AUXILTO NVMTNIS DßSE&TATIO PHILOSOPHICA,
DE
INFLUXU
PRAV.fc
IÄJCIK1N.E
IN
CQRRUPTIQNEM MORÜM,
CUJUS
PAMEMΡRIOREM,
JDPROBANTE AMPLISS.
IN REGIA ACADEMIA VPSÅLIENSI,
PR/ESIDE
VIR 0 CELEBERRIMO,
MAG. Ρ Ε
T R O EKERMAN,
ELOQUENT.' PR O FES S. REG. ET ORD;
h. t. ACAD. R ΕC T. MAGNIF.
EUBLICO EXAMINI SUBMITTIT Stipendiarius Regius, /
SAMUEL VIRIDEN,
0S1RO-GOTHUS.
IN AUDIT. CAROL. MAJ. AD Ό.Χ4 APRIL.
Anni MDCCXLV.
HORIS, ANTE MERIDIEM, CONSOETIS.
upsalij:.
K.ONGL. MAI:TS
TR0-MAN och Revijions SECRETERARE,
Then
Wälborne Herr, HERR
GUSTAF ADOLPH
LAGERFELDT,
Min Höggmßige HERRE\
årdePatron,utibordochdygd famt alfwarawisdöiri
* *
Högt anfedder,och af fortienft widtprifat iLandet.
Jag Eder åra ju bordt, och thy min fkyldiga wordnad
Mera afredlig hog, ån i tal och zirliga verfer
Wifa for all Eder ynnefl: i mig ftådfe betygat5 ,
Och thet i längden af år, fen jag then formonen ågde
Måttas wid Ert bord, famt af Eder onlbade fkugga **
Hågnas ochhafwa beikydd: alt blir uti minnet everdigt.
Edert wårdiga Namn wara låt nu, Gynnareftore,
Thenna min arbets foritling klen til prydnad och hedet
Saled's okas å nyomit hopp at blifwa behållen
I then wanliga gunft, af ögonfkienliga profwen.
Mediertid jag troliga ber, fielfhogdenes HERRE,
Giöre Eder ålder Ne/tors lik uti ftllhet å wålgång, Egne til hugnad å Rod, ja Landets mårkeliga fromal
1 It^Mbornc Herrens T T
hämtikafte Tienare Samuel
VIRO Maxime Reverenäo atque Celebertfmo,
DOMINO
MagM ATTHIJi
$. S. Theolog. in Reg. Academ. Upial. PROFES-
SORI longe meritiifimo, utriusque Coniiilorii Ecclef.'&
Academ. ADSESSORI graviffimo, PASTORI in Wakfala vigiiantiffimo, ejusdem Écclefise, & ad-
jaccntis DiftridlusPRAPOSITOadcuratiffimo,
s PATRONO Summo, Indulgentiifimo.
Um memoria repet9 , repeto autem Jemper, multitudinembeneficiorum, larga manu in me collatorum, nan foffum non hane lactus, captare
occaffonem,grätiffhnwn inTe, VirMax. Reverende, a- nimum deelarandi meum. Venerabundo nunc pr<etereo fdentio hilarem vultum, foavijjimam comitatem, be-
nevolentiamfingularem, qu<e mihi, inde aprimo accejju
ad Camenas hafie Upfalienfes, limma Tna adeunti,
cz/w omnibusfuit communis. 7« memori mentis facrario etjam recondo, inßar.que κειμήλια reconda?n, admonitio-
, mftitutiones cS conjilia illa faluberrima, quibus
in Nauonis noflrM conventibus tum dotfcrinae, mo-
rumnoftrorum ogtjgnum egifli Infpeö:orem, Cenforem,
Reclorem. Horum quippe meritorum in nos publicajam
'■ ■ - i. " diu
diuefkcelebratio&laus. Ego verojuCimiUjJfmum i'EM tan*
pus loquor,quo domoTua mulf bmcftiffima, menfaq;per*
liberaliterJrui mihieontigit. Bina//?/£/,PatroneMagne, iommififti pignora,ftipiti fimillima,mikique longe carißt·
mafiosefuWuo venerabiliaufpicio,perbienniumferej'er*
vavi, /« poflerum mefantteßrvaturum promitto. Pa>
terno dum hofcefiliolosadfecifti amoreypaternumfimulmi*
hi pr&ftitiflifavorem. Etmim non modo librisoptimis,fei,
etjamprivatifilma, eaquefolidijfima, informatione memet ornafti. Quid,quodnovercanti me<zfortune itaprojpeäum
voluifii, ntlautafublevaretur ftipe in bonarum artium
delictis perfruendis. Addo, β quid adai pojfilt, /V/, ^#0;
7«&efalutivj inflituto profuturos ipfemet nofii, ife me*
horime nota commendare nunquam Tibi grave duxis*
fe. Jtaque, Max. Reverende Vir, quum mihi defint a-
Iia, defintmeliora, opto, de noftris ut detrahat Supre- mumNumen, Tibique adjungat dnnos, quo Ecclefia^
Acadmia,Famiiia nobiliffima, Clientumque turba de Te fibi quam diutifflme congratulari queant.
Maxime Reverendi atque Ampliffimi
NOMINIS TÜI "
fhumillimus
t · .' \' * " -·'-
Samuel VIRID^N.
c a ρ. i;mum*
dum homo a Deo,(a- pientiffimo creatore, ideo ra- tionalis eft conditus, ut verita-
tem perquirat iedulo, & fum-
ma ejus dnlcedine ubique de- le£fcetur; iic videmus eundem
omni impetu in rerum Cogni¬
tionen! fern, eamque, generatim loquendo, in de-
liciis non potte non habere. Idquod fuo olim tern-
pore perfpexit Ariiioteles, unde omnes. inquit, ho-
mines natura feire deiiderant. Et quamquam per cladem primsevam, & månes illos, nunquam iatis
deplorandos, quos ex communi patimur morbo,
mens humana in cognoicendo véro perquam ma-
gnisinvoluta fit difficultatibus; non tamen usque eo valere cenfenda eft contraria hxc infelix & origi-
A naria
L
2 ) O c (ξ£0
iiaria labes, ut etjam mens humana omnem vcri invedigandi atque invenrendr facultatem finiul per- diderk. Illa nobis adhuc animr fupered difpoiitio, haturé ejtisque conditioni rationali non tantum cofl- yeniens, fea eidem innexa, & quodammodo ab ea miéparabil is, ut, roultis & fere infinitis modis, po·
tius cum follicitudine, quod nondum poffidemus,
Verum indagare, quam vel ignavö indulgere otio,
vel mendaciis & crroribus, iisque conjuncta infeli·
citate & moledia, obrui velimus. Quo itaque pro- pius ad verum illud tantopere expetendum accedir
homo, eo propinquiorem gradum adfequitur, fua perfeÖionis ac felicitatis; contra, quo longius ab il-
lo recedit., eo remotior ab omniperfectione, virtu-
te felicitateque abeft. Fieri enim pode, ut, in tota vita, rem ullam peragamus prsclaram atque excel-
lentia naturs nodrs dignam, illo vel ignorato, vel perverfe cognito, vix qurspiam alias. adfirmaverit,
uiii qui veram in intelle6hi notitiam, omnrtim bo¬
norum fontem, virtutumque eile fundamentum
pernegaverit. Hinc pnlcra funt, qus habet con- imnmats do&rins & vits Vir, b. m. Reverendiii Epifc. And. Rydelius: ,,Fyra linnes gåfwor tilkomma
„af naturen en mennifkia: then förda år förnuftet;
„then andra inbildnings-gåfwan; then tredie min-
„net, och then fierde wiljan. Ingenthera af theifa
«fyra gtfworna kan en mennilkia wqra förutan, &
„nonnirflis interje&is, men få äro the likwål icke
„alle af lika wårde. The tre förda kunna kallas
„wåglyfsnde gåfwor, och then fierde wågfaranefa.
, I5Ä2> ) Θ C 3 Theti Wagfarande kommer icke utur fiket, utan"
J-hrftånds och famings Hus: och liuiet ikiner få-"
fängt, om ingen wågfarande af thes uplyihing figtC ,
will betiena. Immo, aut omniame falluot, aut illa doßfcrina tantummodo v.era eft, qux hane fibi me·
rito ac jure vindicat gloriam, ut, crafiiilima igno-
rantise caligine émente fenfim difcufTa, In cogitar
tion es, a&iones, omnesque demum occupationes
formam v.ere moralem, atque ah acfionibus bruto-
Tum animantium longe difcrepantem, una cum li-
bertate voluntatis, indueat, qua fublata, omnis non modo iolleretur moralitas,féd & ad bellulnam pror-
fus eonditionem detruderentur mortalium univerii
ac iinguli. Et huc ea tendunt, qua! Tibi., B. L.,
De Influxu Dqctrin^e In Mores, haud aliter,
ac per tranfennam, brevi hac differtatione conipi-
cienda prsebere conftitui. Verum ut pius eonatus,
quantumvis inferiori, ieie explicaturus, Coniideat iubfellio, gratus acceptusque effe fölet; ita mihi
yitio haud verfum iri fpero atque confido, ii hac
in re, nec voto meo, nedum aliorum, fuerit iåtis- faftum. Quod Ii innoxium hunc conatiim digne-
ris L. B. sequi bonique confhlere, erit, in quo To
aequum& benignum, me verofellcem, ketus prae-
dicabo.
f A
Sed cogitanti mihi pauets oftendere refla in a-
gendis neminem incedere via, niii anteceflerit vera
in cognofcendis notitia intellectualis, primum q in¬
dem, ex ufu re.cepto, explicanda! forent voces in
A 2 fronte
% &&> )0 C ^<£*2
Fronte difTertationis: aft, quia folis luce fnnt clari-
ores, & aquovis, iine ullo negotio ac labore, in·
telligi poterit, quid prava fignificet do&rina, quid
corrupti fint mores; idcirco in iftis enucleandis ja&uram temporis facere non placet. Ipiam illico
rem adgrediemur, & iequentem trafrationis modum
adornabimus, ut primo πρώτον ψεϋϊος feu funda-
mentum fententias adverfartee ponamus; deinde ho·
ftes veritatis, a nobis defenfe, protrahamus in lu-
cem, quorum do&rinam iub examinis incudem vo·
'cabimus, operam dando, ίι minus vi&oriam illis e-
ripere queamus, at faltem inferiores non difceda- mus;denique Influxum Doctrinte In Mores pro diverfitate cujusvis aetatis, ea, qua fieri poteft, per·
fpicuitate brevitateque expediamus.
ψ III.
Si non omnium primum, at inter priricipia
•tarnen moralium a&ionum prima,hoc facile adgno·
fces: glorificanåus eft Dens in omnibus affionibus w- firis. Fit, quando Deum, pro facultate noftra, ré.
'£te cognofcimus, cognitumque rite colimus, adeo-
que, utloqui amant recentiores Philoiophi, ex ad·
tfibutis Divinis motiva a&ionum noftrarum defumi·
mus. Sin quaeris, quid, fenfu philofophico, fit
iit cognoicere Deum & colere, gloriamque ejus
querere & promovere, refpondemus cum Celeb.
Langio^ perfe&iones Divinas, omnipotentiam , o·
„mnifcientiam,inexhauftam bonitatem ac fapientiam
„iummam, mifericordiam infinitam,juftitiam & fan·
„ftitatem admirandam, veritatem immutabilem &c.
£23? ) O ( ι fcrutari, eontemplari, magis magisquc agnofeére,"
ac in aäionibus imitari. Ét fic Deummente nofixa"
fiipra omnia evehimus ac adoramus,quando ejus"
perfe&ioni convenienter de eo ftatuimus, eumque"
non tantum verbis & confefiione,fed ipfo etjam ö-"
pere, ex animo profluente, colimus & vcneramur."
Cuivis facile confht, officia hominis erga Deum
abfolvi Θεογνωσία. & Qsovsßsfa, feu, quod idem
eft, cognitione vera & cultu iincero. Quatenus
jam homo legi naturali, & confequenter volnntati
DiviniE, per illam manifeftatas, fuam confiormare a-
£fcionem, atque fic gloriam Divinam fuis operibus
illuilrare valebit, eatenus etjam duae illae faculcates,
ad hunc finem rite obtinendum, illi in primis funt necefiariae, Intellectus feilicet & Voluntas. In
intelle&u autem vera&diftin£ta praecederedebetco-
gnitio, quam^ratione vokintatis, indefefium excipiet
ftudium, omnes noftras aftiones, cultu tum inter-
no, tum externo, convenienter inftituendi. Exi-
ftimamus fingularem, &, fine damno multarum ve¬
ritatum, non negandum, heic intercedere nexum;
&certa ratione, faltem in fenfu negante, ialva mo- ralium & phyficorum analogia, falvo comparationjs tertio, adfirmamus vix in machina rotas inter de-
prehendi conjunQrionem majorem. Nam.quem mi¬
ninon habeamcognitum,illius etjamnulla teneor cu-
piditate amandi, quoniam ignoti nulla cupido: con¬
tra, quem certo noverim non modo reapfe exiftere5
eaque eflentia, bisgaudere adtribntis., quie junäim perfe&ioncm abiolutiffimam exhaurismt, fed Sc o- mnium
6
mniurn rerlimgubernatorem Sc confervatorem efte·
illum digniffimum, qui a me ametur, & aftioni.
bus tum internis, tum externis colatur, ilkim ta?
lem, qui fummo jurea rne fui cukum, fuique no-
minis glorificationem poftulct, omncsque hunciibi
non exhibentes cukum, ex obligatione inde reful-
tante, juftiffimo tandem judicio graviftime pUnitu·
rus iit, non poiTum non judicare. Atque in hae cognitione dignitatis Dei maximas, Sc in noftra ei reipondente obligatione, exadtributorum Sc perfe-
ffionum ejus adcurata notione oriunda, habere
poffumus Sc debemus Agendorum & Omittendorum
motiva vehementiftima. Itaque requiritur, ü Deus
re&e glorifieabitur, ut vera eognitio Dei anteeedat cukum verum, Sc cultus Dei verus comketur Co¬
gnitionen! veram, adeo quidem,uthane propter il¬
lum, Se illum per banc expoicat Deusglorifimndus.
§. IV.
Hac, Sc non alfa, via itur ad virtutis palatium,
-in quaprimo quasritur intelleäus informatio\ feu ba-
riium intellectuale, cujus centrum quafi eft eritdiito
mera feufapientia, ut illa deineeps informandas 8c
movendas voluntati, per fe ipiam, excx inferviat.
-Yoluntas enim, nifi inteHe&u bene inftituto adjuta -fuerit, emendari non poteft, & idcirco omnis intel- iecfus facultas eo eft airigenda, ut claris & diftin-
£tis perceptionibus Sc ideis ftudeat, quo eo facilius
Sc felicius voluntatis atque adfefluum fallaciam &
impetum evitet, compefcat. Quo enim quisque majores fecerit progreflus in cognitione veri, eo
) O ( t e;> conftantius enm fuas in obfequio habiturnm paffio-
Ίί· nes circa ele&ioneiti boni credimus, &*ftatuimus.
Harum quippe mnltae, vel ex ignorantia, fen fim-
o- pJici veritatis abientia, vel ex errore, fen falii pro bi vero adprehenfione, orrontur,. quae,diruto ipfo flin-·
& damento, velprorflis declinantuf, vel faltem ratio-
ΰ· ilis gyra, prout decet, continenmr. Voluntas ho»
ac minis ixquidem femper propendet ad bonum in ge- ci nere, inde a Philofophis merito boniforwiis vocata;
e- ita quicqnid intelleQus bonum efFe judieavit, &
ré cognitione vivä & folrda percepit, illud non poteil
μ non, qua tale & fub tali fchemate adpetere, & haee
us magna vis veritati certe, per ie, ineft, ut, digne
lat ac fincere comprehenia,iiii amore impleat animum,.
-o- & quo major eft lux in intelle£hi, eo etjam fortior
Λ ©ft determinatio ad id ample&endum in vohintate,
& quo diftin&iori ftaec nititur notitia, eo etjam tu- tior. Sin autem in ipfo cortice bseferit notitia, nu¬
ll, bern proJunone, turpiter deluia, facife adripit vo- luntas, adtonitoque fimilis, Charybdin vitando, in
tio Scyllam,praeter opmionem,fepe ineidit. Quo ipfo
k fimul contendimus non fufficere qualemcunque co-
at. gnitionem, ied certam adefle debere & diftinfhm.
ita Nam ex adcurata folum notitia in intelleälu, fequi-
cl- tur, iaitem fequi debet & poteil:, re&itiido eeltus
in- in voluntate, qur eo eft acceptior, quo adcuratior
us fit notitia, ad quam eft inftituendim Contra,quan- k tum in cognitione a veritate aberrat lntélle&us, tart-
ue tum in cultu a vera via, Theoretiee iaitem, declr-
eo nare voluncatem oportet, ita, ut fundamentalem
>n- - erro*
8t ) or
errorcm intellc&us, ex naturali facultatum äd fé in-
vicern relatione & habitu, fequatur capitalis aber¬
ratio voluntatis a vero cultu, qui tum in hypocri- fin, fuperftitionem, idololatriam , & id genus alia, degenerat. Rem , pro more fuo, iingulari evi-
dentia explicat Vir b. m. Dn. Doft. $oa. Fecht, omni
noilro praconio major, in difputatione, cui titulus:
Examen libelh Lirht und Recht cujus verba, quia
id omnino merentur, heic adfcribere lubet. Co-
„gnitionem, inquit, dum dicimus medium eile vo-
„luntatis convertend<£,adeoque eam perpetuo prae-
„cedere, nunquam coniequi, id ita intelle&um vo-
„lumus,ut nunquam agat voluntas, niii praevia qua-
„licunque intelle&us illuminatione, & quo verius,
„re&ius & ardentius agit voluntas,eo veriorem, re-
„ftiorem &ardentiorem anteceififle notitiam. Non
„amatDeum voluntas, niii antea Deum eile noverit,
„multorum eundem beneficiorumiibi eile au&orem.
„Hocfiabintelle&u acceperit voluntas, amatutique
„Deum pro modulo illius fcientise, quin Sc orare a;
„Deo poteft,ut uberius eundem notitia illuftret. Go-
„gnoicit igitur ulterius jamDeum, ut ieveriffimum
„icelerum vindicem, ergo voluntas non amat tan*
„tum,fed &timetDeum &peccare reformidat. Pro*
jjgrcditur intelle&us, & Deum in perfonis trinum
„cognoicit, qui filium fuum miiit animarum noftra*
„rum redemtorem,fine quo hominem perire neces*
„fum fuit. Voluntas igiturnon gentili amplius mo-
,jdo, Ted Cbriftiano, non veritate tantum naturali,
„ied jam Scipirituali DeumamatSc colit. Porro in*
i$&3) ) 0 ( &
telle&us non tantum ifthaec myileria voluntati re-"
prceféntat, fed &>rationem modumque, quo ita a-"
met colatque Deum, ut fibi gratioius ilt, peccata"
remittat, & in heredem vitae aterna; cooptet, ex"
revelato verbo edocet. Nihil profeQ:o reQiius,ni¬
hil verius & eum vericate convenientius dici aut cogitari poteil. Fingamus enim nobis, quod quam
vellem apud nos figmenttim föret, de Myfterip
.Trinitatis in Deo tam male quemquaminformatum,
ut hunc, in eifentia unum, & in pcribnis trinnm,
•non eredat; annon neceile eil hiinc, falia & per-
•veria idea, conciperc iibi falium Deum &: quaii ido-
lon aliquod in intelleflu, quod ilc cuku profeqnitur
religiofo? quomodo, quadb, Arianus vel Socinia-
nus, perveriam de Deo fovens icntentiam, creden-
:do Chriftüm non eile verum & aeternum Dei fili*
um, patrique ομούσιον, verumDeo cukum praeflare
poterit? profe&o minime. Hinc gentium Apofto
Jus in Epiil. ad Eph. 4, ftukitiam cordis gentilium
•profluxifte ex tenebris intelieffus ait, & ideo feve-
re prohibet, ne quis doceat talia, quae a Vera pie-
tate in tenebrarum fyrtes homines abducant. Cui
igitur hiEc initia intelleflualia vel omnino deiint,
vel perverfa iniint, is certe vel (ine oculis, vel, o*
culis clauiis, in tenebris virtutem venatur. Nam
-bene agimus,ut felices reddamur, refle autem fpe*
culamur, ut bene agamus. Hinc icite admodum
Tullius Üb. VI ad Familiäres bene fentire& refte a-
gere, iati$,eft ad bene beatéque vivenduin.
10 ) o (
$· Υ·
Ut igitur vera virtus ab homine fperari vix poterit, cui vel nulla, vel erronea adfir notida; ita
viciflim non eft ftatuendum, cam ibi femper dari
veram, ubi ab intellefhi, qua fuam indolem, pro¬
be cognita, revelationisque tubo fuerit colluftrata,
Saepe enim numero, tefte experientia, fida illa ma·
giftra , pneclaram fatis de Deo rebusque Divinis a-
pud mukös deprehendere licet notitiam, vero Dei,
per conformationem voluntatis debitam, cultu de- ftitutam, quam ideo adpellare folemus, pro ut et·
jam re vera tum eft, fterilem 8c mortuam. Seien- dum enim, quod fntelle£tus fit conftliarius volun¬
tatis, ndn autem ejus herus, abfolutique imperii defpotici dominus. Poteft quidem ille, praevia fua cognitione hane de bono & malö, de honefto ae
turpi, de faciendo vel omittendo, informare, non
autem eapropter idneceffitatis adfert,utmox, qua:
honefta & bona fuerint judicata,adripiat, mala vero
& turpiafugiat. Sie enim de vera & genuina volun¬
tatis libertate achim föret & conclamatum, eo quod intellefhis, ut facultas neeeftaria, lic eandem fuam neceftitatem in voluntatem transfunderet. Non ra·
ro hinc evenit, ut voftmtas pravorum adfefåuum turbine, 8c vitioiis paftionibus, in habitum degene·
rantibus, edueatione fortaftis , imitatrone, convcr- iatione 8c eonfuetudine contrafHs, nimis vexata,ica
in transverfum abripiatur, ut a judicib intelleäus
plane difcedat: interim tamen non definit in intel·
lectu omnium egregiarum virtutum primum efle
. ■ ul. initium
) o ( it initiufti & fundamentum, qüamvis proprer rebel-
rix lionem voluntatis ad praxin deduci nequeant, fe-
ita eundumiliud Mede« apud Poetam:
ari - Video melwra prohoque
ro· Deteriorafequor
ta, Ita ratiocinari ac judicare intetle&us neutiquam pos-
12· Tet, nedum neceflehaberet, ii voluntas ipfi iemper
a- eilet conformis 8c obiecundaret. Hinc parker ab
>ei, altera parte fliiit, nec voluntati in intellechim, hu-
le· jiisque ideas 8c perceptiones, dire&um aliquod
et- competere dominium. Si enim ita eilet, non vi-
;n- deremus vitioiiilimos fepe homines magno ardore
in- ac zelo invehi in vida, 8c virtutem dignis extoile-
:rii re prarconiis, ingenuisque pingere coloribus, ii o- iia jmne Judicium a voluntate penderet, uti perverfe,
ac 8c contra omnem experientiam ienfumque commu-
oii iiem, docet Chriftimius Thomafius, cujus do&rinam,
as in icenam protra£lam, refellere conabimur, ut in-
:ro offenfsm in propoiito pedem prömoveamus.
nr· §. VI.
od Chriflianus Thomafius, J. C:tus Halenfis, in va¬
lin dis fuis fcriptis, inprimisvero in fundamentis ju-
ra· ds natur« & gentiumLib. I. Cap. I. §.46. 8ciequen-
im tibus, mukus eft in ftabiliendo imperio voluntatis
ie· in intelle&um, dicendo hunc ialtem illius eile in-
»r* Jilrumentum, ita quidem, ut intelle&us, iibi rcli-
ica £Ius, iit (ervus ignarus boni & mali, voluntas ve¬
ns ro ejus domina, quae per experientiam ipfi omne
φ Judicium fifik. Ita leguntur verba ejus 1. c. In ad-"
h firmatione boni & mali, quod nosipfos adficit, in"
im B a medi-
is <SSt3> ) O C
„meditatione de mediis ad borium confeqiiendum a«
^,ptis, iemper intellefhis voluntatis impiilfui flibeft,
„tantum abeft, ut voluntas in adpetendo bono & fu>-
„giendo malö dirigatur ab intelle&u. Non enim,
„quia aliquid bonum videtur intelle&ui, voluntas ,,id adpedt,fedideo, quia voluntas id adpetigid bo-
„numvidetur efTe intelle£hii,ßve enimfenfionescon·
„fideres, ßve meditationes,veritas adferti adparebit.
„Quod voluntati gratum eft, id intelle&us non pot'
„eil: aliter feniii percipcre, atque fub imaginatione
„grati, & quod non gratum eft, fub imagine non
„grati. Quod vero ut gratum ientitur, fentitur ut
„bonum, quod ut non gratum, ientitur ut malum.
„Ergo cum voluntas praejudicium faciat intelle&ui,
„eumque impellat ad adtentam coniiderationemrei, ad meditandum de mediis ad adquirendam rem
„illam aptis, non poterit non intelle&us, etjam in 3,ipia meditatione mediorum rem cupitam prabono
„habere. Hane fere eandem haereiin voluit quoque efTe fuamGvilh.Kingius inTr. de origine mali. En
vero quantus ad Fanaticiimumadparatus! quis non
videt, quomodo error hicce Philoiophicus portani
& viam, per juftam ac legitimam confequentiam,
novatorum errori pandat latiifimam, quod rwmi-
rum nulla pofiit dari illuminatio intellefrus fine e- mendatione voluntatis,5 & confequenter nullus ir·
regenitus veram poiiideat· rerum Theologicarum
cognitionem, quurn coneeptus, quos iibi format impius, non re, fed adfe&u votuntafis determina-
refitur. Aft oraculorum iacrorura praeßdium
-11 £ Ü ·' in
'm# ) o ( *B in valentiores eorum humeros transFerimtis, qui-
bus cura & cuftodia vineae cceleitis commiiia eil.
Sufficiat nobis paucareponere contra ipuriae horum
philofophias ininua machinamenta.
§. VII.
Tota haecce Thcrnaßi do£trina de volnntate in-
ielleftum impellente, & pro lubitu dirigente, col-
labitnr, &, quicquid fuper(lru£tum ed, in fnmnm
abit, fi tum apriori, intellefhis, ut facultatis neces- iarise, ad res cognoieendas relatio, tum a -poßtftori,
voluntatis,.ut facultatis cseca*, ad perceptionem &
feniationem boni & mali, habirudo rite &re£te fue-
rit explicata. Prior demonftratio aliquanto eft lon-
gior, otiumque nobis heic fecerunt, quotquot pro- barunt, intelleftui per fe, in rerum vel veritatem,
vel bonitatem dijudicandam non plus competere ju¬
ris & libertatis, quam oculo in album, vel nigrum repraeientandum. Eil enim facultas non a£tiva,fed
paffiva, & ratio iubjeöiva ab ita di£ta ratione obje¬
ktiva, & agens rationale ab hac, tanquam regula, femper pendet. Quod ii voluntas poteil imperare
oculo, ut quadratum repraeientet rotundum; valebit
etjam eflicere, ut quod in fe, atque ex aliis funda-
mentis, independenter & ab intelle&u & volunta-
te efl: malum, judicet & cognofcat tanquam bonum,
& contra. Patefcet vero hujus tbeieos abiurditas
elarius, li adjungatur explicatio poflerioris. ; Sed &
in hoc ipio erimus breviores, ab omnibns, quippe
fanam philoibphiam iapientibus, facile nobis com-
cedendum erit, voluntatemeile facultatem in fe.c»-
^ v cam.
14 ) O C
sam. Haec itaque, nili lumine intelle&us illuftrata,
nil de vero vel falfo, nil de bono vel malo ftatuet,
rnulto minus obje&um ut gtatum, vel ingratum fi.
bimet ipfi fiftet. Taeeo plura abiurda hinc iecutii·
ra. Quando autem huic feniationem boni & mali
vindicare vult Thomafius, tum notionem yoluntatis,
ut facultatis rationalis intellechii contradiftinftee,
cum notione adperitus ieniitivi, belluis nobiscum communi, male eonfundit: quamquam & heic me¬
lius dicatur ieniationem boni & mali, tanquam ra·
tionem a priori, ad analogiam facultatum fuperio·
rum, prsecedere & excitare adpetitum ienfitivum,
quam ad huncpertinere, hunc ingredi & conftitue-
re: immo vel ibla forte experientia conifabit, cre-
do, in agentibus rationalibus feniationem & perce-
.ptionem boni & mali eile opus intelle&usnoii ve¬
ro voluntatis. H^c iatis luperque edoeet, quod,
cum intelle&us profundis ipeculationibus intentus
fufpenfusque eft, affcio obje&orum in ienfus quos·
libet live grata, five non grata, per ie, non per- ientiatur. Manibus tenemus, fed nihil fentimus, apertis oeulis nihil yidere poilumus, edimus varii .generis ciburn, led faporum diveriitatem plane dis-
-cernimus nullam, calore vel frigore premimur,
nullum tarnen fentimus frigus vel calorem, adin·
terrogatarefpondemus, grata nobis dcnegaturi, in-
grata adfirmaturi, lic album nigrum, & nigrum album adpellamus, id quod minime gentium quis- piam faceret, niii vel vim confirmato verborum u*
fui inferre, yel communi hominum fenfui repu- gnare,
