DISS ER TATIO

D. D.

DISS ER TATIO

Thyfico ^- Matbematica

De

MACULIS

I N

SOLE,

Quam

Ex conjenfu Amplijf, Facult. Elnlofoph.

w Regia, ^cademin Upfal,

Sub PRÄiSIDIÖ V1 %J. Amplijfimi

Mag- PETRI EL VII,

M a t hem a t. Sil p. Prof. Reg .&Ord:

Examini publico modefté fubmittit

6. M: tis

Alumnus

LAURENTIUS RIMMIUS

Smolandus.

inK_Audit, Gufi,CMaj,addiem i^.Septemb*

An, M DC C l, holit ante meridiem folttis. .

VesAUsJi, Typis KEYSERI-ANIS.

In Chrifio ^{- P}

rendijßmo,

Dn. SAMUELI

WIRiENIO,

S. Srtse Theol. Do£h Celeberrimo inclutasDioecefeosWexionenfis Epifcopo eminentiffimo, Confiftorii ibidem Prs- fidi graviflimo, Regiique Gymnafii

&Scholarum pereandem dioecefin Ephoro adcuratiflimo.

Maecenatibus fuis Maxi-

Ob Varia & quidem paterna in fe col-

rum fuorum Jpecimsn in fubmijfa

pignm ^cum ardpntifßmis Votis pro qua par eß reverentia dat, dicat,

Reverendifi» Patrum

< lAdmodumReverendo

atque Amplißßmo,

Mag. J O N JE

arnell,

Ad Ecclefiam S. Marias in cele-

berrima Suionum Metropoli Paftori digniftimo,Confiftoriique Ad-

feflori laudatiflimo,

&L ßeVerendo & 'Tr<eclarijßmo,

Mag. SUENONI

Paftori in (£lme6ot)a Vigilantiflimo,

Parenti fuo Carillimo,

mis _{Sc Parenti} Optimo.

lata benefitia hoc qualecunque ßudio-

tnentis fignum & perpetune obßrVantiß projperitate & incolumitate Veßra ^> eay

dedicat.

& Cariflimi Parentis»

Jiumillimus tliem & obfequenn^fUws^

L. R.

A.&R.

SpeEtatiJJimo V1 ^,

Dn. LAURENTIO

Inclutae Provincise UplandicaeSecretario Soilertiffimo, ^ut Promotori Optimo,

ita omnis honoris genere ae- tatem profequendo.

Special# intemtatis & prudenti#

V 1 3^0,

Dn. FERD1NANDO

ZELLBELL,

Civitatis UpfalienfisSenatori aequiflimo,

. .

& Nutritio meo laudatiflimo.

Salutem & Profperitatem.

I"Benevolentia _{illa, Promotores Optimi,} quam

/» manifeftijfimis exemplis ad hunc ut- que dietn teßatt efiis, «w/'ör eß, g«*»* ä*

ver b is exprimt _po [fit. ldcirco hoc fal'

tern nomine meVobis ejfie obflriclum publice profiteor ^, Jperans ^{V os} in poflerum etiarrt

tales futuros, qua le s baffenw expertus funt-

Veftjcorum obiervantiffimus

L, SL

Tb. 1.

Thnicos ^a veroNumine

& culru ipfi debifoaverfos,

varios fibi finxiflc deos* in*

que illis fpem oronecb & fi-

duciam collocavifle fuam

norius eft*

quam ut illud multis exponere opus fit*

Inprimis verö aftra fülgcntia proDiis co-

luerunt, iisquc divinitatem & qu$ eam comitatur, incorruptibilitatem vindicä-

runt, cum viderent, ea virtutibus _pror*

fus fingularibus pradita, & nullam cor*

ruptionem pafifafniße* Non folumvut- gi imperitihaec fuit opinio* fed & pleris-

que Philofophis penitus perfnafum fuit

coelum omnino ingenerabik & incorru- ptibiie effe. AriftoteSes fane _magnoco*

namine librisde ceelöidemevinccfe co*

natur ♦ hinc coekftem materiam a fublu- nari diftinxir» Geminam itaque admittc-

A bat,

§§ 2. §§

bat, ^unam cceleftem, & Élementarem al¬

teram i quae diverfifiimae effent naturs Illa namque ^, quae Peripateticis quintse

effentiae nomine venit, ingenerabilis, in*

corruptibilis &aeternaj haecverömuta-

tionibus& alterationibus obnoxia efle*

ab eo ftatuitur. Vernm rem löngé aliter

fe habere 6c ratio 6c experientia evincunfc

nam fi ad matcrise effentialcm rationem

adtendamus, notum eft, illam non confi- ftere in qualitatibus fenfibilibus,cum fine hifce exiftere poffe intelligatur 5 fed in cxtenfione, qua nihil prins in claro& di*

ftin&o ejus _conceptu feu idea occnrrit Illam vero cum neceffariö fequatur divi*

übilitas, & addito ^motu a&ualis divifio*

neceffeeft, reliquasproprietates& adfe*

äionesmateriae _coclefti cum Elementar!

effe _communes, A pofteriori feu expe¬

rientia etiam hane noftram adfertionem

probamus« Comet« enim, quoslongé fupra lunam in regione stherea colloca- toseffc, adcuratiflimée Aftronomorum obfervationes docent, aliaque novå fide-*

iså

«S 3 SS

fa nunc apparentia, ^nunc difparentia ldenci

claré comprobant. Longum foret ^enu-

merare mutationes & alterationes, _quas

in corporibus coeleftibus detexit oculus telefcopiis aliisque inftrumentis opticis

arma tus, quasque fi non majores, certp

non minores, quam inhisfublunaribus fcontingere haud temeré adfirmayerim»

Sed dubito, an ex pmnibus illis majus

hu jus reihabeamusdocumentum, quam

quod macuix in iucidiflimo corpore to- lariinterdumconfpicuae, nobis praebent;

dignae proinde mihi funt, quas pro ingenii moduio praefenti difiertatione le-

viter adumbratas confpeftui Benivoli

Le&oris fifteretxn

Tb. IL

Per maculas in fole intelligo cum Celeberrimo Sturmio partes nigras fu- perficici folari vej. inhärentes, velpro-

ximas _{3 easque} vel multas inxerdum, vejl

nullas aliquando, magnitudinis & figurse Variae, cum corpore folari circa axin mp- bili fpatio %7 dierum circiter ab Oriente

A z in

$§ ₄ §3?

in occidcntem, <5c fupra illum in orien-

tem moveri vifas, nunc citius evanefcen- tcs, nunc durabiliores. Rarum & inau- ditum hoc phaenomenon antiquitas igno ^* ravit, & nifi tclefcopium feculi nupere-

lapfi praeftantiflimum inventum, iilud

nobis detexiflet, & nos in fimili effemus

ignorantia. Non dijffircndum tarnen e(t, quin aliquot retro feculis, & quidem di*

yerfis temporibqs Monachusquidam A-

delmus Benedi&inus _unam,& duas Aven Rodan animadverterint. Ira _cnup inan- tialibus Francicis adduccnte verba ejus

RiccioloAlmag.Novdib. 3-cap 3, ^4nno

Ckrifti %07, StellaCMtrcurii XPl. &ah d-

prilis vifa eß in fole, qua/t _parva macula ni¬

gra, paulo tarnenfuperius media ^centro ejus- dem fideris ^, qua 8 dies a nobis ita conßeih eß, fed quando primum int ravit, velextil»

nubibtts impedientibm non potuit adnotarl.

Verum cum eas fuiffeMercurium fub (0-

lc,quamvis falfo, ut-monflrat Ricciolus,

opinati fuerint, inventores hafum macu-

larum non agnofcendi videntur. In fecu-

lum

#§ f»

lum itaque jam nuper finitum dete&io hujus phamomeni incidit: cuiautem in- ventionis giotia tribuenda fit,haud facilé liquet.contendentibus de ejus inventione Galileo & Scheinero Mathematicis Ce-

leberrimis.Qua de reClari(f.Dn.Pa(chius

lib. de novis inventis,cap. VII. $,V. Tu- borum, inquit, Opticorum adminieulo deprehenfae funt hoc fecnlo maculae fo-

lares, quarum obfervatorem modo alle- gatus Galileus Galilei in Epiftolis ad Marcum Velferum fe primum ja&at, ne-

ganteid, fibiquchancgloriam tribuente

Chriftophoro Scheinero in Epiftoiis,

quas pariter perfcripfit ad Velferum, ^nee

non in tradatu de maculis folaribus>

fab _nomine

Apellis divulgato. Emifit-

que idem Scheinerus An. 1630 prolixum

°pus, Rofa urfina nuncupatum, in cujus phmis fex capitibus oftendere conatur»

fe primum Anno 1611 menfe Martio 6c

Gftobri teiefcopii auxilio

occafionc hmandi _apparentem folis diametrum, corpufquia haec animadvcrtiflc, eaque

]ac#

m 6 $$

Jac.Gretfero ac Adamo Tannero coram?

per literas verb Angeio Lynceo & M.

Velfero indicaffe ₅ fed pröhibitum a Theod. Bufaeo provinciali, ne ftatim rem

effutiret, affumpto Apellis nomine poft

tabulam latentis literas ea dereadVel- ferum dediffe, His exeitatum Galileum^

ut & ipfe maculas obfervaret. Quibus

multum inter fe certantibus

jungunt

nonnulli au£torem tertium Jofvmnern Fabricium, quem praeftanti tubo confpe-

xiffe improvifo tres infignes in fole ma¬

culas Keplerus afferit, de quibuspoftea

Anno videlicet 1611 Wittebergae ipfe

obfervator fcriptumaliquod publicavir, Quo de quidhabendum fit,aliis judican-

dum relinquo: hadenus Pafchius. Poft hos perplurimi alii operam fuam hifce

animadvertendis impendcrunt ^, utpote Romse Nicolaus Zucchius, Grienberge- rus,Paulus Guldinus; Parmas Blancanusj

Duaci Carolus Malapertius 5 in Belgio Martinus Hortenfiusj in India oriental!

Gafpac Réufifj Bruxelis Daniel Antonius,

Pa?

*§ 7 SS

l?atavix dcFlorentise Vineentius Fridiä- nus, Claramontius, Cottunius, Kirche- ru$, Ricciolus & innumeri alii. Cum- priitiis ^aütem elucet _opera ]oh»Hevelii

dönfulis Gedanenfis & Afttonomi fummi

diligentia, qui plurium annorum obfer-

vdtiones macularum folarium nitidifll- rois figuris aeneis exfculptas incompara-

bili operi felenographico inferuit»Poftea

nullo _non tempore maeuiis folaribus öb- fervandis invigilatum eft,quamvis,quod miramur,drca _tempora noftra rarius fefe Confpiciendas pröbeant, adeö ut cum ölim tempore Scheinen & infequentibus

vix unusaltervé menfis caruerit maculis,

ititegri ^nunc elabuntür anni, quibus nul- iam, ut utdiligenteradtendant Aftröno- rtii> in fole confpiciänt maculam. In Re¬

mise fcientiarum Academiae hiftoriaajoh.

Baptifta du Hamel _nupec edita ^, in quå quidquid in ^re Aftrönoiiiica & Phyfica illuftris illa föcietas obfervavit, diiigeri-

Wr confignatum eft, rion nifirariflimai Macularum öbfervationcs reperire licet.

fk

8

TL III. ^■

Öbfervatores poftquam nunc vidi-

mus, neceffe eft, ut phaenomena macula-

rum pracipua, quantum inftituti ratio ferr,confideremus. Maculas omnium pri-

mo in duplici differentia _ponunt Aftro-

nomi, alias primarias,& alias fecundarias

Vocantes. Priores iterum fubdividunt in majores vel minores,* & illas rurfus in

fimplices vel compofitas feu mixtas. Per fimplices cum illis intelligo maculas continuas, leu quod idem eft, maculas,

quae non funt mixtae faculis; eaque rur¬

fus funt aut figurae integra, feualiquo

modo regularis; aut non integrae & irre- gulariter terminatee. Percompofitas ve- rö intelligo eas, qua velnoncontinua, fed lnterrupta ferie denfé eohaerent; vel

étiam, qua fimul maculis& faculis con-

ftant,ut habet Hevelius in fua Selenogra- jrtiia pag^ 84. Prseterea hae pofteriores fimplices fcilicet & compofita in fe eoffl- pleäuntur denfiores vel rariores j exem-

pla harum omnium macularum poterint

-SS ₉ §S

videri cx imaginibus obfervationum

Scheinen. Hae maculas corpori folis vel inhaerentes, vel proximae obfervantur at- que ftatuuntur _{proptcrea ,} quod nulla fcnfibilis inter folem & eas datur paral- laxis: undeillas aequealtas, ^ac corpus folare _re&é pronunciamus. Hoc nam- que axioma Aftronomicum femper va¬

let: Quo minori parallaxi ^corpus aethc-

reum eft praeditum, eo fublimius fertur;

& quo majori

eö terrae eft propinquius.

Infuper illud idem comprobant faculae,

quae fi extra folem ponantur, darentur

,

corpora lucidiora ipfo fole ^, quod ab- fonum.

Th> IV.

Circa _partes Eclipticae vicinas potius,

quam circa polos confpiciuntur, ita ta¬

rnen _{ut earum}

progreffus per folis difcum

lineis ad Eclipticam non parallelis, fed

cum inclkiatione ad illamfieriobferve-

tur. Viam motus macularum talem co- gnoverunt Scheinerus, Hevelius aliique»

Omnes macnlae bis in anno motu ferun-

B tue

Ü 10 §§

tur ad fcnfum reftilineo, femel fcilicet

circa finem Novemb:& initiumDecemb:

iterumque circa finem Maji & initium

Junii, Hic curfus earum reftilineus 14 dies vel circiter durat. Omnes harum macularum viae ad fenfum reftilineae, fenfim converrirhtur in curvilineas, adeo

ut ex reftitudinebrumali paullatimcrc-

ficant verfus Septentrionem per tres men¬

fes, Decemb.rem, Januarium &Februa- rium, atque tum in fine illius & initio Martii maximé curvae funt, Poftea verb

per tres fequcntes menfes, Martium,A*

prilem & Majum curvitasiliarum decre- feit, adeo ut in fine illius & initio Junii

via; evadant ad fenfum reftilineae. In

Junio deinde ineipiunt itcrum curvita-

tem contrahere,qus3E magis magisque in-

crementum capit verfus auftrum etiarti

per tres menfesjunium, Julium & Augü-

ftum, cujus in fine & initio Septembris

illaincipitdecrefcere, &quidem perré-

liquos tres fequentes menfes, Septerii-

brem, Oftobrem & Novembrem, in

cujus

*§ II It

cujus fine & initio Decembris iterum

fiunt rcftilineae. Maculae ftatis tempori-

bus fcilicct ab aequino&io verno'circa fi-

nemFebruarii & initium Martii, ad ae-

quinoåium usque autumnale, circa fi-

nem Augufti & initium Septembris, ^ex

ortu aquilonari in occafutn auftralem

maxima cum Obliquität^ ad Eclipticam progrediuntur. Intcr aequinoäium Ver¬

num & autumnale fex numeranturmen-

les,quorum tribus prioribus, Martio, A-

priii, Majo arcus itinerarii funt concavi

in auftrum ortivum, & convexi in occa- fiim borealem _; pofterioribus verö tri¬

bus, poftquam curfus earüm re&ilineus

fuit in fine Maji& inido Junii, Junio,Ju-

lio, Augufto arcus itinerarii concavi fuht jn aquilonem occidentalem, Sc convexi

in auftrum orientalem. Contraria defcri-

bunt _{itinera ab} sequilibrio autumnali ⁹

quod contingit circa finem Augufti Sc

initium Septembris ad aequilibrium vcr- num, quod fit in fine Fcbruarii & initio

Martii, in cujus tribus prioribus mcnfi-

B i bus

#§ »a Sft

bus Scptembri, O&obri, Novembrima-

cularum viae verfus aquilonem oirienta- lem funt concavae

& convexae vcrfus auftrum occidentalcm, Sed poftquam

ftatio hiemalis re&ilinea fafta eft inline Novembris & initio Dccembris,visea¬

rum fequentibus menfibus, Dcccmbri, Januario, Februario funt cavae in auftrum occidentalem, & convexae in aquilonem orientalem, Hunc motum feu gurfurn macuiae incommutabili ratione quoran- nisexercent. Et _quo die, quo tempore macula quaecunquc iter inftituat re&i- lineum, eodem die & _tempore reiiqua-

rumomnium itinera funt re&ilinea; &

fi unius macuiae iter eftcurvilineum, cc- terarum etiam funt curvilinea eodem tempore. Nulla macula, dum fub fole progreditur ab Oriente in occidenrem, videtur inconftanter aut fubfultim ferri,

ut modo velox, modo tarda in itinere fuo fit, tefte Scheinero in Rofa urf, üb. _4»

cap» 8» Sed fi quse ceteris cclerior eft> ea

fuam retinet celeritatem, & fi quae tar-

dior»

*S _X? §#

dior,fuam fervat tarditatem» Quod verb

circa limbum folis tardius ferri videan- tur, id ^ex rationibus öpticis prövcnit.

Iter, quod ab ortu inoccafumquotidie emetiunrur, ftatuitur ab Hevelio duo- decima feré _diametri folaris pars.

Th. K

Figura fuperficiei ^carum crefeit 6c dccrefcit inque varias transmutatur foi£

mas, adeo ut vix ullaferé talis poftridie fit, qualis pridié fuit. Dato, fed non con-

cefifo, maculas eflfe immutabiles, nihi- lominus tarnen dum circa medium folis funt

maxim» videntur, 6c _quo propius

ad limbum _five orientalem, five occi- dentalem accedunt, eö minores feu gra-

ciliores adparent; idque juxta legem Opticae ^: _{Qu» fub majori angulo fpe-} ftantur, majoraquoquecernuntur, quae verb fub minori, minorå. Sicmacula D

in adpofitoSchemate longe major vide¬

or in io, quam in 15:6c 16 propé extre-

mum folis limbum, ubi valde exilis no-

bis fiftitur» Multx quoquc ntaculx, quae

14 5$

in medio folis a feinvicem longé diftare confpiciuntur ^{, cum} propins ad ipfius roarginem perveniunt', in unam fere

coire videntur. Medium etiam macula-

rum opacum feu radiis folaribus imper- viümeffe, quodnucleumadpellant, &

extremitates fptendere Aftronomi ob- fervanr, _{atcfue tum} luculae nominantur.

Idque indé provenire videtur, quod ^{ma^}

tcria circumquaque ambiens interdum

circumferentiam earum prius ^, quam medium rarefacere feu adterere poteft.

Color ^earum proprius eft obfcuritas, ita

tarnen ut nigredo illa fit inaequalis: Nam ^,

pro varia atque varia difpofitione poro- rum, feu quod idem eft, pro majori vei

minori ipfarum rarefa&ione vel conden- fatione obfcuriores vel lucidiores adpa-

rent, Sic nigriorcs funt nuclei, urpote

eompadiores; dilutiores verö partes re«

liquae cumprimis circa margines.

TL VI.

Numerus macularum fimul & femel

in iölc cxiftentium varius eft & incer-

tus,

#§ _IT §*

;» tus, cum aliquando 30, 33, imo etiam plures quam 5*0 diftin&as eodem tem¬

pore Romae numera verit Scheinerus, aliquando non nifi unam alterauave, quandoque nullam» Hiftorici etiam rc-

ferunt, folem _per multos dies lumen non multo vividius diffucjifie

quam luna*

Hanc obfcuritatem ex maculis ^ortam

cxiftimo, quae in fuperficie foiisextitc-

runt & lumen ipfius impedierunu Ma- gnitudo macularum varia cft: aliae enim majores, aliae minores, quin&eadem

macula ut figuram, ita etiam magnitu-

dinem veré & realiter _mutat, fcilicet minores in initio

majores in medio durationis, minores in fine & ad inte-

ritum vergentes evadunt. Comparaté

Verö ad folem multae veluti minutis- fima punfra confpedt® funt 5 aliae au-

tem majores, quas3o»mam, io*mam,

U«mam &c. diametri folaris partem

adaequare obfervaÄf funt. Comparate

vero ad terram Galileus ftatuit, majo¬

res Afiam & Africam fimul cum mari

Medi-

*§ 16

Mediterraneo mole fua adaequare.Schei-

nerus in RofaUrGna aliquas Africå ma¬

jores, non paucas lunå, itemque quas- dam toti fuperficiei terrae äquales efle, animadvertir. Blancanus dicit fe ob- fcrvafic maculam

_quae quintam par-

tem diaroetri folis occupavit, ideoque

eam aequalem toti _terraqueo globo pc- fuit. Sed ratiocinium horum audorum innititur Tychonis opinioni, qui diftan-

tiam inter folem & terram jufto mino¬

rem conftituit.uthodierni monftrantA- ftronomi. Quod fi majorem inter folem

& terram adlumamus diftantiam, inqua

vcl fecundum Hygenium in Syftemate

Saturnio _pag» 80. terrae diameter poni-

tur _{ttt 9} vel fecundum Caffini Aftro-

nomorum noflri aevifaciléprincipisfen-

tentiam, centeGma _pars diametri folis, faciié liquet paucas admodum adparuifle

maculas _, quae totum terraqueum no- flrum globum magnitudine fua mul-

toties non (uperaverunt. Et notan-

dum prsetcrca maculas omnino elfe

majo-

*i _'7 §*

majores quam adparent, feu quod idcm

eft, minores videntur

quam revera funt fecundum demonftrationem opti-

corum: fi fphaericum luminofum illu-

minat opacum minus, plus hemifphse-

rio illuminabit. Üuratio maculärum

eft inconftans. Nam quaedam vel in

medio folis difco

vel in aliqua alia ipfius parte oriuntur ^, ßmulque ftatim intereunt. Queedam Aftronomiceoriun-

tur, & Phyfice occidunt, hoc eft inte¬

reunt. Quasdam & oriuntur & occidunt Aftronomice

hoc eft in occidentali folis limbo vifum efFugiunt, Sc poft

13 vel etiam 14 dies, prout majo¬

rem vel minorem habent latitudinem, in orientali plaga redeunt, Danturquo-

que illse

quae non tantum folem uno vertiginis motu circumgyrantem 27 fe-

ré diebus fequuntur ^, verum etiam he¬

rum hemifphaerium folis confpicuum perambulant, atque dicuntur reduces.

Huratio eonverfionis macularum in-

®qualis quodammodo videtur, cum

C obfer-

*§ i8 §£

obfervatum fit, perplurimas pcriodum

a?, alias 27 , alias etiam a8 diebus ab- folvifie,

Tb. Vlh

Ut major diäis affulgeat lux ^, uni*

cam delineationem _{curfus macularum} folarium cx Hevelii Selenographia de- iumptam oculis B. leäoris fifto» Eft illa XX

in qua numeri adpofiti dies

©bfervationis Anni 1644 & menfis Majij

literas verö _a0 b, c, d

maculas deno- iant, itauteadem litera eandem macu-

lam

fed diverfis diebus confpicuam defignet. Ex auctoris animadverfione ad hane delineationem fequentia notari

merentur: die ₃ Maji faeula nova a con-

fpe&a fuit. Die 4 ex faeulis pridie vi*

Es ₅ maculae enatae fuerunt; praeter haß

duae alias oblongiufculae nigerrimae &

denfiflimae d 6c e

auftrum verfus di- feum folis ingreffae funt, ex quibus Ii*

quet, quod breviflimo tempore, 14

fcilicet horarum intervallo mira fane

Curfus macularum folis a 3 Maji ad 16 ejusdem, Anno 1644 obfervatus

a ]oh. Hevelio Gedani,

>'/

V

/

\

i i

'*

St

ML, ®||.

*

Ä _vi '/r ..'/A

n

X Sg

P(

XI

ti

vi

a

ri n

P

m n

ni

bi

nr

fi fc fe

C( te b

o

b I

^1:0^'X

;>.r

: " ■- v-

m »9 §&

poffit dari macularum generatio & cor*>

ruptio. Die 6 omnes maculae praefer-

tim fuperiores mirum in modum cre-

! _{verant. Die 7 qua} nucleos magis au-

Die 8 form am figuramque muta-

runt. Die 10 magnam metamorphofin

macularum animadvertere licuit; d im- primis ^non modo multo major halo-

neque fplendidiffimo coronata, fed Öc

nucleum denfiffimum & nigerrimuna

nec non duas maculas ex fuperiori um- bra procreatas exhibuit. Die 11, n, 13

macula d conftanter fuo in ftatu _perman-.

fit, adeo ut cum Alis afleelis eandena formarna fpiendorem & denfitatem pras

fe tulerit. A t maculae a die 13 multo comprefliores videbantur ^, & late pa¬

tentes faculas umbrasque fecum duce-

bant. _{Die 14} & 15 fola infignis illa

macula d adparuit, quae faculis um- brisque ftipata fenfim gracilefcebata

Öie ₁₆ macula a oblonga videbatur«

C %

« *> Si

Ib. vill.

Rccenfitis jam obfervatoribus hu- fus phaenomenl brcvique ejus hiftoria,

a praefenti argumento non alienum crit, '

vårtas de eo opiniones Philofophorum

audire _, rejeftisque partim abfurdis &

falfis, partim fpeciofis quidem

fed ob-

fervationibus minus accommodatis, cäm, _quac veritati _quam maximé con- venire & obfervationibus fatisfacere vi¬

det ur, faciemus noftram» Initio itaque itiendum

malé admodum hoc phff-

nomenon habuiffe pervicaciores Philo- föphos, quibus omninp perfuafum fuit»

coelum effe incorruptibile nullasque ad- Äittcrp mutationes: hinc varii excogi-

tati fuerunt _{modi vel} obfervatores, vcl

Vitra fuggillandi. Omnium autem com-

modiflimum fuit in vitra culpam trans- férré _{omnem 5} bullas fcilicet in vitro elfe alias^que fördes, quae ob fuam im- puritåtem oculis fpeftantium umbras j

ingererent maculasque repraefentarent.

Verum hare eorum opinio fuam prodit

fal-

*§ *i§9

falfitatcm, cum, licet perfpicillum cir-

cumvolvatur

rton pariter ill» ^mpre-

antur, fed eundem inter. fe fitum & lo-

cum retineant, & _quocunque modo

circumducatur vitrum

imrootee rema- neant. Imo fi arenulae effent in tubo,

quas eas reprsfentant, lemper obferva-

rentur ejusmodi maculae; fedinterdum, licet _per eundem tubum folem intue- amur, omnem prorfus maculamde illo

corpore exfulare notifliraum eft„ Prse-

terea quee uno die verfus orientem ad- parent^ in fequentibus promoventur, &

verfiis occidentem confpiciuntur. In¬

super eas cernere licet fine adminiculo tuborum

quod fi fit, nonTunt mera ludibria vifus. Alii, ^ut intelligi poterit

ex Kirch. Itin. Exftat, prael. in fole has

roåculas effe ftellas circa: folem colle-

öas, _ejusque lumine eödcm modo ac corpus lunate, ^nunc illuminatas, nunc

deftitutas, eamque ob cauflam obfcu-

ta?» Hane opinionen* quoqüe falfam efle coliigitur ab irregulari & monftröfa åc

in

§5 22

in horas interdum mutata macularum

figura, quas ftellis non eft adtribuenda»

A duratione etiam ftellarum; ftellae enim percnnes funt ,• maculae verö in initio fax formationis fsepiflimé refolvuntur

fen intereunt. Alii ctiam dixere, eas effe

nihil aliud, quam Meteorologicas aeris ; imprefliones & ex nebularum aeris par- ticulis compa&as ^{, propterea} quod fri- gidiori <3c humidiori tempeftate plures

cernuntur, ut habet Ricciolus Almäg,

lib. 3,de fole. Verum non funt effeftus

tempeftatis frigidioris, fed potius caus-

fse, quod fua opacitatc radios folares impediunt, quo minus ad haecce fublu-

naria perveniant, Praeterea accedit &

motus feu curfus macularum _, qui per-

petuö fit ^ab ortu in occafum ,• nu bes verö modo in hane, modo in illam coeli plagam feruntur. Parallaxis quoque ca- rentia indubium prodit argumentum,

iongiffimé fupra aéream regionecn eas effe collocatas. Nec defunt, qui has

maculas elfe quasdam orbium realium

coele-

23 5* %§

coeleftium particulas heterogeneasradiis

folis impervias exiftimant, Sed ptseter-

quam quod éjusmodi orbes reales Sc

folidi dudum exploß coeloque deturba-

ti funt, pofito interim , fed non con- ceflfo, orbes ejnsmodi exiftcre, quae rnaculas reprsefentarent, idemperpetuus

macularum motus ab Oriente in occa- fum tardior

quam lunae vel mercurii örikes, fi qui eflent, paterentur, illud

falfum effe evincit,

Tb. ix;

Ut eö melius in abfeonditi hujus

phsnome^i naturam atque cauffas pene-

trare valeamus, ipfius folis natura at¬

que indoles omnino praecognofcenda eft, de qua variae variorum fuerunt o- piniones. Quidam enim folem lapidem

ardentem ; quidam pumicem feu fpon-

giam igne plenam 5 alii laminam can«*

dentemj alii etiam rotulam igne reple-

tam fimulque perforatam effe, opinati funt. Verum haee eorum judicia fuerc

call-

*§ ₂₄ §§

caligantium in folc, quibus & ratio &

Aftronomorum obfervationes rcpu- gnant. Nos verö generatione in initio folis

qua? fecundum hyporhefin Phi- lofophorum recentiorum deduci fölet, orniflå

concipimus ^, folem materia

fubtiliflima conftare, & circa axem fuum moveri, perpetuoque igneas par¬

tkulas

in fphaeram fefe difpergentes expellcre, & quidem copiofiores ex

partibus ab ejus polis valde remotis,

quam ex partibus ejus polis vicinis. Hinc

lumen oritur, quod in reöilinea glo-

bulorum aethereorum preffione, ex mo¬

tu corporis lucidi profe&a , confiftit j

& calor, qui ex vario & reali motu fen agitatione minimarum particularum

materia? tertii Elementi producitur»

Quam vis partfculas perEclipticam pro- trudat fol

tamen non exftinguitur,

cum nova materia primi Elementi a vicinis vorticibus accedens, per polos ejus femper intret, ut Renatus des Car- tespart,3.princip» Philof. demonftrat.

7b. X.

*§ Sk Tb. X.

Materlam primi elementi fenfibilt-

ter efle colle&am in fole, & infenfibi-

liter diffufam per totum univerfum, ne vel minimum detur vacuum in rerum natura

plus quam probabili äfferitur

ratione. Htec quoniam per fpatia illa triangularia tranfit, quae in mcdio trium globulorur» fecund! elementi, fe invi-

cem contingentium, exiftunt, adfumit figur am in latitudine & profunditate

fua triangulärem» Quando hx parti-

culae trianguläres feu Itriarae ad polos

fölis perveniunt, per illos facilé intranf,

quod ibi motus vel nullus, vel tardis-

fimus eft

'& quoniam in limilem ^mo-

tiim cum materia fubtiliori conlentire nequeunt

tantam agitationem refu- giunt, fuperficiemque folis petunr. Re¬

liquie namque foiis partes ad ^motum ma*

gis aptae, in has minus aptas impingen- ^. do, eas verfus peripheriani trudunf.

Quam _primum eam adtingunt, globu-

lis fecundi elementi refiftentibus, fnb-

D fißuat

*§ 26

fiftunt & Tibi _invicem adhaerere inci-

piunt, quodfaciléfieripoteft, cum an-

gulatae fint, Nam quo major eft con- ta&us corporum, co facilius cohaerent;

quo verö minor, eö minus, ut ex Me- chanicis legibus notum eft* Porrö res ab ipfa experientia clariorem foeneratur lucem: ficut liquores feré ^omnes in le¬

bete igni adpofito crafliores & irregu¬

läres particulas, quee ad motüm minus aptae funt, verfus fuperficiem protru- derc confpiciuntuc ; ita fol heteroge-

ncas particulas ^, quae communi ipfius

tnotui obfequi nequeunt, a fe ieparat,

quae demum in fuperficie ^ejus coale-

fcunt & denfa Corpora evadunt, Quas dum fibi mutuo in principic, generatto- nis fus adhgßrere incipiunt , mollia funt, & fpeciem tenuifiimarum umbra-

rum prsbent, atque dicuntur Aftrono-

mis macularum praenunciae feminaque, Quum verö adeo accrefcunt, ut lumini folis imperviae fiant, maculae folis ad- pellantur.

Tb.

27 §i

Tb. XI.

Sequitur jam diffolutio fcu interi-

tus Phyficus macularum« Quemadmo-

dum pleitque Liquores earidem Jpumamt

quam inttiv effervefcendo emittuntrur-

fw p^fiea diutim ebulliendo reforbent &

| abfumunt ♦ ita putandum eß ^, eademfa-

cilitate, _qua materia macularum e corpo¬

re folis emergit atque in (uperfiele ejm ett-

muUtur

paulo pofi etiam imminui ^, &

partim in ejm (ubflantiam refundi ^, par- timque per cvelum yicinum dtfpergi; ver-

ba funt Renaii des Cartes part. 3. prin¬

cipe Pfiilof. Nam in diffolutipne earum

claré atque diftin&é intelligimus, o-

mnes particulas non poßfe naneifei ean-

dem magnitudinem vel figuram ; fed

quasdam tenuiores fieri & figuras angu-

lofas refpuere ^, ideoque per anguftos

meatus materia: fecundi element! alior-

fum facilé tranfirej quasdam etiam te-

nues ex aliarum angulis erafas fieri,

eamque ob cauflam vel folem repetere,

vel verfus coelum abire j quasdem de-

D 2 nique

28

nique craflfiores, & verfus coelum qui-

dem protrudi

fed non nifi segré fpa-

tia angüfta globulorum fecundi elemen-

ti pertranfire

& cum hx praeterea fi-

guras habeant valde irreguläres & ra?

mofas, nec cum sthere, nec cum fo¬

lis ^motu convcnire pofife. Igitur facilé

quodammodo fibi invicem uniuntur,

&. unitse circa folem at^rtnofplixram conftituunt, qux fccundum Philofo- phum modo allegatum a foie circum-

quaque forte usque ad fphaeram Mer- qurii, vel etiam ultra illam fe exten-

dit, Silentio _{quoque non} praetereunda

hoc loco videtur fentcntia eorum

qni

£x maculis folis cometas generari fta-

tuunt _j macuias fcilicet* dum majores hunt

quam ut motui ftellae alicujus fixae, vel ipfius folis, undé cmerferunt, obfequi queant, ab eo recedere, &

sEthera via feré reda peragrare , atque fic cometas reprasfentare. Cum primis

autem Nobiliffimus Hevelius hane hy-

pothefin excoluit in magno Gometogrä-

£S 29 §3?

pbias ^opere, quod videri poterit, & quae Celeberrimus Sturmius difput. deNatura

Cometarum _{cap. 11.} in compendium re-

degit; quin & beatum A. Spole ProfefiT.

Aftron» Celeberrimuna ab hac opinione

tion alienuorfuifte, fcriptum ejus vetr- naculå linguå de cometa Ånni 1680»

emiüum teftatur.

Tb XIL

Quod verb Macula etiam foepifllmp

in faculas mutentu£,h.e«illa corpora^quas

antea obfcura videbantur, fplendidjdima reprsfententur, fieri poffe inteiligimus,

dum materia ignea folis inträ cruftam

contenta, continuo & funtmo impetu in

iliam impingendo vel foramen fibi ef-

format, per quod erumpit, vel etiam flu-

endo circa maculas a-lio aliquo modo fu-

pra earum fuperficies fefe diffundit. Haec

materia quum vel per foramen elabitur,

yel inträ cruftam ipfam & globuios fe¬

cund! elementi eftconftituta, multoce-

lerius movetur

cum anguftiam loci

compenfetmotusceleritas; hmc lumen

i? _?o §$

facularum eft fortius reliquo folaris globi luminc*

Th. XIII.

Coronidis locounumalterumvc, &

quidem fimpliffimum modum maculas

folis obfervandi adponam. Primarii feu

maximae nudis oculis interdum confpici poflfuntjdum fol verfatur circa örtum vei

occafum _j vei etiam dum _vapores & ex- halationcs vcl nubes tenuiores,fulgorem

folis minuuntatque obtundunt. Per fpe-

culum planum pbfervatio inftitui poteft,

modo illud ita dirigatur, ut imaginem

folis in chartam ab ipfo fpeculo circiter

20 pedes diftantem refle&ar. Si radii

etiam folarcs in cameram undique bene claufam _per exiguum rotundum foramen intromittantut, & tabula alba _15- vei ²⁰ pedum intervalio ab ipfo foramine re- mota, e diametrö adponatur, folemin

illa una cum fuis maculis & faculis maxi¬

ma cum voiuptatc intueri licet. Alitec

& quidem optimé peragitur obfervatio

per Telefcopium & Machinam heliofco-

picam

§§ 31

picam a Scheincro cxcogitatam & frc-

quentatam , quam ipfe prolixé in Rofa

Urfina lib. _3. defcribit» Faciliorem verö

Sc commodiorcm modum o^fervandi

maculas folarcs invenit Nobiliflimus Hevelius * quemadhibitisSchematismis pulchré exponit in Prolegomenis Selc«

nographiae, & adhuc multis acceßioni-

bus locupletatum nobis fiftit in Machi-

nae fuas coeleftis part, 1. quo Ledorem

fciendi cupidum ablege. Plura perfe«

qui non permittit habitus temporis méi,

quapropter majorem in modum rogo£«

Ledorcm, velit Sc brevitatem, cuiftu- dui, exeufatam habere, & ^{ea ,} qu»

chartis in prsefentia tradidi,

bonam in partem in:

terpretari«

1

Omatijfmio Juve)ü

Dn. LAU RENTIO

RIMMIO,

Poputari & Amico fuo in paucis dileßo

De MACULIS in SOLE

Difputaturo,

IGnei ^Detegens folis ⁵ maculas videndtö ^{? documentä}

pandis Ingeni cidti■> Tua ^pr od is alt<&

[Vignora mentis.

Ardui prorfm fludium laboris

Arte fic tracldS ^j Vigili^Me^cura ^y

Vt Tibi läitm mento politos

Gratüler aufm»

Suggerat vires Tibi Turnen, opto 5

Atque fortunet Tua fä&ä pulcra,

Ut queas ceeptam ? fäcili Minerva,

Tcxere telam,

Gratulabundiis accinebat

M, HIELMGREHN.