LIBERTIS ROMANORUM

/ _DE/

LIBERTIS ROMANORUM

dissertatio,

-

, Quam,

Venia Amplisf Ord. Philof Upß

publica offerunt censur.®

MAG. GABRIEL GEDNER

a sacris ordinibus,

ET

CAROLUS FREDR. AROSENIUS,

vestmanni.

In Aud. Gull. Maj. die 7 Martii 1798.

H. C.

υ Ρ S A L I Λ,

Litteris Joh. Fr. Edman, Reg. Acad.

Typogr.

ä

MONSIEUR

MONSIEUR

ADOLPHE.

HEIJKKNSKIÖLB,

font dedie'es ^ces feuilles, d'un coeur plein de reiped: & pe»

aetre de la plus vive

reconnaisfauce,

Charles Fr. Arosenius.

KONUNGENS

D1RÉCTEUREN

Herr ABRAHAM HÜLPHERS

SAMT

högJdla frun

ANNA CHRISTl EÜLPHERS

fövv

grave.

MINA VÖRDADE SLÄGTINGAR,

Måtte

gar vinna et värde i den man desfa varit ovanliga.

Med djupaße vårdnad har■dr^anframhärda

EDER

otimjukafte tjenare

Care Fä. Arosenius.

CELEBERRIMO _atque

EXPERIENTISSIMO

V I R 0

Domino BIRG. Μ ART. HALL,

M. D. Prov. Weftrn. Medico Ordin,

PATRONO OPTIMO.

I

TIBI en primos, ^quos iIii^c legi,ßores defero: leve munus;

gratisßmi animi pignus.

CELEBERRIMI NOMINIS TU!

Cultor Devotisiimus Carolus Fr. Arosenius.

§.

Vaftisfimi

^iflius

Imperii Romani fubditorum

di ver Re

contemplandi materias, quod ^naquaeque harum fepara-

tim digna fit ad quam attendaut, _quorquot fupra levio-

rem Hifloriae hujus cognitionem fapere cupiunt. Neque ignoraverit quispiam, quantum Sc ad Au£lorurn verum

fenfum eruendum Sc ad diveiTas imperii hujus leges in- telligendas conferat ifliusmodi perTcrutatio. Hoc de liber-

tis erjam tenendum judicamus; eoque magis, quod illo-

rum (latus multiplici refpe£lu differar ab eorurn, qui li·

beri fuerunt nati & ingenui appellati. Ipfe nos locus ad-

monet de fervis veterum gentium pauca in antecesfum

disferere. Pari videntur fervi, ac ceterae res humanae,

fato fubje&i, ut, quo perfectioribus gens aliqua gavifa

fuit legibus, eo tolerabilior fuerit ^eorurn (latus, quo ve-

ΐΌ imper fe£lioribus, ^eo durior Sc immitior. Sic apud

Hebraeos mitis (uic fervorum conditio, utpote qiuie ex in-

(litutione ipfius Bei praefcripta fuit a). Et ^quamquam

multo deje£lior fuit conditio fervorum, quos a Cananaeis,

aliisve gentibus fibi comparaverant, eo ramen inhuma-

nitatis non procesferunt, ut jus vitae Sc necis in eos ex- ercerent. Gracci majori ^ac Romani in fervos ufi funt clemenria. Verum quidero eil, primis remporibus id-

que ex inilituto Lycurgi fervos occidere Lacedernoniis fuisfe licirum* haec tarnen durities in defveruäinem*

poilea abiit, Sc Athenienfes prtccipue ob juilitiam Sc in

A 2 ' fer·

a) Exod. Cap, XXL v. VII. VIII.

4 DeLihertis Romanorum,

fervos clementiam laudantur. Romani e contrario, ex~

ceptis antiquisfimis temporibus, quibus dominis eaderri

erat cum fervis familiaris vita ac Magiftratui cum civi«

bus 5), longo tempore in fervos exercuere tyrannicam poteilateni, dubitantes, ^an hsmines esfent, & quadrupe-

dibus eos exaequantes, Cum vero omnem modum fupe-

rarer crudelitas, Principum denique conftitutiouibus, Au¬

gusti inprimis, Claudii Hadriani, Antonini Pii & Ju-

stiniani benigniori forte gaudere ccepti funt fervi. At-

queutpro diveriltate temporum diverfa fuit conditio fer-

vorum, fic quoque fefe res habet cum libertis, quo fub

nomine folumrnodö comprehendunturii, qui juftam fervive-

rant fervitutem & liberratedonati funt,quibuscunque potisii-

mum e folitis manumittendi modis eandem fuerint ade-

pti. Quorum quidem diverfum ftatum, diverfos über-

tatem adipifeendi modos, diverfa ab ingenuis jura &

quae funt reliqua, praefenti opella traftare ftatuirnus. At tenuitatis noftrae confcii, longe ab ifta abfumus aiidacia,

ut perfe£li quid & omnibus numeris abfoluti polliceamur.

Sperare tarnen audemus fore, ^ut B, Le£torum minorem experiamur cenfuram.

§· π.

Apud omnes gentes, quibus fervitus in ufu fuit, fer-

vilem acerbitatem haud raro mulcebant manumisliones,

quae legibus a cu;usvis civitatis conftitutione petitis, di·

verfimode temperabantur. Et quidem apud Romanos a

primis urbis ineunabulis, & quamdiu duraret Respublica c), manumisfionis ut & libertatis ex ea fluentis natura,

una tantum erat & fimplex, adeo ut manumisfione non fo- b) Pein, Lib. XXXIII. C. I.

c) BeAufort La Rep, Rom.

De LiberIis Roraanorurj. ₇

folum liberrarem , feel etjam jura civitatis adipifcererjtur fervi, idque ex inftitufione Servii Tullii, utpote qui 1 ipfe libertinae fuerat.conditionis cQ, qme quidem fervis

concesfa libertas jußa live1perfeäa vocari folebat e) &

tribus ädquirebatur modis, Cenfu ^, vindiäa Sc Teßamento.

Per Cenfum libertas obtenta dicebatur, quando mandaro Demini Cenforihus volummi Civitim infcrTbendiim fervi

nomen traderetur; at non ftatim poft jusfum domini ut

cenieretur, plena confecuta eft hbertas, domino enim _pee- nitere lieuit anrequam Cenforibus collatum erat nomen

libertärem obtenturi, fed dum luftrum conderetur expe-

£lsndum erat. Hinc luftialis cenfus mentionem facit Ul-

pianus f).

Alter modus Jibertatem _{conferendi fuit per} vindi- äam, _quae praefenté ^uno Confule, Propraetore Sc Procon-

fule variis cerimoniis abfolvebarur. Li£lor manu tenens

virgam ^, qua caput fervi percutiebat, colaphum infringe- bat, fervoque in vertiginem ada£to pronuntiabat verba:

Hunc hominem liberum esfe volo g), unde Perfius:

- -

Heu ßeriles veri, quibus ^una Quirites vertigo facit h)t

quo fa&o liber habirus eft fervus. Di&a eft vir- ga illa qua caput percutiebatur fervi vindiäa ^a Fin- dicio, Vitelliorum fervo, cui ob conjurationem Bru-

torum ad fenatum delatam praeter pecuniam ex aera- rio libertas Sc civitas dara eft, ut Sc ipfe folemnis ifte manumisfionis a£tus, qui coram Magiftratu fiebat, vindi¬

äa

d) Heinec. Ant. Rom. Lib. I. T. IV. _p. 117.

e) Potgiesser. de Stat. Serv. _p. 668.

/) Fragm. I. 8·

g) vel ut alii malunt: ajo te liberum more Quiritium, OiSEtad Caj i inft. Lib. I. T. I. §. XI.

h) Sat. V. v. 75.

B De Lihertis Romanorum.

fla nomen fortitus /). Per Tefiamentum _quoque libertä¬

rem a Dominis fervi Tunt adepti, quem manumittendi

modum plena fecuta eft libertas, nifi in certam diem,

vel tub certa conditione data fuerit, dum ßatu Uber di-

cebatur fervus & in praeftitutam diem expe&andum ^erat k). Hunc manumittendi modum Lex XII Tabularum introduxit.

§. III.

Sunt hi quidem libertatem conferendi antiquisfimi modi. Infequentibus autem temporibus novae accesferunt

manumisfionum fpecies, indeque coorta libertas, injußa vocäta, vi cujus vel jurium Laiinorum vel deditiiiorum

participes fa£ti funt manumisfi, quibus multum & ab in- genuis & a fe invicem differebant.· Praeter varios, qui

huc fpe&ant manumittendi modos, meminisfe inprimis juvat in Eccleiiis manumisiionum ^a Constaν t^{in o} Magno primum permisfarum, ubi, recitatis jusfu Pa- troni, manumisfionis a£tis a Clero confignaris libertatem

obtinuit fervus. Hoc manumittendi genus a gentibus,

utpote quse vel in templis, vel juxta aras, vel in publi-

cis populi ccetibus libertatem conierebant, mutuo fum-

fisfe Constantinum M. re£le obfervat Heineccius

/). Per Epiflolam quoque & inter amicos fa£tae funt ma-

numisfiones, quae natura licet in Eccleiiis manumisiioni-

bus priores, diutius manfere m), Sc cum ea manumisiio-

ne, quae per codicillos in variis regionibu* ufu recepta eft, congruunt. Ex duobus nuperrime nominatis manu- mis-

i) Hinc diétio Latinorum in libertatem vindicare. Heijt. Ant.

Rom. _{p. 114.}

k) L. c.

O Ant. Rom. Tit. IV. §. VIII. not. c.

m) Ρotglesser de Stat. Ser. Lib. IV. Cap. I. §. v.

De Libertis Romanorum. ₉

misfionibus illae initio fineullo. ftrepitu, ^■ ullave folemni-

tate fiebant, adeo ut fola domini voluntate per Epifto-

lam declarata manumirtererur fervus. ^; Ex inftituto de-

rnum juftiniani

quinque.teftes hunc a&unj esfent

Hac, inrer amicos puta > pari .modo initio fine magnifi-

eentia peragebantur. Pnefe.ntibus enim amicis, fervutn

in convivium, adhibitum, menfae accumbere jusiit. domi¬

nus, quod fignu.m. ftatirn fuic concesfse libertatis, quoni-

am indecorum putabarur cum fervis accumbere, ^quam ob

causfam non lecti, fed fubfeilia, ilüs inftruebanrur,, un- de fe

- esfe irnl fubfeilii virum

apud Plautum n) dtcit, parafitus. Ex ejusdem tandem Ju-

itiniani inftituto coram quinque amicisc tanquamt teftibus

hie quoque manumisiionis a<ftus abioly.eretur,

φ··Φ.

• Etfi ob prieftitum obrequium aliasve ob causfas haüd

raro fervis libertärem conferebant domini gratuito, ^s in«

terdum tarnen non niü foluto fibi pretio eandem. concedi pasii funr. Videtur hoc vetuftisfimi^esfe moris, ,ac apud

omnes gentes, tibi fer-virus. in ufu fuit,t receptum, Sic apud Hebracos, quorum fcrvi, nihilo licet ut fuogaude-

rent, adeo ut, fi quidquam a fervo mutuo fumiisfet do¬

minus, huic libero fa£to nihil deberet, perfoluto domi¬

no pretio libertärem obtinere poreranr, cujus folutionem,

ii ex more manumisiioni (ufficeret, dominus agraria &

benignitate permittere intelligebatur o). Apud· Roma¬

nos perinde mos fuit receprus, ut.de certa, quam domi-

nis pro übertäte obtinenda folverent, _pecuniae , fumma

kB , nä¬

ra) Plaut, in Sticho III. 4. v. 32.

0) Selden de Jur. Natt... & Gent. Plebr. Lib.' VI. Cap. VIIJ,

De Lihertis Romanerum.

pacifcerentur

fervi.

ipfo interdum jure über«*

tas illis conferenda esfet. Sic qui virginis raptorem,

transfugam, falfsc monetae reum, aut conjurationem ad-

verfus Rempublicam dete&am indicaverat, überrate do-

nabatur. Ad hos quoque ut in initio § obfervatum alias

accesfere causfo, cur fervis domini libertatem indulge-

rent, nulla licet Lege obftri&i. Nec femper pro über¬

täte popofcerunt pretium, Ted

interdum

fa, vel ob ingenij prasftantiam

fervos fuos

aliarum gentium,

primis

Romanorum ufui maxime _congruum eft. Quod ii igitur

fervus dominum periculo quodam liberasfet, ancipitem gravemve

morbum curasfet,

ultus fuisfet,

tuitam plerumque adeptus eit libertatem. Quin etjam

in ketiori alicujus rei fuccesfu Romani fervis bene meren»

-tibus libertatem dederunt q),.

§. V.

Licet jam in antecedentibus recenfitis modis, ^manu-

misfi acquirerent ^{una cum} Übertäte jus civitatis, illorum

tarnen conditio ingenuorum vario reipe&u eft: poftponen-

da. Jure qurdem fuffragii gaudebant, *) a& limitatiori

modo id exercerent, necesfe Luit, utpote qui una cum

reliqua plebe inträ quatuor tribus urbanas includebantur r). Verum quidem eft, non intra iftas femper detineri

eos potuisfe. Jppius Claudius cognomine Cacus Cenfor

in omnes eos difpertivit tribus /), in fenarum praeter fb·

lituni

p) Potgiesser de Stat. Serv. Lib. IV. Cap. IX. i.

q) L. c. Cap. XII. §. ^i.

*) quod tarnen non ftatini eos accepisfe refert Cel. Nieufort,

Ant. Rom. Sect. I. C. I. §. III.

r) Beaufort La Republ. Rom. Tora. V« Lib.Vi. Cat>. III.

/) Liv» Hift. Lib. IX.

De Liberiis Romanorum. II

lifurn morem admisfis filiis liberrorum. Et quamquarn

paullo pofi; a Fabio Maximo Cenföre inträ quatuor urba¬

nas tribus iterum redigebantur, non multum inrerfuittem¬

poris, priusquam altens fefe tribubus intrudisfent, donec

intra tribus urbanas _{Α. ^32} /Em. Papus Sc C. Flamininius Cenfores eos demum detinendos curaverint. Omni ta¬

rnen cura Sc attentione adhibita, impediri non poruit, quin rribus rufticas invaderent liberti, defiderio forfan ingenuis aequiparandi addu&i, quod iterum cum fuccesfti reftringere xoriati funt Claudius & Gracchus, eoque ille

feveritatis procesfit, ut omni jure illos fuffragii privare

in animum induxerit; mutata vero mente in tribu Esqui- lina, eaque fola illos includi pasfus eft t). Sed nec ibi diu remanfere. Ut varios minoris momenti eventus omitta·

mus, meminisfe inprimis fas eft anni 669, dum a Prin¬

cipe partium Marianarum Carbone w) in triginta 5c quin-

que iftas rribus diftributi funt, fed a Sylla haud ita muU

to poft in quatuor urbanas iterum reda&i. Inftitutum

Carbonis iterum renovare ftuduit a. 687. C. Manilius Trib.

pleb. fed tanta hoc indignatione Senatus fiebat, ut effe-

<ftui id dare non valeret. Quid, quod? Ciodius audacisfi-

mus ille Trib. Pleb. in tribunatu fuo id perficiendum iu- fcipere non aufus eft, _quamquam Praetor ft evafisfet, id

facere cogitarat, ^{ut ex} Lege quadam poft mortem ejus

in domo inventam, conftat, cujus mentionem facit Cice¬

ro: incidebantur jam inquiens, domi leges, quce nos, noßris fervis addicerent w). Hinc tribubus urbanis egredi ^non

facile potuisfe libertos, vel fi occaiio illis egrediendi ali- quando oblara fuerit, ftatim, durante faltim Republica,

intra illas feda&os esfe patet.

B 2 Sic

t) Loc. cit. coli, cum Liv. Epit, XX, & Lib. XLV. 15.

«) Liv. Epit. LXXXIV.

v) Or. pro Mil. Cap. 32,

12 De Libertis Rcmanorum,

Sic etjam majöris momenti negotia illis non licitum

fuit ambire, nec ullum remanet anriquitatis exernplum in

Senatum unauam fuisfe admisfos x)t eoque minus hoc mirandum, quod liberrorum iilii, über i licet nati, & in-

genuorum praéterea- jura vi nativiratis

obtinentes,

nifi maxima diiliculxare ordinl Se.narorio infcnpri fummis

honoribus fungebantur, cujus exernplum praebcr C. Fla-

vius iEdih Cur. y),

Nec legionibuSj quippe quos ipfo juventutis Rama-

nse flore conilituebaornr, admisii funr diberti,^, nifr urgen¬

te necesiitace, arque amiquisilmis te,mporibus non alns id

Libertinis, ^ac quibus liberi eranr, contigit z,), qui aut urbi esfenr pracfidio, aut in pugnis navalibus fervirent.

Minoris enim fuit milma navalis, civeque Romano quaii indigna, adeo ^ut libertis corngletis navibus ingenui ^tan-

tammodo praeesfent;

Färrofli etjam certa in libertos jura retinebant, plus jußo fefe interdum extendentia. Legibus XII tabularum aa) omnia libertorum bona, Γι nulli reli£li fuerint liberi, ipfis competebant, q.uod in causfa fair, cur plurimi non

ηi ii Tub condltione codibatus fervos fuos manumitterent,

quem manumisfionis abuium reprimere eoaéhis eft Augu-

stus jura vero Patronortim adhuc cxtenderunr Praetores.

Quum enim jam fi ccelibes & iine liberis decesiisfent li-

berti_j quemcunque voluerinr, excluib Parrono, teftamen-

to ad< ptare potueranr, ad Praetorum Edi&um, libertus,

cui nulli fuperftites erant legitimi liberi, dimidiam bono-

rum partem relinquere

obftringebatur,

Teile¬

rnen-·

x) Beaufort La Republ; Rom.·Tom. V. C. III.

y) Liv. Hift. Cap. XLVL

z)'Liv. Hift. Lib. X. Gap. XXI.

aa.) U.lpian. fragm. Tit. XXIX.

De Lihertis RomanorumV

mentd Facere* omiiisfet, dimidiam iftam bonorum parteßt Patronis fiftendam .curarunt Praetores» - Nee ulli, praeter liberos naturales & legitimes eadem Patronos privare

valebant :bb). Fuere quoque haec dominorum in libertos jura^vhaereditaria, & Tic ad liberos transferebantur, ut Ii pliires fuerinr, par posfesiiOnum pärs unieuique compe- rere't/ At poruerar etiam Pater unnm plurium iiliorum

ha^recfern facere, _quo

faäö

tieeps fa£lus eft cv_)=

Certam denique operse parteni'liberti dominis debe- bant, aut1 munera quaedarn, päHd^-quo liberras obtenta fuir, convenientia, Fed fequenii tempore juribus pätrona-

tus exeidebant, qui mercedenr op.erarum fibi ^a libertis ftipulabantur domini dd)»

'§. VIA

Hsec praeefpua funr moments,

quibus ab ingenuis

diftin&i fuerunt liberti, quorum jura au£loriratis & exifti-

mationis Romanorum ibllicirus Äugustus diverfimode cir-

cumFcripFir, ne tam ingenri liberrorum colluvie Orbis ipFius Domina contaminaretur, fed in quantum·

fieri

terat ab omni fervilis fangvinis rnacula incormpms ma-

«eret populus. Licentia enim manumitrendi nequisfimo«

rum homuncionum fentina impleverat civitatem, qui ju¬

ra civium invaFerant. Hanc ob causfam imperante Au·

gustö, lata eft Lex Aelia Sentia, a duobus Gosf. Aelio Ca-

tuio βί C: Sent io Saturnino nomen fortita, A. Ü. 755³ cu-

. B 3 j^us

bb) Beaufort La Republ. Rom. Tom. V. Cap. ΠΙ.

(c) Ulp. Jnftife. Lib. III. Tit. IX.

dd) Beaufort la Republ. Rom. Coli,cum H^inecc. Aot.

Lib. I. Τ. VI. §. VIII.

14 ^De Lihertis Romanorum.

jus quidem Legis occafionem dedrt nimia manumittendi facilitas, quae eo usque abufus procesfir, ut ob maxima ^- interdum crimina veluti praemium, concesfa fuerir liber-

tas ee). Quae cum Saeculo fuo indign.a vifa fuerint Au-

gufto, varios jam irrepentes abufus tollere ftuduit Prin- ceps ille prudentisfimus. Sic poft gravisiimas, quas ob

commisfa fcelera meriti funt fervi, fibi infü£tas _pcenas, libertate indeque fluente civitate donare cum domini non

dubitarent, hac lege vetitum eil, ^ne flagitiofi ulli fervi, publice caefl, vin£li, rortive cives fierint Romani. Ea- dem praeterea lex & astatem manumittendi & manumie- iuri praefcripfit jf"),

Fuit & alia Lex memoria digna, Furia nrmirum Caninia, quse Fttrio Camillo Sc C. Caninio Gallo Cosf. A.

751 eandem fere ob causfam lata eft; _eapropter inpri- mis, quod morientes domini, parum folliciti an liberta-

tem mererentur fervi ^nec _ne, integras haud raro fami-

lias manumitterent, ut eo plures pileati liberti capite ra- fo le&icam profequerentur. Hinc fa£tum eft, ut pluri-

mi fcelerati, fupplicio porius Sc capitis pcena quam li¬

bertate digni, fuerint manumisfi. Huic abufui Lege ifta

opera Augusti obviam itum eft, qua certus manumitten- dorum numerus conftituébatur gg), ultra quem manumit-

tere

ee) Dton. Halicarn. Lib. IV. _p. 228.

ff) Cette Loi regloit par rapport a l'age, qv'un efclave, pour

«levenir citoyen Romain, eüt du moins trente _ans, & que le Maitre, qui 1' affranchisfoit en eüt du moinsvingt. Beaufort la Rep. Rom.

T. V. C. III.

gg) Hunc numerum e variis inter fe collatis' Auflioribus accura- te adeo, ut nihil iupra, determinat Heineccius: Ε duobus fcilicet ad

quinque fervis duo manumitti poterant, ex fex & feptem, tres; ex

ofto & novem, quatuor; eXusque ad XVII, quinque; ^exXVIII ad

De Libertis Romanorum. _Η

cere non liceret. Si vero plures, quam in lege conftitu«

tum, eranr manumisil, ii tantummodo, qui priores erant nominati <3c rite defcripti, libertatem funr adepti, reliqui

autem in ihm fervili retenti. Sin vero nemo nomina-

tus fnerit, omnibus in fervitute permanendum erat hh~).

Heic vero filum abrumpere jubent res circumihntesj etjamii reftent adhuc, quae hanc materiam fpe&ant, quae tarnen, Π oblata fuerit occaiio, ulterius profequendi no- bis eft animus.

XX, fex; ex XXI ad XXIII, feptem; ^e XXIV, XXV, XXVI, o- fto; e XXVII, XXVIII, XXIX, novem; e XXX ad XLIII, decem;

e XL1V ad XLVIII undecim; e XLVTIII. ad LI, duodecim; e LIL ad LV. tredecim; e LVI. ad L1X quatuordecim ; e LX. ad LXIII. quin·

dncim; e LXIV ad LXVII. fedecim; e LXV1II. ad LXXI feptende- cim; e LXXII ad LXXV. o&odecim, e LXXVI ad LXXIX noven- decim; ^e LXXX ad LXXXIII. viginti; e LXXXIV ad LXXXVH.

viginti & unus; ex LXXXVIII ad XCI. viginti duo; ex XCII ad

XCV. viginti tres; ex XCVI ad C. viginti quatuor; ex C. adCXXIX.

viginti quinque; ex CXXX ad CXXXIV, viginti fex; a CXXXV ad

CXL. viginti feptem^: &: fui confequenter pars quinta. Sed ultra cen- tum nemo manumittere potuerat, ii familia vel XX millibus fervorum

conftaret. Ant, Rom. Lib. I. T. VI, §. III·

hh) Beaufort La Rep. Rom. T. V, Cap. III.·