a ■-*
ι Ν.
DISSERTΑΊΓΙΟ ACADEMICA
DE
V s υ
APX AI OAOriAS
KOMAN Ai mSACRIS;
gum,
Confenfu Celeb. Facult. in Reg.
Acad. Upfdlienfi,
pr^side,
VIRO A Μ Ρ L IS S I MÖ,
Mac. ^MATTHIÄ
Eloq. JPROFESS. Reg. & Ordin.
Publifa cenfura modefie fubmittit
Nicolaus Feltström,
ANGERMANNllS,
In Audit. Guft. Maj. ad d, lö.Dee.
ANNI MbCCXXXV.
Hor is Ante meridiem folitif.
VPSAL1/E, Literis Höjerianis,
/v 'Udouj
Generofoac
DOMINO,
D:no OLAVO TILAS,
Primaria? Legionis Equeftris
ΜAJORI
Maxime incluto,
MiECENATI OPTIMCX
IpQueflres ftatnas tis olim tärts de*
cernebat Romana Respublica , qui
meritis in pairiam , jortitudine in ho-
(tes , ac beneficiis in clientes praful»
gebant* läem horns pari jure Tibi,
Maecenas Optirre, debetur , qui gloria, bellicis rebus laudabiliter par-
ta, te addis , ut liter as, earumque
Studiofos benigne foveas. Certe mibt>
d
*/#77/
dum per triennium, <zτ quod exc ur rit >
hofftitio Tuo liberalisfimo utehar, tot
gratis documenta praflitifti ■> ut iis pvtfdicandis, ne dum äemerendis,
par omnino jim. Sufcipe itaque, Maece-
nas Optime, hoc quicquia efl opeU<e,
in venerabundum gratis[mi animi pi- gnus,tenni chart<s, mnflatu£ lapidea, injculptum. jemper er it, Summum
Numen jupplicibus votis precari,
Te Tuamque Familiam Nobilis-
fimam omntgena benediäione con-
decorare! Sic opto> dum vixero,
&ptabo
Generoiiffimi Nominis Tui
diens devotiffimus
Nicolaus Feltström.
VIRO
Admod. Rev. atque Pr&cUrisfimo
DOMINO,
Mag. JACOBO
UNiO,
Paflori in ©uDittUntWå & Jpogftö
rneritiflfimo , ut & adjacentis Di-
ilriétus PrdEpo/ito adcuratiffimo ,
Patrow , quovis pietatis gene-
re, ad cineres colendo.
T/Eftrum favorem, Patres Admo·
Γ tollere, ejjet in eundem peccare. Si
rim ; tamen ipfe mihi videor , vix beneficiis me a leneris cumulajiis, ut
tncomta diäione , en compleäu Inte-
illi beneficiorum Remuneratori, vixero, permanfurus
Admod. Rever. atque Pra-
cultoif
Nicolaus
VIRO
Admod. Rever. ato^ RrÅcUrisfimv
DOMINO,
Mag. NICOLAO
NENZELIO,
Vaftori in SfllétOfp &c. vigilantifli-
mo , vicinique Contraäus Pr<spo·
feto digniffimo, Avunculo indulgen- tiflimo, ea, qua pareft, venera-
tione , ad cineres fufpiciendo*
dum Reverendi, multis verbis ex-
emm>quicquid imquam valeam, dt χβ"
initium jermoms tum fecijje. Tot emm
pr<eftet omnino, grato jiientio, quam
rim Vos, Patron i Optimi, largisjimo
mterruptis prectbus 3 commendo, dum
clariff, Nominum Veftrorum
humillimus
Feltstrom,
Pereximio atque Politijjtm
VIRO JU VE NI,
Dn. Nicol. Feltström,
Populari & Amico honoratiffimo.
LAboriofam valde , multisque fpinis obfitam , ad eruditionem vi-
am eile , bonarumque literarum
Studioios , maximis , nullo^ noti tempore , curis atque moleftiis
involvi,nemo facile,rem hanceeac-
curatius fecum penfitans, in dubi-
um vocaverit· Tot enim in hoc ftadio, cum laude decurrendo,oc-
currunt icopuli,toc fyrtes, ut, niii infatigabilis plane induftria accefTe-
rit, vix ac ne vix quidem eluétari
valeat fragilis noftra conditio. Ali-
os addifcendarum rerum infinita fe·
re varietas & multitudo terrent:
premit alios res angufta domi: ne- que etjam par omnibus ingenii fe-
licitas adeft , ut reliqua jam im->
pedimenta taceam , ne in quere- ias magis, quam Ia?titiam, arreptus
hac occafione calamus meus effun-
di
di videatur» Tibi potiu£, Amice honoratiflime, feliciflimis ingenii
dotibus ornato, gratulandum mihi eft, quem nuila onera , labores
nulli retardarunt, quo minus pul-
cherrimo hoece ingenii tui fceto,
de uju 'Αρχαιολογίας Rom an £ in Sa*
cris 5 Publicum Tibi devincires.
Declarafti fic abunde , quam im- piger & gnavus omnino Palladis
Alumnus (is. Ego non vahum me angurem fore credo , fi ad ipfum
Parnaili noftri cacumen brevi Te penetraturum dixero. Made fo- jum efto hac^virtute tua, & ma*
fculo in ftudiis lirerarum conatu!
Sic fiet , ut laboribus tuis Acade- micis non iine bonorum omnium
adpiaufu defun<ftus, virtutis&do»
örinas Tuas, quae votorum quocg
meorum fumma eft , non inglo»
riam mercedem reporcaturus fis.
Mente, quam calamo, largiori 5 i ta applaudere voluit
OLAUS TILAS Ol. Bl,
AUGUSTINUS LikII.
De DoSr. Chrifi. c, 42*
Quicquid homo extra
Di vinas Scripturas didi-
cerit, Γι noxium eft, i-
bi damnatur ; ii utile,
ibi invenitur.
1. Ν. J.
§. ι.
Uod Theologi2e,in am«
Wj Philofophic3£,id a Vi-
bitu latiori confidera-
tX) plurimum infervi-
ant Artes liberales ac
rjs eruditiiiimis du- dum eft evidum. Neque fuo in hac
ufu defraudandum eft antiquitatis ftu-
dium .* hoc enim fublato ? in mer υ mer i"
&ie j ut in conticinio, titubabis a), Quis neget, iis, qui fcientias pertradent,
aut notitiam variarum rerum deiide- rent, opus efTe audorum clalTicorum ledione? At quis in his rite <rerfabi-
tur, artesque & inventa hominum,aut mores, vitae confvetudinem, cultum,
aut denique ritus & caerimonias intel-
'
. .
A liget,
4) Crinefius in Ej?, ad DiIh err.
liget, niii rerum antiquarUm peritus?
Et quoniamin Sacro Codicehaudrara
carum veftigia deprehendes; hincillae
hone inter deperditas non numerandae>
qU£ huic ftudio confecrantur: praeci-
pue quum rivulus, quo propior fontiy
eo magis originem fapiat- Hinc faci-
le , ut opinor , patet, quid de Scri-
ptorum Profanorum ledione, ii il¬
la rite inftituatur^fit habendum. Cer-
te .Hieronymus nullum praetermiiit fcriptorem , unde non aliquid excer- peret , neque ethnicum , neque hae-
reticum. Ε fterquilinio enim, dicen-
te Erafmö £), noverat vir prudentiili-
y,mus legere aurum: e fruticibusmel-
,,leum defumere fuccum , araneaefua
Jreiinquens venena : ab iEgyptiis
„quidquid poterat convafabat , ho- ,?ftium opibus Domini témplum locu- pletaturus. Prono igitur alveo fluit,
fcientiam Hancantiquitatis, ex audo-
ribus profanis hauriendam,non modo rieceiTariäm > verum etjam prius edi*
fcendam effe, quam interiora difcipli-
narum adyta introéamus , ne fine pennis volare videamur. Hoc infE*
tuto»
b) in vita Hieronymi.
m Q $* £
tuto atque animo pualemcunque hane opellam, de llfu αρχαιολογίας Romana
in Sacrts, in publicum edo , B. L. cen- fune (utinam mitiori!) fubmittendam·
Mihi vero , utpote brevitatis itudio- fo, fufhciat, ex largiori exemplorum
melTe , quam hinc inde■ deprehendas,
nonnulla delibafle , quae huc pctiili-
mum faciant. Monendum intereaeft, Judaeos,in vita communi,Romanorum
mores ideo potiffimum fecutos fuifie,
vel quod omnium fere gentium ap-
probatione id invaluiiTet , vel quod illi, utpote in adulationem prefuii ,
inde a Pompejo in ditionem Roma¬
norum redafti , ad viftoris dominan- tisque populi inftituta fefe accommo-
daffent. Quod codicem V. T. Hebrae-
um attinet, dantur quidem in eo lo-
ca nonnulla , quibus ex antiquitate
Romana aliquid luminis accedat: fed
ea adftiodum pauca elfe, quis miretur,
qimm Refp. Romana vel nondum or-
vel omnino inculta fuerit? Quod reliquum eft, heic omnino magnope-
re cavendum
^ ne quis cum Spencero, aliisque» β&λνγμ,ατά Gentilium facris Jud^orum ac Chriitianorum ritibuso«
A ι riginem
4 « o f».
riginem dediffe fomniet. Quid enint
Deo cum fatana ? Quid luci cum fpifiiiTimis tenebris?
§. II.
Incipiendum jam efTet a vocabu*
lis & locis quibusdam Biblicis, niii vo«
ces nonnulice 5 partira Ecclefiaftic#, partim alia:, heic priemittendae eifent,
in facratiorem do&rinam frequentio-
ri ufu recepts.
SACRAMENTUM?a [acrando, h.e.de-
dicanao velconfecrandodedudum a), de jurejurando militari olim dicebatur,
cujus exempla apud Gellium bj, &
Curtium c) habes. Hoc enim cautum
erat ^ ne e tnilitia ante recederent, quam ad pygcep tum Confulis, pofi completA fti- pendia , h. e. militice tempora , neque
citra iUud hofiem Aggyederentuy. In Sa-
cramento illo militari etjam haec erat for mula : neque me iibeyosque meos ea- riores hnbeo1 quam C<efayem dy. quae Vim didi Matth. X. 37. egregie exprimere
videtur» Ea quoque facramenti hujus .religio erat ? Ut quantumcunque fefe of-
ferret
a ) Vegetius tib. 11. de re milit. cap» j*.
by Noll. Attic. lib. 16. cap. 4. c) lib. 7. c.
i:.zg> dj cfr. Brif onii Formul. pAg. pjp»
o 5
ferret vita difcrimeny ducem t amen ubiquc
fequerentur , neque in fugam fe conjice-
rent. Quod ii qui timidi effent , eos Signifer moneret jurisjurandi, quod
neque tutum, neque licitum efjet^ ex or di-
ne regredi e). His ita cognitis,facile eft
non folum intelledu , verum etjam explicatu , quid (ibi velit vocabulunv
Sncramenti, apud facros Scriptores fae- piiTime obvium. Militiae Dei vivi in
Sacramento Baptifmi non modo no-
mina dedimus j fed jurejurando etjam fpopondimus, nosfalutis noftr.ae Du¬
cem , totius generis humani Salvato-
rem, per \xta ac triftia quaevis, fe-
cuturos, ab eoque ad finem vitae nun-
quam difceflurosw Pari ratione S. Cce-
na Sacramenti no min e venit, quod
denuo per jusjurandum & facram pro-
«tniflionem Chrifto noftro a^ternum
obligemur.
MYSTERIUM, a μύω claudo deriva-
tum, refpicit iine dubio prifcamiftam
gentilium confvetudinem, os eorum,
<jui facris initiarentur, in iignumta-
citurni- e) Vid. Lipfius de Milit. Rom. Iib. i.d.6.
& Rofin. Antiqu, Roman♦ cum notis Demp*
fiiritag. 73j·.
6 «β ö in
citurnitatis claudendi: lege natttqué probibitum erat, quidquam facrorum
ac myfteriorumevulgare /).Etjamhoc
vocabulum ex difciplina arcani , tam
apud Chriftianos quam Ethnicos olim Ufitata, ac inter prudentiae ceconomi-
cx regubs primitiva EccleiiaeDo&o-
ribus commend tta , arceifendum effe
exiftimant C. M.Pfaffius^) , Tentze-
lius , aliique. Qua occafione id
quoque obfervandum, quod inter 'χήξιιγι&οι. (id quod public are licebat ) &
Μγ^α (id quod filendum ), nec-non in¬
ter Chriftianos , qui alioqui diceban-
tur iideles, initiati , & Catechumenos plurimum olim fuerit difcnminis b).
Neqj id forte prsetéreundum, quod ex
illa difciplina arcani, jam commemo-
rata , vocabulum MISSA in Eccie- iiam primitivam fuerit introduchim.
Etenim lic olim dicebatur S. Eucbari- iha, a mittendis féu dimittendis Cate-
chumenisj quippe quibus licitum non
erat ejus celebrationi intereife. Eini-
tis enim Sacris clamabat Diaconus: Ex-
eun·*
/) Kiftping. Antiqu. Roman. pag. l'z.
g) in de Prajudirtis Theol. ραξ. 154. feq.
h) Conf. J. Ph. Pfeifferi diff. de difiintf.
Vet. inter Χηξυγμα & άόγμ,Λ.
<&! o fflt 7
■ζ Un tö Cdtechumeni, Miffd efi fc. Concior).
ANATHEMA (Α,νά&ημΑ)ab Λ7Λτ(&&αΛ fufpendere, fepahtre , örtum , profanis
Scriptoribus donaria Diis confecrata,
& ex parietibus ac columnis templo¬
rum fufpenfa, iignificat, qua: nefas é*
*at ad communes ufus temere adhibe-
ie. Gentilibus eiiim in ufu fuit , res
quasvis pretioiiifimas Idolis confecra-
tas , in templis fuis refervare , inde
%vct()y}{AcL7M, sppellatas.
HYPOCR1TA & HYPOCRISIS fce*
nica olim erant vocabula. Quoniam
irero hiftriones pietatem ac probitatem,
qua nihil habebant minus, fimulando,
alienam agebant perfonam 5 hinc hy-
oocrita ii hodie dicuntur, qui fuca-
tam pietatis fpeciem prae fe feruntj &
lypocrifis eorum eft aftio.
SYCOPHANTiE apud Athenienfes
erant hortorum ficuumque cuftodes,
k iimul indices eorum , qui ficus vel
urabantur , vel extra regionem ex- Dortabant, σύκα φάινειν ficus
'■ndicare. Quoniam vero illi lucri caui-
a alios falfo faqae accufabantjhinc ev*
καφαν*
i) Vid Balt* Metfneri Pbifaf* Sabr% Pt
K* M. ' ■
Λ til ο $».
κοφαηεϊν denotat defraudare & qu$*
Vis injuri£ genere aliquem ajficere 5 im-
XT10 violenter ac injufle agere.
§. III.
Job. XXXI. 2 6. 27.
np; γπί brv ό ίϊκ πκίκ ok
Ή» pWDl ΊΠΟα Γ»£>Ί
Pagninus ita vertit: Si videbam fölen, quando refilendebat, £f lunam honorifia
incedentem \ feduxit fe in abfconditun
cor meum} (f ofculatum efi manum mean js meum. Taceo Polytheifmi Gcntil-
um irrationalitatem,nemini tion facir·
le obviam , verbo tantum monuiiTc
contentus, nihil i is iine Numine fuii- fe , atque hinc prognatam putaveriti
tantam deaftrorum multitudinem. T a·
ceo quoque faniora Ethnicorum quo*
rutidam dogmata de unitate Divia Numinis, ob varietatem officiorua
ac beneficiorum varia nomina fortiti
Cum uniu fit Detts} inquit Apulejus pluribus nominibus cietur, propter fipccic'
rum multitudinem y quarum , diverfitatx fit multiformis, tf a juvando Jupiter dl·
Attur ,· quem Ijjvct Gned, quod vita nor
fira autlor fit, refltiffime appellant. SAtur
,
ntm
a) de mundo pag. pjp.
tgf O & 9
num etjam iUi Κξόνον, quafi χξόνον7 id efi ,
quendam inceptum ab origine y interminum adfinem Tempus appellant. Fulgurator &
Tonitrualis & Fulminatory etjam Imbri-
citor , & item dicitur Serenator y & plu~
res eum Frugiferum vocant y multi urbis
Cuflodem y aiii Hojjitalem , Amicalemtfo
& omnium ojficiorum nominibus appellan-
tes. Hinc Macrobius b ) reliquos De-
os ad Apollinem iive Solem referre
conatus eft. Quod vero locum, a Jo-
bo citatutn, attinet > redditur "Π& a LXX. per ηλιον cSic etjam fol abdB- gyptiis vocatus eftå^(^, tefte Macro-
bio ^j.Deos vero fuos cum adorarent gentiles , manibus eorum amplexis o-
ra deofculabantur, ut Lucretius te-
ilat ur :
- -
manus dextras oftendunt attenuari
Sape falutantum tattu pr£terque meantum.
Et Cicero e) de iimulacro Herculis
fermonem faciens, rittum ejusy inquit,
Ac mentum paullo attritius eft, quod in precibus & gratulationibus non folurn id
venerari b) Saturn. /. i. <r) conf. A. Beijerus in
Additarn.ad Seldenum de Diis Syr is p.
d) Saturn. /. c, zi. e) Orat. in Verr. JX»
cap. fy.
ι® ο Β·
Denerarl , verum etjam ofcularl folent.
Religicfiores autem,vel,fimavis, fuper-
ftitioiiores veriti funt Deos fuos ad- gredi, ne profanis rnanibus , labiis*
que eos attredarent 5 ideoque procul
ftantes, manus fuas, ad Deos porre¬
das , iterumque retradas, fvaviaban-
tur/). Hujus quoque ritus meminit
Lurianus : ivfoi, inquit, jvedav éraB&
uvcL<?anes 7Γξΰ<τευχονται rev ηλιον, ύχ oxr*
7ΐ&ξ r/χεΐζ την χε^ξα χνταντες > ηχχμε&α
εντελή ημών είναι την ευχην g). Adcoque
exiftimänt nonnulli , Jobum negare, fe more idololatrarum , folem ad-
orantium , ad dextram ofcula detu- liffe, quo fa do fummum facile abne- gaflet Numen. Atque huc referunt
i. Reg. XIX. ig. Hof. XIII. u Alius
vero hujus didi fenfus a Celeb. D.
Seb- Schmidio^) aliisque elicitur, quo-
rum veroa aflferremtis, nifi varias vari-
orum fententias circa explieationem
S. Scripturse colligendo , extra oleas>
ut didtur, vagari videremur.
§. IV.
f) Cfr. Ro fin, Antiq. Rom. pag. 23$. #
Saubertus de facrificiis pag. zg/ g) Τίεξί
^αχήτίούζ Tom. I. pag. m. γ#/. b) Gom*
ment. in b. 1.
«got* fl
§■ IV.
Pj. CIX. 6.
·. m nar hy npsn ]wa\ycn
h. e. Confiltue fuper eum impium & fatan fiei ad dextram ejus. Prifcam confve- tudinem, capitis accufatos Tribunis,
Centurionious , militibusque in cu-
ftodiam tradendi, atque coram judice iiftendi, huic veriiculo ac fequentibus
lucem quandam adferre exiftimo.Hinc legimus Ad. XXVII. i. Apoftolum
Paulum Centurioni traditum fuifife ,
& apud Suetonium a\ Agrippam oo cifum fuifle a Tribuno , militum cu- itode. Ut autcm Romani criminisre-
os eo melius ailervarent, eadem ca- tena & cuftodem & captivum cindos
fuifis fcribit Seneca : quemadmodum e-a-
dem catena & cufiodiam (captivum) (f
militem copulat : fic ifia , qux tam diffi"
milia funt, pariter incedunt b). ModllS
vero eos concatenandi apparet ex hif-
ce ejusdem audoris verbis : Sed quid ref er t ? eadem cuflodia univerfos circum*
de dit, Alligati etjam funt , qtii all ig av c - runt j nifi tu forte leviorem in finifira
catc-
d) in Tiberio cap, a, b) Epifi, jJib.u
it ^ o Ρ
c atenarn putas c). Ubi non obfcure indi-
catur, eandem catenam finifträ tnanum militis, dextram vero captivi ambiiiTe.
Cauffam itaque fuam coram judice
cum diceret reus, ad iiniftram cufto-
dis ftabat. Cum autem graviori cufto
dia accufandus adficeretur, duo mili-
tes ipii prteficiebantur, quorum unus dextrae, alter finifträ manui alligati
erant d)% Ideoque legitur Ad. XII. 6.
Petrum inter duos milites, duabus ca- tenis vindum, dormiiiTe. Quid ii di-
cerem , Salvatorem cum vindus ad Caipham duceretur , eadem ratione ligatum fuiffe? Conf. Luc. XXII. 03.
Matth. XXVII. z.
*. v.
Hez. XXL 21.
WWO *]Ί1Π OK b* P22 "f?0 W3
7W D^nn bp7p öOp~0Op7 α^ππ
ΠΚΊ h. e.Etfiabit RexBa- bylonia in bivio5 in capite duarum viarum , ad divinandum divinationem ,· t er ge t [t~
gittas, interrogabit imagines , infiiciet
jecur. Ut Summo Numini in V. T.
placuit, variis modis voluntatem iuam paté- c) de tranquill. lib. 1. cap.io, d) Vid
Dilher. Di/p, Tom, I. pag. 72,4%
4 O !J
patefacere , utpote per fomnia, per
viiiones & alloquia; fic quoque dia- bolus, tnimus ifte Dei, exfecrabili im-
poftura tot oracula,tot divinationum
genera penes ethnicos inftituit-, quae
inter hoc quoque erat, fortilegiis fu-
tura & rerum occultarum eventum rimari. Divinationis, cujus meminit
1. c. Fropheta , inftrumenta fuerunc
fagittae, vel virgulae, eamque ob cau-
fam de Judaeis Numen queritur, Hof.
IV. 12. Poptilus meus in ligno interroga-
vit, & baculus ejus annuntia*it ei. Sci-
licet varios charaderes magicos, ut
& rerum ac perfonarum nomina ba-
culis vel fagitris iftis fatidicis infcul-
pebant. Quo autern rnodo divinatio
haecce peragebatur, non omnino li-
quet. Quidam exiftimant,praeftigiato-
res iftos teriiffe fagittas , ut fplende-
rent, in eoque fplendore , tanquam
in fpeculo, cognoviffe , quid futurum
effet , quid non. Alii putant, immi-
nentibus bellicis expeditionibus eos, in biviis ftantes, fagittas in aera mi-
fiife, ut, quocunque vellent , caderent»
eurnque populum bello primuin ad- greifuros, quorum viam fagittae casco
cafu
τ 4 Ο 68»
cafu tetigiffent α). De hujus divina*
tionis ritu Henricus Salmuth fequen-
tia annotavit: fi fingamus^ inquit, in
fienatu , de ratione belli agendum effe ,
netfo inter fenatores convenire ,adctijus ur*
bis cxptignationem primum debeat deduci
cxercitus ? ad div in as fortes recurrendum cenfet. Ν om in a expugn andarum urbium in urnulam conjiciuntuv, ca rudis quispiam puerulus manu mifcet: in de unam e c har*
tulis , qii£ fingula fingularum urbium no- mina continent 3 ad principes defert ? ab
eaque oppugnanda bellum inehoari debet b).
Tacitus vero confvetudinem hujus fortitionis,huncin inodutn,defcribiti-J.
Virgam , frugifera ar bor i decifam, in fur*
cuios amputant , eosque, notis qutbusdam dificretos, fuper candidam ve (lem temereac
fortuito fiargunt } mox fi publice confiula-
tur facerdos civitatis, fin privatim, i ρ fe
pater familia precatus Deos , coelumque fujpiciens ter fingulos tollit, fublatos fe-
cundum imprejfam ante notam interpre¬
tatur. Huc etjam faciunt illa, qus Ju-1 lius Ca;far adfert ^),fequentibus verbis:
Cura
a) Cfr. Critici Angl.in.h, L b) ad Ρ an*
tiroll. cap. de fibula. pag. ipj. c) cap. to.
de moribtis Germanorum. d) Lib. I. cap*
de belio Gäll.
«ι © m is
€um Cafar ex captivis Ger manis qtiareret) quam oh rem Arioviftus pralio non decer-
t ar et , hane reperiebat cauffam , quoda- pud Germanos ea confvetudo ejfet, ut ma-
tres familias eorum fortibus vaticina-
tionibits declararent, utrum proelium c om- mitti ex ufu effet, nec ne ? Romani fuos quoq^ habebant harufpices,non ab har a vel ar a ita diclos, ut exiftimat Dona¬
tus fed,potius abEtrufcoillo runn c#fa fe. victima, idquein genere femini-
no, quia antiquiflimis temporibus fe-
niellse ad facrificia maxime adhibe-,
bantur/). Horum officium erat, ex-
ta viduimarum confiderare, &exillis
■i futuros rerum gcrendarum eventus seftimare. jecur autem, pulmo , lien,
cor , prsecordia , renes ©'linguaprse- cipue iis hac in re fcilicet infervie-
bant 5 quorumcunque figna fatidica
fufe defcribit Rofinus^J. Atque hujus
quoque fuperftitionis reus erat Rex Babylonia; 1. c.
VI.
e ) ad Terentil Phorm. 4, 4. z$.
η cfr. Perizbn, in ■,not· ad ALlian. p", ti. II, Jt. g _) In Antiq. Rom, ρ. ζ 10,
-
fin-
\6 o
§:vt
Plura vero in N. T. fefe ofFerunt
exemph, ad propoiitum noftrum ap- prime facientia. Ibi enim vel vocabu-
lä habes latina , vel ritus quosdamin
cömmuni vita ufitatos , qui ex Latio ipfo fuam ducant originem. Inter per-
plurima,priorem aiTertionem noftram affirmantia, exempli loco erunt pau- ciora:
Matth. V. 2(5. Κο^ξάντης quadrans,
féu quarta pars affis.
Matth, V. 41. Μίλιον mildare, a mil-
le : fpatium enim erat apud Roma¬
nos mille paiTuum.
Matth. XIIX, 2g. Αψάξιον denarius^
a decem.
Matth- XXVII. κχςω&Λ cuflodi>,abs
con & adfto, ut cuftos iit quafi coaftes.
Matth. XXVII. 27. ngairdg/ov prato-
rium , a prator 5 quaii praitor y quia apud Romanos jure & exercitu/^mv,
Marc. XV. 3p. 44. κεντχξ'ΐων Centurio^
fic didus 5 quia centum rmlitibus praduit.
Marc. VI. 27. Ίττζκχλατωξ, (peculator,
nomen fortitus, vel a fpiculo , quod gerebat , vel fpeculis , unde excubi#
fiebant. Ruc«
•Gg o fgt 17 LUC. XIX. ίο. ·Σ%ίάξΜν. fnJdrhm.
Joh. XIII. 4, J. Atmw linteum.
A fr. Ϊ. 23. fx?og Jufius.
Afr. XVI. 12. Κολωνία colonta.
Afr. XIX. 12. Ί,ψικίν&ιον femicinctium*
Afr. XXVIII. ι*.^φόξον forum.
1. Cor. X. -2J. Μάχεϊλον macettum.
2. Tim. IV. I 3. Με^βξανα mer/ibrana
Nemo igitur prseftantiliima^ huic lin¬
gul fuas ländes deroget, quippe quas
non tantum omnium difciplinarum
artiumque vehiculum eft % ita ut fine
ope & adminieulo hujus lingvae ad
Folidam quandam eruaitionem adfpi-
rare nobis non a) liceat: fed etiam, partim ex S. Scriptura , ubi frequen-·
tem ejus vidimus ufum , partim ex cruceDominica, eft fanfrificata.
§. VII.
Jam vero ad res & fententias, in N/T. obvias, pergimus, vifuri etjam
in iis ufum αρχαιολογίας Roman se.
Mattb. IX. 13. 24. Kat έλ&ών ό Ιησ-ΐίς
*ις την eixiav τ£ αξχοπ(&, και \2ων τχς
αυλαίας , και τον οχλοψ Βοξνβχμενον) λέγει ä'wmf αναχωρείτε. Heic Salvator, puellam archipraefefri fufcitaturus
B άνλη*
λ) Budd. de Cultura ing. e. I. §. ig.
is
^ tig o ,p
αυλητής tibicmes removifle dicitUf, Mirum forfan ajicui videri poteft,
tibicines apud mortuos modulatos
fuiffe. A t fciendum , tibiarum varium fuiifc ufum apud Veteres > quem in-
dicat Ovidius a)i
Temporibus veterum tibicinis ufus avorum
Magnus^ & in magne femper honore fuit:
Cantabat fanis , cantabat t ib i a ludis 9
Cantabat moeflu tibia funeribust Jufta itaque cum perfolverent Ro¬
mani, tibicines adhibebant 1 qui ho-
noratorum virorum laudes pro con- cione memorarent, easque caritu pro-
fequerentur, quem naenias appella-
bant b)e Nonnulli autem exiftimant, proveftioris astatis & majoris digni-
tatis funera ad tubam elata fuiffe: un-
de juxta rogum Pallantis audiebatur
- -
-
clamorque virum, clangorque tu- barum c) }
minoris vero aetatis tumulo conditä fub tibicinum cantu. Hinc Statius de Archemoro d) i
Ti bi A
λ) Lib, VI. Fafior. b)Cic, lib. IL de Legib*
O ^irg. lib, XL uEneid* v, iqz, d) lib, VI*
Thebaid,
#'■· O ggi 19 Tibia enim teneros folitum deducere
manet.
Quod tamen perpetuum noneratjfi- quidem' naeniae, quae ad tjbiarn cane*
bantur, omnium funeribus commu-
nes erant, tefte Kirchmanno apud Quenftedium e). Inter exfequias vero tibicines fine dubio tremulum triftem-
que fonum edidiiTe , illud Propertii
innuere videtur:
dut mea tum quales caneret tibi Cyn«
thia fomnos Hbta^ funefia, triftior illa tubaf).
Tibicinibus accedunt etjam prifica ,
quarum mentio fit 2. Chron. XXXV.
zy. Jer.IX.17.quae mulieres fueruntad
lamentandum demortuum conduftae,
quaeque darent ^eteris modum plan¬
gen di y unde etiam nomen obtinent, quaii huic rei eiTent praefedae^).Plan»
dus tamen harum non mer o ulula-
tu , fed cantionibus quoque & epi-
cediis, in honorem defundorum, lu- gentiumque propinquorum folamen,
inftitutis > abfolvebatur h)é
B 2 §. VIII.
e) de fepultura ve ter. cap. 6. f)Lib. II.
Bleg. 6. g) Rofin. p% m. 4^. k) Quert*
fiedt loe. ert.
to $1 ©ι$
S' VIIT%
Luc. III. ij. ö Je «π* πξ$ς αντχς {τιλωνα,ς) [AtjJtv πλέον τπύξα το άιατεταγ*
μενον υμίν π-ςατα-εη. Fines imperii Ro¬
mani, per varias regiones,civitatesac populos latius olim, ac nunc, expor- redos fuiile, nemini eft ignorum.Ide-
eque ut eo melius orbem imperii fui gubernaretRoma, duo magiftratuum
genera creavit. Alterum ordinarium
in ipfa urbe refidens , ibique fum-
mam poteftatem obtinens : alterutn extraordinarium, regiones ac provin-
cias diifitas & bello fubadas, regens.
Hoc ergo munus Proconfulibus &
Praetoribus cedebat, quorum offici-
um erat, cives in obfequio contine- rerdefcriptiones facere: jus illis dice-
re, & exortas quaeftiones dirimere: tri-
buta Senatusconfuito irrogare& ero- gare: immo provinciam fibi deman*
aatam inftar Gubernatorumregere λ),
Hujus^dignitatis fuerunt Cyreniusi-
γεμονειων της χυξίας Luc. II. ι. & Pila-
tus της ixåaicig Luc. III. i. His, inferi-
©ri licet dignitate , adnumerati Tunt Publicanl,
a ) Vid. Rofmi Antiqu. Rom. pag. fjtf
Kipping, pag. jo/.
m · & ι*
fublkdnl, a fublicx , quam serario inferrent, pecunia, ita didi. Quibus Quasftores, curam acrarii Romae ge*
rentes , permittebant, datis fponfori-
bus, vedigalia provinciarum incerta, seftimata pecuniae fumma, redimere. E*
rant vero illa: PortorU , quae ex im- portatione & exportatione rerumve- naliumlucrabantur: Scriptur*,quas ex-·
igebant ab illis : qui fylvas & pafcua publica ufurpabant:/)m*»?rf, quas quis-
que colonus in iingulos annos, pro
copia vel inopia frumenti, daret.
Cumque hi Publicani Equites Roma¬
ni eifent, fadle iis erat pretiarerum
augere & präster jus & fas exigere^J:
hinc faepiillme repetundarum damna- bantur , quum fe in fodos avare ,
crudeliter & injufte geffiflent. Vi e- nim illarum legum, privato cuilibet
conceifum erat, injuriolis dicam fcri-
bere , & pecuniam ablatam judido
repetere c) ; ideoque Zacchaeus , ad
meliorem frugem fefe redpiens, & vi legis Divinae Exod. XXII. i. & repe¬
tundarum pollicitus eft, fe iis , quos defraudavit ( Συκοφάντησε*· ) quadru-
B 5 » plum
b) Kitffng* loc# cit, f) Rofin,$ag,
ju β is»
flum efle redditurum, Ltic. XIX. 8.
Adeoque Publicani, öb eam^cjuaili ex- ercebant crudelitatem, omniurri pef-
fimi apud Judaeos audiebant, Matth.
XVIII. 17. Luc. XV. ii. & fcediffi-
mo illö convitio profcindebantur: πάν-
<ης κλώνοι, τταντές haiv αξπαρες d). Svi¬
das «it: Τζλάνης τη-πο^ησιαο-μενη βία , άΠίακμητος agtåeyij , ανάιόφντος
πλεονεξία πραγματεία λίγον μη ί%%σα,
<Ανα^ης εμποξΐαΊ α. e. Publicanus ejt vis
liberrima: rapina extra reprehenfiénem
<sfti<efius impudentiffimus : negotiatio non babens rationem : mer c at ur a inverecun- da. Hinc neque licitum fuit Judåds, quandam ex domo Publicani in mätri-
monium ducere ; otnnes enitn ejus domeftici Publicani audiebant. Immo Sabinö cuidam, ob bene geftum Pu¬
blicani munus, ad immortalem 110-
minis memoriam, imaginem colloca-
tam fuiiTe memoråt Svetonius ^cum hac infcriptione:καλώς τιλωνήτ-ανη, be¬
tte funclö Publicani munere.
>1X·
Pleraque in conviviis illis ,quibus
Sandiflimus Salvator nofter , dum
inter
d) JDeyling, Obferp, SacrAr. Ρ. I. p. i$S>
A) in Fl, Ve fpaf. cap. /.
Si © ©· *3 inter homines verfaretur , interfuit,
moreetiam Rornano adminiftrata fu- ifle , fequentibus indiciis conftat.
Menfam,in medio coenaculi poiitam,
tribus circumdederunt Romani ledis, (unde triclinium fuam ducit origi-
nem , a κλίνη y quod Graecis lettuszfii)
in quibus epulabantur. Hoc ve-
ro difcumbendo, non fedendo fie«
bat , ut patet ex ipfis vocabulis in
N. T. occurrentibus : evvctvAKå&ai
Matth. XIV , 9. πςωτοκλισία, Matth.
XXIII. 6. dvAzzieB-ccj Matth XXVI. 10, ανακλίνεα9*ä/ Luc. VII. 3 <5. ΚΑτακλίναν
Luc. IX. 14. ανατππτζιν Luc. XVII. 7«.
Convivarum autem, uno ledo difcum-
bentium, primus ad caput ledi, re- clinata Fuperiori parte corporis in cu«
bitum iiniftrum , inferiori vero ja-
cente & capfte leviter eredo, accum^
bebat, cujus pedes pone dorfum fe-
cundi exporrigebantur : fecundus, e-
odem corporis fitu, occipu t fuum ad pedus vel umbilicum primielevabat 9
pedibus poft humeros tertii exteniis ,
& fic eodem modo ac ordine reliqui itatamen,ut uxores, liberos & ca ritates d) Confr. Ko fin. Antlq. Kom. pdg\
Klpping. pAg. 456*
%4 m o et
ritates quasvis inter difcumbendum
in finu plerumque foverent. Sinus
cnim apud veteres fuit fedes amoris:
unde in alterius iinu difcumbere, fin- gularis benevolentiae & intimioris a- micitis fignum crat. ItaJoh.XIII.2 5.2 j-, dicitur difcipulus^, Chrifto amiciffi-
mus, άψακζιμενος ev τω χολπφ, ετη-
mermv ετι τό τη&ος τ« ί^®·#. Hinc Grs-
C1S Β7π<?η&ιβς dicitur amicus intimus.
Sic uxor Uris, per fimilitudinem,ab o-
ve petitam, dicitur in gremio mariti
difcubuifle 2. Sam. XII.3. Et Chriftus,
utpote Patri dileéliffimus, dicitur Joh.
I. ig. νιος cuv εις τον χολπον ra πa*
τξίς. Neque dubium eft , quin phra-
fis illa: dmvtx&i\v&i εις τνν χίλπον τ§
Αβξ*αμ Luc. XVI. 22. ex veterum conviyantium ritu iit defumta b).
Inter le&os autem & ccenaculipa-
rietes tantum undique relinquebatur Ipatii, quantum fatis effet iis , qui miniilraoant, quique dicebantur , ad
fedes ftare. Hinc nemo non videt, quid iibi velit illud Martialis inZoi- Jum i);
At b ) Cfr, VArenii difl< de fttu Abrab
f) Lib. HL epgr.Sz.
•i o ^ i;
At ipfe retro flexus adpedum turbam.
Horum era t, triclinia tegumentis exi
omare : aquam ad lavandos antecce-
nam pedes discumbentibus porrigere:
efculenta ac poculenta adferre, &
denique, finitis epulis, una cum vafis
aureis argenteisque in cellas conde-
re. Hi vero a praefedo culinaz, cui no-
men erat αξχιτξίχλίι/ος Joh. II. p. juiTa
capeffebant.Praeterea veftimenta, dum
fervitia obirent, cingulo linteo fub«<
ligabant. Hinc illud : πΈξΐζω<τάμ9ν(§*
A**éw,, Luc. XVII. 8- XII- 37.
Romani, demtis foleis , iotisque pedibus , ne veftimenta triclinii con-
lpurcarent, difcumbebant. Hinc fe-
mina illa , Luc. VII. 38. in iignum a- moris ardentiffimi coepit βζέχείν τχς
TToiotf Äwr* τόΐζ £όίκξυσ%. Simon vero illum lotionis ritum neglexit 3 eo nomine a Chrifto reprehenfus,l.c.v.4<L
Prasterea undi convivia inibant Romani 3 unde Horatius cecinit d)\
Puer qttii ex aula capiUis
Ad cyathum fiatuetur unclis?
Et alio loco e):
4©«
d) Lib, L Od. 2β. e) Lih. II, Qdt
£/. V* ifm
%6 Q ψβ
- - - -
Afl) riaque nardo
Votamus tmfti - - J<- -
Ita Maria ηλει<φε τ£ς ποοου; αντϊί τω
ju-νξω. Imrre , άλάβατξον μυξου κάτεχε®
α'υτχ κατα τν\ς κεφαλής ,Mar-. XiV. j.
Aitis toris difcumbebant ; ideoque
mulier illa r&ie fians , non proci-
clens , nec genu nixa, pedes Chri-
jfti lacrimis rigavit & capillis terfit.
Quod ftans facere vix potuiiTet , fi
veteres eodem modo , äc nos, ad
rhenfam confediirenr.
Apud Romanos non raro quini in lingulis ledis difcumbebant j quodu-
fu tamen non veniebat, niii copia hofpitum fuperaretnumerum novena- fjum, tribusquippe ledis deftinatum.
iröinde Cnriiii difcipulififi duobus le¬
dis quini, in tertio tres tantum e-
rant , ut in eandem patinam manus porngerent. Confr.Matth. XXVI. 23.
In Pontificalibus ccenis Rex facro-
rum fummum locum medii ledi oc^
cupavit , nec fupra eum quis accubu-
it: fic & Chriftus, fummus ille Rex &
Sacerdos. Neque enim, fi in medio
ledo accubuiilet, Maria in caput i- pfiiis 7ΰ άλάβατξον μΰξου effunderepo-
tuiffet. Marc. Xj V. 3. Ro-
«9 Θ *7 Romani fpedacula ac varia acroa-
mata inter coenandum adhibebant, o-
doribus fvavibus accenfis. Quid ve-
ro fpedaculi unquam gratius aut ju·
cundius dari poteft, quam videre cce- li temeque DomiriUm, linteo prae- cindum, pedes difcipulorum fandis-
fimis fuis manibus abluere & linteo tergere 1 Joh. XIII. y. Quid DeoAn- gelisque , pcenitentiam peccatorum tantopere exoptantibus,dulcius, quam
videre Mariam juxta pluteum, ^h.e,a-
verfum triclinii latus» itare , και χειν Ti5? πο^ΰϋζ ίη<τ% -ηις <$άκξυσι ,και ταις
&ξΐ£ί της κεφαλής αυτής εκμάσΊΠΐν , [Και καταφιΚείν τχς πο^ας άυτκ , κ#ι αλεί-
φειν τω μ,υξω 1 Luc. VII.^ 38/ Quid
fvaveolentius, quam ναζί®* πψιχη ?
Joh. XII.
Convivio abeuntibus grata & pre- tiofa apophoreta conferebant. Nihil
omriino magnificentius, nöbisque gra¬
tius ac falutarius dari poteft , preti-
öfiiiimo corpore & fangvine Salvato-
ris, quae convivis fuis & nobis o- mnibus in apophoretis ac pro viatico dedit, iter cuelefte ingredientibus.
Tandem legimus, feminam illam,
\ V·· - V Tu c*
*8 t) o (Ii
Luc. VII. 3g. crinibus demulfiflfe pe*
des Chrifti , quod fafturn eile arbi-
trantur viri eruditi, ad confvetudi*
nem matronarum virginumque Ro-
manarum, quae, dgim lues contagio-·
fa faeviebat, annonae calamitas velbel- lum imminebat, multis lacrimis ef- fufis & crinibus paifis, templorum
aras & pavim^nta , ut Deos placa*
rent, & fummam teftificarentur quo*
que fubrniflionem, verrebant. Cujus
rei meminit Livius f) : Inops, inquit, fenatus auxiiii humani, ad Deos populum
ac vota ver tit. JuJJi cum conjugibus ac li-
b er is fupplicatttm ire, pacemque expofcere
Deum. Ad id quod fua quemque mala cogebant , auotoritate publica evocati ,
i#mnia delubra implent. Strata pajfim ma-
tres j crinibus templa verrentes 3 ve- niam irarum coelefiium y finemque pefli expofcunt g). Aiii hoc ita explicant, quod mulier huc, tanquam εις τον έν- τ&φι&σ-μθν , accederet, pro linteis
comam adhibendo diffolutam atq jcapil-
jULs pedes abftergendo. vid.Marc.XIVX Deniqjhac occaiione obfervandum eft, f) Lib. 111. cap. γ, XXVI. c αρ. ρ. g) Vid*
Witfii mifcell, faer, fm.zéUxtr, w §.p*
1$ O 2p
éft,ritum illum , in aliorum falutem bibendi, inde forte örtum eife, quod
veteres primitus in Deorum & mortu-
orum, quos plerumqj in numerum De¬
orum recipiebant, poftea vero in ho-
minum falutem biberint h).
£. X.
Hiftoria quoque Pafiionis Domini-
cx ex αξχΛίολορίχ Romana optime il-
luftratur. Ex multis pauca tantum, eaque potiora ejus momenta , deli-ί
babimus.
Voce praeconis reus, cauffam aftu-
rus, apud Romanos ad judicium ci-
tabatur : accufatore deinde accedere
juifo, reus interrogabatur, his fere verbis, a Juliano notätfs : Eorum quidy
qu& objiciuntur tibi , fecifii a) ? Ad b<eef
qu<e interrogatus es,re/ponde : extra ea ca*
ve vocem mittås
.accede liffior b). In-
terdum reos comprehendi & vinculis
duci jubebant Judices. Sic quoque Pilatus Dominum, militibus in cufto-
diam traditum,faepius interrogabat:Zj>-
tte Rex JudäOrum? quid fecifii ? Non re~
fp ondes b) Stuckit Antiq. conviv. q dg. qjy. a) teferente Philippo Carolo de Pdjfione J.€*
b) Liv lus lib. Vill, caj), jz.
3® <S ο |ι
JJondes quidquam i Ecce quam mutta d&
verfus te teftificantur , Marc. XV. 1. 4.
Quo fupplicio reum adfici velien*,
magna faepe vociferatione indicabant.
Apud Lampridium c) delatores ad leo~
nem poftulantur. In Tertulliani Apo*
logetico & alibi, Chriftiani ad leonem
& ad befiias depofcuntur. Hane quoqj confvetudinem fecuti funt Judad, cla-
mantes : tolle huncm, crucifige : crucifige,
|,uc. XX1I1. 18· Μ·
CauiTa cognita, proximum fuit fen-
tentiam ferre, quae vel damnationem continebat, his verbis: reum fecijfe
v ider i .* reum injuriam fecijfe videri : pot*.
na falfi teneri: parum cavijfe videri i vel
abfolutionem : nihil in reo damnatione dignum videri : jure facium videri, quod fecijfe t reus. Sic quoque Pilatus pro-;
feffus eft, Luc. XXIII. 14. 15. fe ni¬
hil in Domino morte dignum inve*
niife , licet eum pofteaut populav
annueret, fupplicio crucis traderet.
Caede vero fada vel definita, exi- ftimabant Romani, fe ab omni culpa
liberos före , Π manus & aliquando
totum eorpus ab.luerent d). Sic JB*
nea ss
e) in vita Comxnodi. djfåpping* /«*
1
*δ§ ο ϋ» it
tieaSj a caede recenti digrelTus, nefas
duxit , manibus attingere facra pa-
triosque penates, h. e. cultumacre-
verentiam iis praeftare , antequam a-
quis fefe purgailet e). Praeterea con- ftat , veteribus in ufu fuifie , fen fa a- nimi non verbis folum, fed & geili-
bus exprimere , ut Agabus ΑΛ. XXI.
i i. indicaturus, Pauium vinculis tra- ditum iri, manus pedcsquc fibimetipfi ligavit. Pilatus igitur non verbis tan-
tum, fed & lotione manuum (Matth.
XXVII. 24.) innocentiam voluit indi-
care fuam, ariimumque aeque purum
ac liberum a fangvine Redemtoris, ac
manus a Tordibus.
Purpiiram & velies candidas 9 inli-
gne Regias dignitatis apud Romanos Fuiife, nemini non notumeftj hinc
Chriilum, ut Regem, Luc. XXIII. 2.
ejusmodi veilimentis Marc. XV. 17.
Luc. XXIII. ii. irrifionis& contume- liae caufla, induerunt*
Et ut Sal vator em, quovis iupplici-
orum genere, adfkerent9 eum quqq;
confpuebat infana Judaeorum mili'
tumque turba,Matth.XXVL07.XXVII.
30.
e) vid. VirgiL ltb% IIr Åineid, v% 717.
t$ ο fH
30. quse éontumelia a Scriptoribus
omnium indigniffima habetur. Sic Ci-
ceronis caput obtruncatum legiturFul-
viaAntonii uxor diro ore confpuiff-J
& Cato dicitur, apud Senecam /),fedi-
tiofae factionis manus , voces, fputa
& omnes infann multitudinis contu-
melias, pertuliife.
Cruci vero adfigendos , nudos &
fubligaculo tantummodo prscin&os,
ad fupplicii locum , crucem bajulantes
fuam , ivifle, & inter eundum loris flagrisque caefos fuiife, refert Jofe- phus g), Dominum autem, more Ro-
mano £), ad columnam adftri&um ,
mandato Pilati Proconfulis , flagel- Jabant milites Romani, Matth.XXVII
26. pofteaque arundine caput fan&is-
limum verberabant, v. 30. eumque
crucem fuam portantem, Joh. XIX.
17. in fupplicii locum abducebant.
Crucifixio autem acerbiiTimuir »im-
mo maxime infame pcenae genus fuit:
eamque ob cauifam crux , infelix lignum , infamis ar bor , tS mors damna- tiflimA f) de Ira Lib. III. cäp. 3$. g ) Antiq.
Jud. Lib .XIX% caj/. j.h)Dilherr,Di$.ToM
/. ρ-JOS
•ii © i» 49 tiabantur recipi , folebant in vi-
ventium. numcrum , quando pr£-
ter fpem & opinionem omnium re- dibant & vivos fefe fiftebant. Cum e- nim mortuis adnumerati eflent, noti per oftium & viam ordinariam in do-
mos fuas admittebantur , fed per te-
<ftum demittebantur, ac femetipfosin-
fantiJi ritu fafciis involvendos mu-
lieribus praebebant.Unde qucque difti:
pofiliminio in vitam rediijfe e).
Rom. XIII. 12,13,14. llbi Paulus^
admonendo Romanos, άπνη%ο3-ctf 7»
sqyx σκότα* , fine dubio , praeter alia, refpexit ad feftum Lupercalium, quando miniftri illius fefti nudi per urbem nodu difcurrebant, & nefan- da quaevis flagitia committebant/).
tf Jubet vero Paulus eos ivJvouc&ai τζβ
βϊτΛ& τ» cpca-ης, in oppoiitione ad är-
ma Saliorum , tanquam tenebrarum.
Qui enim hoc feftum celebrabant, in-
duti erant clypeis, peltis, enfibus, lan- ceisque in memoriam ancilis , ccelo
fcilicet delapfi, tempore Numae Pom-
pilii g). Tandem
e) Vid. Deyling. /. c. Ρ. III. pdg.jyy.
f) Rofin. Antiq. Rom. pag. 196* g ) Rofin«
ioc. c it. pag. 16ζ.
yo «ϋ © *>
Tandem vult eos évJvcn&S-eit rfo Χξΐ<
ςίν: qua phrafi exiftimant nonnulli al-
ludi ad Ethnicos, qui Deorum fuorum
veftes induebant ,ηοη folumad ludum
& pompam, ut ex pluribus Tertulli-
ani locis h) conftat j fed & intrium- pho : ubi viftores, Jovis Capitolini
toga veftiti? gratias ei agebant, quafi
illius ope viftoriam reportaffent. Et-
iam
♦juraturi, Λ in aede Cereris & Pro-
J \ . ^ K *4
ferpinae, vn^pcO^ovTui την ττοξ<φυξωα τηί esS, ait Plutarchus iJ. Quid ? quod ipfae matres parturientes, ut felici o*
mine eniterentur, partumque idolis
fuis ftatim confecrarent, indumento Kuminis cujusdam veftiebantur. Apo*
ftolus vero docet, Romanos impiam
hane fuperftitionem exuere , Chri-
Itumque in S. S. Baptifmate induere^).
Gal, VI. 17. vyficnx Κυξίχ βας-αζίιν,
Servi Romanorum literis & chararte- ribus in fronte vel manu fignati e-
rant, ut eo melius ab unoquoque dignofcerentur. Unde forfan Efaj.
XLIV. 7. fcribet manu β a ; fum Jeho*
VA,
h) in Apol cap. jj. i ) in Dionc»
&) Cfr, St et, k. Le Mo)ne Värld Sacrd pag*
390,
«* 0 I» 51
va. Sic etjam ex plagis & cicatricibus, corpori Pauli , ob confeffionem no- minis Chriftijimpreffis 2. Cor. XI. 23,
ipfe dignofci poteft, quod fidelis Je-
fu Chrifti fervus fuerit /).
i. Tim. III, if. ςυλος και ifyuicopct
της α'λnQaui· Édi&a Prastorum, icripto confignatafhuc forte refpicitur Rom.
II. i y, per γξ&τττον iv 1mg χαξ£ί&ις) Ro-
mae fori parietibus adfigebantur, vel
eredis lapideis pilis appendebantur >
Ut omnes legere poflent. Et lapide-
as illas pilas appellat Plinius m) fte*
las n).
i. Petr.III.21. Vocabulum ΙτΠξω^μ^
cx foro civili Romano defumtum, di- cebatur de mutuis contrahentium fti-
pulationibus , quae interrogatione &
refponiione hunc fere in modum fie-
bant : fl>ondes ? jpondeo: promittis? pro-
ynitto:fide promittis?fide promitto:fidejubes?
fide jubeo\dabis ? dabo:facies?faciam o).
i) Vid. Deyling. p. ///. pag. 423. m)
%ib. VI. cap. zS» n) Vid. Kipping. pag.
300. o) vid. Deyling. loc. ett. Ρ. I. pag.
323 & Grotii Comment, in 1. PeU III.
TANTUM.
v v v
Ad
AUCTOR EM.
Vlngularis efi Camenarum Upfalienfium feltett as > quod eos in finu fuo foveant alumnoi, qui literarum decus & ingenio
moribus optimis exprimant, In horum
numer umfY £,Amicijfime D:ne FeLTSTRÖM?
jure- referendum effe cenfeo , qui elegan- tijfmam hane? fumrna cum induflria^ bo-
norumque omnium cum applaufu, elabora-
tam differtationem^ in publicum edis. Illa,
utpote certiffimum eruditionis Tuae haud
vulgaris documentum , Te in ftudiis fanBioribus non parum ejfe v erfatum, te- fiatur. Supervacaneum duco , de argumen-
to Difputationis Tu a quidquam differere}
cum Tu ipfe omnia probe fueris perfecutus.
GratuLor itaque Tibi raram ingenii indo-
lem , ö* infignes fiudiorum progrejjds,
^«0/ fpecimine hocce publico abunäe decla-
tv/j·} bonorumque judicio c en fura fub+
tnittis. Summa votorum meorum hac erit:
dignetur Deus T. O.M. honeftis Tuis conati«
ita fav ere , ut illi in Divini Ν omini*
gloriam , Tui Tuorumque gaudium & e*
molumentum eertiffme vergant ! Vale.
Tuus ex aflfc
JACOBUS WALDIUS.
«3 o g* 35
tijfma appellata efi. In diris & impre-
cationibus crat: ad cervos^ad crucem, in
quam fublatos nefas fuit lugere.
Quid? quod , cum inter cives Ro¬
manos ea dementia graiTarctur , ut
injuriis vel calamitatibus adfedi,qyas
oeque ferre, neque fe eludari poiTe crederent, finem vitae fuae non exfpe- dareni, fed manu facerent. Contra quam immanitatem cum nihil effi-
cerent interdida , tandem lege cau-
tum , ut eorum cadavera, qui manus violentas iibimetipiis inferrent , in
crucem töllerentur , juftisque fune- bribus carerent: tum primum habi-
tum eft turpe, mortem iibi confcifce- re/). Etjam Chrifto hane ighomirii*
oiiffimam necem accelerarunt. CauiTa Vero, cur Judaei illum tradiderintgen-
tibus crucifigendum^Matth. XX. 19» e-
rat haec omnino, quod fceptrum ab ipforum republica ablatum effet 3 hinc ipiimet fatentur, iibi non licere homi-
nem morte pledere, Joh. XVIII. 31.
Ideoque Pontifices,tale quidpiam aufi»
iine confenfu Romani Praefidis,- pon-
C tificiaui
i) Vid, thilippUf C ar el, l, c.
34 Ug ο Ρ
tificiam amiferunt dignitatem, ut de
Anano pontifice , qui quosdam fuo
arbitrio lapidavit, refert Jofephus *)·
Ad locum fupplicii poftquam perven-
tum era t, capitis damnato vinum myr- rhatum porrigere folebant milites Ro¬
mani, quo ille exquiiitiiTimos fupplicii
dolores iine fenfatione åibiret. Myr-
rham enim, fi copioiius hauriatur,
menti vim inferre, docent Galenus/),
& Plinius m). Sic de virginibus
Maxima & Donatilla, in perfecu-
tione Valeriani ante fupplicium a-
ceto & felle potatis , in Martyrolo- gio legimus. Tantum autem abeft, ut milites ifti crudeliilimi beneficium
quoddam hocce fado Salvatori no- ftro pradtiterint, ut potius in eumo-
mne contumeliarum genus effuderint
n). Nonnulli etjam arbitrantur, ma¬
tronäs,cruci adftantes, vinum confor-
tationis , aromatibus conditum, Chri- fto, mortem jamjam fubituro , mo-
regentium adfervafle: fceleratiiTimatn
yero militum turbam iliud ebibiife, &
in k) Lib. XX. antiqu. Jud. cap. χ. l)Lib.
3S. Simplic. me/licam. cap. iy. citante Rd~
wiirez cle Prado in Pentecont. pfg. /f.
02 ) Lib. XX. c. /j. η) Cfr. Criticos Anglic^
W ° ΰ
in ejus locum indidifle acetum felle miftum , & per ludibrium a c fasvitiam
Filio Dei obtuliffe, Matth.XXVII.34.
48. Quicquid ht , certe hinc patet, quid iibi velint verba Salomonis Prov.
XXXL (5. date potum inebriantem peritu-
ro & vinum amaris animo.
Romanis quoque confvetum fuit,
titulum vel infcriptionem cruci adfi-
gere , qua continerentur res gefhe, as-
tas , vitas conditio , nec non cauffa
mortis o): vel a prascone delidum, fa-
cinorofo per vicos ad fupplicium tra- clo, proclamabatur p). Titulus vero pluribus exarari folebat lingvis, ut quisque prietereuntium eundem lege-
re & inteliigere pofiet 3 eamque ob
cauiTam Gordiani III. Imperatoris ti¬
tulus quinque linguis, Grasca, Latina, Perfica , Judaica & ./Egyptiaca con- ftabat. Proinde,ad imitationem hujus moris,infcriptionem trilingvem, cau- fam mortis indicantem , & Matth.
XXVII. 37. memoratam, cruci adfixit Pilatus.
Crucifixos aut immiilis beftiis lace-
rabant,aut uftulabant, autcrura illo-
C 2. rum
o) Rofin, dntiq. Rom, pag. 46$, ρ) Kip*
ping, pag. z6j.
$6 o fp
rum frangebant, aut hafta transfige-
bant Romani q ). Sic quoque Jatus
Salvatoris transfoflum , crura vero
latronum frafta fuiile legimus , Job.
XIX. 32. 34.
Tandem obfervandum eft, Deum Judaeis prascepiile Deut. XXI. 23. ne cadavera occiforum manerent in ligno f
fed eodem die fepelirentur ; at prolli*
bitum fuiile , crucifixos terras manda-
re , vel inde concludere poile mihi
videor , quod Jofephus Arimathienfis
Τΰλμηπχ,ς 7Γξος Τΐιλοίπν Marc. XV.
43, demortuum Salvatoris corpus pe- titurus. Scilicet,ad leges Romanorum,
fontes fepultura interdicebantur. So- litum enim erat* eorum cadavera nu-
da & exfpoliata, in fpoliarium, lo-
cum illum fcetidum, prope montern
Aventinum, in ripa Tiberis, fitum,
in efcam canum, gryphorum, harpy-
arumque abjicere r). Hinc illud Ho*
ratii:
- - - -
pafces in cruce corvos /)„
Ut & Lucani:
percujfa*
q) Lipfius de cruce Lib.ll.cap. 24. Lib*
111. cap. 10. //« r) Kipping. pag. ^46. s)Lib
J. Epifi.
«S O is» 37
«
- - percujfaque vifcera nimbis
-
ψ €f incoclas admijfo fole medullast\
Milites'etjam, crucem fervaturos, ne
quis amicorum ad fepulturam corpo-
ra clam detraheret , Romani adpone-
bant «):idem fadum fuiife legas Matth.
XXVII. J4. Ideoque veniam fepelien-
di corpus Chrifti, rariifime alioqui a Romanis conceffam, ut impetraret Jo- fephus, neceilum habuit Pilatum adire, Denique notamus, Mariana ad cru¬
cem ftetiffe Joh. XIX. zj. non vero
fediife, ut alioqui lugentium mos e- rat, quod ipfa Scriptura S.Pf.CXXXVll,
i. Ezech. VIII. 14. & profani audo-
res iv) comprobant. Vetitum nempe fuit Romanis, morte ignominiofa ad-
fedos lugere 3 ideoque nec Maria
ritus moeftorum obfervare potuit x)*
§. XI.
Ad. XVI. 37. teiqytvng JtjpLOaiaSi) 9ίϋατακξί7ΐ>υς^ αι>&ξω7Γϋζ ΐω/Α,οίιους ύνάξ*
χοηας, εβα,λον εις φυλαχην. Apoftolus
fatetur Ad. XXI. 39· fe natum eflfeju-
deEumTarfenfé eCiliciajatc.XXH.aj.ut
&
t) Lib. VI. v. u) Vid. Petron. Satyr.
& Leyling. par 1.111. p. joz. 1v) Vid. Virgth
lib. IX. Aineid. v. 4. j. χ) Vid. Ramirez
de Prado in Pentecont. pag. izy.
^ ο ϋ»
& Ioco jam citato, merito urget, υ t civis Romanus, jura ac immunkates
civitatis Romanae. Urbs enim Tarfus Rpmanarum immunitatum particeps
fada erat a). Civibus autem Ro¬
manis ampliifima fuere privilegia,
quae violare vcl irrita reddere nemo
potuit. Neque quis iis privabatur,ni-
li ob deportationem feu relegationem,
& ob poftliminium, h. e. ubi pere-
grinus, rivitate Romana infuper habi-
ta , fe inter fuos recipi patiebatur , denique ob rejedionem , ubi ipii in
colonias abibant. De libertate itaqj
civium Romanorum, opibus vel capi-
te fi ftatueretur, id pubjice in comiti-
is Centuriatis fieri debebat b ). Porcia prseterea lex didabat : neminem Roma¬
norum civium , honoratiorum puta ,
virgis c<edendum effe c). Et hinc cft,
cur Gicero Verrem, Praetorem iftum Sicilict, fummae crudelitatis accufabat, quod fua audoritate dves Romanos capitis damnaffet. Facinus, inquit,
civem Romanum vincire: fcelus verberare * prope parricidium necare ; quid dicam, in
c tu,"
a) Vid. Deyling. I, c. P. 111. p. }SS. b)
Kipping. pag. zpo. c) Rofin.pag. 6zu
4 ο ξι w
crucem toUere d) ? Ipfe Cicero etjam
fuit profcriptus & domus ejus incen-
fa, quod focios & complices Catili-
nx in carcere necari juffifFet. Immo
tantam vim & audoritatem lex illa
Porcia apud exteras gentes obtinuit,
ut vel nuda imploratio haec: civis
Romarns fum, fepe multis opem, inter
barbaros & falutem tulerit e). Hinc etjam Apoftolus 1. c. in fui tutelam
hujus rei meminit· Violatio enim
horum privilegiorum a privato quo-
dam fada,& legis jam memoratas trans- greffio profcriptionem & omnium
bonorum privationem merebatur /).
Ideoque Magiftratus Philippeniium
Ad. XVI. 38. & Tribunus cap.XXIi,
29. maximo timore perculii funt,co- gnito Paulum, quem flagellari jufle-:
rant, civem Romanum effe,
§, XII.
Occafione didi , Ad. XXV11. 40.
ubi mentio fit navis, plura
gubemacula , habentis , rem navalem
veterum leviter, & quantumad no- ftrum propoiitum pertineat, attinge-
re
d} Or att 5. in Ver rem. e) Cicer, i.
/) Cicero Qrat. j>ro Sext,
4* «f ο β»
re lubet.' Ars navigandi hodierna ad fummam fere perfe&ionem eftperdu-
éfa , antiquis vero temporibus illa ad*
modum rudis fuit 5 contextis quippe fcirpis vel viminibus crudum eorium circumfutum erat, eoque navigii ge-
nere veterum Germanorum pirats in
litoribus oceani, una cum Britannis,
olim ufi fuerunt a). De futilibus iftius- modi naviculis intelligendus eft Vir- gilius:
- - -
