/A4
MOMENTA NONNULLA,
AD ORiGINEM et INDOLEM
ΜΕΤΑ-PHYSICH MORUM
RECENTISSI-MORUM PHILOSOPHORUM
DIJUDICÄNDAM,
«=-■=-·■
QUH
COSSENS. JMPL. FACVLT. PH1L0S. UPS.
PRHS1DE
Μtal)
AN.
BOÉTHIO,
ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD. PRO GRADU
PUBLICO SUBJICIT EXAMINI
CAROLUS
SANDELIN,
STIPEND. THUN. SMOLANDUS.
in aud, gust. maj. d. xv octobr. mdccxciii.
H. C.
"
» u · ι se 'I I -ca».
UPSALI jE,
ΜΟΜΕΝΤΛ NONNULLA,
AD ORIGINEM et INDOLEM METAPHYSICbE
MOR UM RECENTISSIMORUM
PH1LOSO-PHORUM DIJUDiCANDAM.
I.
Ab
moralisantiquisfimis
hominuminde
natemporibus, de
turas inter Philofophosfundamento
haudinfrequens fuit qiueftio. Illam fpe&ant quse in
Grae-corum Philoiophia de fummo bona,
de Jim bus borio*
rum, quos illi tskqs vocabant, pasfim disputabantur. IL
Qui, poft renatas liteeras, in morali
Philofophia
percra&anda operam collocafunt, quasdam de hoc fundamento fuis de offieiis & juribus hominum Ii bris vel immifeenda vei praemittenda esfe viderunt, do«
nec Wolfius, quae huc
pertinere ipfi vifa fuerint}
in fingularem difciplinam, fundamenta totius Philo-fophise moralis complexuram, & fbiiofophia pritüiae
uuiverfahs nomine iijfignitam, redegerit. Hujus
vc-ro in locnm Recentid^res,
qux Theorie idearum vel,
ut quibusdam loqui placuit, Jenjationum
moralium
nomine ipfis venire folent, meditamenta & obferva* tiones fubiiituendas esie crediderunt»
4Momenta nonnulla%Ad Origtnem o" IndokmMetapbyßc&Monim
III.
Quin morum difciplina, niii Philofophiae &
Sci-entiae nornen iili denegäre voluerimus, theoretica
ftm-damentorum, quibus innittintur illius praecepta,
dis-quiiitione indigeat, nemo facile dubicabit; illa vero commodius a fpecialiori officiorum explicacione
fe-paraca, quam eidem immixta., proponitur.
IV.
In officii, hominibus injtmgendi, fundamento
eru-endo, non tarn de indole humana obligationis & of¬ ficii imperio fubjicienda & temperanda quxritur, quam de generali officii idea & facultatis, officia prse-icribentis & afbive obligantis, natura. Illa
qui-dem, e Pfychologia & Hifloria hominis cognita ap-plicationem prasceptorum de officiis pleniorern & tv tiliorem reddit, & tam impedimenta quam
adjumen-ta officii, extra illius idearn pofira, indicat; haec ve¬ ro ideo explicatur, ut causfae ultimae & abfolutae of¬
ficii & obligationis, earumque ex his causiis petita indoleSj adpareant & illuilrentur.
V.
Obfervationes, quas recentiores Philofbphi, Theo-riam idearum moralium pertraffantcs , attulerunt, potius effecere, ut indoles hominum, officii imperio fubjicienda, melius cognita (it, quam ut id, quod morale & abfolutum hominis pretium conilituit, ex¬
tra dubium poiitum videatur. Quseiiveront quidem,
de-Recentisßmorum Pbilofophovum (Hjudicandnm* y defideria humana, a fenfibus derivanda, perfcrutan«
tes, generalern, quem iingula indicarc forian
vide-rentur, finem; fed abfoluti quid, de quo tarnen, ut
intelligatur moralis honiinum natura, prsecipua
eil
quseftio, invenire non potucrunt. Vi.
Ut medelam adferrent vitio, quod fic
Theoriae
veritatum moraliurn adhuc adhserere videbant,
Ce-lebemmi noftrae aetatis Phiioiophi attentionem a con-fideratione rerum, experiundo cognitarum, in ideis
finium, quos fibi proponunt homines, occurrentium, utpote in quibiis abfoluti aliquid contineri nequit,
i-ta avocandam esfe ftatuerunt, ut in examinanda ipfa
facukate, q,iia ad abfolutnm quserendum tendimus,
cöllocetur, & quae ex illius natura derivari posfunt
momenta peculiari difciplina comple£latur.
vir.
Cognitio omnis Philofophica vel circa ohjeffa jn-telligendi & ratiocinandi facukati oblata, vel circa
reguias intelle&us & rationis, omni cognitioni, quae-cumque umquam illi data fuerint obje&a,
commu-nes5 verfatur. Hxc formalis vocari pocefl Pkilojopbia
& antiqiiie Graecorum Logic# refpondet. lila vero muterialis appellenda pro obje&orum generalisiima diveriitatc , quorum leges rimatur , in duas abit
partes, quarum akerara Vhyßcam, alteram Etb'icam
Gcaeci adpellanc. Utramque harum partem
6Momentηnonnutta}AdOrighietnzf Indohm
MetupbyficaMorum
cim & partem nationalem habere
posfe facile
intel-ligitur. Pars rationalis, quae in eo confiftit, ut
re-gulae cogitandi, quas in Logica, quales in omni co-gitatione, quodennque umquam fpe&et objeSluni> generalkcr proponuntur, heic ad determinatum obje¬
ctom mpYiQWXQxpYicQnmr^Metapbyfices
nomen forti eft.
Qua: ii formales legum conditiones quaeric & tradic5 fe¬
cundum quas res, quales
funt, eveniunt, Metaphyficam
'Natura conilituic; ii vero formales conditiones le¬ gum, fecundum quas velle Sc agere debeant
volun-täte & ratione prasdita entia, iiluftrantur, Morum
Meiaphyfica oritur.
vin.
Ad hanc morum metaphyficam condendam
fpe*
&at Philofophorum recentiorum cura circa
faculca-tem, regulas vitse componentem & abfolutum in
iis-dem quaerentem, examinandam collocata. Eandem quoque Pbilofopbiam moralem, puram adpellandi mos inter illos invaluit, a cujus ad indolem humanam
,
per Anthropologiam eruendam , applicatione oritur
Pbilojophia moralis adplicata, quam etiam antbropo-loiga practica nomine iniignire interdum iliis placuit.
IX. Ad metaphyficam hanc ita
progrediendum esfe exiftimarunt, ut colle&o, quod ad rationis proprium
agendi modum pertinet, in una univeriali formula,
eaque ad volendi faeukatem, a causfis parricularibus
Recentisfimmim Pbilofopborutn Oijuåicmåam7 7 volendi abstra&am, adplicata,
quid ex eadem ad le¬
gis & finis ideas, atque volitionum & a£tionum ad easdem relationes determinandas fequitur, monilrent;
& deinde Legislationis, omnibus ratione
praeditis
en-tibus communis, ideam illuftrent, cui
denique addunt, quae in ipfa hac idea ad a&ioncs morales
performan-das, entibus limitibus circumfcriptis, legis moralis
confcientia gaudentibus, adfunt adminicula. His
ve-ro, quae Phiiofophiam puram vel Metaphydcam
mo-rum conftituunt, iic explicatis,
ulterius criticum
ra-tionis, purae moralitatis genetricis, examen perfequun-tur, & quae inde ad fpes rnortaÜum, ilFius
imperio fubjecfcorum, alendas defumenda Tunt momenta
inon-ftrant; de eo tandem folliciti, ut libertas, qua
fubla-ta evaneiceret
quoque ornnis moralium realitas le-gum, farta teöaque mancat,.
X.
Hane
Philofophis
propofitam curam floccihabi-turum puto neminem
, fincera virtutis reverentia
ca-ptum, nec fupervacaneum circa eamdem
fuscepi>fe
laborem noftri aevi Philoiopbos quis dixerit,
qui Phi-lofophiae hucusque cognitse indolem penitius
exami-naverit. An fpern a ie excitatam
fefellerint, non
nifi pofl: maturum & fsepius iteratum
Cricicx
