Exercitatio theologica in vitam Isaci prima, consensu venerandæ facult. theol. in regia academia Upsaliensi, publice proposita, præside Erico Benzelio ... respondente s. r. m.tis stipendiar. Petro Dyring Neric. In auditor. vet. majori, ad d. Maji, anno 1

i n

.

E

x e r c i t a t i o

T

h e o l o g i c a

IN

VITAM ISACI

P R I M A ,

Confenfu Venerandæ Facult. ThçoL

in Regia Academia Upfalienfi,

poblice propofita,

P R Æ S I D E

ERI CO B E N Z E L I O

SS. Theol, D. & Prof. Ordin»

Refpondente

S. R. M.,.“1 Stipendiar.

P E T R O

D Y R I N G

lN cric.

ln Auditor. Vet. Majori,,

ad

à.z(> M

ajj, Anno

H O

L M I

Æ

Excudit N I C O L A U S WANKJJJj»

E

AD

V I T A M I S A C I

MEMBRUM I.

In

qvo

_explicantur

Ortui je ducationi t f

diis

_cognofcendis

i P j P ^ ^ ^ U l t i t n d o , qaac fccan d am carncm -j H à _{J n a ta ert cx A braham , per ejus nepotem}

Ja-Ü

K e th u ra n ati,& fu p ra indicatum , & facrisac exoticis m onu­ m e n tis plenius proditum eft. _{Seminis v e ro fpiritualis, cu­} jus praecipua habetur ra tio , m ultiplicatio non in qvavis A - brahae progenie exfpettanda erat, fed in Ifaco, juxta illud G en. XXI. xi. In Ijdcfemen tibi vocabitur. Q uod Rom. IX. 7. & Ebr. XI. 18. repetitum legimus. _{Scilicet is hæres terrai} C anaan conftituendus, ex ejus porteris MESSIAS nafei volu­ it, & in peculiaribus praerogativis ejus adum brata eft pars a- liqua receptionis filiorum D EL ifac vipromijjionts natus efl

filiu s prom sßom ) & v e r i Abrakamid*funt7 qvotqvot fünt ex A _{p r tm f i}

fromiJJiomJj.e. qui audiunt promiffio n e m ^ promisfioni credut'r qua etiam natur agent esfacit haredes Abr aha ,ut verba h ab en t

L u th eri ad Gen. XXI. fed de eo plenius infra. M ofes folli- cite explicat fingulas nativitatis Ilaci circum ftantias, ut ta n to inajori diligentia nobis com m endet benedi& ioncs Abrahae, & prom iflionesgeneri hum ano p er eum faftas. A d d o > q u o d antequam D iv in o in ftin ß u fcn b eren tu r leges, h o m i­ nes frequenter exhortandi eran t p er fingularia ex em pla ac praemia piorum : in quibus agm en ducere trigam hanc Pa- _ triarchalem antea duftum eft, & res ipfa loqvitur. G enefin inde diftum elle Librum R e& orum v c lju fto ru m a d fe rite x veteribus Hieronymus C om m ent, ad FX X L IV . & Ezech, XVIII. fed hoc fuo rclinqvim us lo co , ingrelluri nun c confi- derationem vitae ISACI, id o b iter praemonuiftc c o n te n ti, M ofenqV um G en. XXV. m em initpnJT m ^ i n , undeEbraeh fexram libri Genefeos fe ä io n em aufpicantur, voce G en era­ tio n u m nonpræcife & folitarie defignarc voluifte G en ealo ­ giam, fed & reliqvos vitae Patriarchalis A&us ac eventus m e ­ m orabiles: qvam fignificationem n o n in freq v en ter obti­ n e t etiam apud Graecos v o x ut ab A u& oribus eft n o ­ tatum .

§. II. Singulare eft qvo d Patriarchae hujus prius n o ­ m en , qvam ortus, fub confiderationem veniat, qvippe quia, nom in e fuo junior cft. Placuit DF.O, qvum parentibus prae- nunciaretfilii hujus n a tiv ita te m , in m ajorem prom iftionis certitudinem , filio nafeituro n o m en pHV' im p o n e re O bfcr- Vatum reliquit H ieronym us inQ væ ft. F.braicis ad G enefin, q v atu o r infignes viros ante nativitatem absq ullo velam i­ ne nom ina accepiiïe,lfm aëlem ,lfacum , Salom onem & Jo- fiam. Eucherius Lugdunenfis C om m entar, in G e n e f 1. 2. 0.26. idem ftatuit. Sedis p ro Salom one Samfoncm fubftituit..

D e Samfofie vero nihil calc expreffum in Scripturis. D o re liq u is videantur loca Gen. X V I.ii.& X VII. 19.I.C hron. X X II ii. I. Reg. XXIII. 25.N on lacuic H ieronym um in Ebræ- o r u m fcripcis pro tem porum illorum habitu verfatiffimum, Judaeorum Magi flrosJVA-numerare, qui nom ina acceperint a n teq u am nati fune, qvodq; reccnfitis addant M ofcn & M ESSIA M , ut ex C om m entar. & aliunde confiât : fed q u ia horum duorum nom ina cabaliflicis quibusdam tricis in v o lv u n t, fignancer dixit Hieronymus, & cum eo Eucheri­ us, rancum quatuor accepiffe nom ina absfo ullo velamine. Sed n ih il caufæefl, c u rn o m eh Mefîiæ velamine involutum cre­ d a n t. Quin & reliquis acccnferi potefl nom en Cyri in V. X. E f.X L IV & X L V . & Johannes Bapcifta in N. T. Luc» 1. 13. Vid. Hacfpan, M ifcell.l, 2.C.8.

§. II I. N om en Ifac in lingva O riginalifcribicurmo­ d o p e r y> m odo p e r$ . Super qua differentia monet Chri- ftianus M atthiæ in Hift, Patriarch, quod cum 2f feriptum Iit n o m e n proprium , & Temper notet Abrahæ filium : at vero cum _{aliqvando fit nom en p ro p riu m , ut Pfal.CV.9. Jer,} X X X III.26.aliqvando Pacronymicum, notans populum ab Ifaco defeendentem , ut A mos VII. 16. Sed id non magnum h a b et m om entum . Literæ unius organi facilem habent com m u tationem in lingvisorientalibus, & radicumpPIV & p n ^ fig n ificad o ncs coincidunt, in plerisq';. Jod initialem hujus nom inis li teram alii pro Charafferiflica futuri, alii pro form ativa nom inis proprii h ab en t, qvorü fententia in prse- fenti n o m in e p o tio r videtur, y im literarum Ebraicarum Interpretes varii varie exprim ere conantur, fed quia pro- n unciationem qvarundam difficulter per om nia nunc adfe- q v im u r, in tanta varietate fententiarum , vocem hanc fim- pliciffim e per Ifac reddimus. A d exprim endam vocalem

Jongam in u ltim a hujus nom inis Ty llaba pleratq; re rfîo n e s, ad im itationem LX X ,cum duplici a fcnbunt. Sed & id m inus v id etu r ncccflarium , nifi quis velit in om nibus hujus generi» fy liabis id obfervare. Cabalica m yfteria, quae ex fmgulis n o ­ m inis hujus liceris educunt E b ræ i, au&oribus fuis relin q v i- mus. V ideat qvi v o let ex HUK y i ö talia addu cen tem H eidegg. parc. II. Exercit. XI.

§. IV. Q uod nom inis rationem a ttin e t, in c o n fp e ä u

eft n o m en indicum elle Ifaco a rifu. Sed quia te m p o re an- ounciationisfaûæ de nativitate filii, riferunc pater p a rite r & m ater : ille vel ex adm iratione, v el laetitia fantta : haec ve­ ro ex incredulitate. In d e nata eft interpretibus occafio qvaerendi, ad cujus generis rifum n o m e n hoc referri debear. Sed id operofam difqvificionem n o n reqviric.HabuitDEUS* qv u m nom en hoc inderet, in co n filio exultacionem p a re n ­ tu m & congratulationem aliorum ex huius filiiprom iflionis nativitate percipiendam . N o m e n hoc accepit in c o llo ­ quio D EI cum A hraham o,G en. X V II. 19. antequam ex in­ credulitate vel diffidentia quadam in rifum eru m p eret Sara, C. XVIII. 12. U nde riiui paterno potius quam m a te rn o o ri­ ginem debet. Sunt qui huc accom m odant irriflonem illamr quam m etuerit Sara ab aliis,propter edicam in fene& ute p ro ­ lem , in quem fenfum ab iis red d u n tu r vcrbaSaræGen.XXI.tf. Sed præcerqvam quod p n v eft fignificacionis mediar, textus hujus circumflantia? v id en tu r evincere, v erb o ru m Sarar. eum cfle fenfum, fecifte DEUM. Sarar rifum jam verum , & om nes audientes corrifuros ei, V oluit quippe Sara c o m m u ta ro p rio re m rifum dubitationis, in adm irationis & congratula­ tio n is : quam vis nihil prohibear, eam pariter in an im o ha- buifle m undanorum hom inum irriflonem , qui jufta & fanftä

!

* $. V, _{rnhocfiom m cexüîtapuntpartfttcsaliiq; fide­} le s , intuitu prom iflionisdulcifllmæ,quæ ortui filii hujus in­ n e x a fuie. _{Ipfi etiam Ifaco nom en cçeiefti beneficio indi­} tu m cxultationi fuit & gaudio,indeq; per univerfam vicariu in v ariatum retinuit. _{Q uæ rqnt Eruditorum aliqui, cur A-} braham i & Jacobi nom ina imriiutaric DEUS, Ifaci n o n item* & caufam adferunt, nom en mutari non debuiiïè, quod a n co n a tiv ita te m indiderit DEUS. Addunt & aliam, quod null* fu erit caufa im m utandi nom inis, qvia nihil tale novum acci* derie Ifaco, q v aleA braham o& Jacobo : DEUM infrequen- tio ra etiam cum Ifaco habuifte colloquia, quam cum reliquia Fa&i ratio p o teft eflTe voluntas facientis. Eft tamen evidens* V oluifteD E U M peculiari charadlerc notare quorundanu n o m in a in m em oriam aut fingularium donorum, aut peculi­ aris & extraordinarii operis. Turpis vero eft y&KofyAia. m o­ d e rn o ru m Judaeorum, qui in periculis conftituti, non juffii D iv in o , fed p roprio aufu in Synagogis nomina mutant, inq; m u ta tio n e illa fpem & exfpeftationem auxilii ponunt, tefte M .enafle Ben Ifraël Tra&atu de Term ino vitæ lib. l Se& g.

§. VI. _{Vificaftc legitur DEUS Saram, & fecifle ei} q v em ad m o d u m dixerat. Conccpiffe Sara dicitur & peperifle A brahæ filium inSeneftuteejus, Gen. XXI. i.z. ubi Vulgatus h abet, inftneäutefua^ qvafi Saræ ætas defignetur : in quem* fenfum etiam accipi poteft interpretatio Svecica ; Sed in fi­ b rato eft: affixum mafculinum, & circumftantiæ docent filii' hujus nativitatem confolacioni patris inprimis fbifte dicatam. A d m o n et hæc graphice & m em bratim faßa defcriptio,qvodl cum adm iratione æftimari debeat veritas & vis prom iffio- n um

_{Divinarum. Vifiut}

nego tio commendaturi, ^am. I l 2i.L uc.1.58. NonjaitLs p rim u m concepit Sara, aut fimul concepit & p e p e rit, lcd p ro lem promiflam,pofteaq'; conceptam jam in lucem p r o ­ tulit. C on cep tio p ariter& n ativ itash æcp ro m ifllon i de- :betur, non naturæ: Non tam qvia ex centenario p atre,q v am q vod ex nonagenaria matre, eaq; hadtenus fterili. Perfidem

Sara virtutem tn conceptionemjemims accepit i & p ra ter tem­ pus atatù peperit, qvodfidelem eum duxit, qui promi fit. Fbr.Xf.

i i . Sane utriq; parenti tribuitur corpus em ortuum , R o m . IV. 19.- E br.X l.n. :minus tam en admirationis habet, *\bra- ham o vim generandi fuilïeconfervatam vel e x altata m , qvi ante annos XI V Ifmaélem genuit, quiqipofl: exccflum Saræ ^xK ethura pluresliberos fu fe e pit,q v a m q v o d Sara c o n ce­ ptionis capax fuerit, cui ja m defiit fieri fecundum confvetudi-

wem mulier um.Gen. XVIII. 11. T hare anno ætatis CXXX

genuit Abrahamum. Jacob A braharai nepos circiter c e n ­ tenarius Benjaminum /ibi recens natum vidit. N ec infre-qventiora forte erant illis tem poribus exem pla alia g en e­ rantium in illa &grandiore aetate. Sed illorum etiam , qvi fimul vixere, magna elle potuit varietas fenedtutis & v irtu ­ tis generandi. Hi vero conjuges jam diu experti funt, juxta naturae ordinem,ex fua cohabitatione liberos exfpedtari n o n debere. Proinde hoc beneficium ut extrao rd in ariu m & coelitus fibi eonecflbmagnofcunt. vid. Gen. XVII. 17.XVIIÎ. 12.13. XXI.7. F.cnum D O M IN O qvidqvam im p o lfib ilo eflepoteft? qvum etiam ex lapidibus excitare Abrahae libe­ ros valeat. Matth. III. 9.

§. VII, Temporis circum dantia n o ta tu r, qvum ait M ofes, natum Abrahae filium in illo tem pore, quod dixerat illi DEUS, Gen. XXI.2. digitum intendens ad co llo q v iu iru in te r D EU M & Abrahamum, Gen. XVIII- & inprim is ilia

_QxrP

e x V. io. & 14. _{Revertendo revertar dd te Jecundum tempus}

v ita , &, ad condictum tempus revertar ad te Jecundum tempus v ita . _{Quse verba a variis varis reddita fune : fed fimpli-}

c em 5planam eq; textu natam judico Lutheri interpretatio­ n e m , qvam in C om m entario fuo reliqvit, ubi retrattat quo­ d a m m o d o formulam , qua in textu Germanico ufus eft, quam que imitatus efl Svecus Interpres. Senfus igitur verbo­ ru m erit, DEUM, reverti velle ad Abrahamum,& vifitare Sag­ ra m , poli tantum tem porisfpacium , qvantum requireretur, u t naturalis filius ex Abraham o & Sara in lucem prodire pof- f e t , & Sara vitalis foetus editi mater exi/teret. Ergofii* tu ra eflet Sara gravida cohabitante marito, & uterum geftans ferv aret com m unem nacuræ ordinem , nec necefTe haberet fibi fingere m iraeuiofüm perom nia generationis modum* quam vis fingulari beneficio hi parentes ornarentur per filii hujus nativitatem , quam ex ordinariis naturae viribus exfpe- ö a r c n o n p o te ra n t, & cui tam en om nim oda benediûio co rp o ralis & fpiritualis innexa erat. Hæc verba DEI fer-

rnonem promiffionis vocat Paulus, Rom. IX. 9. qui qvum

com pleretur nativitate Ifaci, promisfwnem incarnat am effè- d ix it Lutherus ad Gen. XXI. Sane naturalis omnium hom i­ n u m generatio nititur verbo illo prom iffionis, Crefiite &

multiplicamini : fpeciali vero privilegio Ifac dicitur filius

p rom iffionis, & fecundum fpiritum natus, Gal.1v.23 feqq.’ Scilicet quia in illo vocaretur Abrahæ femen. Sed de eo plu­ ribus infra. Centenarium dicit Scriptura fuifie Abraham unv qvum illi nafeeretur Ifac, Gen. XXI. 5. Ergo ha&enus à p ri­ m o tem pore vocationis Se exitus diflulit DEUS ornare A* braham um promiffa prole, ut m ora illa fidem acuerer, & pa­ tientiam ejus exerceret. N ulla vero inprom iflisD H falfl- tas, quia nulla in præftando diÜiculcas. Operofius hic quae-

runcInterpretes q u id am , fberimeaftfctis ille A braham î cet*- cefimus exaftus, an v ero labens ? id em n e anni menfis c u tu illo , quo colloquium habuere DEUS & A braham ? & fu e rit- n e id tem pus v e rn a le, liquidem legitur DEUS in æftu d ic i divertifie ad A braham um ? A nnon eo d em die præcife, q u o everfa ficSodom? v e l an n o n die XV m enfis N ifan , fiv e i- pfis Feriis Palchalibus ? Sed ex his aliqua n o n nifi c o n je ttu ris n itu n tu r, & quæ curatiori lingularum tem p o ris partium i n ­ dagini ferviunt, ea C h ro n o lo g o ru m laboribus re lin q v u n tu r. Vid. interim quæ fuper his attingunt C alo vius, C o m m e n ta r, ad Gen. x x i . Rivetus Exercitat. 90. item que Paratus C o m ­ m entar. ad Genefin, &c.

§. VIII. Curas recens nato filiolo im pendendas p a rtiu n ­ tu r parentes. Pater in p n m is id agit,ut haeredem habeat n o n tam bo n o ru m tem poralium , quam foederis n u p er cum D E O initi. Circum cifionem igitur procurat o& avo dic, n o n Ve­ ritus tenellum v u ln erare, u t m andato D iv in o fua c o n fla re t

au&oritas & reverentia. Primus hic A&us circumcifi in fa n ­ tis m em oratur. Q uisquam ne fuerit in num erola Abrahae familia, quæ Gen XVII. 25. circumcifa legitur, qui in fan tilem æ tatem n o n excellent, liquidum n o n eft. Ritus hujus quae fuerint fo len n ia, fufe ab Ebræorum M.agiftris trad itu m cft. Sed ea hic congerere n o n attinet. T em poribus ante leg em peragebatur circumcifio à parentibus, aut iis qvi lo c o fa c e r- dotum erant. A braham iple hic & lupra cap. XXVII. m anu m operi adm ovifle legitur: & a& io n o n inltin& ui, fed Ipeciali m andato D iv in o originem debet. O & ava dies præcifè hic o b fe rv a tu r, idem que co n fian tcrin circum cidendis infanti­ bus fervare Judaei annifi funt, non ta m ex em p lo Ilaci, ut pu«> tat JofephusA ntiquit. 1. i.c.20 quam vi m andati D ivini circa inilitucionem propofici. Sabbachum n o n impcdalTe, qi 0 m i­

nus dies conftitut* obiervaretur, confiât cum aliunde, turt* ex Jo b , VU. 22. Npmen juftu D ivino deftinatum huic Abra- h æ |ilio ,p ro m ore, in circumcifione confertur & pronuncia- cur. D e fpiricuali Sacramenti hujus virtute & effedu infra di- cçn d u m erit.

,§. IX. _{M ater Sara ea curat, qvæ vidui & fuftentatio-} n i ferviunc. Propriis uberibus puerum ladafle legitur ; non fp lu m ut matris officio defungeretur , & filium fibi magis re d d e re t charum , ( Conf. quæ ad Vitam Abrahæ M embr 2. § .x m d id a fu n t) Sed & ut partum hunefuum magis faeerec credibilem , & neqvis eum pro fuppofititio reputaret.Filios fp Jt^äaffe ait Sara, Gen. XXI; 7, qvamvis non haberet nifi u- nicum . Idexpofuere interpretes aliqvi, vel de.copia ladis, qyæ pluribus fufficere pollet, vel de oblatis Saræinfantibus, q y o s Ja d a ric , ut confirmarentur alii de veritate partus hujus. Sim pficiffimum efi adfirm are, efle hic ufitatam Scripturis n p m eri Enallagen. AntiqvosetiarçxOratores &Hiftoricos L atinos,unum filium aut filiam vocafie liberos numero mul­ titudinis, A u d o r efi Gellius N od. Attic. 1_{.2. c. 15. Nec figura}

ilia h iç abfq; empbafi adhibetur,qva vel indicatur, qvod plu- rtjs _{l a ^ e p o teft, qyæ unum ladat, vel refpicitur multipli­} catio i(la pofieritatis qvæ repræfentata eft in nativitate Ifacî. §, X. _{A bfadationis inde feftum fignanter a Mofe ex­} p rim itu r, ÇujuS non eft quod conqviramus fignificationes m yfticas, qvales legere licet upud Auguftinum, Qvæft. 50. in Gçnef.<5_{t A rp b ro f ae Vita Abrahæ. Eft ex fcripturisnotum,}

fuifte fefHyjçacem illam in Cjtiente receptam, cujus foleonia plenius exprim untur i.SamF, Qyos hofpices vocarit Abra­ ham , & q v o inftituto conYÊierint, pie c x p lo t Lucherus in C om m entar, ad Gencf. XXI Eaque opponi m erentur Judai­ cis com m ends de hofpicibu. hoc epulo exceptis,

p o r e ,d e qvibus vid.Buxt.Synag. Jud.c.2. & H eid eg g Fxcer- cit. XL pare. 2. de Vicis Patriarch. Fuit convivium hoc n to n levium , aut nugigerulorum, fed p io ru m h o m inu m ,q v i, in tter m oderatas & honeflas recreatio n es, D E O gratias egcruinc p ro acceptis beneficiis, & inprim is im pleta p ro m iflio n e D i ­ v in a : fupplicarunc pro futuro fucccffu, qvin & co m m u n ies am icos filio conciliarunt, Tem pus hujus abla& ationis adii aliter collocant, & putant id vel incidere in illam æ tateim , q va infans per fe com edere incipit: vel ad m en fem vigeffi- m um qvartum , aut annum praeter p ro p ter fecundum r e - ftringi debere. Aliis perfvafum eft ablaftationem h a n c r e ­ pon en d am in annum qvintum Ifa c i, & hoc q v in q v e n n iio im pleri XXX annos, qvi elapfi fint a prim a v o c atio n e A b ra - h a e , & hinc vicifTim incipere debere annos C D definit<os G en. XV. 13 Sed nobis ha£tenus evidens no n eft, Saram p*er integrum qvinqvcnnium præbuifle Ifaco ubera, & fupput.a- tionis annorum XXX alia in Exercit. ad Vit. Abrahae in ita c f l ratio. Igitur tacence Scriptura nihil praecife affirm am us d e hoc ablaäationis tempore. A nnos hofce q v in q v e in te rc e ­ dentes inter nativitatem & ablactationem Ifaci in feru it etiatm C an o ni fuo Chronologico Ifacus Voffius; fed profanus iffie, & in facram m odernorum codicum Ebraicorum fidem fæp>e injurius Canon calculum fuum fibi h ab eat, q v ip p e qvi h s - Ctenus finceris ac devotis facrarum Scripturarum æ flim ato- ribus fe adprobare nec p o tu it, nec debuit.

§. XI. Parentes, qvi nuper hilaria agitarunt fuper in c re ­ m entis Ifaci, mox dolorem concipere neccfle hab en t ex fi­ lio ru m diffidiis: qvalia dom eftica mala n o n ra ro piorurti etiam

familias

occupant,

offîû ho mints unus reprobus inventus esi : aut melior f i t , tjvant domus Abrah*, ubi dittum cs?3 ejiceancillam dr filium ejus : pub ch re aie Auguftinus Epift.CXXXVii. M em init Mofes alterca­ tio n is orcæ in familia Abrahqp, occafione five lulus, five illu- fiam is agicatæ inter Ifacum & Ifmaëlem. Sunt qvi initiadif- fidlii illiu s, qvin & (Irepitus ipfos referunt ad convivium ab­ lactationis. Sed credibile eft, per tempus aliqvod continua­ tu m elle malum illu d , & novas fubinde accefliones fattas, ta n d e m q u e five inter ^pulas illas, five alia occafione, eru- piiiTe. V ox pns*D a LXX, V ulgato & qvibufdam aliis redditur fignificationeludentis: S e d q v iaex lufu puerili in fe æftima- to juftam indignationis caufam concipere n e cp o tu it, nec d eb u it m ater Ifaci : nec differentia annorum inter Ifmaëlem XVH annorum adolefcentem , & Ifacum circiter qvinqven- pe m facile adm ittere videtur, illos pueriliter collufillc, ideo co n venientius eft credere, Ifmaëlem neqviter fubinde irri- fiffe Ifacum , & data occafione infcflatum effe fratrem natu nrdnorcm ,qyafi ad qvem jura prim ogeniture in adeunda hæ- red itate non pertinerepç, L icet enim cura hæreditatis no n­ d u m videatur follicitum tenuifle Ifacum, fieri tamen potuit, ut Ifm aël in prefentiadom efticorum fubinde jaditarit prae­ ro g ati vas fuas. Et putat Lutherus majorem domefticorum p arcem in eam jam fententia p ertrah am effe, Ifmaëli defer- j i haibçrç honorem illum. R e d e Svecus Lutherum & alios in te rp re te s imitarus vertit per()qntDatCn^CfpdttdtC. Sane Paulus G al.ï V. 29. has collifiones explicat per b u y ^ v , qvales q viacum irrifione & odio funt conjundæ, a Christo Matth.

V, fpeciebus hom icidii accenfentur. A Salomone Jarchio, & aliis

Judaeorum M agiftris

Ifmaëlem idola

Qvaî qvibus fundamentis aitantur, ipfi viderint,

§.XII.Sa-. f . ... s . ■ §; Xtl. Safa, qvsé tenerrim e am abat Ifacum fa o m , qvæ q; «diligentius attendebat gcftus & anim orum ftu d ia in p u eris, diutius ferre non valuit afperitatem Ifmaelis. M a r i­ tu m igitur & dominum fuum con v en it, apud qvém d e fid e - ria fua explicat paulo vehem entius, qvam ab ux o re p ia & m odefta fieri deberet. A deo ut fi negotium illud co n fid e- randum erit, tanqvam profeöum ab ingenio Saræ, rto m a- chum hic ejufdem agnofccre liceat. Sed paulo port: c o m p ro ­ batum ert, Saram fuirte oraculo aliqvo cœ lefli in d u & am , ut qverelam illam moveret, indeq; m onetur A braham , u t u x o ­ ri morem gerat. Qvin & Paulus Gal. IV. 30. v erb a Saræ addu- e it, non ut ftomachantis & iratae, fed ut cœlitus informatae. Æ rtimanda igitur funt illa n o n ut præcife im perantis,in prae­ judicium maritalis dominii, ac reverentiae eidem debitae, fed u t ardue defiderantis & expetentis, q v in & c o m m o tio n e m & vehementiam aliqvam addentis vel de fuo, v e l alius alicu- jus zelo.

§. XIII. Judicaret aliqvis petulantiam Ifmaelis alia ra­ tione reprimi potuifle, qvam ex p u lfio n e& ex h æ red atio n e filii, pariterq; ejedione H agaris, qvae tam en con fentien te Sara in thalamum Abrahae eflet adfumpta. C onvitium fape- re videtur, qvod eam nunc ancillam Æ gyptiam v o c a t, qvæ port cohabitationem cum A braham o libertate qvadam do­ nata eflet. Debui flet forte Sara & id reputare, fe pariter ac dom inum fuum in terra illa peregrinos e fle , nec vaftas efle formandas cogitaciones de hæredicate in ter liberos, &c. Sed certant hæc talia, qvæ Saræ objici p o rte n t, qvum agnofei- in u sin h o c negotio vim dire& ionisD ivinæ . Tanta fine du­ b io fuit petulantia Ifinaèlis, qvæ ejedionis poena erat mul­ canda. Hagar merito fuo culpam etiam filii lu it, fiqvidem

proterviam ejus jurta diligentia n o n rcprefllc, Q vin & antea monrt/a,.

m ö n ftra v it,fe aliqVaHeri èonniŸentia& fùcceflu fuo e latam (p iritu s fumpïïfte conditione fua majore*. D ivortium in te r A brah am u m & H agarem > licet in concubinatu proprie io - c u m n o n habeat, n o n fol licite videtur urftffe Sara, fed falbem fepararionem a convi&u & contubernio ad tempus aliqvod» d o n e c difcerct H agar animos ponere,& filio Ifmaéli faniora in cu lcare confilia, qvam qvæ ha&enusfovere vifus cft. Prae­ v id it altio rifp i ritu Sara, qvæ mala familiæ fuæ im m inerent, fi diutius liceret Hagari cum Ifmaéle fuo follicitaredom efti- eo ru m anim os, & paulatim irrepere in occupationem bo n o ­ ru m , qvæ A braham & Sara in fenili illaætateadvcrfus ho­ ru m artes tueri n o n valerent. Q vod om ne indubie ceiïurum e ra t in m axim um praejudicium Ifaci, qvi & legitimus haeres fu ir, & cui pröm iffib tèrn»Canaan fa£ta eft, qvin& inqv® 'b e n e d ic e re n tu r om nes populi cerræ.

§. XIV. Subit anim um admiratio, qvi faftum fit, qvod A braham ipfe fapientia de acum ine, qvin & donis Propheti­ cis inclutus* nbii tantum hæc mala no n praeviderit, fed & ali- qv an tu m ægre tulerit héec talia fibi ab uxore commendari, adfirm ante Textu M o faieo , ferm onem Saræ malum vifum effc in oculis Abrahæ. Sed circumflandae hifloriarq expli­ ca n t, & fcrwpulum illum tollunt. Vifum efl negotium illud m alum , h. e. durum Sc difficile, propter filium Ifma^l. H?- garis ingeriium jam antea perm iferarpoteftati Saræ, qvæ ex debito id temperieret & compefccret. N o n igitur ejus vi­ cem , fed filii dolet. N o n im m em or erat Abraham promifi- (Ionum D ivinarum , qvodcp eædem inlfacum dirigerentur. V id eb attirv ero illi difficile, ita profpicere commodis Ifaci, cbrejlceretürée qvæ visduraexperiretur Hmaèl, qvum puta­

ret utrrq; in familia confultum eflepofie, falvis cujusq;juri- b u i & in tem erata maner.te prom ifiionum veritate. Nec m i­

r u m eft: Abirahsmum non u n ic c iti Ifaco fixifte c o g ita n to - cics (uas, q v w ri duos haberec e* le nacos ; Sara vcro n o n n iiil u num . Jurgia autem filiorum jpllicite magis obfervavic mia- Cer in freq vetitiori cum iilis cooyi&u. Q vin & fieri pocc/ft, A braham o non «qve cico ac Saræ revelacam elle D ty in atm vo lu n tatem de ejiciendo Ifmaéle. Nec Prophetarum ea eeft condicio, uc dona Prophetica iis indefinencer & in qvibuswis negotiis præfto fuerint. Praeterea fi qvid in his hum ani paafi fus efi: A braham , fcncentiam camen fuarq m ordicus n o n d é ­ fendit, fed cœlefti oraculo, q v o d auc confuluic, auc hceficarnci u ltro oblatum eft, informatus, confeftim m o rem gerit, julfta D iv ina exfcqvicur, &Hagarem cum filio Ifmaéle in folicu-

d in e m äblegat. ; > i ,

§ XV. Nativitatis Ifacij u t & educationis ac com m io- racionis locum qvod attin et, vix aliud colligi p o teft p er e a , qvæ ex Hiftoria M.ofaica tradita liinc ad Vitam Abrah;a?, qvam fransegilfe Ifacum ferme prim as aetates fuas in te rra G erarrejusq; oppido Berfaba, qvi term inus eft Judaeae metri- dionalis : In cujus vicinia fibi nem us planca fle leg itu r Abira- b a m , q v o d diu in deliciis h ab u it, qvodq; fervnfle videtur n o n folum honeftæ recreationi & umbrae procurand.æ, qvum fol incalefceret ; fed & exercitiis ac ftudiis pietatis. Ifacum v ero a parente fu o ,aiiisq Yfiliu m tem p o ru m Patri­ archis, diligenciffimc fuiflfc inftitucum pop folum in via v eri­ tatis eoeleftis, fed & aliarum honeftiffima*um arcium cul tu, dubitare prohibent Abrahae,etiam ex com m endatione Di v i­ na celebrata, in erudiendis aliis fedulicas,.ut & Ifaci m odeftif-

çransada vita. Ab auftoribüs quibufdam proditum eft, eum freqvencaflc Scholas Semi & Eberi, qyæ iliis temporibus principatum tenuerunt. D e cætcro q v o d attinet genus viese, probabile eft cum curas ac infticuta parençis adaqtflTe,

qvip-pc in cujus conviftu ac c o n tu rb e rn io æ tatesaliq v o t transe­ g e r it plaeidus;& acceptus, tefte Jo fc p h o A ntiq. 1. 1. c. 1 4 /W -jLoy ^ 0 imrtygK&typAS'. bTn^yx-na /Mtayiwj o v & , lycj yQ i yyças y#.-

*t% SfoçtaÀ & via tv ©g* yiyofßpQv. <&' etV vuvoicuiy ^

tü CpiA&c$vU /^ctMoy TOy ^pygaw, 5t, ccvjoS c TToUf ’Æfo'm&UûJV

TraoTX-V igeTW , jyu ^ te twv tkl'VcÇM ^ ^ .'Kikcu, \y o $ p (& , 3^

tw tv ©es ^moycua* èarxSùxzlf. Kt in ter has qvidem oc-» cupaciones confumptac funt prim æ Ifaci aetates, q v in & ip fa < juventus, qvam extendit, in ter a lio s , Sulpicius Severus ad a n ­ n u m ufq; qvadragefim um , H ifbE ccl. 1. 1. c. 5: N o n q v o d ad illu d tem pus deilicuereturlfac generandi p o ten tia, vel q v o d n o m e n viri m ereri o m n in o n o n p o lle t, priufqvam genera­ tio nis a£lu virum fe d ecla ra re t, v el q v o d im p u b er^ tas fibi v in d ic e t qvartam aut qvintam seratis totius p a rte m , qvodqj Certa & naturalis Temper fit p ro p o rtio in te r vitæ totius & p u b ertatis annos i fuper q v o fu n d am en to , in ter alia, novam fupputationem tem porum Patriarchalium exflruere cona­ tus eftlfacus Vofïius : Ted q v o d haftenüs in d ö m o paterna ferm e transegerit has setaces, & parentibus grata ptàrbuerit m inifleria. D e cæ tero etiam intra annum qvadragefim um v ir seftimari m eruit, fi n o n refpeflu generationis atfualis, ta­ m e n intuitu virium corporis & anim i. Q v o d citius fibi n o n p r o t e x e r i t de co n ju g e, id n o n tribui d e b et defe&ui virium natu ræ ,fed libertati cu id am , vel aliis rationibus oeconom i­ cis. N o n m ilitat folida aliqva ac conflans ratio pro illa fen- te n tia , q v o d qvibus lo n g io r eft vita, hi ad generationem fint tardiores, & vice verfa. Indulfic DEUS p rim orum tem ­ p o ru m hom inibus vitam d iu tu rn am ,n o n u t pubertas horurp effet ta rd io r, fed ut continuatione g enerationum m ultipli­ caretur tan to citius genus hum anutà. Exem plis pluribus, fa- cris & exoticis, e viftum e ft, etiam anriqviflim is m undi tem ­

i

6

poribtis, aatu ram hum anam pubertatis fui fle capacem lo m g e a n te annilm qÿadfageflm tim , ta n tu m abcft.ufclegem nacruræ deftruxifle dicendi flnc, q v i id adfirm am $ id q v o d pluriibus. dernonftrarunc, qvibus propoficum fuit V ofliana illa, m ai jo ri adparacu, nec m in o re fucceflu, b aß en u s confutare. $ ^

4. XVI. Hinc priufqvam digrediamur, id explicandum re-,.

ftat,qvofenfu Ifac patris Cui unigenigus dicatur, qvumconftet: eum

plures habuiiTe-filios* AudonfSociniani hoc etiam argumento) Im­

p u g n a r e aeternam Filii DEI a Patre generationem,qvod & Ifac* di­

catur unigenitus Abrahas,noh,refpe&u generatiouis,fed ex cellen tis dile&ionis. Qvamvis vero•pn^qvæ v ox enunciatur de Ifaco G en -X -X lI.i.ration e originis non tam importet unigenitü,fed unicuicfie;

8t licétin aliis Seriphiràm ïoris paro maxime diletto acci piatur, Pro v; IV. 5 .Jer.V I ;z£«A naos! V H. tp.Z ach. XU. 1 o. &c,q vibus i 11 locis

L X X eam reddunt per : hic tamen -nulla

evidens ratio fvadet,cur abfojvi debeat a cotinotatione nativ itatis, qvum & unigeniti maxime dile&i effe foleant,& Interpretem om ni cxceptione majpremhabeamus Apoftolum, qviE btvX I. 17. éafn reddit per pLonytivi, non obftante, q vod locum Gen; XXl!;'«ÿfàith primario refplcir, L X X per verterint. Qvin & T e x tu s Mofaicus diferte diftingvit inter unigenitum & dile<5tum , n iß qvis velit eidem tccvto\oyio; vitium imputare. Sane etiam Ifmaël A bra-hae filius fuit, isq-, dile&üs, Gen. XVII. 18. Sed ex conjüge fecirada-r ria vel fuperindu<fta,qvae pro ancilla reputabatur refpe&u Sarae,qyas Water familias & Hera, ex qva unicum habuit Abraham Ifaçum , fi­

lium promiflionis ßc bonorum paternorum ex afle hasredem. D e

caetero in certis Scripturas locis utilis eft obfervatio H ieronym i, qvam reliqvit in Commentar, ad jam antea citatum locum Jerem .' VI. 26. Ubi, ait, nos diximus, ludum unigeniti fac ùbi, pre Unigenito in Ebr* fcrtbiiur TfT> tfvod magis foUtarium qvam unigenitum fb n a t.r Si em m effet diieftiM five amabilis, ut LXX transtulerunt , 7 ' T poneretur, qvod & Salerno -

m mnornen DEUS im pofitit,z. Sam. XII. z f . Conf. qvas habet j o b . Drufius in Fragmentis vett. Interpretum

Grasc.mpet Genefin.