Dissertatio de tolerantia dissentientium indifferentismo vacua quam cons. ampl. facult. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu proponit Sam. Uno Muncktell stip. Zedritz. Dalekarlus in audit. Gust. maj. d. XXV April. MDCCC

DISSERTATIO. DE

TO

LERAN

TIA

DISSENT1EN-TIUM

INDIFFERENTIS-MO

VACUA

QUAM

CONS. AMPL. FACULT. PHILOS. UPS.

PR iE SI DE

MAQ.

DAN.

BOÉTHIO,

KTH. ET POLIT. PROFESS. REG, ET ORD,

PRO GRADU

PROPONIT

SAM.

UNO

MUN

_CKTELL

STIP. ZEDRITZ. _DALEKARLUS

IN AUDIT, GUST. _{MAJ. D. XXV APRIL. MDCCC.}

ÜPSALDE,

DE

TOLERANTIA DISSEN TJEN T1UM

IN-1 DIE FEREN TISM0 VACUA.

Non

leant

disquiram,

caus-fam

undß

hotiiines, toseranriam

urgentem

plernmque

a fe

haurire

disfentien-

fo-tium, ur Divina de amando proximo

comprehenfam le¬

ge,

impenfius

commendandi.

Qui illara

laudibus

praeci-pue

extulerunt

fuerunt fere illi, qui

fc

prarpotenti

alio-n rum a fe disfentientium dominatione

fecuritatem

&

quse

fibi _exopttnt

_feliciratis

_{adminicula in}

_discrimen

_adduci

viderunc, &, quod haud raro

cvenisfe

conftat, qui, dum

vires _{audoritatemque na£ti funr, ejusdem, quod nuper}

_in

aliis damnarunt, intolerantiae viti i ipfi (emet reos

fece-runt. Sed fperandum _tarnen eil hac _qua vivimus _eetate raros forc, qui toties _contra oppresforum vim

redarna-tam fentiendi libertärem _{pro vano tantum} & _temere quar-fito habeant fuco, quo privata fua

defideria illinire, Sc

velo, quod fruftmse

dominandi libidini

praetendere

pos-funr homines. Tolerantiae laudes fibi jure tribuisfe vide-tur illud _quod

_{ja-m claudimus}

_Saeculum.

_Non

_vinculis

ferro & flammis ut olim in ha*reticos & disfentientes

am-plius faevitur.

Opinionibus

a

fe

vel maxime

discrepan-res communi famen focistatis vinculo _{jungi &}

communi

frui _{jure didiceru-nr. Quae cuique pro (ua}

_perfvafione

reda _{utilUque vifa fuerint palam profiteri nemini}

inrer-dici _{posfe, communis prtecipere vifa eft opinio.}

_Non

is _{fum? qui communi} ore celebrarae hujus

tolerantiee

lau¬

dibus _{quid detrahere cupiam, omnium enim}

_bene

fen-tientium esfe _{credidericn, quantum in illis}

_{fuerit, robur}

*

quae

femel

vera re&sque judicavimus, amor, adeo ut

aegre iisdesrs contradici pstiarnur, praeterea, cum ab

opi-nionibus, quas a.mplexi fuerunc homines, confilia & a«

£tiones eorum _{dirigi quisque fsterur, fieri non poteft, ut,} quamvis minus cordi nobis esfet, quid falfa judicia fuis

sudoribus adferant _{damni, eadem incuria, quae noftrae}

fecurirati _{noftrisque cornnnodis parari ab aliorum}

opinio-nibus _{posfunt, iniidias rp.demusj lapidem omnem mo¬} vere non intermittunt _{homines, ut eas ahmt apud alios} firmentque opiniones, quibus (ute optime profpe&urn

fore faluti _{fperanr. Hacc fere funt in homine, cui nil} nifl _{propria comraodacurae eft & qui ad philavtiae leges con¬} filia fua _{componit, tolerant.iae obftacula, quse tarnen non}

omnern excludunr tolerantise _{fpeciem. Qui enkrs ipfe} licentice iavet causfam _{propriam agit, dum parcendum}

esfe aliorum licentiofis _{opinionibus fvadet, Sc qui omnia}

ad: fe _{fuaque comrnoda refert, ea, quae uilo fibi nec} da-mno nec emolumento _{furura esfe prsevidit, libera}

Sc

u-nicuique permittenda esfe libenrer faterur. _Injurius for-fan viderer, Ii contenderem , hujus plerumque fuisfe

o-riginis Sc indoiis de libertäre disfentiendi curam , quam

Philofophia?

fuco ornatam pra? fe ferre ranropere

ama-runt recentiores tolerantlte _{patroni ; fed vel me non}

mo-nente _{patere «rbitror ab impuro hoc fonce non}

proma-nare _{posfe, quod laudare Sc inter virtures}

ponere quis

fuftinebit, toleranrise ftudium. Indifferenrismi non

tole-rantiae nomine _{infigniri deberet, «St fieri non potefl, ut} fibi in omni vitae discrimine conftans fit lubricis his fundamentis innixum _{ftudium; in eo enim fi quis pofitus} fuerit _{loco, ut, qua? nuper fua parum referrfc}

putaverar, jam quodammodo fuis deüderiis offendiculo esfe _fuspicerur, ar¬

mis, quorum ufum antea damnavir, eadem. removere

epnabitur..

) O C # 5

i

Sed _{funtquoque eliae causfae, non ab irrpuro, quem} nuper irnprobavimus, fonte «åertvandse, quae vel efficiunt vel emcere debererit, ut homines fua referre numquarn ron confiteantur , quid Sc quaie fit illud , quod alii pro

vero _{bonoque habeant, de quibus jam videndum, an Sc} quousque. tolerantiam permittere vel cum eadem conltare

posfint. Herum a'reram a debita earum rerum cura, quae

adcivitarum vincula_{pertinent,quorum tueri robur&}

fan£ti-tatem _{tantopere humano interell: generi, derivamus, alte¬}

ram vero a communi confcientia _{fuperioris deÜinationis} & ad altiora nos vocantis _{legis, moralitatem eique}

ad-ntxam _{religionis curam commendantis, repetimus,} quae omni circa ea, quae juvant, ut ad finem, quem moralis

hominum natura fpe&at, _{omnes pervenianr,}

inöifferen-tismo Sc incuriae adverfatur.

DifpiciencTum i'taque pnmum cTe tolerantia, quae cum cura vinculi, _{quo continentur civitates, conflare poteft.} Sunt vero civitates ad tuenda omnium _{jura inftirurae,}

ut

quisque habeat fibi ex communi voluntate concesfum fi. xisque limitibus

_{circumfcriptum}

agendi campum, in quo, Sc quae fovet & quae fovere deberet, defideriis iibere Sc

ab aliorum vi non _{praepeditus fatisfacere poslir. Hic ve¬} ro finis obtineri _{nequit, nifi unius volunraris}

imperio fm-guli, quos inter de juribus Iis oriri _{posfet, fubjiceren»}

tur. Ut _{imperia ad privatos uniuscujusque conaius,} qui

aliorurn _{juribus officerent} , cohibendos Sc in ordinem

redigendos, inftituanturv debitoque non öefiituantur

rö-bore, omnibus curae esfe deberet, nec uila _umquam

ra-tione excufari multo minus _{adprobari potefl circa bas} res indifferens _{animus. Praeclare quidem}

intelligirur, ci¬

vilis _{imperii vi fubesfe tantum externas e£liones,}

qusre-nus vel _{lege definita hominum}

jura offendunt vel

pnbli-cae, quae ad

_leges

_{tuendas requsritur, poteffati re nidrem}

Sc ruinam parareposfent, nec ad interna mentis confiiia 6c _{opiniones, quatenus in noxias non eruperint a&io»}

nes,

caftigandasj

_{Temet extendere posfe imperii civilis}

ditionem; verum tarnen, concesfo interno hoc fentiendi

Sc _{opinandi jure, non ideo ftatim efficitur, ut privatas}

opiniones de civitatibus rebusque ad illarum gubernatio-nem _{pertinentibus publice profitendi licentia permittenda} 6c in civitate inftituta toleranda _{fit, quippe}

_qutead

_tumulcus ciendos 6c ad _{tollendam, quam civilis ordo necesTario}

requirit, obedientiam facile verti _{porefi: 6c}

_faepius

_con« verTa fuit. Sed cum ea _{conditione ftant & perpetuo}

fla-bunt _{imperia civilia, ut quas ad eorum, ut}

uniuscujusque jura

farta te£taque

maneant, adminiftrationem _Tpe£lant

indies _{magis magisque perficiantur, nec}

umquam

inftitu-ta _{humana, cujuscunque demum illa fuerint}

indolis, ita

confumata haberi _{posfunt,ut ab au£la rerum, circa}

quas

verfantur, cognitionis 6c fcientiae luce nihil illis lucri adflueret, boni civis officio _{haud repugnat, quid huic fi«}

ni conducere _{ipfi vifum Tuerit publicae disquifitioni} fub-mittere,

_{disfentientemque}

_{Tuam opinionem profiten,} dum-modo _{profpiciat, ne legum 6c focialis ordinis vincula} rumpat, quibus in ea, in qua vivit civitare, cautum _eft,

ne ftatum _{juftitia vacuum redinregrandi locus}

praeparetur.

Non cives modo fed _{ipfi civitatum Re&ores, dum} offi-ciis fuis 6c _{reipublicae curse intentum animum}

habent,

huic disfentiendi liberrati favere _{debent, nec umquam}

nifi _{juftos limites transgresfam eandem}

taxarunt alii-, quam quibus ad Tuam libidinem & _{legibus Tolutam regnandi} po-teftatem omnia referre mos eft.

Sed fefiat adhuc breviter _{quoqueattingenda quaeftio,}

an disfenfus circa _{argumenta ad moralitatem 6c}

religio-nem _{fpe&anria publica profesfio fine indifferentismi}

culpa permitti quear. Re&e omnino indifferentismi re-um

#

)

o c # 7

um eum _{parageremus, qui}

parum referre putaret, quid alii his de rebus _{fentiant, ve! qui fuae non esfe curae}

con-fiteretur , an alii in errores virtutt & _{religioni noxios} praecipites agantur, vel qui pro obje&iva verirate rerum»

quas, ut moralitati debitus lic honos, _{amplexus fuerit,}

non dirnicandum _{esfe cenferit. Sed nihilo tarnen minus}

conrendere _{fuflinemus, dari hac culpa vacuam pro über»}

tåte de rebus ad rnoralitatem & _{religronem fpe&antibus} publice disquirendi follicitudinem. Juilam vero illius

i-deam facile mente fibi _{fingit ille, qui meminerit, harum} rerum efficaciam 6c _{quoad realitarem 6c quoad effe£lum,}

quem ad vitam confiliaque dirigenda prodere deberent,

ab interna _{uniuscujusque perfuafione pendere, hane vero}

perfuafionem nullam esfe, nifi ab omni externa

coaftio-ne über eandem _{adprobaverit animus. Circa easaem} dubirann via _{praecludi nequit,}

qua dubia fua fine

mini-mo, quo fieri poreft, erroris metu foluta före _fperare

poteft, nifi fimul confcientiae adeoque moralitatis omnis

imperio illum fubtrahere 6c in indifferenrismum

praeci-pitem agere velies. Si praeterea diverfas gentes, quae religionen* ex facro eodem fonte hauriendi poreftatem habere _{videntur, inter fe conferre lubet,}

quarum uni dis¬

quirendi de rebus ad eandem pertinentibus ademta &

ahorum arbitrio 6c au£lorirati _{fubje£fca fuit libertas, åke¬} ri vero _{ejusdem beneficio uti quodammodo concesfum}

fuit, confitearis necesfe _{eft, nifi indifferentismo} a tua

i-plius confcientia tacite exfecrando addi£tus _fueris, con-cesfa.m hane liberratem _{religioni emolurnento fuisfe Vix}

enim credo _{foreullum, qui Chriftianae religionis faciem,}

qualis apud

Habbyfinhe

incolas aliasve de illa numquam dlsqmrentes gentes viget, nitori, qua in Europa fulgere ccep;r, _poftquam de illius prxeeptis publice inter erudi*

tos _{disquirendi libertas iocum inVenerit, pvseferrer,}

i

Huic tolerantiae vero, _cujus pausfam agere uniuscu-jusqus

esfe

pütamus

rnulta obftant erjam hac

qua

vivimus

tetate impedimenta, quibus

ftudium

ordinis, virtutis Sc

Religionis praerendere non

intermitrunt hoaiines vel

fal-fa veritatis _{fpccie dccepti, vel privata}

_fuo

_emolumento

velificaturi, quorum prtecipua brevirer

recgnfebimus.

Primum, & cujus vis latisfime patet, ejusdem

obfta-culum _{ponendum esfe cenfemus in}

_{indifferentismo}

tole-rantiae _{fpeciem mentiente, & hoc quidem}

_dupplici

rario-nej nam Sc in causfa fuit., cur male audire cGeperint li-bertaris fentiendi _{patroni, quod dudum monuimus,}

indifferentismus veram Sc iibi conftantem disfentienrium

tolerantiam _{parere non}

_poteft.

_Cum

_{enim alio niti}

ne-queat fundamento, quam mentis

habitu

ad

fe fuaque

commoda _augenda

_converfo,

_ipfa

_maxima

_fecurn

_fert

rei, cui favere videtur, irnpedimenra; quam enim nuper

moralitaris Sc alienae felicitaris incuria admiftt _liberratem,

eandem, (i in alio forte pofitus fuerit loco, mut&raque

fuae libidinis adminicula videret, improbaret non mado, fed omni arte eidem infidiaretur.

Åiterum tolerantite _{impedimentum latere ärbitramur}

in invalefcente _{magis magisque &}

_fophifticis

_argumentis

broiata _{opinione, quae de veritatis Sc virtutis}

_interna

_in ani-mos hominum efficacia defperandum esfe _{praecipit, ex qua} fluit _{perfuafio, nulla tlia hominum}

_{faluti confuli}

_posfe

ratione, quam externa eos in ordinem cogente vi. Aliis perpendendum relinquo, quibus a causfis originem duxe-rit Sc follicite _{adeo propagata}

_fuerit

_{haec veritati &}

ra-tioni _{injuriofa fententia; id tanturn moneo illam ocnni} verae moralitatis curae adverfari, _{quam, ut legalitati} qua-licunque externae fatisfiat , pesfurndat. Quo erjam

ac-cedit, ur fibi _{ipfis contradicere femer deprehenderent}

hu-# ) o ( # 9

hujus opinionis patroni,fi rationem ab illis quaeras, cur de veritatis _{imperio in aliorum menres rantopere}

_defperent,

dum tamen illius reverentia fe _{ipfos captos esfe profi¬}

tentur, & hac ratione fibi permisfum esfe fibi

blandiun-rur, ut aliorum in fe turelam _{fufcipianr, & quibusvis}

re-mediis caveant, ne fibi invitis _{irrpofitum tutelae jugum}

excutere tentent _homines.

Huic rolerantiae _{impedimento, *dje£hirn}

plerumque

reperimus aliud, & hoc gravisfimum ex eo derivandum,

quod Egoismus haud raro fub asfumra _{religionis &}

mo-ralitatis larva latear , & arroganriam moralem juffae

a-liorum aeftimationi inimicarn _{pariar. Qui enim fe non} mala & aliorum f-a!uri inimica ferri _{voluntate, & a}

mul-tis, quae pasfim ab aliis amari folenr, vitiis immunis fibi

ipfi vifus fuerit, Sc infimul fuum

_a&ionumque

_fuarum

pre-tium non ad _{rigidam moralis legis}

cenfuram exigere,fed ad menfuram _{eorum,qua? fiun^, eeftimare didicir,facile}

in¬

di viduae fuae _perfonae,

quem virruri debemus honorem tribuit, Sc hac _{deceptus illufione trque capitale &}

exitio-fnm hominibus esfe debere _{judicat, /i a fuis opininiobus}

disfentiant vel de illis _{paullulum dubireni ac fi} obedien-tiam omnem Deo, _{virtuti Sc riioralirari renunriaverinr.}

Obftat _{pra?re re a toleranri® ficqucns fuperftitionis io} hominum mennbus cum _{religionc eommixrio Seilicet} fotariå _{religionis fibi pama esfe}

opra.nr _{haud pauci} codem

animo ac _{gulae Se libidinibus dediti, dum}

corporis

valeru-dinem _{inremperantia perdiderunt, Medicum adire}

folenr,

non ur diaeram _{vivendique rationem}

murenr , fed ur a

praefenti mali _{fenfu quodamrnodo liberentur.} Fr hac e causTa forfan _{explicari poteft,}

cur nofiris _remporibus

re-iigionis nomine arma contra ijlos _{prarripue acuere To}

lemne _{videarur', qui religionern etnicis}

principiis fulcire Sc ad virturis _{praxin unice referre ftudenr.}

His-PB

10 _4§?

O ( _^

Hisce toleraruiae _{impedimentis addenda}

denique

vi- *

detur _{ignorantia limitum qua- eruditoruen orbem}

a _vulgi feparare debuerunr,quos

frequenrer

& illi, transiliunt qui

disquifitiones circa res morales & _{religiofas publicse}

cenfuras _{commitunc, & illi, qui de disquirendi}

jure homi-nibus _{permittendo judicare fuum esfe exiftimanr,}