver q alt quid o ccur ret, qu^d verifimile videatur ; kumaniffi-
ma completur animus voluptate. c ) Hane ob caufifam
quoque Chaldaei, jLgyptü, aliique vetuftiores, quin &
quidam hodierni populi Orientales, tanti habuere inqui-
fitionem naturs, ut illairc religionis partem conftitue-
rint, & Antiflitum curis unice commiferint. Ncque vero
funt heecce obleclamenta ejus generis, qua? deficiunt, &
confvetudine obfolefcere poflunt, etcnim omnia,jnaaxima
minima, eorpora, qux vel exiftunt, vcl exftitura funt
Phyfica: funt confiderationis, adeo quidem, ut quocun-
que oculos convertimus, five coelum intueamur, five
frerram, five denique nos ipfos, Phyfic^ fcientia? ob-
jecta continuo, & femper fefe nobis ofirerunt. Ita qui¬
dem, ut quo longius in hoc ftadio progrediamur, eo
major nobis oboritur ardor, plura addifeendi, invefli- gandi & detegendi. Quinam vero ex hoc ftudiö, in
iui cultores, alii manant frudtus ionge maxirhi, ulteri-
us efi: defpiciendum.
a) Halley, in GratuL Princip. Philofbph. Nat. Ne vt. prce- mijja b) Prtefat. Qvcefi. Nat. c j A c ad em. Queeß. Lib. II. c. 41*
§. XI.
Licet natiira animse, tanqmni entis fpiritualis, e prin-
cipus Phy icis nullo modo deduci poteft, rnimm quantum
tamen nobis eadem profant in pfiendendis graviffimis
illis veritåtibus>&tmxime fundamentalibus,quod fit inf-
materialis /7),quodque po (Ti t pbft mortem manere fuper-
fies.H nc dudum obfervavit Cartefius, plura, qusehuc fa-
ciunt in Meditationibus fuis adferendo, quin & quod pra- mijjle ex quibus ipfa mentis immortahtas concludi potefli ex ta-
tius Pbyficx explicatione, dependeant. b )i Qu um Phyficus ad
le ipfum attendens, plures experitur adHones, ut funt
lepratfentatio, abflracü« 1 * volitio &c.
-qua?
'noii fblum funt
* ; 8 (
funt contraria?, fed omnino contradi&oriap illis, quas
in materia'cernit prbprietatibjjs, pnta extenfoni, iner-
tix Sic. nqnpoteft non firmiliime concludere, éas a Iii cuidam incfie fubjefto, quod non eft marérfå , quod-
que dicitur anima rationaiis. Corpora qnoque innume-
ris modis mutari pofie cernit, inque partes adeo exigu*
as divldi, ut qmnem fugiant fenfum externum, faiva
tarnen xmanente materialirate, hifre vero rnutationibus
animam nulla ratione efle obnoxiam
,hinc omnino convindtur, iliam etjamnum fubfiftere polle, licet cor¬
pus human-um, cui ad tempus adlociata quafi fuit, peni-
tus deftruatur, vel in partes (eparetur minutiflimas, &
aliam induat formam.
a) vid Di (Jer t. Clarijf. Mag. Lilgegren, heic habit a
i^6 o. De ufu Phyfica in Plychologia. b) Syneps. Medit,
p. m. 2.
§. XII.
Quemadmodum neminem facilc negaturum fpe-
ramns hominis infeiicitatem, qua maximam partem pro- fluere ex imperib, & immoclerato ufu pallionnm, has
vero originem debere igno.rantia?, caque quafi nntri- ri, ita vaiidiffimum fimul, & proximum felicitatis vera?
obtinendae medium in eo confiftere videtur, quod res
nofcamiiSj illisque juftum ftatuere fciamus ptetium. Hsec-
ce vero nosoptime edodet Philofophia Naturalis, ope cu¬
jus anirnadvertimüs,res corporea3, illarumque ad nos re-
lationes, longe aliter ut plurimum fe Habere, quam pri-
nio intuitu lefe nobis fiftuntj & hac ratione, non fojum
ä longe plurimis pedetentim liberamur, etiam infantiac prarjudiciis, fed & cöntinue aflVefcimus propius res quas- vis obvias adfpicere, Si examinare, priusquam, illas ad- petendas nobis, vel fugiendas decernamus. Hinc con-
vincimur res has materiales, maxime efle fragiles, mu- tabiles &: cadugas, & adeo dcüderiis anima? nofte fpi-
^
ritu*
\
* ) 9 c a
y
ritualis minime fufficientes, neque fere dignas, quac
o a nobis tanta cum cura tantoque cum ftudio cognofcan-
tur, & cxpetantur, nifi quatenus ex maximo opere difcu-
piamus *pro modulo noftro agnofcere Summum Creato-
;era, & hoc ipfo, fines cum creatione mundi, ab eo intentos, quanturö quidem humana fert imbecillitas, im-
plere conemur. Hujusmoöi itaque confiderationibus ,
fapienti Phyiico, ffnqnam nebula diftipatur & evane-
fcit fortuna, idolum illud generis humani, una cum o-
mnibus fuis muneribus, gloria vana, divitiis, volupta-
tibus fénfualibus &c. mifejlos homines rhirum quantum fafcinantibus, & excruciantibus, adeo quidem, ut Tum¬
ma cum jucunditate experiatur, quam fit
Sv 17ve, mar i magno turbantibns xequora ventis,
E terra viagnum åkerins fpeSiaré laborem.
Non qnia vexari qvemquam, jucunda eft volnptas,
Sed, quibiis ipfe ma Iis c areas, quia c ernere fvave eft. a)
Scientia Phyfica imbutus faciie pcrfpicit nullam mutatio¬
nen) naturaliter in materialibus exiliere, exceptis adlio-
nibus fpirituum, cujus non (it caufta mutatio qutedam pnevk, & (ic continue ab ipfo initio mundi, unde mi-
nimo negotio concludere poteft, nulium, vel minimum
ut nobis videtur, eventum exiftere, qui ab optimo to- tius univerfitatis au&ore, non folum Tit prtevifus, fed
& decretus, & ob (an£iiftimos fines in lucem protra- dlus vcl permifTus; hinc maxima Tane non poteft non.ipft
oboriri tranquiUitas, &gaudium,in variis multisque hu- jus vitte viciftituoinib-s * hinc etiam ab omni Tuperfti-
tiofa liberatur fellicitudine, qua tantopere vexantur ho¬
mines, rudiores praxipue, ut primum infolitum quod-
vis ipfis occurrit phaenomenon, quod vel fato cuidam,
vel cafui, vel auetori cuidam alii irritato, prakter Sum¬
mum Deum, adfcribere folent.
a) Lacret.^De nat. rer. Lib. II.
B
#
')«I0 f ;sj£
i _ .
$.
^XIII.
Peffimc cum humana genere actum furflfet, fl, cum
tot Continus immineant mala, qua: nobis aut fa ni ta tis dedructionem
,aut iplam nainitmtur mortem-*, non
quoque conceffi fuiilent mod i-, eadem ii non omnino averruncandi, faitem mi tigand i, & diflbrendq (cd ne- que hac in parte, nos deflituit Benig a i dl mus generis
noftri A uitor, lilas enkn rebus creatis materrilibus in- di dit proprietates, leges & vires, quibus, ii eas nove-
rimus, & ad ufas noftros converterimus, abundc nöbis eft provifum. Hafce vero om nes exfpifcntur & dete-
g it ibiilofopbia Naturalis,, qua: itaque in fanitatis no- fira:, vel confervatione, vel re ritucione, ooinem fa¬
cit pag rjarrr. Verum qui.iem, eft, q-uod hafce par¬
tes tibi vindicet Medieina, cujus inentionem a 1 ii leier-
vamus occafioni, nuiii tarnen dubifamus adfeiere, ali-
qu-alem ad minimum fcientix n-odite, cui-vis homini,
faitem in: er politiores, quorum fanitas magis p erumque
periclitaci fölet, etiam hoc refpeitu ede peruti em. Nami licetMedicus poffideatgeneraiem ideam corporis'hnmani,,
tam faniy quam tegroti, atque etiam gen era li ter nofcat fimplicium seque,a-c cortipofitorum-Vires,& in idero aitio-
nes, non tarnen nutaverimus aliter freri pofle-,qnam quod,
vel exp e r i c n t i dim us quisque in adplicatione ad hoc vel illud Individuum, in hoc-vel illo ila tu, (te p; fil-ne hallu- einetur, & dubia faeiat pericula, fi non reger ipfe, edo-
£tus, corpus ipfius eile machinam maxime compodtam,
norit materia: proprietates generäles, fölidorum & flui-
dorum leges &c,,&aiTvetus iit adcuratas ioftituere obfer- vationes, quibus inftruclus vi tia corporis promtius expo-
nere poffit, quin & experientia confiliisque ipfe fibi fup- petias ferre, natura m ju vare, & non omne falutis (ute,,
& vi tre onus Medici folius hiimeris imponere. Infi per,
ad fanitatem quam diutiilune prorogandam requkitur
v
