Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam III. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Olavus Zenius, Gestricius. In audit. Gust. maj. d. XIX Dec. MDCCLXXXVIII. H. a. m. s

(Ρ 5 D. D.

Mumjia

83) V

8.ΛΧ&0

LINEAEs

VENIA _{AMPL.ORD. PHH.OS, UPS,}

PR.ESIDE

rua

jJ

Λ

FT

ΕΤΗ, ET POLIT. PROF, REG, ET ORD,

0

EX Hl B ET

OLAVUS

_ZENiUS,

Geflricius.

in _{AUDIT. GUST. MAJ.}

d. XIX dec. MDccixxxvur.

H.~ A. M. S,

υ Ρ S A L i _JE,

LITTERIS _{JOH. EDMAN, DIRECT. ET}

IN

8:AM R:AM M.-TEM

éVffldfäJE,

&83)83

REGIS

_REGNIQIJΕ

_SVIOGOTHICI

SEN

_ATORI,

ARCIS REGIA: _urbisque

Ρ

RIEFECTO

ACAOEMIJEABOEN SIS ,*

ORDINUM REGIORÜM_{EQUITI et COMETENΒATORI}

ILLÜSTRISSIMOac EXCELLENTISSIMO

2

0

MAfflO

KONGL,

_{MAJ.-TS TRO-TJENARE}

BERGS·DIRECTEÜREN,

HÖGÅDLE

HERR

JOH AKT

_ZENHTS,

SAMT

HÖGÅDLA

BBieiTYA JUST.

MINE HULDASTE FÖRÄLDRAR!

GY'illäten dt

_jag

■*-des_{fa'' blad. — Edra: vålgerningar mot mig^ och}

Eder

_ofårtrutna

all min

_tackfamhet

_erkänfla.

_onjkade

der

_af

_gifva

fårfynen tilldela Eder långvarig lycka, och fållhet!

med vårdnad

_framhärdar

MINE HULDASTE FÖRÅLDRARS

Lydigfle San.

Educationis Linea 17 §. XX.

Rerum in Scientia Educationis

_{pertra&andarum hic}

erir ordo,

I;o Educationis meta.

1:0 _Singuiis hominibus communis.

2:0 Hypothetice communis.

3:0 Pro diverfis hominibus

diverfa-II:o Humanas vires ad educationis fines relatae.

III:o Adminicula & adjumenta ad fines obtinendos. idonea Sc

IV:o _{denique habitus adminiculorum ad aetatum} pro-gresfuumque variam indolem,

Cap. Iii.

De educationis meta _{fingulis hominibus esmmunir}

. §. I.

Perquifituris, qui fingulorum hominiNB educatiom

communis _{proponendus fit fcopus, eaedem fe ofFerunt}

difficultates, qua? quasilionibus de vera hominum perfe« öione Sc _{genuina felicirate adhasrere folent. Circa has}

enim homines non tantum vitam infliruendo faepe

nume-ro _errantj Fed _{attentionem ad} easdem theoretice

folum-modo mente _{comprehendendas convertentes in diverfas}

adeo abierunt _{fententias, Sc in fpinofa adeo daibia}

inci-deruntj ut res adhuc fub judice haud paucis esfe videatur.

§. II.

Philofophiae Moralis, flri£le iic di&a?, eil,

debitacu-ra indubiis Sc fufficientibus _{argumentis has vel removere}

vel _{dijudicare lites, finemque errori in re tanti}

ιB Prima Sehntiß

ti _{imponere. Ad ηoftrum fufficiat propofitum cas} ad-ferre ex hac Scientia conclufiones, quas obfervationes in kidole hominum morali rite inftitutae extra dubium du«

dum _pofuerunr.

§. III.

Si _{quaeftio inftitueretur, qua via Sc quo ordine}

ide-am Tibi formaverint homines de nieta _{qualicunque viri¬}

bus fuis _{proponenda, adfeendendum esfet ad causfas}

fenfum virium primum in homine exciranres, easdemque

in a£tum _{producenres. Sed harum rerum adeuratior} no-titia eo _prseeipue fpeciat, _ut feiamus, _qua via Sc quibus

adminiculis homines ad _{fcopum tibi proponendum rite} pervenire postint.

§. IV.

Jam vero quum de ver o & genuino fcopo

quaeri-rur, quem omnium hominum educatio ipedare debet>

probe cavendum, ne initia primasque

occationes

ienfus

ufusque virium cum communi Sc ultima earundern meta

confundantur. Haec enim confufio eo duceret, ut ho¬

minis felicitatem eo _{perfediorem esfe contenderemus,}

quo propius ad brutorum animantium

fortem

ret, quod fenfui omnium horninum communi tanro ma¬

gis repugnat, quanto certius quisque fentir, fuas vires in

naturam animalium, _{quae ccecus} impellit fenfus,

commuta-ri non posfe. _A confcientia indolis virium homini

pro-priarum alia nobis ac aliis entibus

feniu praeeiiris

poni-lur _meta, ad _quam totum humanum genus tendere deber, §. V.

Virium filte naturte _{propriamm fuseque per easdem}

agen-Eiucaiionis Linea, ϊ9

agendi aptitudinrs confciiis, fe ipfum pro fcopo, quo

omnis virium ufus _{rendit, necesfario haber homo. Omnis}

igitur Talus, quam a fe exfpedare poteft, a

conftitutio-ne & indole virium fuarum _{pendere fentir. Hinc noa}

iingularem quandam deledationem, Ted virium

aptitudi-nem, redumque agendi ordinem homines fpedare der

bent, ex illis enim efikitur vera humana perfedio, om-nisque ex noftra induftria pendens felicitas.

§· Vi.

Aptitudo virium agendique ordo fentiri &:

dijudicä-ri _{nequeunt, niii habito refpedu ad eas res, quae ilatum} realem & _{prasfentem hominis efBciunt, quarum causfa} vel _{agere vel pari fe fentir. Omnia firma judiciorum} noftrorum fundamenta _{defereremus, ii indolem futurae} & _{fperatae conditionis, quam imaginando folum nobis} proponeremus, pro norma virium de adionum in proe-fenti rerum ftatu haberemus. Futuram _{iperare non licet}

de feliciorem _{vitam, nifi ab indole virium de adionum} ad mortalem hanc conditionem relata. Hoc obfervan* dum esfe exiiiimarnus, ne quis prcepoftera de

fuperftitio-fa cüra educationem ad incolas futuro mundo formandos

itavertat, utinutilia deinfeliciafianr_praefentismundi_membra.

§. VH.

Ut _{vero, qtianta fieri poteft, accuratione a virium} humanarum relatiocie ad _{prasfentem de communem} ho-minum _{fiatum defümtam proponamus ultimam, ad quam} omnis educario tendere _debet, metam, fundamenta no-, itris _{prsebebit perquifitionibus deferiptio confcientiae viri¬}

um, quam omnes, humanas naturee partieipes, in finu

geftant,

so Prima Scientice

§. VIII.

Obje&a &occafiones, qure virium humanarum tifum

pofcunr, infinite fere variare posfunr, prout immediato

aut mediato fenfu bonum _malumve

percipere valemusj fed _{qusecunque fuerint hasc agendi incitamema,}

unus-quisque hominum fentit, vires quibus ad agendum, ad-petendum <Sc fugiendum prtrditus eil, fponraneas esfe Sc

cum _{aptitudine fciendi rationemque reddendj, quamobrem}

& _{quomodo aganr, fociaras,.} §· 'χ·

Singulas quoque, quae nobis comperunt vires

neces-fario _{quodam modo perfeclibiles esfe fenrimus, hoc eil,} illas _{majorem dexteriratem, robur Sc tenacitatem}

adqui-rere _posfe.

§. X..

Eadem _{quoque naturae necesfitate limites viribus no} ftris _{pofitas esfe agnofcere cogimur. Non enim ad}

pro¬

prietäres rerum commutandas, fed ad nos _{ipfos ad}

im-mutabilem earum narurarn adcommodandos _{fufficiunt, live} hane naturam fenfuum externorum _{ope iive fenfu interno·}

cognoicere nobis datum fit.

§. XL

Homo virium fi'oi _{confcius, quibuscum}

agere potefl,,

vitam _{agendo tranfigere fibi natura injunitum esfe}

dubi-iare _{nequit. Viribus hu-manis- adnexa}

fponte agendi fa¬ cultas _{pofeit ut libere <Sc confulto agat. Virium}

denique

perfeöibiliitas necesfario requirir, ut dexteritate, robore

Sc _{renacitate, quantum fieri potefl, vires praemuniar.} §. XII.

Educationis Linsa 21

§. XII.

HieC)a natura humana exorta, requiilra primamparrem

communis educationis metae _{conftituunt, quam antiqui}

Philoiophi generali nomine jortitudinem adpellarunt. ΧΙΙΪ.

Confcienria limitum _{quibus circumcluduntur humanae}

vires, regulis earundem ufum adftringit, quas homo,

qui a£bionum fuarum rationem reddere poteit,

cognofce-re δί agendo fequi valet. Sic in virium ufu _atque

cul-tura _{phyiicis earundem legibus fe fubjedum esfe}

ani-madvertit, iic quoque in rerum ufu, quae vel dele&are

posfunt vel adminicula ad commoda potiunda

porrige-re, eamm naturali iηdo1i fe accomodare tenetur, ut

effi-eacisiimas, durabiles & _{aptisiimas eligendo praeferat. Hinc} communis, pro aperto unicuique _{agendi campo, oritur} fenfus _{necesfitatis fuarn rerumque naturam pericrutandi,} fcientiisque utilibus operam, quanrum fieri poteft, navandi.

§. XIV.

Alteram hinc derivamus _{communis, ad quam} edu-catio tendere _debet, metae _{partem, antiquioribus pruden~}

tiam _appellatam.

§. XV.

Ufus _{rerum, qute honiinibus dele&ationem , com¬} moda vel damna adferre _{queunt, non tantum} pruden-tiam re_{quitunt; Ted Γι ejusmodi rerum natura fenfu in¬}

ferno, hoc eft, per confcienriam indolis nobis propriae & ab inanimata & irrationali natura diftin&ae iolurn

per-cipiator, alium quoque, quam res feηfi bus externis nobis·

no-Prima Seientia

notae, refpe&um requiriint. Ulis enim ut oseds

defide-rioram initrumenris uti non _{magis convenire videbit ho«} mo, quam fibi lpft eara praeoptare fortem, ut arbitrariae

aliorum vi _{fubjiciatur. Peculiaribus igitur Sc ab illis, quas} circa aliarum rerum ufum iibi injun&as agnofcit, diverfis

vitae morumque regulis refpeflu entium ratioae praedi-torum ie teneri agnofcere cogitur. Haec inter primum

Sc norionibus _{magis adaequatis fuos aequales, hoc eil ho·}

mines, _cognofcit, cum quibus ut focieratem jungat na¬

tura _aprus faclusque

eft,

diver-ia natura cum non _magis aubitare _{queat, quam fuas vires}

agendique modum cum

indole

brutorum animantium confundere, necesfario quoque mu-tuis _{obligationis Sc}

_{officii vinculis fe}

_{adftri&um esie}

agnofcit, Sc hinc

formandas

regulas

ex-tendit, quo effectus noxios aur falutares in homines

a-gendo

producere

valet.

§. XVI,

Exfurgit hinc tertia pars communis, quam

educatio

fpe&are debet,

metajußitia

ab antiquis

lato fenfu commendata, ut non rantum officia nemini

laedendi fed hominibus eorumque focietati benefaciendi

comple£latur.

§. xvir.

Ut ad exiftentiam unius _{Dei, fummi &}

_{fapientisfimi}

rerum Creatoris Sc Gubernatoris, agnofcendam cogitatio-ne adfcendere posfunt homines, fenfus dependentiae

ab

Illius voluntate necesfario mentibus eorum _ingenerarur:

Sc cum rerum naturam _{regulasque vitae fuae}

prsfcriptas

Eäücntionts Linets, _2*$ Au&orem, referre, _obligarione non tollenda fe erga Eum teneri fateantur neeesfe eil. _{Reipeelus ergo Voluntaris} Di vina? ad communem necesfitatis fenfum ab entibus

ra-ti-one _{praeditis excitatum pertinet.} §. XVIII.

Antiqui Philofophi, quorurn doflrinam de

perfe-£lionis humanae _{requiiltis fecuti fumus, vacillanti & te¬} nebris obvoluta laborantes de Deo _cognitione,

humana-rum a&ionum ad Deum _{relationis, in virtutibus ita di£lis}

cardinalibus _{enumerandis, oblid flint. Nobis vero,}

quibus munita & expedita ad Deum cognofcendum pä¬

rer _{via, incumbit, ur tertite parti communis educationis}

mette addamus _{Juftitiam erga Deum aut, Γι allo uti mα¬}

νis vocabulo , Ρietatem.

§, XIX.

Inter _{agendum viriumque ad regulas in}

rerum na¬

tura fiindatas _{uium, necesfarium proHcuumque fibi esfe}

vident _{mortales, ne impedimenta virium uium tollentia}

debitoque illarum ordini contraria irruere _{finanr; & hlnc}

fibi _{injunelum esfe agnofeunt, ut frenum coacis &} impe-tuofis _{injiciant animi affe&ibus, fibique imperent.}

§. XX.

Hinc _{quarta exorituf metae, de qua heic loqvimur,} pars, a Graecis _Philofophis σωφξοσυνη di£ta5 quam Latini per temperantiam δί moderationem _{exprimere voluerunr.}

§. XXI.

Omnes _{igitur homines, quaatum vires unicuique}

con>-24 Primae Scientiß

concesfae _{permiferint, educandi funt, ut fortitudine,} pru-dentia, juftitia & pietate, hoc eft virtuce p*raecipue He di-£ta, atque in fe ipfos imperio confpicui evadant. Hae proprierates fimul fumtte protypon perfe&ionis humanac

componunc; Sc quo magis quisque animi indole Sc aftio-nibus illud _{referat, eo etiam majoris eft pretii.}

§. XXII

Quae perfeflionem humanae natura: conftituunt

pro-prietates, ecedem quoque felicitarem hominis, quatenus eandem a fe ipfo exfpeflare _poreft, efficiunt. Narurae _entis

fponte agentis Sc aftionum confcii repugnaret ju,s de

fortis fuue infelicitate _{querendi, antequam vires omnes}

ftrenue ad eandem _{praeeavendam Sc medela?n eideni} ad-ferendam tenrasfet. _{Qiiae noftrae poteftati} non iubje&a

eft, fo-rrunatior vivendi fors felicem eum reddere nequir, quem propria virtus non bear.

§. XXIIL

Beatitudo humanae naturu: _{propria a} fenfu

fortirudi-nis virium tota _{quanta pendet; illius vero} miferia _a

ien-fu _{inopia: <5c debiiitatis earundem oritur. Airer fpe animum}

erigk, alter metu eundem cruciat, illa bonam

haac

malam parit confcientiam_, ii vires Sc a&iones in noftra

es-fe _{potuerint poteftate.}

§. XXIV.

Facultatum animi _{corporisque negle&a cultura,} quan-do iisdem utendi rationes adesfe animadvertimus; temeritas

in _{agendo Sc prudentiae regularum defpeflus veram}

om-nem animi de fe fiduciam tollit, _qua praefenti rite frui

dele&atione Sc fueuram _{fperare hominibus darum eft.}