Tres quæstiones philosophicæ quas ... sub præsidio V. Cl. M. Martini Brunneri ... publico bonorum examini submittit Benedictus Berghius Verm. ad diem [ ] febr. anni 1664 in auditorio Gustaviano

y*

7A

F. F. S.

Β Ο Ν O CUMDEo

2%

TRES

_QUASTIONES

PHILO

SOP HI

CA5

7

Quas

ex

approbatione

Ven.

Tacultatis

Thilofo-phtcainKegia

Academia Vpfalienß

SVB PR^SIDIO

V Cl

M. MARTINI

BRUNNERI,

Grase.

_Ling.

_Profefloris

_ord.

publico bonorum

examini'

fubmittit

BENEDICTUS

BERGHIUS

,

Verm.

addiem23-£eb. Anni _{1664. inAuditorio} ij 7

Guftaviano,

t

F. F. S.

I.

C

_auf

_arum

_alt

_α

_{in agendo}

_necesjana,

alia

_contingentes

_funt.

nterentia, qua?in hoc

uni-ippverio

confpiciuntur

,

eife

$g£|aliqua

cum

naturali

neces-^g2?fitate

agentia,itacftmani-^ägfeftum

utprolixa

probatio-KTne non fit opus.

Depre-£ hendimus enim quotidic quaedam

finc

ufu

rationis

intrinfeca

virtute

ad

unum ferri, idque_unumiemper

lecundum

_ex¬

tremavirium_agere, &non

aliud,

_propter

indis-fölubilem caufaecum effe&o nexum.

Hincin-differentiam omnem ad obje&a contraria

ex-cludunt. Ita _{nimirumfbllemper} lucet,grave

iemper

defcendit, ignis

urit,

aqua

hume&at&c,

quanquamut

hanc innatam

agendi

virtutem

ex-erceant> abeffe_oportet omnia _eaquae

aétioni-bus neceiTariis obftaculum _obijcere

_poiTunt

_ac

folent. AttionisneceiTariae _requifita numerat

Suaretzfeptem,Meth. difput. 19.

Ted:.

1.

Ordo

&di<5tio viri(icefti._Caufaeflo

iqiiiiequu< eß,vulpes idgtnusalu. Praetexunf ifti hominescaufam

fa-ftidio,quod fpinofahaecfiut,&difficultcrintelliixannir :-~

tivirtute_{agendi inßrußa. i.pafum}

autem capax

fp*_{fuffcienterapproximatum. 3. mediumβ quod}

eß interjeßumtnter_ρaß'im

_fffa^ensfit

_expeditum

fp9_{capaxaßionts agentts.4. Nihiladfitimpediens}

aßionem, virtutis_{xqualis ad refßendnm.}

5

pas-fittn_{nonfitin termino, feunonhabeat}totam_forma,

quamagenseffceredebet. 6. conditio_adfit:Sic ap-petiiusbruti licetnaturaliter_{operetur,nonfemper}

tarnen_{agit; quia neeeßario prarequirit}

conditio-nem, _{qux nonfemperadeft. γ. Addimus commu¬}

ne requifitum, _congruentem

concurfum

caufiepri-mx. _{Reliqua requifitaharum}

adionum,aut ad

hiec cornmode_{referuntur, aut ita nonfunt}

ne-ceifaria. Contra _{contingensinoperando}

idappel-lamus, quodagere& non _{agerepoteft. fic homo}

poteft ambulare, meditari, feribere vel fecus,

quando übet. Haec _{agendi contingentia cum}

perfedionem notet, iub vocabulo _Übertatis

ipfi etiam Deorede_{tribuifolet, quemEns}

nun-cuparefolemusliberrimum. Non enim

— Deus

eßnumen Parcarum carcere _claufum,

ut _{eleganterolim canebat}

Philippus;

iedfum-meliberum: _adeo

utquidquidagit,Übere agat. Sic _{liberrimafua voluntate mundum}

condidit,

aceundem etiamnum _confervat.

A Deotarnen

remo-/φ

F. F. S.

removendaomnis_{contingentia extrinfeca,es.} quae imperfeétionem in volvit. Per eamenim

agens fa?pe invitum quafi impeditur adeoque

fic finem _{propofitum non iemper affequitur.}

Sed & _{praeftantiffimi creatararum}

angeliliber-tatemin_agendohabent. _{Ubi enim radix}

liber-tatis intclleffuseft , ibiquoque a£fcionumcon¬

tingentia» Horum non minusquam hominum

a&iones _{contingentia? externa funtobnoxix.} Homo _{qui ultimum in caufis Iiberis gradum}

obtinet, bacquoquelibertate gaudet. Quod

qui negat, eum Scotuscruciandum cenfuit ,

donec fateretur _{poffibiie effe ie non torqueri.}

Sed inhoc _{negotio i. iüpponimus inhomine} effe facultatem_{liberam, qua? ex fe 8cinterna}

virtutead _{plurafit indifferens, omnibusetiam}

requifitis adadtionem praeientibus. z» Argu¬

mentamur ab _experientia. Obiervamus _enim

in noftra _{poteftate effe hocagere,&illud}

omit-tere: in rebus arduis 8c incertis disputando

inquirimus quid fa&u fit optimum > acin

pluri«

um_copia meliora eligimus; _qua?omnia homi¬

nislibertärem afferunt. _{3. Abutfbfurdo. fi enim}

non eilet homoin _agendoÜber,

fruftra

nobis

yiii equmeß,vulpes &idgtHusalk. Pmexunt iftihominescaufam

fa-ftidio,quod fpiaofahaec fint,Sc difficulterimdlüranmr λ

effet confultandi facultas,

_{fruftraeflentleges}

& _{praeceptamorum, adhortationes,}

dehorta-tiones Sc coniilia. Stolidum enim eil de _ijs

coniultare, _{quaein noftra nonfunt poteilate.}

Nemo_{jufte puniretur ob admiiTa fcelera; ne¬}

mo rede laudaretur aut _{vituperaretur.}

Cau-fa adionum malarum foret _Deus(quod

cogi-tareimpium, multo magis

ftatuere)

idemque

injuftus, quiieverisfime peccata punit. 4. In

fubfidium vocare _{poiTumus teßimonia}

multo-rum philoiöphorum _{; fed propter brevitatem}

contenti erimusunico _{Epidetilib. 1. cap.} 1.

ίφ' ηριίνfitvtνπβληψις,oppiij, tpihf, ϊκκλιπς, καιiviλόγω, oju

vjfttiTyttpyct. Etcap, 2. ka)taράν ε<φ'tjfuyέτι CpCtr« ίλΐυ^ϊ*

fß,, άκίύλυτΛ,ATmfHiniiiftt·

II.

lnwriasvindicarenen emnihs

eß

inter-dictum.

NonDomus_{ulU,necrejpublica}

_fiarcpotcß

_{,fi in}

ca non _{re&cfa&is prtemia extcnt}

, necfupplicia

peccatis. Cic.lib. $.Dcnat. .Deor.Hicvero

adfa-ciliorem

_propofitse

_{quatftionis explicationem}

obiervanda venit diilindio vindidas _in pu-blicam&_{privatam. Illamvocamusquamfumma}

^

_s

F. F. S.

in_Repub

_votefias

_Jecunduw

_leget

_cxcercet,

adpro-puffandas

inwrias

et

vim

ßbiac (uisillatam.

Re-ipicithaec primum

iniurias

illatasab

homini-busalienaecivitatis, _{quosinprimis ulciscimur}

perbella,quas fumma

poteftas, quando

aequaSc

iufta _{funt, pro}

_{neceifaria defenfione}

_{patriae ac}

iiiorum,_{optimo iure}gerere poteft. Natura

c-nim _{ipia ingeneravit animantibus omnibus}

quandam,qua

fe

&fuos

adverfus

vim

illa-tam _{cupiunt tueri.}

Deusipfe iubet

Ifraelitas ad¬

verfus gentes alias arma iumere

Exod.

17.

14. Num. 31-3. Iof t. Iudicum 20.23.&

ali¬

bi. _{Quin etiam modum bellagerendi prolixe}

docetDeut. 23. Etiamfandi

Deihomines

ar¬ mamoverunt adverfus hoftesfuos, ut Abra¬

ham , Mofes, Ioiua,David & alij. Sed de juris

divini_{fubutroq; faedere praeceptis}

_exemplisque

inpraefensnon difputamus.

Velvindi&a

publi¬

ca civesrefpicit noftrae

reipub.

transgreffores

putalegum, pacis

publica?

turbatores

&

alios,

quoscaftigarivindi&a

intereft,

ne

vel

falus

pu¬

blica _{periclitetur, vel privati}

_damnum

_gravc

imrneritocapiant. Hancquoq;

vindidlam

exer-cere debetidem magiftratus

fecundum

leges,

utnemo_pcreat,nifi_{qui iure} perire

debct.

iquid if««f eß,vulpes c*idgtitusalid. Traetexunf iftihominescaufam

fa-ftidio,quod fpinofa haec fiat,& diificultrrinteJI»«»*«»..* γλ r. :

---re neminem ex _{cupiditateaut privato odio}

pu-niet; fed verosfines vindidta? _refpiciet, memi-neritq; iemper fe miniftrum tantumeiTe,

exe-quentem vindidtam divinam. Huic vindidtae affinis eft _{diiciplina domeftica,}

qua utuntur

parentes in liberos, Domini in iervos. Sed

Privata vindidta eft , qua privatus contempta

publica poteftatis aclegum autoritate _affcBuma¬

lö _{raptusfeipfumulcifcitur. Haec utredta?}

ratio-ni _{contraria, italegibus Divinis}

eftprohibita

Deut. _{3x. 3j. Rom. 12.19. Non}

vosmctipfos

ulcifcentes dile&i, _{quin potius date locum ira,}

fcriptum enim eft: mihi ultio, _{Ego rependam,}

dicit Dominus. Nec aliter didtat _{natura, fi}

e-nim cuilibet faseifet _{feipfum vindicare,}

per-turbareturordoåDeoin_{natutainftitutus Gen.}

9.6. Rom. 13. i. 2.3. MagiftratumPoliticum

gladioarmavit Deus, non _{quemvis privatum,}

iecus n. _{quorfum magiftratu föret}

opus ? 8c

quid aliud_{vindidta privata} efficeret, _quäm ut

in mutuavifcera fine _{modo &meniura civesar¬}

maret.

Ergovulgatum illud Iurisnatura?,Vim

virc-pellerefticet cum hoc _temperamento

accipien-dum _{eft,utquando itaneceffe eft8c}

licet, ab a-liena

/ "*"7*

*

/ sfi

F. F. S.

ena potius

fumma? poteilatis,

_quamå_manu

no-ftra tum vindiétam,_tum

propulfationemgravi-oris _{injuria? impetremus. Dixi quando neccjjc}

eil. _{Neq; enimomnesinjurias, etiam judicio}

perfequi debemus; ut non tantum ex magna il¬

laverbi _divini, Tedex minore etiamred:a? rati

onis luce conftare_{poteil. Nam & hsec}

often-dit ad vitamcommode &beate_{degendam plus} quam laudabile eiTe vindi&am interdum, ne

quidemante tribunalia exigere. Addidi etiam

quando licet,intuitu nimirum propuliandae ma¬

gisquam vindicanda?injuria?,

[etfi

harum vo-

fnnot!adi.

cum altera proaltera etiam _veterum Chriftia-norum quidam

ufi

legantur]_nam quando_{non »-i·8«}

licet perjudices injuria obviam ire ,utviatori

in deferto interdum _{peraggrefforemnonlicet,}

reditjus natura? ad fimpliciora illa elementa.

Quo incafo intelligi debet, Deum Scnaturam

jusquorundama&uum, quos

alioqui

exercerc publica autoritas

debebat

,

in

manus privat?

refignare, quantum

videlicet ad inculpatam,

utloquimur, tutelam fatis erit.

III. '

ψίϋéfuiH efi,vulpeiΰ»idgenusdiu. Praetexunt ifti_{honiinescaufam}fa. ftidio, quod fpinofahaec fint.& diffi

Natura _{pariter ac fcriptura docent furtum}

non faciendum _{, neque bona alicna}

perice-leratam auaritiam clam_{palamvead nostrans¬} ferenda eile. _{Dolendum homines}

perpecca-tum_{depravatos, etiam horum fcelerum, furti}

inprimis, fefepe reosfacere. Ad iftam

pravita-temcohibendam_{paenalaqueieft}

inventa.Quar-ritur _{ergo non immerito, An juftumfit fures}

CApitmfupplicio afficerc. Varié fentiunt de hac

quatftione fcriptores. Nosomifla

prolixaenu-meratione difTentientium _opinionum ratio-numq;,breviter affirmativam iententiam

ad-ftruemus. _{Utenimpr^miapro reipub.}

incremen-tis_{augendajta&poena, crefcentibus delictis,fiunt}

exafperandä, ut prseclare dixit _{imperator Ro¬}

mani _{juris conditor. Alias enim virtuti fuum}

non conftabit _{praemium, necvitia aequabunt}

dignae paenae. Huc pertinetquod olimdixit

Se-neca: Νimiam hcentiam_{adverfas malos}

crudc-litatem_{adverjusbonoscffc. Salus enim Reipub.} fumma lex efle _{debet, quae neutiquam farta}

te&a effe_{potefl:, fi non graviter delinquentes}

graviter puniantur. Et nifi durus

aliquis&a-damantinus obex huic _{opponaturnequitiae, fu¬}

turumut ea _nusquam

tuta fint? finequibus nec

t

F. F. _{Q: s.}

vitae(Te _{poteft. In Repub. ]udaica nonomnia} furta crant capitalia , fed grauiora tantum ,

utfacrilcgium, plagium& nonnulla alia_;

reli-qua punicbanturreddition^ dupli,Exod. 22. 2. tandem crefcentibus nimium_furtis,

exafpera-taitaeÜ: ha?c_paena,ut reftituendumfuerit

qua-druplum. Poftea,interje&isaliquotfeculis,

Sa-Iomoni regum prudentisfifno xquum fuit

vi-fum _{feptupium reddi cum univerfa fubftantia}

Prov. 6. _{31. ut habet vulg. verf.}

Quiverofbl-vendonon_erant, vendebantur infervitutem,

utvelfic iceleris _{poenasluerent. Redte itaque}

Mart. CbemnitiusL.C. _{p. 2. deleg.pr.7.}

Eti-pfe

Dcus,inc\mtJnpolitiaß/4ofdica

oftenditpoenas

furtipro circumftantia reiablatdvelmitigari vel

exafperari,_utquidamquadruplü quidam

quintu-plü reddant, quidamvernndentur^quidammorte

multentur._{sicutigiturin iftarepub. ob}

frequen-tiam furtorum _{exaggerabantur fupplicia: ita}

etiamnum _{iufte,crefcentibusdelictis creicunt} etia paena?. Variantergo fupplicia circumftan¬ tia?. Sic David ablationemunius ovicula? rem morte_{digna, reipiciendonimirum rei}

circum-ftantias,judicat. 2 Reg. 12. j. Achan furti con-vidtus iubente _{Deolapidibus obruitur Iof. 7.}

qiiii equiKeß,vulpes &idgttiusalia. Praetexunt iftihominescaufam

fa-ftidio. auodfoinolahaec (lur.&diffirnlK-r γλ λ._ t

Ethnici quoqjfaniores éxnaturse_{principijs furta}

cäpi-talipoenadignaeileiciebant. Gen, 40. 22. _iuipendio

Brarfedus_{piftorum Pharaonis punitur. Etteftatur A.}

Gelliusantiquiiiimoiurcxii. tabb. furta fuille

capita-Iia. Noéh Att. lib 11. _{cap.ult. Draco Athenicniiumle¬}

giflätor furtacapitalia feeit, q uamlegem poftmodum

approbavit PlatoÜb. 12 de_{legibus,ut taceam Schytas}

qidbus nullumfcelus furtogravius Iufl. lib. 2. cap. 2.

Lau-datiflima:memoria:, Cariar Carolus _{quintuscuminde}

å Iuftiniani_{temporibusfurtorumbcentianimium}

cre-viflTct.capitali fuplicioeamcoercendamftatuit, Confer

conftitut. crim. _{ejusdem. Qnin &c leges noftracpatriae}

omne furtum, _{quodpretium uniusdrachmaeexecdit,}

laqueopuniriiubent ££._{cap. 6. Et0f. g. 5.}

ctc.Hinc_{crgoconficitur fatpeiuilum ciTe&neceirarium}

fures_{capitaliter punirc, quando fuppliciis}

levioribus

libidoiftaalieninon _{poteft refraenari. Sedadhibendum}

tarnen _{aliquod moderamen,}

neob_{quodvis furtumfu«}

res_{lufpendiumfubeant. Quem}

moremin_Anglis

gravi-ter_{reprchenditThomas Morus lib.}

1·Utop. Merito

i-gitur hodierna legum patriarum praxis priftinum

ri-goretn_raitigauit, itautnemofufpendatur,nifi furtum

fuerit_{gravius,aut aliquotics repetitum. Atque}

tantum

hac vice _{pro rationc inflituci ac}

temporis Tcrjpiiilc