Dissertatio gradualis de genio seculi circa lingvam latinam; quam, consensu ampliss. facult. philosoph. in illustri academia Upsaliensi, sub moderamine ... Matthiæ Asp ... publicæ censuræ submittit stipendiarius regius Petrus Ekman, Vermelandus. In audit.

ι Ν. y

DISSERTATIO GRADUALIS,

DE

GEMO SF.CULI

Cl RCA

LINGVÅM LATINAM;

Quam

Confenfu Amphff. facult. Philofoph.

in IUuftri Academia llpfalienfi>

Sub Moderamine

Aåmod. Reverend. & Amplifftmi VIRl ^#

Mag.MATTHLE

Eloqv. PROFESS. Reg. & Ord.

jam deiignati S.S.Theologi* PROFESS*

h. t. Fac. PhiL Decani,

Tub lic

fur a fubmittit Stipendiarius Regius

petrus et m 3i

VERMÉLANDUS.

In Aiidib Guftav. Maj. d. XXV, Junii,

ånni MDCCXXX VII.

//brå·, meridiem

folitis.

■■ - ·ι■ -··■

UPSALIAE> Typis Höjerianis»

^ ,

J '*··»

V£>> v£^>

VS^ <^1 V!^ Vi?> V^> Ve£?» V2?> ^

...jg«s©S6Sr«??K®

yi?i vö>> <<5Ί V£>> V^· V2>> ^{^} νώ?% ^

e»eiia»as!ss®t!'»c.·ögagg^gö

/. n, y.

§. i.

Ihil in humanis tam ftabile tamque ir·

mum efie, quoo per-

ennem fibi poiliceri poflic gloriam, dilu·

cide CatiiT docet experientia. Ea quippe eft inconftantia hominum ^,

ut iis continuo fordeant quotidiana

& quas fa&a (unc ufu communia,

haud aliter ac fi rationes eorum le- ge quadam occulta circumfcribe*

rentur; aut hac faltetn conditione

nafcerentur illi, ut res novas mo- lirentur. Hinc vix vitae modum

ingrefli, illum abrogatum cupiunt;

plane uti loquitur Vellejus Patercu- ius: _Occupatam materiam råinquen·

us,

•i ° |5» i tes, queerunt novam a), Qux ta-

men iterum evaneicit, aliis ^rerum arbitris

quos non eadem trahit

volupras, in (cenam produ&is.

Αλλος yåfl τ ύλλοισιν dvrjg hi]sgné]ou ifyotg b).

Omnia fecula fnum genium (tve fitigu-

lar em humanarum vohwtatum mchna- tionem habere videntur, _qu<é in certa

fludw ammos mortalium infleäere fo>

leat c). Non eft itaque , cur

miremur, _neque lingvam latinam lemper in pari honore fuiffe, fed a·

liud Seculum eam ad coelum velu*

ti evexifie, aliud iterum in ullo ter- rx angulo locum vix conceffifle.

In prsfenti Genium noflri Seculi circa

eam tibi, B.L. fiftere, _eumque bre·

viflime examinare volui; quod fi

minus feliciter perfecutus fuero, idt

vel ingenio, vel, Γι mavis, _ang«- gufti<e _temporis, qua premor, pro candore tuo rribuas.

a) Lib.l. Cap.>7. §t/> b) Hotneri Od. _{vt Z2$.} c) Tborn. Bartkolini Diff.

de iibris legendis ρ äg. 37.

A 2 $. II#

4 *| ο |*

ξ. IL

Sub nomine Gemi Numen quod-

dä caecacojuit antiquitas, quod vul-

gus etiamnum (uperftitioie timeti Poftquam vero lux Chriftiana lats-

num colluftraverat orbem, diver-

fo fenfu ufurpari ccepta eft hxc vox»

Nos, orniflis ceteris, illum,quem

adamavimus ίρίι, explanamus. In-

dicat itaque nobis Genius Seculi circa Vmgvam latinam, hominum propen- fionem ad illam, atcp hinc penden- temejusculturam,Perlingvam lati-

nam non intelligimus qualemcun- ^,

que illam, vel a reguiis difcrepan* ·

tem, vel iilis convenientem, ge- nium tamen lingvae non expri-

mentem, ied puram caftarnque dl·

cendi racionem, _qua ull fuerunt

Romani eo tempore , quo floruit hsclingva; qua?ve, ii communem Inter eruditos fenium fpeäes, ec- jamnum obtinet.

Svadam Romanam pa„ «a.

femper

«ΐ§ Ο $

femper eultam fuiffe ^, haud faciie quis dixerit, nifi fimul prodat fe

nefcire ejus hiftoriam : Hane vero vel leviter inipicienti in&tefcent e-

jus fata; & fimulac eam ad fum-

mura eulmen eveåam miretur,con-

tinuo eam non folum retro ire, im-

mo ruere in pejus cognofcet; ad

eundem plane medum ^ac foi fuπι¬

πί um apicem in circulo fuo vix pri¬

ns attigit, quarn ad occafum denuo

properat; (ed etjam omnitempore

non defuiiie

quibus non admo-

dum placuit ejus fpiendor. Roma florens, _prs aliis, viros eloquen-

tes in deliciis habuit, _{eosque pra>}

miis & honoribus cumulavit & or-

navit, vix tamen ab hoc vicio im-

munis fuit: Necfieri pofFe,conftan-

ti debernus experientias, ut omnes de eodem eandem foveant opinio-

nem. Sufficit, ii plurimi rei pul- cherrima? juftum affignent pretium, eamque pro merito colant. Ve¬

rum de hoc fibi gratulari non poteft

A 3 Secu·

6 m ο ρ»

Seculum noftrum, fed ^eo potius

rem deveniffe, nunc dolere fas eft,

ut non parum laudis ^ponant in in-

fcitia hujus lingvas non folum ilii ^, qui nomen ab ignorantia ducunr;

fed efjam, qui nomen iuum inter

eruditos profitentur, nefcioquode-

lirio duåi, baud raro eandem pro viribus agant cauilam. Non

tamen unius funt generis ofo-

res lingvse Romani. Nonnulli e- nim omnem latinitatem profcri- bunt; quidam iterum politiori ejus

cultura?

nominatim eloquentiae ,

fefe opponunt. De fingulis iigilla*

tim videbimus.

y $. IV.

Qui te ;vam noifram penitus eli-

rninatam cupiunt, obfervant, nos

eam non nifi difficulter addiicere

pofle, exiftiiTi2ntque,faciliorem ^es«

fe adirum ad aliquam earum, quae

nunc in Europa fiorent: & cum ier-

rr.oni folum propofitum fir, fenfa

animi ita aperire, ut alii nos intel*

ligere

<9 o 85· 7

ligere queant; neque fe intelligere

pufant, cur ea pofius utamur lin¬

gva,, cujuF notitiam non niG cum difpendio temporis acquirere pos-

iumus

quam ea, cujus copiaqua-

Γ in transcurfu nobis obtingit. iE-

quaiitatem lingvarum ultro agno-

fcirnus

neque negamus , quin

multum laboris requirat lingva? hu- jus purior cognitio. At ne fic qui-

dem obtinet, quod vult ignavum

hoc hominum _genus: Nam quivis

hoc pa<9;o aut plurimas lingvas fibi

famiiiares redderec, quod profe&o pluris conftaret, ii fapientiae con-

venienter teria politaque prodiret

Oratio

aut unicam tantum ; cum

ratum fixumque fit inter^eruditos,

quod propria carere non poflint

lingva ; fed nominet hane pravus

ille asftimator rerum

Γι tandem

non placeat noftra. Quaevis fåne

gens optaret, fuam in hoc faftigio

collocatam efTe, adeoque primum

föret certamen de lingva maxime

A 4 idonea.

g Μ 0 $·

idonea. Id quidem iibi fumfitGal·

lica

ut praeiiantiam ^{pr^} latina ii·

bi vindicare voluerit. Id etjam prx ceteris coniequi eam novimus ^, ut

a plurimis digna habita fit, qua? u- I

fui eruditorum inferviret; nam u·

bique Gallicas ita fe&ancur vene-

res, ut vix fe fapere _putent, ηίβ

jd ubique fiat Gallice· Nec malg

naftro terrpore dicas:

- - - * »

Se non putat olla Tormofam, ntjt qu<e deSveca &c.

Gallica faåa ίβ a) ^» Mg re tamen illam in hunc locum

admittant alii, qui ^, non minus

quam Galli, lingvam vernaculam

excoluerunt. Si tandem hoc illi concederent, num rem hoc modo

coniedlam efle putemus? Exifti-

mänt enim hoc illi, & ie infuperhoc

lucrari, ut plurimis, qui hane lin¬

gvam colunr, fefe acceptos reddant.

Verum ^non parum fortaffis requi-

ritur laboris

ii modo id lic neri poffitj ut haec aeque dicat nervofe

ac

b §* ^Ρ

a c Iacina, ut pcrro fvavitasnontam

fit in fingulis diétis, quarn in toto colore dicendi. Deinde omnes fere libros latino idiomate confcriptos

in hane transferrent iingvam* De- nique per experientiam compertum eft, vetuftatem plurimum arbitrii

in lingvas domefticas fibi fumere, inque iis vitium viciilitudinis ai-

tius hasrere. Majus ita requi#e~

rerent otium eruditi, prsiertim il-

li, qui. ab his oris Iongius iunt dis*

fiti, ii ad geniurn lingva», iuo tern- pore ufitatum, eloquium aecom-

modarent; Si vero eam,quse hodie

in ufu eft, arriperemus & follicire confervaremus, appareret profe<fto, eam,brevi, aliam omnino fore ab

ea, quam Gallia pofthaec habebit

vernaculam : atque fic, peregrina

faåa

fperatum mox evaneiceret lucrum,

λ) Juven. Sat. VL v. ijS. feqv*

$. v.

Qui vero politioris hujus cultur«

A 5 iniul·

10 *ϋ o i»

infulfos fefe exhibent irrifores, ne- que iiii perfpiciunt ^, quid in hac

caulTa verum (it. ExiiHmant, in¬

genia nobiliflima retardari ftudio ^e·

loquentice a ftudiis fcientiarum^,

quarum tamen pocior habenda fit

ratio & cura. Concedunt tamen,

lingvam noftram ita diicendam efle,

ut, quae in illa exftent icripta, pos- fint inteliigi, & nodras medirano-

nes, ii aliter omnino fieri non pos- fit, latine exprimi. Num vero id

fiat verbis Tullii, anPlauti, an o·

mninofi&is: Num fententiai urba-

nitatem redoleant, an rufticitatem:

Num, inquam, totus orationis ha-

bitus ad elegantiam (it compofitus,

an minus, hoc nihil plane curanr.

Et ne alii ex infcitia hoc fa&um pu-

tent, dignitati fuiE noxiam efle hu-

jus lingvie culturam dicunt; con-

vitiis alioquin fcedis,iisque barbaris,

eos conie&antur ^, qui aliter len*

tiunt. Sed vitam fe hoc modo ia-

piente dignam agere aliis aegre per-

ti§ O w it fvadebunt, ialtem nobis videntur

non boni & parum do$i: Parca-

mus vero iis

ne eadem mentis malitia nos infe£os efle quis di·

cat. Perfpicuitatem fedantur, ied

caftitatem & elegantiam nolunt,

faltern iis non ftudent; At eft ^inter has tam amica connexio

ut non

poifint a fe invicem divelli. Per- ipicue loquimur, dum meditatio-

nes noftrae aliis patent: Cafie ve¬

ro & eleganter, dum gen rum lin·

gvae, qua loquimur, verbis nad-

vis exprimimus. Fingas, qua?fo,

te peripicue loqui, ii pro lubitu

voces fingas, fed alii te non intel¬

ligent, cum latine te loqui velie-»

exiftiment, adeoque iis videris ob-

fcurus. Dicas porro ^, te iubjicere

voci parum cafias explicationem ;

num plana fic fieri omnia exifti-

mes? At primum caveas, ne hoc

modo cumulentur periodi ^, quod

nonnihil perfpicuitati detrahetj de-

inde videas, ne explicationem ad-

ornes,

it »i o n

ornes,vocabulis _asque barbaris ^con-

Ifcmtem, _quae iterum explicatione

egeant, quo modo omnis ornnino

ceiTabit perfpicuitas. Deniqoe ^, quod maximum habet in hac re_>

momencurn, fingulis omriino lin- ^, gvis iuus eft genius iuaeque pro- prietates: fi genium lingvae latins

non exprimas ^, quendarn alius lin-

gvas feåaberis: quid ? ii dixerim ^,

aliis te hoc modo perfpicuum non fierl, _quam iis ^, qui lingvam cal-

leant, cujus genium atque proprie·

tåtes exprimis. Fatearis itaque ca- liitatem & elegantiam non modo

non ofiicere perfpicuitati, fed eam potius & efficere & perEcere. De

qua re hunc in modum Cicero : Di ut ius

inquir, non commoremur, ut dijputemus, qttihus rebus ajjequi po (β*

mus, ut eay qua dkamus, intelligent· >

tur: latine fcilicet dicendo, verbis ufi·

tatis a). Quis porro non videt, quod

rema?que invenuftam reddatincon-

veniens verborum habitus

ac de-

decst

•i o §61 15 deceat formofum veftis iordida: nec

magis placet ejusmodi oratio de re¬

bus prasftantiffimis, quam vinum

nobiiiflimum in cratere viicofo.

a*) De Orat. Lib, 111. Cdp. 1$.

§. vi.

Quam vis ferio optemus, ut bar-

bariem corruptumque morem pu¬

ra acque emendata di&ione com-

muta re t feculum noftrum: rninime

t a men probamus ^eorum coniiliurrs, qui per tocurn vitae curriculum

in ea deiudanc, fusque deque ha-

bita omni ^non niodo humana, fed

etiam divina iapientia. Peccant h!

in exceiiu; et dicant licet cum Rin-

gelbergio : Gloriam latine polite fcribendt inter humanos conatus omr.es

fummum ^{tenere locum} a); Et cum Inchofero: Beatos in ccelo latine lo»

cuturos b) ; Denique licet impie-»

iomnient, cum Zechendorfio, Spi·

vitas hanäi impetu incitari illos, qui

operam in ea polienda collocent c );

Nihil _tamen probant, fed produnt,

14 «ϊ§ o p»

fe potius fine ullo judicio verfari

in fcriptis Eioquenti#. Audiant

ifti ipfum Eloquenti^E Parentem.., cujus iimi^ videri voiunt, graviter

monentem d) Eloquentiam fine ja*

pientia nimium obefie plerumqv.e:prod-

efje mmqiiam. Necnon: Or at or em je exftitijje non ex Rhetorum officmis, Jed ex Academi& fpatiis.

d) liXalchiiHifior.Crit.Ling.Lat.pag.ziZ»

b ) Hifi. Sacr. Latinitatis Lib. V. C/ip. z»

<r) Pr *fät. ad DiJJert. Daumii de Αμι^Ι^Ι*

radicurn caujfis, d) In Oratore & 4' de Invent. Rbetor.

§. VII.

Ex hiice breviflimis conftare-»

nunc arbitramur, retinendam non folum efTe lingvam latinam ^, ied

puriorem quoque ejus notitiam e-

rudifo& utilem eile & neceiTariam.

Noli tamen exiftimare, honori eo·

rum nos aliquid detrahere velie»

qui in di&ione latina, pneter opl·

nionem, lingv# vernaculae nimium

forte indulgent» Adeo a teneris

confve-

KS O ϊ* i;

confvefcere multum eft : Voflius enim, quem reftauraforem elegan-

tioris literafuras merito veneratur

Respublica Literaria, hujus (eipfum

accuiat a). Nec exiftimes, omnia

omnino vocabula nos reipuere ,

quorum auc nullus, aut non con- ftans fit uius _penes au&ores, quos

vocant, Clafficos ; plurima enim poft illorum tempora inventa funt

& adhuc inveniuntur, qux nomi-

nibus carere non poflunt: Nolu-

rous tantum, ne confidenter nimis quafi obtrudant ea Orbi Literato.

Magis plac^bit vcx, Γι gratiam ei

conciliaverit verbis moliioribus,

quas fimul teftantur animum in-, lingvam latinam fincerum, & a vi-

tio innovandi alienum. En! quatn

lepide hoc prarftiterit Cicero,cum

Janne redderet Grascorum illud μ.6' cotyjtu : Non aufim, inquit, medie-

tat em

( ut vocem ufu parttm emolli ·

tam) nommare, ve tim tamen tntelligiy

ac β jta dixijjem b)% Nihil ta men

nobis

16 o gp

nobis erit pfius ^, antiquius nihil,

quam ut abilineamus ejusnnodi vo·

cibus, _qux nullius fe tuentur au*

öoritate, &, quantum permiierit

ctiuro

proprietates lingvae dome-

flics in di&ione latina exuamus.

Εβ eriim qutedam certa vox Romani

generis Vrbisque propria} in qua ni'

hii offendi, nihil dijphcere, nibil anim-

adverti poffit ^, nibil ^{(oitare ,} aut

olere peregrinum , hane jequamur:

JSIeqne folum rujlicam ajperitatem;

jedetiam peregrinum infölen ^-

t tam fugere dijeamus c).

A) ln Praf. ad Lib. de Vitiis lat. ferrn»

b) De liniverf. Cap. Fil. c ) De Oratore.

Tantum.