critica kantii disci¬

(1)

-*3.

DISSERTATIO

PRECIPUAS, quje in gritica kantii disci- PL1NA INERANT, NOVISSIMjE SPECULATIONIS

CAUSSAS BREV1TER ADUMBRANS.

QUAM

CONSENSU _{AMPL. FAC.} PHILOS. UPSAL.

PRISIDE

Mag. SAM. G R U B B Ε

EOG. ET METAPH. PROFESSORE REG. ET ORD.

PRO GRADU PHILOSOPHICO

PUBLICE EXAMINANDAM PRO Ρ OΝIT

CAROLUS LODOVICUS HÖJER

STIP, REG, HOLMIEÄSIS.

lN AUDIT· GUST. DIE XIII JUNU MDCCCXVIII.

Η. Δ, _M. S»

Excudebant

U PSALIjE

Ζειpel et Palmblad.

(2)

(3)

dissertätio

PRiECiPUAS, qua: in

critica kantii disci¬

plinA inerant recentissuvle

SPECULA-

tionis caussas breviter

ad-

umbrans.

Inter plurirnas, quas protulit

humanom ingenium phi-

lofophiae difciplinas, egregiam fibi

dignitatem & prasitan-

tiam Kantiana fpeculatio

jure

fuo

vindicare videtur,

p;as- cipuamque noftram attentionem

mereri. Novam enim

philofophandi viam ingresfus,

ipfam cognofcendi faculta-

tem humanam pleniori & adcuratiori, quam

haftenus in-

ftituta fuerat, disquifitioni fubjecit Kantius;

iftaque

ra- tionis, ut loquitur, purse Criil

Philofophise feverioris

ftudium & defiderium redintegravit, &

ulterioribus

Speculationis vaftum aperuit campum.

Kantiaria haec

difciplina, quas in ipfo quafi confinio veteri«

Dogmatis-

mi & Idealism«, quem fibi adoptarunt recentiores

fubfi-

ftit, iiii finem imponere ftudens, huic focum

viamque

infcia vel in vita aperiens, fi duplici hac

confideratur

rafione, inter mirabiliora certe, quae tradit

humafiae cul-

turse hiftoria,fpeculationis exempla merito

potefi: haberi.

Reilexionis enim in fe ipfam regredientis nilum, tam-

quam fpeculationis

tranfcendentalis initium, aperte.poftu-

lavit, fcquentemqne ita fcientias rationem

adduxit, féd

quos praeparavit futuros

hujus

initii

fruftus, ipfa quidem

disquifitione jufto citius interrupta

rejicere vifa eft & im-

probare.

Quando vero, .ut noftra fert opinio,

Critica basc

difciplina numquam vere

poteft seilimari, nifi, quomodo

i cuua

(4)

2

cum FeqnenHbiis cohcereat philofophise

fyftetr.atibus

re- fpiriamus, officio nos Äcadetnico, ut

juvenilis pafeitnr

facultas Fatisfa&uri, präecipuas, quse in K/antiatia difciplina eamque

tra^andi

ratione, inerant

recentioris fpe-

culatianis causfas breviter tradere ftudebimus. At in

ardua hac & operofa re, quum ar<5tiores nobis

ipfa

ope-

ris ratio circumfcribat Hmltes, ad ipfam potisfimum theo·

reticam Kantianse philofophise ^partem attendamus, quo-

niam hsec iine dubio ad viam fequentis reflexronis de-

terminandam phurmum fecit.

Neqtie pérfe&am Cniicse,

quam inftitnit,

intelle&us traéfaiionis notitiam apud ie-

dtores deilderari credimus, ideoque eas folum, quse rem noftram fpeftant partes attendimus,

fmprimis ipiam ejus

philofophandi rationem

coniiderantes. Breviter deinde

inflgniores adferemtis, quas habet

difeipiina Kantiana

difficultates, _{quse eatn} fapientum ingeniis minus

proba-

tam redderent, novaque tandem excitarent (tudia, quse

nunc tepsporis eruditorum occupant

animos.

Ε tempore, quo primum

Cartehus Dualismnm cTa-

re enuhtiavit, omnia, fi a Spinozse

dodtrina diicesie·

ris, phiiofophise

fyftemata

eum

magis magisque

exco- luerunt, ideoque cognitionis

objeélivitatem declarandam

prsecipoam

phiiofophise habuerunt quseftionem. fn ea ve*

ro traftanda horum temporum eruditi

diverfa ratione

as- fiduisque ftudirs furat occupati,

fed enadationem,

quseo-

mnibus fatisfaceret dubiis* exhibere non potuerunt»

Priorem difciplinam evertit

fequens ratio, ipfa

mox

in-

teritura, locumque alit reiitftura.

Crebrse hse fcientise

mutationes, nimiaque in cognitione humana

inconftantia

fcepfin tandem

&

in

Fapientum excitarunt anirnis

_vul-

& in

(5)

vulgari opiniotie, ruinamque Dogmatismo minatae fonfc,

in apertam Philofophias inveniendae vel defperationem vel

mHifferentiam tandem abituro. Confiderataj ^vero hac phi- lofopbiae conditione Kantius induftus eft, ^ut ^eam fibi proponeret quaeftipnem: An ulla umquatn posfet exifte-

re metaphyfica ieientia? eaque, qua huic quaeftioni re-

fpotidere con.atus eft disquiiitione, novarn tandem in phf- lofophioe hiftoria adduxit aetatem. Hsec enim quseftiofol-

vi non potuit, nifi totus antea intelieiftus humanus, di-

vifus penitus & dispartitus, meditationi innotefceret, vi-

resque ejus fingutee & facuitates certisindiciis diftingue-

rentur. Ipia igitur quaeftionis natura illa data ^erat ^ana- lytiea disquirendi ratio, quam Kantius adhibuit, quaeque

prohibuit ne ad abfolutam diiciplinae formam artisque perieétionem

ejus

redigeretur Fpeculatio.

Propoiltum vero ejus accuratius determftiavit Hu«

mii fcepfis, quae certam & indubiam praefertim causfali«

tatis legis veritatem frangere ftuduit et infirmare. Hane

enim illius fententiam, quum de omnibus aeque illis quae

fyntlietica dicuntur, eodem jure valere notionibus &

principiis a priori,

facile

viderat

Kantius,

neque bis fu-

blatis ullam exfiftere posfe cognitionem humanam, rem

propofftam ita

circumfcripfit,

ut oriretur quaeftioj quomodo Fynthetica judicia a priori";fieri posfent?

Quum vero, ut huic quaeftioni refponderetur, fa-

cultatis cognoicendi humanas inftituendum esfet examen, id primum Kantius curavit, ut eertum inveniret chara- iterem, quo di feerη amus, quod a priori, quodque a po- fteriori in humana fit cognitione. Hunc ^vero chara&e-

rem ex illa cepit univerfalitate & necesfitate, quae omni¬

bus a priori apprehenfionibus ineft & fecundum baue legem

(6)

4 ^Jbarssfc.

legem omηis

ejus'

progreditur faeultatis cognofcendi iß·

ycitigatlo.

Pnmnm igitur fen fas &

infeeliedturn

inter

fe diftin«

gt.jt, qui iq eo

difFerunt, quad iili datas recipiant ipe-

cies, hic vero conceptus fpante fmgat.

Senfibus intui-

tus accipimus, qui urdesé tanfnm congruunt

ref

quornm»

qtte materian) formamque dignoibere

posiurrius, For-

mam a priori in ariiino exiiientem

conitittiunt temporis fpatiiquie

apprehenfiones, univer

fa litat

e

&c necesiitate irr-

fignifae. lYlateriam intuitus empiricam

ieuillus ibiis

re»

cipimus, ied unde porro.

esfet derivanda Kantius

norr

definivit. Neque fcriptis ipiius

Kantii

umquam certe probari posie crediderim, qnod ese, quas

aliis fepe lo-

eis nominavifc res per fe, esfént ienfüum ibllicitandoruro

c ausfe; licet inconfideratiar alicubi eioquendi modus ta¬

lis eotije<5fcurae praeberet oceafionem a).

Neque

vero»

qnomodo ipfe temporis

fpatiiqUe

eomρ r

ehe

^η

Π

oηes ηo

bis-

met ipfis éxiftant, Kantius. fua potuit

reflexion© expli-

care illasve ex ipfo mentis

abtu

derivare.

Tradita vero ita fenfuum dobtrina pergrt uiterins

Kantiana meditatio, doeetque, folum intuitmn ad

Obje-

éhun ebgnöicéncTuiil non

fufficere, ied etiam requiri,

nfc multiplices, quae datae

Tunt apprebenfio-nes, unitate

qua-:

dam in eonfcientia conjungantur. Multiplex illud tali u- nitate conjundfcum, coireiptum nominamus.

Conceptuum

in eonfcientia d'isfiniHis forma.

Méntis

igitur

leges

non aliter ?n^ventri posiunt, tiifi disjfimiles

ilfe fpecies

eerto

déducantur principio.

Hos

igitur

nudse naentis agendi

nio-

aj Kants Critik der reinen Vernunft, Ed. 3, ρ. ι & 33·

(7)

s modos, quos nomine äb Ariftotele mutuato,

Categorias

vocat, Logicas mentis in judiciis formandis operationes inveftigando, in venire (ludet, easque in quatuor

clasfes

divilas« ordine propofuit. In categoriis igitur

dcducendis

eruditorum votis Kantius non omnino fatisfecit, quip-

pe eas non intelieétus natura derivare

potuit, led

tan-

tummodo ad dudum Logicas, quam abfolutam credi-

dit icientiam, expofuit; quum tarnen Logices ipfius ra¬

tio ultimo loco ex ipils cotegoriis esfet demonftran-

da; omnis quoqoe divifionis categoriarum principiutn

non bene defideratur. Categoriae autem appérceptionis

unitati fubjeétae Tunt, quae in omni cognitione humana

dominatur & imperat. Ut enim fenfuum intüitus ea pen- dent conditione, quod temporis fpatiique formis legi«

busque congruant multiplices datae apprehenijones; ita

etiam inteileftualrs cognitio in eo pofita eil,quod intuitus

omnes ad fyntheticam referantur apperceptionis unita-

tern, quas ultimum eil humanas ilientise

principium.

Ex bis vero aliatis experientiam ejusqne legem fa»

cile intelligere posfumus. Categorias nempe, ut fynthe-

ticas mentis aéliones neeesfarias iunt rerum cogitandarum conditiones, fe'd ab intuitu divulise veram rerum notitiam tradere neqneunt. Eequiruntur praeterea multiplices intui¬

tus, in quibus conjungendis fchematmn ope verCantur Categorias. Omnis quoque intelleélus ufus fenfuum fi-

nibus coercetur, neque res, quales per fe fint pernofce-

re posfumus. Quod de nobismet ipils etiam valet, quippe fe ipfam quoque, non qualis per fe eil, fed tan-

tummodo qualis interno fenfui occurrat, peifpicere ^va¬

lsat ^mens humana. Rerum igitur natura, quam confti-

tuit phaenomenorum fecundum necesfarias leges conjun-

élorum comprehenfio ^, tota ad intelleéhis fingitur ^regu-

las.

(8)

6

las. Hoc ver® de rebus _per fe fpe&atis non valere, Ted folummodo, fi ad nobis proprium referantur cogitandi modum, Kantius aperte indicat.

Quod- fi Categoriae temporis fpatiique

adjungantur

adprehenfionibus, eorumque ita ad rerum feniibus obvia-

ram cognitionem ufus reputetur, nudae mentis prode-

utit leges & principia, quae Kantius fecundum Catego-

riarurn ordinem collocat, Summum tandem & ulti¬

mum ornnium fyntheticorum judiciorum principium ita

fere proponit. Objedtum quodlibet, quatenus Cognition!

humanae objedfcum fit, necesiariis fubjicitur fyntheticae

intuitus multiplicis in posfibili experientia unitatis

condi-

tionibus. Ita quidem Kantius analytica tandem reflexio-

ne qnaeftioni fuae refpondere potuit, fimulque

cognovit,

quod omnis intelleftus ufus folam fpe&et experientiam,

vel Kantii verbis, quod empiricus tantum, non vero tranfcendentalis fit intelle&us ufus. Hic _nempe ufus ta¬

lis esfet, quo leges mentis & principia non tantum

ad

fpecies rerum, Ted ad res per fe

fpe&atas referrentur.

Attamen in humano ingenio aeterna innata eft: rerum iu-

blimiorum cura non anguftis reftrifta limitibus, quae in-

defesfum non folum gignat & alat rerum cognofcenda-

rum ftudium. fed etiam tiftis iubtiliorum rerum cogni-

tionibus, eaptiofam tribuat veritatis necesfitatisque fpe-

ciem. In fequenti igitur traftationiS parte rationem firi-

éliori fenfu fumtam, quafi fallaciarum fontem inveftiga-

turus, occupatur.

Hnjus

^veroinveftigationis, quum uni-

verfam feriein compleiti ^vetat operis ratio, conclufionem

& finem paucis tantum adumbrabimus verbis. In

id

nempe potisfimum nititur Kantiana

fententia

ut

demon-

ftret, rationem quidem humanam, ipfam fibi contrariam,

ideas quidem continere neceslarias, quibus ^extra expe- rientiae

(9)

7

rientise limites egredi conatur, iftis ^v.ero ideis nullum tri-

buendutn esfe uium vere conftitutivum, fed fcantummodo regulativum, nec igitur theoreticath ullam rerum in pri-

mis Divinarum hornini conceslam esfe cogmtioiiefri. Ad

hoc judicium ^eo irqprJmis pcrducitur

Kantius, quod theo-

reticam rationern nou eidem , cui prafticam, luperftru-

endam esfe cenfuerii abfolutae avto-no-nfiise fundamento.

Praftica igitur ejus & theoretica philofophia norr eofciem

nitunrur principio, fed potiorem iibi

dignitatem

morutti

vindicat difeiplina, cui etiatp theoreticum remifit intelle-

ftus iludium, quafi liujus defiderium expiere valeret Hla.

Sed praéticam Kantii ratipnem, quando alio cum theo¬

retica ejus reflexione non cohaereatmodo,

praecipua

con- lequi animi attentjone operis non patiuntur fines.

In tradenda vero Critica, quam expofuimus, intel-

leftus docrrina ipia, quam fibi propofuerat, quseilio, fco- tiusque -tunc temporis pbiiofopbiae habitus, analyticam ti¬

li definierat rationem, qua feiendi facultatem divideret, fingulasqne ejus vires penitus ccgnoicere ftuderet. Apud

eum majorem defideramus artis perfectionem ^, quse uni-

co onmia deducat principio, quae ad humanam fcientiam modosque ejus varios pertineant. Intelieftum enim hu-

inanum ex altiore fönte deducere Tibi non conftituit

Kantius, fed virium ejus infigniorum tantum expofitio-

nem tradere cupiit. Multas itaque res, quse in philofo*

phia magni funt momenti parum explicavit, quia eas in difciplina, qua? viatn tantum philofophiae muniret,. locum

non habere credidith).

Mul·

i) Kants Critik der reinen Vernunft, ρ. 24 fequ. &Ρ· ιο8·

(10)

δ

Mulfcum ideo in medio reJiquifc, ineertum multum

vel faltem non adeo definitum ut omnis abesfet erroris periculum, quare etiam ii,

qui primi ejus amplexi funt

difciplinam, perperatn

faepe fe»

ten

ti

am

ejus coniprehen-

derent, totämque

ejus philofophandi rationem in dogmi-

ticam perverfamque

transformarent doétririam. Hujus

vero rei praecipua fuit

causfa, quod Kantiüs fuam de

re¬

bus per fe notionem non fatis

definierat,

quum tamen ea-

rum faepius facit mentionem, easque

opponit pbaenoine-

nis* Naui etil vero fimillimum esfe videtur, quod Kan-

tius his verbis nudam tantum intelle&us notionem, ideo-

que omni realitate pri^va^t^am, quam

phsenomenis opponat

mens, fignificare vpluerit, ei tamen

dimidiain quafi

rea-

litatem Kantiani tribuerunt, atque ad eas fenfuum retu-

lerunt follicitationem. In fua enim intuituum dodfcrina

Kantius non definierat unde intuitus materia esfet derivanda, _neque fecundum fuam

meditandi rationem

po-

tuit expücare. Cauta hac

circumfpeétione

non

uii funt

ii, qui Kantii rationem fequebanfcur.

Univerfitatem ila·

tim rerum per fe asfumferunt, quae ab

animo noilro

plane aliena nuilo ^cum eo

jungeretur necesisrio vinculo,

fed ea tantum ratione, quod lenfus follicicando moveat,

ei cohaereat. Attamen munduin hunc forte quadam ob·

latum, mentis imperamns legibus, quas

nefcimus, unde

anirms inculcatas fint, Hic quidem rerum

univerfitas,

cujus ^vera indoles ignoratur, iflic anitnus

fciendi facultate

p^aeditus, qui certas

rebus imprimere valeat ipecies

eo-

rumque mutuatam ita

cognofcere rationem. Ineptam

hane do&rinam e Kantii phiiofophia errorenatam, Kantii

nomine infignihant, plurimique etiam eam veram

esfe

ejus difciplinam

perfvadebantur. Dodl inae

vero perver-

ficas folidiori cito reflexioni p- odita eil

juiiaque fuit

^caus¬

fa, eam cum Kantii

fcriptis conferendi,

^eorurnque

fimul

veram

(11)

c9

vfam feotentism perveitigandi, Inteiletu enim

difiieile

cesferimus, perβ esfent. Omnibus enim priuium, quse

ad inteile&am noitrum pertmeant, proprietatibus, eas

otnnino exuere debemus. Eo non folum, refertur

emnis fcemporum fuccesfio, causfaeque

& efle&us

con- eeptus, fed etiaw,

fl

accurate progredimur,

fpatii

ex- teniionisque apprehepfio, quippe anibae absque tem¬

pore repraefentari nequeant, Hae tarnen res, quamquani

noftia percipiendi faeultate nullo modo

posiint

comprehendi, ades feηt tarnen, fenfusque sfFiciendo, conceptus

exckareat. Certe qualem harutn rerum habeant cogni-

tionem explicate non posfuut.

Quaeftionem

vero

fru (I

ra ftudent evigare, eo quod dkant, tales res

intelleéfcu

^non posfe comprehendi, quoniam de iis

Joquentes,

certe eas quodammodo intelligent, vel partim

fcjeqter loquuntur,

Neque Kånrius talem enuntiasfe

videtur fententiam,

quauivis dubius ita & incertgs verborum

fenfus

ut

faciles in errorem inducamur,

Nam Kantius quidem rei perβ mentionem

faepe fa¬

cit, fed nullam huic notioni realiratem tribuisfe videtur, quin potius nudum quendam

intelleéfcus putaverit esfe

conceptum. Nec fua ipie

pvincipia fecutus, talis notio-

nis recipere potuit realitatein, ^quae tota

ibcundum

caus-

phaeriomenorum

re?

gionem nullum habeat uium.

In

incerto prsete^ea

reli-

quit, unde materiam

apprehenfjonum deduranius. Quod

obje&a externos affkiant fenfus,

expresfis quidem ad··

firmat verbjs c), fed idem quqque decjarat,

quod pullum

exiilat obje&um, niii

p;sectdente lynthetica aitioné in-

z tel-

' {.) ^, ■'*' t.iV! :·ί-·.·' u·*'ri) 'b ti flp i?i. j'· ΠΙ

— .11. ill ■ »■■■»!■ ull >i i»Jill' mmui ι ii iilii.l ι i.ii ffl ,uu·? i'

c) Kants CritiK der ^ruuen Vernunft» ρ. ι & 33·

(12)

to "Λ SHT'

telle&us datum intuitus multiplex compleétatur & uni·

at d). De hac igitnr ré Kantius non diifcinéte fuam pro- pofuic fententiam, & quamvis in

ejus de fynthetica

apperceptionis unitate difputaticne, prima

forfitan fubtilio-

ris Objeétivi mundi explicationis exfifteret fignificatio,

eam tamen potius ad ultenorena provocandam ipeoula-

rioiiem valuisfe_, _quam fufficientem & perfpicuam reitra-

étafcibnem expokusfe credimus. Plurimae praeterea in

Critica Kantii difeipiina exftant res, quas non

dilucide

fafcis Si plane explicavit. Ita quidem Kantius , tempus fpatiumque fenfuum esfe formales conditiones commo- nuit, fed quonaodo hoc perciperetur non ex ilHus patet demonftratione; utrnm innatae tantum esfent intelleétus

faeultates an necesfariae, _quae mentis orirentur indole,

aétiones. Eodem etiaiu modö Categorias quidem ordine expoiuit ornnes, (ed eas ab unico deducere fonte non cu·.

ravit, licet plurimos ipfe charadteres .& indoles fignifi-

cat t)t qui aperte indicant, iilos e conamuni

quodarn

oz riri principio.

Criticaeigitur Kantii difcipünae, analytica quam infil-

tuit intelleétus inveftigatio ar&iores ita conftituit fin^es,

ut dispartitas nimium confideraret faeultates, fingula-

rumque indolem facile cognofceret, fed univerfam earum tionem uno deducere fonte nequiret. Neqne perfeftam

fe abfolvisfe Philoiophiae fcientiam arteiuque ipfe putavit

Kan-

d) Kants Critik der reinen Vernunft, ρ. 137 & aliis locis,

O Prsecipua attentione dignum Kantio videtur, quodCategoriaetres

fint in quavis clasfe, quod tertia, duorum fyntbefi oriatur, quodque hae duae tbefis & anthithefis rationem inter fe fervent. Kants Critik d.

rein. Vernunft, _{ρ. 109} & fequ.

(13)

tj-ja—-sj.

ttW·

Kantius, fed fuam potius dcéhinam

inßar praecedentis

o- peris aeftimavit, quod abfolotae viam aperiret

fcientlae,

quam innata quadam necesfkate

inteileélum poßulare

^a-

gnovit. Quod vero theoreticam &

praétieam philofo-

phise partes

disjnnéfcas

tradiderit, diverfisque

exftruxerifc

principiis non minimumipfe duxit fuae difcipiinae vitium

fj.

Si igitur fcientiae fiqeni artisque perfeétionem

fpeftave-

ris, Kantius multa fane reliquit pofteris defideranda, quae indefesfam diutius provocarent philoiophorum ^operam.

At vero quod illa ejus difcipiinae inenda inter prgecipuas

fuerint causfas, _quae fequentem feientiae fufcitarent ratio-

nein, eo potisfimum concludere fas eft, quod eruditi, qui acutlore proximi reflexione phiiofophiae ^.adgrederen-

tur itudium ,· neque mancam amantes Kantii dilciplinam,

neque inepta feftatorum additamenta probantes, fuam imprimis in eo collocarent operam, quod Kantii difbipli-

nam ad perfebtam arfcis formain redigere ftuderent. Kan]

tius vero psimum reilexionis in fe regresfum aperte po-

ftulaveraf, q.no neeesfario eveniret ^, ut philofophia, quo magis perficeretur, in idealiflicam abiret rationem, omBem fcientiam ex ipfa intelieélus natura deducere quaerentem.

Hoc vero ftudium ilii primum indixerunt philoiophorum

conafus, quibus ideaiifticum fenfum Kantii fcriptis tribue»

re periclitati funt. Ulteriorem vero phllofophiaeprogres- fum indicare non hujus operis finis esfe poteft, (ed origi-

nem folummodo viamque recentioris ipeculationis figniii-

care voiuimus,

His vero ftudiis philofophiae novisfimis obfiftere

&

repugnare videtur illa oiunis theoreticae cognitionis fcepfis,

f) Kaats Critik der pra&ifchen Vernunft, Ed. a. p. 162."

(14)

pfis, qii3s in Kmtii

lafcet difciplina, & inde proferri FaciT#

poteft. Sed illa q.ioque

vim &

conatus

ipecuiationis in^

citavifc potius quam reftrinxit,

fpern erexit magis

quam

minuit, praefertim qaum tota

philoFophiae teftatur hiik>-

ria, quod nulla umquam

fcepfis fpeeulationis vim infrin.

,gere, nec inutilifatem

d'emonftrare valuerit, Ted

^oppu·

gnata e contrario philofpphia

melior auguftiorque redi«

ret vi&rix.

Adamata ideo tantnm & celebrata Kantii difc;plina

breve floruit. Aliae fuccesferunt philofophise rationes vi-

am ab illo inftitiitam ulterius perfequentes. Immortalis

vero manebit Kantii gloria, qui defperata hnmanae

fcien-

tise perfvailone folidum philofophiae

jacere fundamentum

primus

adgresfus

e(V, viamque

iniit,

quam

fecuti novisfi«

ir»i philoiophi divitiam ftruerent difdplinae

rationem,

quae infinitam humanae cognitioni promittit