Dissertatio chemica de analysi aquarum frigidarum, cujus partem priorem, consentiente amplissima facultate philos. praeside ... Torb. Bergman ... publico examini subjicit Joh. Petr. Scharenberg, Stockholmensis, in auditorio gustaviano, die 26 Junii, anni

od

Ho$

DISSEKTATIO CHEMICÅ DE

ANALYSI

_AQUARUM

FR1G1DARUM,

CUJUS PARTEM _PRIOREM,

CONSENTIENTE AMPLISSIMAFACVLTATE PHILOS.,

PRAESIDE

AU

TÜR

Ii

BERGMAN,

Chemie Prof» Reg. et Ord., Eqcite Aur, Reg, Oed. de Wasa,.

Acad, Imp, N. C., Acadd. et Societ. Scient. Stockholm.

Upsal., Lond., Beroi., Gotiiob. et Lund. membro,.

nec non Paris. _{Correspondgnte,}

PUELICO EXAMINI _SUBJIC1T

JOH. PETR.

SCHARENBERG,,

STOCKHOLMIENSIS;,

IN AUDITORIO GUSTAVIANO , DIE z€ JUNII,,

ANN! _1778?,

H. A. M.. S,

Neque vev9

viegligentiovem

fe

circct

aquaruni

facultates

eognofcendas

exbihere

convenit.

Quemadmodum enim gufiw

differunty pondeve acßatione,

fic

quoque

virtute

ali&

a*

Uis _fange

_praßant»

DS

ANALYSI

_AQUARUM

FRIGIDARUM.

$•

I-Succinchi _{analyjeos aqunrum frigidarum hißorta,}

1

on

multa

praeterirepotuerunt tempora, anrequam

i _{primi mortales difcrimina aquarum obfervarunt,}

g

quamvis guftus

unicum

fuerit

examinandi

fubli-dium. Confeöio _{ciborum, varia negotia &}

ar-tificia, poftmodum excoli ccepta, difparem diverfarum

aquarum, ratione ceriorum finium, habitum &bonitatem,

fenUm _{aperuerunt, licet ignoremus hodie,}

quo modo Sc

ordine evenerit. H1PPOCRATES _{aquas ad potum}

aptis-limas _{judicat, quce clarae funt}

, leves, faporis Sc odoris

expertes, ab Oriente profluentes, quae cautelae etiamnum

plerumque valent, praeter ultimam, quae forte in patria

Hippocratis locali quadam nitebatur praerogativa. Du-ras, falfas, aluminatas, _{paluftres Sc lacuftres,} ut peffi-mas _{improbat a), PLINIUS non tantum}

aquas difcernit

nitrofas, aluminatas, acidulas, falfas, ferratas,

bitumina-tas, _{fulphuratas, falubres} , letales, medioatas, frigidas,

tepidas, calidas , qua: legumina tärde percoquunt^ quae

deco&ae craffis obducunt vafa _{cruftis, quae inebriant,}

quce pecudum colores mutant, Sc quae funt plures: fed

praedicat etiam deco&am Sc NERONIS invento in nive

refrigeratam, atque remedium dicit vitiofarum, Ii ad

di-midias partes decoquantur b).

A _Quod

a) Libr. de nSre, aquis & lods»

2i De

Analyß

_{Aquarum frigidarum.}

Quod vero attinet ad arrem aquas adcuratius, feciin«*

dum conrenta_{axarninandi, vix ulla ejusdem attentione di¬}

gna veftigia ante fa?culum decimum feptimum

inveniun-tur. TABERN/EMONTANUS, feu, _{quod verum} ejus

nomen fuit, JACOBUS THEODORUS, ad finem

fse-culi decimi fexti varias enumerat in _{Germania aquas,}

at-que inter haec Selteranam, fed de examine earumdem ni¬

hil adducit c). ANDREAS _{BACC1US, Medicus Italus,}

cujus opus anno 1596 prodiit, ne ullo quidem verbo

ta-les nominat _{explorariones, quamvis nemo ante ejustem»}

pOra de aquis tam adcurate fcripferit d).

Pluriurn tarnen _{rengentinm vires IUuflris R. BOYLE} anno _{1663 cognovit. Syrupum} quidem violarum acido

vitrioli & fucco limoniorum rufefcere antea notum fuit,

fed hunc efFe£lum, peculiari duorum liquorum qualitati adfcriptum, omnibus <acidis competere invenit nobilis

Anglus, limulque cum alkali primus viriditatem

obfer-vavitr idem de fucco cyani casrulei adferit_z cupri

caeru-leam, alkali volatili fa&am, folutionem memorat:

Rofa-rum colorem fulphuris halitu aboleri, fed ejusdem acida

intendi; aquam _ligno Braflilienfi

tin&am,

acido flavere,,

cochinelio imbutam , eodem medio dilutius rubere, de

alkali _{priftinam inteniitatem reftitui narrat;, itemque}

ar-gentum ex acido nitri dejici, & alkali fixo, & muria,

& tarn _{ejusderh acido folo, quam vitriolico, non vero}

alkali _{volatili;argentumfalitum in libero aere nigrefeere;}

hydrargyri vitriolum cum aqua flavere; hydrargyrum

acidis _{folutum, alkali volatili} album _prtebere

fedimen-tum, fed fixo, aurantium, cujus primum color & dein

totum fedimentum evanefeit addito acido _{vitrioli, argen¬}

tum _{quafi inaurari in diflfolutis naturae fulphurese, & quae}

funt

e) WalTerfchatz Fronkf. 1593. i)i Septem de Thermis libik Rora,. 1

*De

_Analyß

_Aqua?

_um

_f?

_igtdar

_{um. 3}

•funt _{reliqua e), quarum fme dubio varia prius dete&a} fuerunr. Ita GASSENDUS rofarum tindluram cum a-cido virrioli faturatius rubere _{indicat, alia ut taceam, Ted} tales iimbras heic _{inquirere, noftrum non fert propolitum.}

DOMINICUS _{D-U'CLOS, eodem fere tempore,ab}

ipfis Academiae ScienL Parilienfis primordiis, anno 1667

Sc _{infequentibus, omnes Gallice aquas explorare adnifus}

eft, variaque prästermox enumerata _{reagentia, uti infufum} vel _{pulverem gallarurn & fuccum Horum parvae Iridis}

adhibuk, _{quibus poftea addidic vitriolum martis 8c fuc¬}

cum _{Heliorropii, Reßduum poft deßillationem}

exami-navitj figuram microfcopiis, faporem iolubilitatemque

aqua, 8c indolem ferro candente.

In Svccia dudum circa annum _{1680 non fpernei>} da in hanc rem _{divulgavit tentamina URBANUS}

HIER-NE. Tres _{peritiffimus hicce Chemicus acidularum}

con-ßituit _{clafies, quse acidas, vinofas 8c acido occulto}

gau-dentes _{comple&untur. Singulas peculiarem continere} mi-neram _{llatuir, maxime martialem, 8c ßmul nonnihil}

ful-phuris , live diftin&um fuerit, ut in acido Gas

;Spada-nas, Pyrmontanae 8c aliarum _{aquarum ejusdem naturae,}

five oceultum , alkali abfcondito folutum, five adhuc in

primo fuo ente exiftens. Explorationem relidui, ob de-perditas particulas volatiles, parvi seftimat, 8c

pondera-tionem _{quoque ineptam judicat, cum fpiritus volatjes}

pondere careant: Intin&um linteum aquas minera

matu-ra _{faturatas, fed non acidulas indicare} autumat:

Infufio-ne _{gallarum föla bonas}

aquas medicatas _dignofci negat,

omnes enirn rudiores vitriolicGe cum illa _nigrefcunt>

dum varias fubtilioris indolis acidulae eadem non

mutan-tur: _{neque tindtura inco£las earnis rem expedire}

adfeve-__

A

2 rat,

e) _{Experiments toucbing cdlours} , Oxonii 1663 prinausi jH'Qdicrunst0

4

De

Analyß

Aquarum

frigidarum.

rat, liquidem omnes aquae vitriolicte,

eidem

etiam c

o-lorem _{inducunt./). Acidulas Medvienfes anno} fuperio-re deteclas, HJERNE _anno 167g inidiruir g)t poftca

vero _{pluresj Sc quidem magno numero,}

apud

_nos

frequen-tari _{coeperunt h).}

R. BOYLE anno iterum 1685 varia in medium at-tulit _{aquis adcurarius rirriandis}

_infervirura.

_Hepar

ful-phuris volatile plurimum

laudat, ab alkali fxo,

fulphure

Sc fale ammoniaco deftillatum, quod virriolo tum viridi,

rum casruleo ftatim nigrefcit ₃ unde

fulphur occultum

virriolo _{detegi pofle exiftimat; quin}

_etiam

_arfenicum

fo-lutum virriolo _{nigrefcere Sc}

_praecipitari

_obfervavit.

Mo-dum quoque falem communem fine

ulla

evaporatione

detegendi ßbi cognitum adfirmat,

Ted

non

defcribit i),

Vix folutionem lunse heic _refpicir? quum antea fuerit 3

nota, pafum tarnen hacdenus ufitata,

jam

vero

frequen-tius _{ufurpari coepit, nam anno 1699}

_adhibebacur

_a

_NIC.

WALLERIO, Sveco, qui infuis peregrinationibus

Ther-mas exoticas exploravit _j & _{praeter antea} nominata,

fo-lutionibus nitri, falis communis & ammoniaci,'

faccha-ri farurni, acidis nitri Sc muriae3 itemque fpiritu falis am¬

moniaci utebatur _k).

Initio currentis faecuü aliae quoque materiae adhiberi

coeperunt. D. REGIS & DIDIER anno 1699

tin£luram

florum _malvarum, ut acidis rubefcentem Sc alkalinis

vire-fcentem, ufurpabant /). D.

BOULDUC

eodem

tempore

aquam

f) Lilla VattU' Profvaren h. e. Brevis nqunrum explorntor. St. l6$3*

g) Vid. tra&ntuin ejus de aeidulis Medvienftbus 1680.

£) A. A- HüLrH£RS de fontibus foteriis Sveeiae.

i) Apparatus brevis ad naturalem & experimentalem aquarum min«.

tSlium hiftoriam, concinnatus in forma epiltolx. Lond. 1685 i'1 8tvo.

k) Tentamina Pbyfico-Cliim. circa aquas, Thermales. Lugd, Bat»

1699.

De

_Analyß

_aquarum

_{frigidarum„}

_f

aquam calcis Sc acetam faturni in ufum trahebat. Non nemo a BURLETO _{Aquisgranum miiiiis}

, poculum

ar-genteum, in quo aqua thermalis adfervabatur per

tri-ciuum, quafi inaurari admirabundus vidit, phaenomenon

dudtim BOYLEO notum _{fulphurique adferiptum, quod} pofl illum HOMBERG eodern modo explicat m).

BUR LET anno _{*707 folutionem aluminis,} papy-rum _{Heliotropio tin&ameamdemque vitrioli fpiritu}

rubentem, acetum deftillatum, Rofarum Damafcenarum

tin&uram Ene ullo acido _{extraclam, Sc alia nonnulla}

adminieula in eumdem ufum convertebat _{m), Ad}

evapo-rationem GEOFFROI anno ₁₇₀₇ vafa _{vitrea latiora Sc}

aperta deftiilatoriis clauEs fubftituit,

Frseterea BOULDUC annis _{1726 <3c 1729 alias in}

medium _{produxit variationes. Scilicet evaporatio}

ba£le-nus ad ficcum perducebatur, _{Sc poftea pars falina con¬}

tent! denuo folvebatur: Is vero vél ftrata totius relidui

feparare, vel fub ipfa evaporatione fingulares materias,

ordine , quo fe offerebant, colligere expeditius

exifti-mabat. Per _{prsecipitationem etiam cum ipiritu vini}

re-élificatiifimo, quinam aquse, antequam calori fuit

ex-polita, ineffent fales oftendebat »).

Ex illis _{itaque qute breviter funt memorata, fatis}

elucet, a medio faltem faeculi i7:mi _{pleraque jam}

cogni-ta _{reagentia inufu fuifle}

, Ii vero iplas examinamus

con-clunones, ab eorumdem obfervatis effe&ibus dedu£tas,

hafce non femper _{metam attingere, fed faspe a veritate}

plus minus aberrare, fateri cogimur.

Operae praetiumnon eft vetuftiflimas de

heterogeneis

_in

aqua obviis referre opiniones. THEOPHRASTUS

PARA-A 5 CeL

tri) Ibidem 1707.

6 De

_Analyß

aqxarum

fr

igi

darum.

CELSUSterram quamcunque Tibi cognitam, fales,

.pingve-dines minerales Sc quaelibet meralla, fluida hac materia

contineri ac circumfem poffe cenfebar: fed, his merito

prsetermiflis , ad tempora pergimus

Philofophise

Naturali

magis proficua. Alumen aquis

inefle

quam

diutißime

crc-ditum _{fuiße, dudum riotavimus, quin Sc contendebat D.}

GIURE anno ₁₆₆₉ propriam acidularum _naturam

alu-mine Sc vena quadam ferri mollioris, feu _enre hujus

me-talli _{primo (non virriolo)}

_conftitui,

_{cui tarnen mox}

_DU

CLOS , qua falem, contradicebat. Noßro tempore

alumen in _{aquis naturalibus rarißime}

_{deprehenditur.}

Salis _{cujusdam gypfo fimilis} , mentionem

eodem

tempore faeit DU

CLOS,

Ted

B.

ALLEN primus

for¬

fan fuit, qui anno 1711 falem, calce

Sc

acido

vitrioli

conftantem, nomine felenitae, in aquis obfervabat p). Per

nitrum olim nihil _{intelligebatur} aliud, quam natrum,

feu alkali minerale, quod in acidulis Egrenlibus i6gz

HIERNE _{primus obfervavit q), Sc F. HOFFMAN}

po-ftea in variis fontibus foteriis detexit r). Ejusdem natu¬

ram adcuratius explicavit

BOULDUC

_{anno 1729.}

Sal catharticus amarus vel potius magnefia

vitriola-ta, ab ann® 1610 ad Epfom magni fuit teftimatus,

de

quo N. GREW anno 1696

parvulum

confcripfit

tra&a-tum, fed quamvis in aquis ad Seidliz,

Seidfchutz Sc plu«

ribus aliis locis inventus fuerit, Sc magna quantirate

con-fumtus, vera tarnen ejusdem compoßtio usque ad annum

1755 latuit, dum Celebris J. BLACK in naturam ma¬

gnet

adcuratius

inquirere

coepit

s},

cujus

dein in

va¬

riis _{aquis prasfentia}

_{innotuit, etiam}

_foli

_acido

_aereo nu-ptae

NaturalHift. of Mineral Watersof Great Britain.Lond, 17t I» in 8»

q) Brevis tqu, explorator,

r) Opers , tom» V»

De

_Analyß

_aquarurn

_{frigidarum♦}

₇

jpfae t). Sal Glauberi in pluribus acleft fontibus, Sc cum

magnefia vitriolara faepe confundi folet» Muriae dete-gendae methodus ad finem fseculi' 17:1m invenra fuit,

quamvis fapor & cryftallorum formcc illam antea pro

dere _potuerinr.

Calcem in _{aqu-is reperit LISTER anno 1682, Sc}

Sc in lixivio ultimo eaindem falitam invenit I E ROY

anno _{1752 ti). M-agnefiam falitam MARGGRAF >759}

ar), Sc calcem nitratam F. HOME 1756 _inveftigavityj. Quum aqua vitriolata _{gallis nigrefcat, pluresque acidulae} eamdem habeant _{proprietärem, ftatim fufpicio orta eft,}

bas eodem fale infe£tas _{effe. THEOPHRASTUS}

PA-RACELSUS illud extracontroverfiam _{pofitum credebars);} alii autem, _{qui, evaporatione pera£ta, vitrioli cryftallos}

frullra _{quserebant, tandem ambigere}

coepertmt, fed

va-riis ferner extricarunt modis. Nonnulli his _{aquis" nec}

ferrum, nec vitriolum ineffe credebant, fed mineram

fer-ri molliorem _{Sc ens, uti vobabant, ferri primum: alii} vitriclum _{fingebanE: volatile, Sc Ec}

porro;

F. _{HOFFMAN, ineunte noflro fseculo,novum}

fyfte-ma _{aquarurn mineralium ftabilire tentaviry}

acidulis ve¬ rum Sc (ubftantiale

acidum-ineffe negans.. Conceffit

qui-dem _{vaporem acidum ,, qui}

una cum _principio quodam

elaftico _{asthereo, quod fpiritum tnundi' venditabaty}

vi-tam _{aquarurn medicatarum efficeretfed hic volatilis}

pu* tabatur Sc facile _{dilfipandus. Acidulas contra alkalinas} efle _{contendebar, quia cum acido effervefcunt Sc}

fyru-pum violarum viridem _{efEciunt; quae tarnen Egna am*}

bl-t) A£V. Stockh, 177 p

«) Mem. de l' Ac. de Paris.

ä) Mem. de 1' Acad» de Berlin.

y) Experiments on _{Bletcbing. Edink I7>&} s) De Thermis«,.

$ De

Analyfi

aquarum

frigid

arum.

bigua funt (vid. §. VII). Cum

aliud

non

agnofceretur al¬

kali, quam quod ignem tranßerat 8c ibi natum credeba-tur, multi hoc

adelte

negabant. HOFFMAN ipfea

fpi-ritu _{fiilphuris illud oriri exiftimabar, qui pro di-verfa} fub-tilitate cum cake efficeret alkali, _{ignis vel paricns,} vel vo-latile _{ci). HENCKEL a falc culinari alkali derivat,} quam-vis fe _{ignorare fateattir, quomodo ejus pellatur}

_acidum.

Tandem Dr. J. P. SEIP explicationem dedit, qua

euncta feliciter tollere videbatur incommoda. Genuinura

fpiritum mineralem cum plerisque antiquioris tevi aci¬

dum _{putabat fulphuris volatile; fed cum illi ex}

_fubiro

tnutara _{aquae indole *hoc cito avolare} concluderent, is

fubtilem acorem ferro unitum jam metallum deferere

contendit, ut cum alkali conjungatur, quod in

du£tibus

fubterraneis fortiorem, qua pollet, attrahendi vim

exer-cere non _{potuit, atque hinc} notahilem oriri

ftatuit

mu-tationem, qua verae acidulte in libero aere corripiuntur.

Hic _{fpiritus ruj-fus deftillatione pelli arbitrabatur > atque} tum _{propria forma obtineri}

b).

Quousque htec explicatio

veritari rei fxt confentanea ex _fequentibus patebit (§. VIII).

Dr. G. C. SPRINGSFELD in ea tamen anno 1748 erat opinione, ut crederet aerem proprie

effe

caufam, quae contenta aquarum fubtiliorum clare

ferva-ret foluta , quia abitus ejus femper efficit turbationem 8c

fedimentum _{c). Haec fententia dein altiores fixit}

radi-ces. Anno _{nempe 1755} prodierunt commentarii D.ni

VENEL de aqua Selterana, ubi rationibus fatis

validis

often-<i) Oper. tom. V.

£) Befchreibung der Pyrmontifchen.minera! Wafler 1717. Ultima

6t optima editio eft fafta anno 1750. Filius D.^SEIP, natu minimus, Gotting« etiam 1748 differtationem cdidit de fpirku & fole aquarura nai-»eralium, prsefertim Pyrmontanatum.

De

_Analyfi

_aquarum

_frigidarum.

₉

oftendit acidum _{fulphuris volarile non eiTe verum}

fpiri-tum mineralem, _{quem ipfe contra nihil aliud effe}

con-tendit, quam ipfum aerem. Has propofitiones

arg^imen-tis tam _{analyticis., quam fyntheticis confirmat e) Et}

quamvis veritatem non prorfus retigerit, concedendum ramen eft,_{propius eum acceftiffe, quam ullutn alium ante}

illum: arte _{praeterea aquam Selteranam imitari conarus}

eft. Doiendum, _{quod Chemicus hlc perfpicaciftimus,}

qui explorationibus aquarum in Gallia praefuit, nihil an¬

te obitum ulterius in hoc argumento ediderit.

Certis tandem _{expcrimentis evi£him eft, genuinum}

fpiritum mineralem, qui caradlerem & vitam dat aquis fubtilioribus, idem plane effe, ac aerem fixum , ut

no-ftra tetate vocari _{cocpir. Elle ipfis eft communis atque}

in _{aquis felterams, Spadanis & Pyrmontanis, aliisque}

pluribus comparet, fed fales diverfi, nec non eorumdem

proportio variata, quamlibet fpeciem determinat.

Hinc aqua tantummodo aerata nec Selterana, nec

Spada-na, nec_Pyrmontanajure vocari poteft, _{neque is earumdem}

artificialem _{praeparationem callet, qui aquas aére fixo, vel}

üt _{jam reftius dicitur, acido aereo, faturare rantum novit.}

Anno dudum _{1771 Upfaliae nonnulli aquis}

uteban-tur arte _{produ<ftis, quae Selteranas, Spadanas & Pyr¬}

montanas naturales non rantum _{qua partem volatilem,}

fed _{qua totum etiam contentum,exa£le reierebant, &}

ha-rum ufus _{poftmodum per plerasque regni provincias} in-valuit_j).

Anno I772 libellum Londini edidit Dr. PRIESTLEY,

quo doeuit quomodo aqua aere fixo, e creta per acidum vitrioli _{expulfo, faturari poftir. D. LANE anrea per}

fer-B

mea-e) Mem. des f$. Etr.

*o De

Analyfi

aquarum

frigidarum.

mentationem ad _{eumdern finem perverterat, addito}

in-fuper ferro, unde aqua evadebat martialis.

Poftremum referre _{debeo, cognitionem}

heterogcneo-rum in _aquis, noflro _tevo adquifitam, plures excitaffe

ad

aquas fecundum conrenta ordinandas. His nixus

fun-damentis edidir Cel. Prof. Sc _{Eques J.G. WALLERIUS}

fyftema Hydrologkum 1748/), F. A.

CARTHEVSER

tale condidit 1758 _{b) Sc D. MONNET} 1772 z), ut

illos

taceam, qui inträ fines certarum regionum

fubfiftentes,

non omnes _{aquas notas} pertractarunt.

Inventis recentiorum _{fingulis, qute ad aquas penitus}

examinandas viam fternunt, recenfendis immorari non

jam permittit inftituti ratio: htec etiarn in libris

recen-tioribus _{palfim leguntur. An de cetero in hunc nnem}

quidquam profuerint: aciditas aéri fixo effentialis

demon-monftrata _{k)-y calcis Sc magnefise mediante hocce}

fub-tili menftruo in _{aqua folutio; Examen fontium}

Upfalien-fium _{I) Sc acidularum Danemarkenfium m) , nec non}

ä-nalyfis Sc fynthefis aquse Seidfchüzenßs, Selterana:,

Spa-danae Sc _{Pyrmontanae #), aequus Sc peritus rerum}

eelli-mator _{ipfe judicet.}

§■

II-g) Vattu- Riket, Ad finem brevis comparet introduflio ad aquas ex¬

aminandas.

b) Rudiments Hydro), Syftem. Fr. ad V. 1758 i" §:vo.

i) Nouv. Hydrologie 1772. Ds. Monnet anno 1768 ediderat

o-pus In hoc argumenro egregium: Tratte fur les eaux mineraux,

k) In Trans. Phil, pro anno 1772 Celebris Pkiestley itfi fcripfitt

Mr. Bergman _{of Upfal, rvho hottoured me with a lettre upon tl<e Juhjeci,} talls it tbe aerinl acid, and among other experiments to preve it to be an

eicidy he fnys &c. Conf. A£t. Stockh. 1773 & Nov.ACtorum Upf, Vol. II.

1) Difpuratio Upfalire 1770 ventilafa, »») Difp. Upfalis 1773 habila.

») In Aclis Ac. Srockh.. 1773 narratur, aquas, exoticas ornnino

oc-De An

_dyft

_aquarwn

_frigi

_darum.

_if

§. II.

Aquantm explorationes maxitne Junt neccffariß.

Aqua per fe fpe£lata & ab omni liberata

heteroge-neo, quantum conje£tura adfequi licet, ejusdem plane

eil indoÜSj dum vero varia lambit vel penetrat ilrata,

plus minusve , pro re nata, oneratur, partim mechani-ce irretitis fubtiliflimis _{pulvifculis, partim intimiore} at-tra&ione feu vera folutione. Hinc nulla in _fuperficie

telluris aqua reperitur omnino pura, quin etiam pluvia

Sc nix, _qu-amvis naturae vi propria e fubtililfimis ortae

vaporibus, longeque perfe£lius, quam in uLlo Labora-tono, qtiafi deiiillata: , purilfimo licet modo, qui

exco-gitari poteil, colle£tm , pervarie tarnen inveniuntirr

con-taminatae , ut anni tempeilates, climata, aliave ferunt

rerum momenta.

Particulse _{heterogenem, quas aqum circumvehunt,} diverfm funt Sc _{quålitatis Sc quantitatis, ideoque jam ad} ufus noilros idonem _{reperiuntur; jam ineptm,}

pernieio-fm, immo interdum _{letiferse; jam efHcacülimm ad plures} tollendos, vel faltim mitigandös morbos. Aquae Palma¬

res _{qua vires omnino difcrepant, pro copia Sc indole}

molecularum, qum iisdem inhaerent. Illae igitur, qum,

teile _{experientia, in certis cafibus felici cum jfucceffu ad«}

hibentur, in aliis inertes vel noxiae eile _{poiTunt. Inpa¬}

randa _{cerevifia, in pane pinfendo, in coquendis}

legumi-nibus, in lavandis Sc dealbandis linteis, in inficiendis

quibuslibet materiis, in prmparandis coriis, pellibus, papyris, inque aliis opificiis bene multis, tanti eil

mo-*

B 2 men¬

en(iolle Dn. Bakr litteris _{ad Cel. Acad. Scient. Secretarium &}

Equitera

V/ar'gentin Paiifiis Lutetiornm datis, methodu-m _{operationis defcu'ptam}

petiit. Hinc nata eft tra&aiio de _{aquis mineralibus medicatis arrificialibus,}

quap in a£Hs Stockh. anno _{1775 legitnr, & qust alioquin fortaflis no«.}

12 De

Analyß

_{aqiiarum frigidarum*}

menti _{aquse natura, ut nifi idonea eligatur, tota ope¬} ratio fiac fruftranea. Cibis conficiendis multum _aquse

im-penditur, & in potionibus noflris majorem _femper

effi-cit partem, adeo ut ü unicuique adulto unus tantum

can-tharus _{per fingulos dies tribuitur}

, caiculus in _genere

magis fane defectu, quam exceffu laborabit.

Hinc tarnen haud obfcure _{elucet,. quomodo}

exigua

heterogeneorum pernicioforum dofis , quoridie congelba,

inträ _{breve tempus lernae malorum fundamenta}

fterne-re _quear.

Ex allatis fatis conftare _{arbitramur, perneceiTaria es«}

fe _{aquarum examina, non tantum in dilucidationem}

Phi-lofophiae naturalis, fed etiam in commoda &

emolu-menta _{,. tam} publica, _{quam privata, nimirum ut}

i;o Purillimam ad internos ufus _eligarrrus.

2:0 ut noxiam & minus _{aptam evitemus.}

3:0 ut eas, quae in medicina utiles funt, rite

dijudice-mus. Dum _{experientia plurium annorum efEcaciam}

fontis _{cujusdam comprobat, & fimul quid contineat}

aqua, notum eft, multorum annorum tentamina

an-ticipare licet, ftatimque de virtute aliarum _judicium

ferre, quce contentis alias, antea _{probe exploratas,}

exa£le referunt..

4:0 ut _{opificiis aptilEmas eligamus..}

5:0 ut deficientibus bonis _aquis impuras emendare

pos-Emus, & _{heterogenea, quae ufus deüderatos maxime}

impediunt, feparare.

C:o ut arte _{aquas eximia utilitate commendabiles}

imite-mur, fi per naturam fufEciens earumdem _{copia fa¬}

tis commode haberi _nequit.

\

De

_Analyß

_aquarum

_ftigidarum13

§. III.

ExaEln _{aquarum exploratio, inter difßciliora Cbemiee} pYobkmata , merito nwneratiir.

Quo minorem,, quod quaeritur, totius partem efficif,

eo diiHcilius idem, _tamquam aliis magis involutum Sc

abfconditum , invenitur. Via licca interdum r

quin etiam infra non numquam elicitur, fed in aquis

ex-plorandis neceffarium ßepe eil:, ut ?ö§öö> immo etiam

töo'oöö detegatur.. ,

Ubi totum contentum _{exiguum eil, Sc pluribus}

prae-terea materiis conflatum, difücilius_{peragitur feparatio. In}

aquis interdum fumma heterogencorum univerfa, ^ötöö

tantum totius efficit, & _{compolita tarnen deprehenditur}

fex, feptem vel o£to diveriis, fed commixtis Sc facile

inter fe confundendis, ingredientibus,. quorum fingula Sc qua indolem Sc qua quantitarem determinari debent.

Huc accedit, quod nonnulla contenta adeo iint

fub-tilia, ut fenfus noftros fugiant, _{aut adeo volatilia}> ut

elanculum evolent. _{Qiiaedam etiam principia inter}

ex-plorandum decomponuntur, atque ideo peculiaribus ar=

tiriciis funt _{inveftiganda..}

Credcres _{paucorum granorum differentiam per}

can-tbarum non multum variare vim aquae _fingularem,

fed

aliud _{plane experientia}

edocet.-Momenta _{jam addu&a, illis etiam qui Chemiae}

pror-fus _{ignari funt, de fumma propofitae queeftionis}

difficul-tate _{aliquatenus inftruendis}

generatim fufficiunt. Haud

mediocritef etiam in hac fcientia _{verfatis, propria opus}

eft _{exercitatione, ut in caiibus obviis perfpicue}

fatis

prae-fcripta exfequantur:. Multum _{igitur abeft,} ut pulvere

tantum _{gallarum Sc fyrupo violarum;}

rem omnera heic

confici _{paffe, jure exiftimetur;}

14 De

_Andyfl

_aquarinn

frigidarum

Jam vlam, quam noftro _{negorio extricando}

copve-nienrilfiniam _{invenimus, fumus monftraturi}

, fed anrea

nofce _{juvar, qusenam aquis frigidis inefle folent materiae}

peregrinae.

§. IV.

Heterogenen aquis immixta.

Subtiliillmae moleculse _{filicis, calcis , magneflcz Sc}

ar-gilhi interdum mechanice aquae inveniunrur admix ae.

Argillaceae claritari officium, colorem parientes opalefeen-tem, _{reliquüe minus notabiies variariones efficiunt,} cum

fubtilitas _{particularum Sc aqua ambiens peilucidas}

eas-dem reddat. _{Haec, fatis fubtiiiter divifa, tandem adeo}

amplam refpe£tu ponderis mancifcumtur fuperficiem , ut

fri£tio, fub defcenfu vincenda, ilJam fuperet

differen-tiam, vel faltim eidem aequivaleat, qua _gravitas fpecifi-ca moleculas follicitat; Sc _{quamdiu hae conditiones iocum}

habent, quae femel ifrfetita funt fufpenfa hacrsnt.

Per folutionem aurem variae tam inter fe _materiae,

quam aquse, Sc mulro quidem intimius adunantur, jam

e-numerandae. Cuilibet _{fubjungam citationes, quae indicant}

loca , ubi in fequenribus de diagnofi Sc menfura agitur.

Aer _{purus in plerisque continetur aquis ad pollicem} fere cubicum _{pro quovis cantharo, qui per co&ionem} Sc antliam _{pneumaticam expulfus, ex atmofpera} paulla-tim _{compenfatur (§. VII, S; VIII, Ay ß).}

Acidum aereum in omnibus quoque _{reperitur, fed} di-fpari plane quantitate, a centefima volumims parte ad

aequale aquse fpatium. Hoc, una cum aere nuper nomi-nato, fub antiia pneumatica fua dilatione vix ebullitio*

nein _{provocat. Salubrem, grate titillantem,} refrigeran-temquc faporein conciliat (§, VI, A, VII, A, F, K, S-, VIII, Ay By C, D).

De

_Analyß

_aquarum

_fi

_igidarurn.

_if

Aha Acida libera non nifi _per accidens iil aquis

in-. veniuntur. *

Alkali _{vegetabile raro adelt & fempe.r fere}

accefib-rium _{(§. VI, C; VII, B}y C)j interdum vitriolatum vel

fa-iitum, _ftepius vero nitratum (§. XI, B, 2, 3).

Alkali autem minerale occurrit fsepe _{aut aératum, aut}

vitriolatum, autJalitum (§. XI, i?, 2, 3).

Alkali volatile non _{nnmquam, fortaffis e}

vegetabilibus

aut animalibus putrefadlis _{mutuo acceptum ,}

adeft (§. VI,

B, C; VII, B; C; VIII, F).

Terra _{ponderofa interdum forte invenitur}

_acido

_falis

unita _{(§. VII, F•> L; X, /}, 6j XI, B, 4).}

Calx _{faepe occurrit jam aerata, jam vitriolata,}

_jam

nitrata vel_{jalita (§. VII, G; X, D; XI, A, C).}

Magnefia non adeo frequens eft, fed non numquam

tarnen vel aerata, vel vitriolata, nitrata _aut fallt_a adeft

(§. X, Di XI, A, B, 4).

Argilla vitriolata live alumen raro in aquis

reperi-tur _{(§. VI, C; VII, Vy X, D; XI, B,}

_4}

_Inter

metal-la, praecipue in aquis detegitur ferrim> idque

vel

aera-tum _{(§. VI, F; VII, D, E\ X, ZJ, 4), vel}

vitriolatum,

8c non _numquam forfan falitum (§. XI, Z, _5).

Magnefium huc usque non eft repertum nifi falitum,

quamquam & aeratum Sc vitriolatum inveniri poterit (§.

VI, Fi X, Z>, 4; XI, B, 5).

Cuprum tantum repertum fuit vitriolatum, (§. VI,

A, F; XI, Z, 5) &

Arfenicum rariflime, formaque calcis inftructum (§. X! , Z, 5). .

ExtraSlivum e _{vegetabilibus vel animalibus,}

quibus

aqua ftrata penerrans, qute talia continent, interdum con-taminatur. Hinc _{putredini obnoxiae funt aquse, fi ejus}

jufta adeft portio (§. VI, A', VII, P).

Hepaticum etiam invenitur, proefertim in aquis

tiali-16 De

_Analyfi

_aquarum

_frtgidarum.

tialibus _{frigidis, faepe}

vero tam fubtile, ut ftatim in aere libero _{plane avolgt & vix}

ullo alio modo _prodatur,

nili odore _{(§. VI, B).}

Singula haecce heterogenea numquam fimul

circum-feruntur, fed _pauciora aut _plura aquis _{fingularibus.} Sic

alia continent _{meteoricae, alia}

terreftres, alia denique

marina\

Nivales _{aliquantulum calcis falitae cum}

exiguis acidi

nitri _{veftigiis in finu fovenr. Nuper liquefa&se}

aere, e-jusdemque acido _{prorfus fünf privatse, quae alioquin} majori vel minori quantitate in omnibus fere _aquis ad-iiint. Num hinc animalibus noxiae?

Pluvitiles iisdem _{plerumque materiis}

inquinantur, fed _{majori doli. Per fe patet, bas in}

atmofphaera fu~

fpenfas abforbere, & fub cafu _{quali converrere, varia} aliena, quibus abundat mare aereum, ideoque numquam

obtineri puras: _{ftatim poft diutinas pluvias aut nives mi¬} nima horum _{quantitate gravidatse reperiuntur.}

Fontana, ubi _purilfimae funt, parum continent hete¬

rogene!. Alioquin in illis inveniri folent calx _aerata, ealx _{falita, muria atque interdum}

paullum alkalini. Quae

mincrales _{vocantur, gipfum praeterea renent,}

magneliam

aeratam & _{vitriolatam, vitriolum, ferrum}

aeratum _&c,

Fluviatiles _{per motum ita faepe purificantur,}

ut cal¬

cis tantum _{aeratae, muriae & interdum alkalini}

quidpiam

contineant. _{Hae fontanis leviores elfe folent,}

eoque

pu-riores, quo vehementius volvuntur & quo duriori fundo.

Puteales praeter majorem quantitatem jam

nomina-torum, _{gipfum faepe & nitrum praebent.}

Laeuflres minus funt _{clarae, quam quae antea recen«}

fentur, atque etiam _{graviores, & fedimentum quoddam} terreftre _fponte

_deponuntj

_{materias omnes antea}

jaa-r

De Ana

_fyß

_ctquarum

_frigidarum.

_If

natas tenere _{poffunr, Sc}

praeterea extra£livo plerumque

inquinantur.

Palußves minorem habent motum, atque ideo funt

minus clarje, _{graviores Sc extra&ivo uberius}

contamina-tve, undé coiorem plerumque magis vel minus ex fufco

fiavefcentem oftendunr,

Marina faiem _{communem, magnefiam vitriolatam Sc} falitam , gipfum Sc plurimum extratlivi eontinent, quod

partim ex innumerabili animalium caterva, quae in hoc abyflb degunt, moriuntur Sc refolvuntur, partim etian*

ex elevatioribus terrae locis ibidem _colligirur,

§• V.

Duplici via exploratur aqua, per reagentia aut per

evapovationem,

Ad _{particulas aquarum heterogeneas cognofcendas,}

duabus _{potillimum viis pervenimus, Rea&ionibus vel}

E-vaporatione. Reagentia vocantur materiae, quse additae

Itatim, aut breviori faltem tempore, coiorem aut

clari-tatem _{mutando, inquinamenta praefentia produnt.}

Haec refpe£tu temporis valde funt compendiofa, fed non

fem-per adcuratam praebent decifionem, praefertim ubi de

quantitate quseftio eil;. Polfunt tarnen per pondera

fedi-mentorum in hoc etiam _{negotio faepe haud exiguum}

prae-Üare _{ufum, quod mox erit oftendendum}

, quamvis huc

usque in eum finem non fuerint adhibita.

Altera methodus in eo _{conftftit, quod}

per

evapora-tionera Sc _{cryftallifationem feparetur}

contentum. Ubi _{tempus fuppetit Sc}

aquam adcuratius _explortre

volumus, utraque adhibenda eft _{methodus, mutuam}

e-nim habent _{probandi vim, Sc}

reagentia evaporationisri¬

te _{inftituendae modum indicant.}

C

De

_Analyfi

_aquarum

_frigiåarum.

Analyfis tandem per fynthelin confirmetur oportet,

ut certius ferri _{pollit Judicium. In hunc ufum adhiberi}

debet aqua nivalis

puriilima,

lente deftillata Sc in aerea-perto empyreumate fuo liberata. Huic debita quantitate

uniantur _{heterogenea réperta, quo faclo aqua artificialis} in _{quovis tentamine omnino ut naturalis fe habere debet.}

§. VI.

Qiialitates Pbyficce Obfervanda..

Variae _{qualitates fenfibusnoftris mox prarceptibiles, de} Indole _{aquaejudicandi anfam praebent, haudfpernendam,.}

A) Ftfus plura defcernit momenta.

Claritas _{cryftalli semula, maximarn indicat puritatem,}

obfcuritas contra Sc color fufcus fatis _{perfpicue innuunt,}

heterogenea adeo crafle elfe immixta, ut rranfitum

lu-eis, _{impedire queant. In fundo argillofo Sc limofo} aqua numquam perfe£te limpida* fed ubi arenam pertranüt

plerumque eft. clariffima,,

Color in bona _{aqua prorfus defideraturr fed inde}

non _{fequitur, ut omnis aqua color is expers, eximia}

ha-beri debear., Colon,_{fu/cns, in rubedinem aut flavedinem}

vergens , in pigris, Sc Hagnantibus locum habet, jam a

mnrtiale, jam ab extra&ivo, jam forfan aliquando a

pin-gvedine derivandus:. Cceruleus, vitriolum cuprip viridisy

vitrioluvn _{ferri, prodit,. Sc lic porro.}

Si inter_{?quasfandum plurimse adfcendunt bullulae}

ae-rea?, hae acidi aérei _{copiam indicant.}

B) Ödor bonis aquis nullus eft. Qua? acido aereo> abundant, fubtilem Sc fuffocantem Ipargunt halitum: qua?

heparici quidquam continent, putrium ovorum Sc

pul-veris _{pyrii deflagrantis odorem prasbent: ilagnantes Sc}

coiTupt£s putridum habent foetorem»,

De

_Analyß

_aqucirum

_fr

_ig

_idarum.

₁₉ C) Quo perfe&iusfapove caret aqua, eo melior. Lin-gva ramen fenfibilis 6c aquis adfueta, eriam inter

purifir-mas difcrimen obfervat.' _{Atcefcentia levirer titillans ab} acido aereo _{originem ducit. Amaritudo, falem Glauberi-9}

nitrum , magnefiam vitriolatam _, nitratam aut ifalitam,

atque etiam calcem nitratam 6c falitam comitatur: levis außeritas calci aut _{gip To, adßringentia dulcis alumini,}

Jal-fedo fali communi, fapor lixiviofus alkali, arugimfus

cu-pro, atramentofas ferro competit.

D) Gravitas Specifica fundamentum fubminiftrat

ali-quatenus aeftimandi quantitatem heterögeneorum

im-mixtorum, quae tarnen non femper adcurate fibi invicem

congruunt, quum mutua quaedam penetratio in

nonnul-lis faltem calibus habeat locum.

Generatim tarnen verum _{eft, quod aqüae leviores}

gravioribus

fint

puriores. Bilanx hydroftatica Sc rite

adornata aerometra huic _{negotio in primis.funt idonea,}

fi vero deliderantur talia inftrumenta, ponderatio i-ta _{peragi poteft, ut aqua deftillata aut nivalis puriflima}

cum aliis _comparetur in lagena _{vitrea angufii colli,} quae ad certum fignum impletur 6c exa&e ponderatur. Quo grandius vafculum vitreum, eo melius, fpatium ta¬

rnen unius aut duorum _{quadrantum (quarter) fufficere fö¬}

let»): majores enim quantitates crafliora requirunt

pon-dera, quae minus funt adcurata.

Quocumque demum modo tentamina inftituantur,

aquae comparandae eodem gaudeant oportet caloris

gra-du _{, nam alias neceflario fallunt.}

E) Temperatuva etiam eft obfervanda

Thermome-tro idoneo: utrum _{per totum annum eadem fit in latice}

C 1

cxplo-») Cantharus fuecicns 8 habeq quadrantes, quojnn» quilibet laf" pollices fuec, geom, comprehendit.

20 De

_Analyß

aquarum

frigidarum.

explorando, an vero _{atmofphaerae fcquatur viciilirudines?}

Num _{per hiemem in glaciem concrefcat ?}

F) Momenta loci minime funt _{negligentia. His}

ac-cenferi debet _{fitus, tam ratione}

Geographie politictE 7

quam naturalis, folique ambientis elevatio & _indoles.

Qiiantitas aqute etiam obfervari _debet, utrum conftans

fit omnibus anni _{partibus, an vero ficcitatem &}

pluvi-am _{manifefte refpiciat? An}

ftagnet, fegnis vel velox

cur-rat? _{Quot per horam canthari effluant ?}

Quor venae e-rumpant ? Cetera.

Num in alveo _{fedimentum deponatur falinum}

,

ter-reftre, aeruginofum vel ochraceum ? _{Num corpora}

im-miffa crufta ©bducantur ? Num _{tranquillae vel cum}

qua-däm ebullitione _{expromantur ? Et}

quoe funt reliqua..

§. VII.

Reagentia pracipuct.

A) 7in&ura Heliotropii pigmento , quod vulgo Lak¬

mus _{audit, obtinetur, linteo}

puro inclufo & _{aqute deftih}

latas immerfo. Cito haec tota _{caerulcfcit, ad,}

lumine

il-lam transeunre _{eonliderata violaceum}

praebet tinclum. Si

aqua _{fenßm additur,} rubedo _{inquinans debilitatur,}

tan-demque omnis evanefcit, 8c talis minimam acidi liberi

portiunculam detegere valetr hac enim mox rufe_feix. A-cidi vitriolici concentratillimi unicum _{granum tin£tur.ae}

plane caerulea grana 172300 , vel pollices cubicos

geo-xnetricos _{408, vifibili imbuit rubedine}

0),.

Idem aut fere fimile vas vitreum ad talia

experi-menta _{femper eft adhibendum: differentia}

enim

dia-metri non nihil adfert _{diverfitatis, ubi maJTam intue mur} radiis lucis illam _{permeantibus. Wird,}

quo in hifee ten-

tami-0) Libra pftarmaceuticn Svecis 12 conllat _{uneiis& harum}

De

_Analyji

_aquanim

_frigidarum,

₂₁

taminibus utor, _cylindricum efb <Sc diametro gaudet ₁₇

iinearum _{geometricarum p).}

Charta, Taturata Heliotropii tinctura, quae paullum

amyli per co£tionem luTcepit, illita, in certis calibus ex-peditior eft. Hcec aqua: deftillatse, quae in quovis

can-tharo 12 acidi vitrioli concentratiflimi _grana continet, immerfa Sc mox extra£la _rufefcit, eademque _aceto deftil-lato rubens etiam alkali _{prodit, quum hinc plus minus}

caerulei _{coleris recuperet. Ipfa caerulea cliarta} quodam-modo alkali _{praefentiam revelat, nam eo faturatius} cse-ruleTcit. _{Aqua deftillata, quee in cantharo Talis Todae}

cryflallifati grana 40 continet, cha-rtae, aceto rubefa&ae,

colorem caeruleum _reflituit, immo _{longe minor ejusdem}

alkali _{quantitas rubedinem obfcurat.}

Tinctura tamen non _{prorTus carere poflumus,}

ut-pote magis Tenfibili. Aqua, acido aereo Taturata, chartas' colorem non variat, Ted una _{ejusdem pars tin£hirae}

cir-citer 50 dilucide rufat. Eodein fere modo Te habet

a-cidi vitrioli concentratiflimi _{gra mim 1, aquae deftillatae}

granis 3445 immixtuin. Itaque,, poiitis gravitati-bus

Tpe-eificis aqua: deftillatae, acidi vitriolici concentratiflimi Si

acidi aerei _{reTpe&ive uti 1,2 Sc Tötö%ö}

j memoratorum acidorum _{vires, quodammodo comparare poflumuSj}

ete-nim calculis Tubdu£lis eaedem in _{aequali pondere} reperi-untur uti _{3445 t 555 : : : 1, Ted in aequali} volumine-uti _{6890 : i.}

B) Tinclura Fernamluct nqmfa rubra eftTed- alkali-nis Tacile caeruleum _{adquiric colorem» Charta, hac}

tin-£hira, amyli albi pauxilio in eadem per codtionem

(o-luto, oblita, etiam rubet Sc rea&ionibus aeque eft apta,

unde _{tin£lura, quae moleftiorem requirit adparatura,}

ca-C _{3 rere}

:22- De

Analyß

_aquariim

_frigidarum.

Tere _{poßumus. Granum i\alkali fodae}

.nuper

cryftalli-fati _{4295 aquae granis folutum, vel}

quod eodem recidit,

10 _{grana in cantharo aquae deftillatae, rubrum Chartas}

co-lorem _{in caeruleum commutant, debilem quidem, fed}

ta¬

rnen haud _{difficulter difcernendum}

, immo oculus adfue«

tus _{diftinguit Ii tantum 6}

grana adfunt.

Acida chartam fernambucatam flavefcere _cogunt,

Sc quae alkalinis antea caerulea fa£ta _{erat, priftinam}

ini-tio _{rubedinem recuperat,}

C) 7inStura Curcum# _{aquofa ab alkalinis magis vel}

minus in colorem badium mutatur. Charta _{per hanc, fi.}

militer ac _praecedentes

ope amyli colorata, eamdem ha¬

bet _{facultatem, unde tin&uram negligi pofle}

conftat.

Unicum _{falis fodae nuper cryftallifati}

granum aquae

de-ftillatae _{859 eam impertit potentiam,}

.ut chartae flavum

notabiliter _{obfcuret, ideoque cantharus idem non}

prius efficit, quam 49 ejusdem alkali _{grana fufceperit. Acida}

flavedinem reddunt _{pallidiorem. Alkali volatile chartis} omnibus variationes infert cito evanefcentes.

Singula haec tria _{reagentia, Fprodefie poflunt:}

pri-mum _{praecipue acidis, Sc duo pofteriora alkalinis}

dete-gendis inferviunt. Fateri quidem oportet, quod

caerule-um _{Heliotropii rubefa£lum alkalina etiam}

prodat, adeo ut chartae curcumatae Sc _{fernambucatae fupervacaneae}

vi-deri _{poflent, aft fimul obfervare juvat, harum}

poflerio-rem fenfibilitate omnibus

reagentibus palmam praeripe-re, immo etiam terras, ponderofam nempe, calcem Sc

magneiiam, ope acidi aerei in aquis folutas, indicare, Sc

quod ad priorem attinet, _{fegnior quidem illa eft, fed}

hoc _{ipfo quodammodo quantitatem relative innuit, Sc}

praeterea, Ii aliquando ad candelae lumen colorum

muta-tiones eruere _{opus fit, in eadem,}

quae alkalinis

prode-unt, melius diflingvuntur.

Sy-De

_Analyß

_aqiiarnm

_frigidarurn.

₂₃

Syrupo igitur violarum nuHo modo indigemus, prte-fertim _{quum 1:0 fere numquam genuinus obtineatur,}

faltim in Svecia. 2:0 _{quum fpontanea fermentarione ci¬}

torubefcat, & _{3:0 quum} [non _tantum alkalinis, fed _etiam ferro _{virefcat, quod conclulionem reddit ambiguam,}

Regula ceteroquin generalis, quod caeruleum c

re-gno vegetabili acidis rufefcat, alkalinis autem virefcat,

duas _{patitur exceptiones, ha£lenus notas. Lakmus}

nem-pe alkali magis quam antea caerulefcit, Sc Indigo

folvi-tur acido vitriolico _{, falvo colore cseruleo. Succi} diver-forum _{vegetabilium caerulei inaequaliter acidis Sc alkaliis}

adficiuntur, quod occafionem fuppedirat exquirendi pro-grellionem, qua femel nudata Sc completa horum falium

vires relativas dimetiri _{polfemus. Acidum aereum pu¬}

rum noo nili in tin&uram _{Heliotropii vim exferit,}

ace-tum deftillatum _{fyrupum violarum variat, fed non}

char-tam, facchari conis involvendis infervientem, _quod

ite-rum acidis fortioribus _{rubet, Sc lic porro. Praeterea}

certum _{pondus acidi vitfielici aut alkali diverfis}

aquae purae quantitatibus fuccelfive admifceri deberet, Sc

ha-ruin in fuccos varia efficacia adcurate _{notari, ut dein}

coniparatione efTeduum quantitates acidorum Sc alkalium

ignotae quoddammodo determinari polfent. Sed labor

hic utilis _{longam requirit experimentorum feriem.}

D) TinSturcr Gallarum, fpiritu vini e pulvere

galla-rum ad faturitatem extra&a. _{Ufurpari etiam poteft}

a-quofa, fed haec litum facile contrahit. Hac ferrum

fo-lutum _{detegitur, quod tardius praecipitatur primum} vio-iaceum Sc tandem _{nigrum. Aqua dellillata, qu$ in} can-tharo grana 3 vitrioli martis cryftallini continet, unica

hujus tin&uras gutta, purpurafcit diftin£te intra 5

minu-ta. In _{3 hifce vitrioli granis ferrum non nili; grani} efficit.

24 D*

_Afialyß

aquarum

frigidarum.

B) Alkali, quod vocari folet phlogißicatnm, optime praeparatur 4 partibus cacrulei Berolinenfis, quas cum una parte alkali tartari in fufficienre aqua decoquuntur. Li¬

quor clarus dein acido quodam fatiatus percolatione

li-berandus eft cserulei Beroüneniis _{portiuncula, quce} fecer-nitur. Hic _{aptiftimus eft ad detegenda minima ex ferro}

in-quinamenta. Aqua deftillata, quae in cantharo vitrioli vi¬

ridis _{i, vel maxime 2 grana poftidet,}

mox unica hujus

lixiviii _{guttula confpicuum exhibet caeruleum}

Berolinen-fe. Alia _{quoque metalla pr-aecipitat, cuprum nigro}

fu-fcum, magneftum album, & lic deinceps.

F) Acidum Vitrioli concentratum aquae inflillatum ,

pluribus bullis emergentibus oftendit, utrum portio quae-dam notabilis falis _{alkalini, calcis} aut _{magneiiae adfit,}

acido aereo foluta. In 'cantharo faltim _{390 falis fodcc}

nuper cryftallifati grana contineri debent, ut effervefcen-tia fiat manifefta, quae tarnen quantitaa acido falis forti

non movetur. In eumdem etiam finem alia _ufurpari polfunt acida mineralia ; fed effetftis tarnen femper mi¬ nus erit confpicuus, _{cum in tantam} efticaciam

concen-trari _{nequeant, ac vitriolicum.}

(?) Acidum Sacchari calci, quocumque modo immix-tae, reagens eft inter huc usque nora maxime fenlibile,

Unicum calcis _{puras granum in aquae deft illatas cantharo}

albas dat nubeculas & ftrias, fi portiuncula acidi

faccha-ri _{cryftallini, capitulum aciculae exaequans, fuperficiei}

im-ponitur vel foluta

inftillatur.

Dum calx _{parcius eft immixta & minima acidi}

cry-ftaüus ad fundum _{dejicitur, poft breve temporis fpatium}

pulvifculus calcis

faccharatae

invenitur circa locum, ubi

cryftallus fuit polita. Vix ulla aqua calce prorfus eft li¬

berala, & puriflimae, faltem intra 24 horas quidquam calcis _{deponunt faccharatae, quamvis interdum adeo par¬}

De

_Analyfi

_aquarum

_{frigidarum♦}

ces ut vifum _{fugiat, nifi tubo vitreo linear in}

fundo

du-cantur. Talis eft _{aqua Värbyenfts, opt-imis in Svecia}

aquis merito accenfenda.

Sal _{acetofellce, Sc qui microcöfmicus audit, etiam} cal-cem dejiciunt, fed lentius Sc minus confpicuo, _quam aci-duin _{fäcchari, effe&u.}

H) Alkali fixum aeratum omnes terras Sc metalla

fo-luta _{prcecipitat. Si praecipitandum acido aereo facile fol¬}

vitur, alkali caufticum magis confpicuam plerumque

ef-ficit _{feparationem, non ramen fempér, quia terra} pon-derofa inde non deturbatur.

J) Alkali volatile aeratum omnes praecipitat terras Sc

metallaj fed caufticum in calcem Sc terram _ponderofam

nihil valet. _{Aqua deftillata, quas in cantharo 98 vitrioli}

cupri granis eft gravidata, vix caerulefcit: Ii tantum 6§

grana in eadem adfunt quantitate, cuprum in ferro

po-lito diftincle _{prsecipitatur, fed guttae nonnullae alkali}

vo-latilis foluti non nift nebulam tegre _{viftbilem provocant,} qute tarnen uberiore vitriolo ex cinereo caerulea mox pro-dit Sc _{agitatione probe diffufa aquae debilem} turbidum-que impercit tinffcum. Cuprum omne dejeclum , fi alka¬

li volatile _{abundat, iterum folvitur} cum colore _cyaneo

pulcherrimo , nam tantum hujus metalli, quantum

conti-nent _{4 vitrioli caerülei grana, toti cantharo viftbilem}

infert _{tinclum, fi fufftciente alkali volatili primum}

prse-cipitatur, de dein folvitur.

K) Aqua calcis illi inftillata, quse acidi aerei quid-quam continet, ftatim turbida evadit, qvum ea calcis pbr-tio folubilitatem _{amittat, quae fubtili ifto acido faturatur.} L) Terra ponderofa falita ad minima acidi vitrioli

ve-ftigia,

_{cuicjamque menftruo}

_{unita vel}

_immixta

_fuerint,

detegenda plurimuin valet. Hoc enim acidum terram ponderofam omnibus aliis eripit, fpathum generans

de-26 De

_Analyß

_aquarum

_frigidarum.

derofum, cujus fere nihil fufciperc poteft aqua. Aqua

deftillata, quoe in eantharo 12 _{grana falis Glauberi}

nu-per cryftallifati foluta tenet, una alterave _guttula

folu-tionis terrae _{ponderofae falitae mox ftrias monftrat albas:}

fi _{3 di&i falis grana adfunt poft pauca minuta ad fundum} nubeculam _{contrahit, quod etiam accidit, dum 1 'tantum}

in eantharo _{granum continetur, fed ut vifibilis hat,}

dua-rum vel trium horarum mora _{opus eft, Hinc,}

ut eo me¬

lius _{dijudicari queat, quam fit}

magnaftiujus _reagentis fen-fibilitaSj memorare _{juvat, grana 12,3 Sc 1 falis Glaube¬} ri non nifi _{3, Y7^% Sc y%6ö grani refpe&ive continere} aci-di _{vitriolici, ideoque ipfum Heliotropium hoc}

refpe£tu

virtute _fuperat.^

■M) Calx Jalita aptum haberi folet medium alkali

fi-xum _{detegendi, quia calx aérata feparatur Sc fundum}

pe-tit: fed hoc _{experimentum elf ambiguum, Si enim}

rna-gnefia adeft vitriolata, duplex etiam fit decompofitio & gipfum oritur.

N) Alumnis folutio non numquam adhiberijfolet, aft

parum prodeft, quum alkali tam fixo, quam volatili, nee

non calce _{aerata, falita vel nitrata decomponatur.}

Si

alumi-nis fruftulum _{inftarparvi pifi aquae explorandåe immittitur,}

pofl: horae quadrantem ad fundum confpicitur ftratum fpongiofum horizontaliter fufpenfum. Sed, uti dudum

monitum _{eft, caufa perquam eft ambigua, nifi aliunde}

cognita.

Aluminis grana 7, aquae eantharo foluta, unica alka¬

li five _{aerati, five cauftici foluti guttula vifibilem .ftatim}

exhibent fecretionem _{argillaceam»}

0) Argentum Nitratum aqua deftillata folutum,

prse-v

ftantiffimam _{pandit viam detegendi minima acidi falis}

veftigia 3 haec enim five libera, five euilibet alii unita bafi, argentum ftatim arripiunt falem metallicum proere-antia dimcillime _{folubilem, qui ideo kforma mucilaginis}

De

_Analyß

_aauarum

_frigidarum;

₂₇

alba? fecernitur, Granum falis communis unicum, in

a-quae deftillatae cantharo folutum3 prima folutionis lunas gut¬

ta ftrias exhibet _{albas, quales tarnen defiderantur, II Tan¬} tum falis granum _{femis continet eadem aquae quanqtas.}

In uno autem muri« _{grano acidum circiter dimidium}

efficit. Acido vitriolico _{longe tardius movetur eadem}

fo-lutio, etenim nifi 98 falis Glauberi grana (qua? 25^

aci-di ficci in finu _{fovent) in cantharo adlint, nulla rriox} o-ritur _{congrumatio vifibilis. Qiium argenti faliti £ fit}

a-cidum, pondere hujus fedimenti, ex aqua

perfekte

ope

folutionis _{argenti praecipitati, acidimuriatici copiam} erue-re licet. In vitriolo _{argenti vix major eft acidi quantitas.}

Si _{hepatici quidquam adeft, argentum, quod falitum}

decidit, plus minus fufcefcit, Prseterea obfervetur opor¬

tet , quod folutionis argenti unica gutta vifibilem prsebe-at _{prsecipitationem in aqua , omni deftituta acido Sc falis} Sc _{vitrioli, fihaec} tantum 12 falis fodae _{nuper cryftallifati}

grana pro cantharo continet. Calx Sc magnefia acido

aereo unita? fimiliter _{argentum deturbant, fed}

quantita-tes non dum exacle _determinare licuit.

P) Hydravgyrus Nitvatus magna circumfpe&ione eft adhibendus; nam diverfam habet indolem pro diverfts folutionis momentis. Si enim hsec in _{frigore peragitur,} parum admodum phlogifti perit, fal facile cryftallifatur

albus, vix acris. Proecipitatur hic ab alkali vegetabili

cauftico, albo flavefcens; ab eodem _plene aerato, albus;

a fale fodae flavus

, fed cito albefcens; ab alkali volatili

nigro grifeus; a fale Glauberi Sc acido vitrioli libero al¬

bus, granofus Sc parce, nec nifi poft horulae fpatium

confpicitur, fi praecipitans parva fuerit quantitate. Ab

acido marino, muria Sc aliis _{falibus, qui eumdem} continent

acorem, albus, ubertim Sc ad fimilitudinem cafei. Solu-tio _hydrargyri

_frigide

_{fa&a acidumfalis}

moxprodit, quam-vis non nifi dimidium falis communis

granum in

can-D 3