Dissertatio de principiis artis educationis scientifice pertractandis, quam venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu philosophico p. p. Olavus Israëlis Lindahl, stip. reg. Vestrobotniensis In aud. Gust. maj. d. XXVIII maj.

DISSER TAI10 de

PRINC1P1IS

ARTIS

EDUCAT10N1S SCIENTIFICE

PERTRACTANDIS,

•rjftgaei"tzo QUAM

VENIAAM?I. ORD. PH1LÖS. £//>&

PRiESIDE

Λ

DANIEL.

_{ΒΟΕΊΗΙΟ,}

ετη. et polit. prof. reg. et ord.

PRO GR ADV PH1L0S0PHIC0

P. P.

OLAVUS ISRAELIS

_LINDAHL,

Stip. Rsg. Vestrobotniensis

IN AUD. GUST. _{MAJ. D. XXVIII MAJ. MDCCLXXXVIIl.}

U Ρ S A L I _iE,

IN

SACRA Μ REGIAM

MAjfESTA

TEM

MAGN;E FIDEI VIRO

DIOECESEOS

HERN

(WW

ssfG&sm

REG. ORD. DE STELLA POL. MEMRO

SPLENDIDISSIMO,

S. S. THEOL. DOCTORI CELEBRATISSIMO„

REVERENDISSIMODOMINO

ΜJE

C

ΕNA

TI

SUMMO

DE

PRINCIPIIS

ARTIS

EDUCATIONIS

SCIENTIFICE

PERTRACTAN

DIS.

on fine injuria noftrie

aetatis

hominibus

illam

objiceremus

negligentiam,

ut

educationem

ju-ventutis fua parum dignam

habeanc

attentione;

in

omni fere hominum concesfu

frequentisfima

de

illa

rite inftituenda colloquia mifcentur,

de

perverfa

inftitutione _querelae agitantur,

illamqne

emendandi

confilia abundant. Vereor tarnen, ne

inanibus

ver-bis _{magis, quam}

_anxia

utilisfimae

rei

perfcrutatione

&

iapienti

coniilio

excogitata

remedia

adhibendo

ab-folvatur _plerumque

_noftra

de

_gente

nobis fiiccesfura

follicitudo. Interea faeculi noftri

ingenium

in

de-feidibus in educationis ratione

huc

usque

adhibita

de-tegendis

&

adminiculis

iisdem

tollendis aptis

exco-gitandis

adeo

luxuriat,

ut

vix

numerandam

fcripti-tantium cohortem produxerit, qux

hoc in

campo

vi¬

res periclitari

voluit fuas.

Si

cuidam

volupe

fue-rit _{Scripta educationem}

fpe£tantia

colligere,

_quae

in¬

trä decennium jam

praeterlapfum

in

Germania

fola

luci commisia funt

_publica,

_juftam

facile

habebit

Bi-bliothecam de _optima

_Scholas

publicas

&

privatas

§■ '

quem-4 De Principiis Artis Educationis

quemcnmque in fincm inftituendi & jam pridem

in-ilitucas emendandi _{ratione; de facillima ad legendum} & icrihendum infantes manuducendi _{methodo; de}

ex-peditisfima ad qnascumque Scientias addifcendas via;

Sc numerofis _{denique leftioni infantilis aetatis}

con-fecratis Scientiarum _{compendis, Hiftoriis, Fabulis,} Sermonibus _{&, ut prae fe ferre folent, ad peftora}

tenera virtute & humanitate imbuenda voluminibus

inftrucfcam. Eo enim _{usque hac praecipue in gen¬}

te _{procesiTt propter educationem icribendi pruritus,}

ut, non _{neminem quoque, ferione an joco haud}

fa-cile _{dixerim, £e ad captum infantilis aetacis}

prope-diem concinnaturum fore libellum _{principia artis}

ob-fbetriciae _{ttaditurum, promishsfe, narrent. Ut ni¬} hil dicam de _{Philanthropinis variisque aliis}

educatio-ni _{juventutis dicatis publicis vel privatis inilitutis,}

quibus abundat hoc noftrnm sevum, majora haud

raro _{quam, quae praeffare potuerint,}

pollicentibus, Sc

ad _{genium magis faeculi omnia (ine laboris Sc}

tempo¬

ris _{difpendio poflulantis, quam ad veram utilemque}

educationem _{promovendam adcommodatis. Hase}

ve-ro a nobis non ideo _{dicfca yolumus, ut de iaudibus}

virorum fcientia & _{experientia inclytorum, qui} uti-lisiimae rei iuam _{impendere operam haud}

grave

duxerunt, _{detraheremus; heic enim idem ufu venit} ac in alia

quacumque re, cni induftriam praecipue dicare folent _{homines, ut inter plura rngenii hu}

ma¬

ni öbtivione _{;cito obruenda & irrita tentamina,}

quas-dam emineant aetatem _{Iatura, Sc veris humani}

gene-ris uiibus _{infervitura. Non itaque merita}

wj.o-Scientifice

Pertra&andis.

/

wioiiUM, Campiorum aliorumque denegamus,

mui-ta tamem adhuc defiderari poftulamus _{antequam Ve¬} ra _{principia artis} educationis _eo ordine & _ea in In-ce _propofita fefe offerant, _ut quid hucusque in

homi-nibus inde a tenera xtate maneducendis peccatum _fu»·

erit _{corigatur, Sc iolidis fundamentis fuperftru&a} ho-mines educandi _{fapientia cognita & effe&ui data} fue-rit. Ut _{propius, quam hucusque plerumque} eve-nisfe _{putarnus, ad hanc Sapientiam accedendi pateat}

locus, haud parum me judice conferret, fi principia

artis ediicändi in humana natura fundata fcientifico nexu _{copulata ita} ad populärem _captum

propone-rentur, ut ad fpecialem illorum adplicationem intel¬

ligentes fponte ducerent. Hifce pernioti vires Tua

B. L. venia _{perrclitari noftras conftituimus, ut}

indi-caremus defideratam _ejusmodi fcientificam _artis

edu-cationis _{pertraQationem Sc concinnari posfe Sc debere»}

§. 2.

Nemo _{unqnam diverfam hominnm indolem,}

_db

verfos _{habitns, induftriam atque mores ita}

immedia-tx nacurx _vi, Sc _{rerum non} tollendo effeQui

ad-fcripfit, ut non quendam reli&um esie locum fas-fus fit humanis viribus ad eosdem _formandos,

diri-gendos Sc corrigendos; Et quidem quo attention qcuIo res humanas perfcrutati fuerimus, _eo et]am

plura humanx poteftati iubesfe videmus adminicula, quibus in ingenium moresque hominum fingendos

vim haud dubiarn exercere valeamus. Quodcumque

inter _{iingulos homines natura unquam poiuerit} d.i-fcrb

ti De Principiis Artis

Educationis

icrimen organoram

indolem

&

an

i

ni

i

capacitatem

di-veriam _{effingendo, a rerum tarnen,}

_quibus

inde ab

infantia circumdamur eilebtu. habituum, deiideriorum viriumque formam,

quoad maximam

partem

derivan·

dam esfe contendimus. illae itaque hominum

conili-tuunt edacacionem generalisiimo

fenfu

iumtam, iive

ita coniideratam, ut omnes comp!e£fcatur causfas, qui¬

bus _{ingenium & mores}

_{efforméntur.}

_Has

_vero

_inter

res ad habitus noilros & excitandos & fovendos

effi-caces, hominum, quibus

circumdamur,

indoles,

a&io-nes & mores non tantum vi maxima agunt, etiam-ii haud aliter ac phyiicas alias in nos agentes caus¬

fas iine coniilio ad nos formandos & corrigendos

adhiberentur; verum etjam pro iis,

quibus

pollent

viribus, & iisdem utendi propohto, ita agere

pos-funt, ut deliberato coniilio ad

ingenia

atque mores

noftros creandos conducant. Quousque

ialus

com¬

munis tam praefens _quam

futura,

_{atque a} natura

ip-fa inter homines conftituta vincula requirant,

viribus

quoque

ad

alios

manuducendos &

ad

virtutis

&

fa-pientias

habitum

efformandos

omnibus

utendi

cu-ram iibi injunGram esfe

iinguli agnofcunr,

adeo

ut

quisque

privatam

operam, quantum

utilisfimo

huic

officio rite _peragendo infervire queat,

impendendam

€sfe fateatur, & eundem quoque finem

viribus

in

u-nam poteftatem

coalefcentibus

fibi

proponendum

vi-deat. H-cEC hominum fapienter

adhibenda

vis

ad

in¬

genia

&

mores

dirigendos, iive

per

inftituta

conjun&a-rum in civitatibus virium disfpoiitione creata,

agit,

iive ab adminiculis, quae privatas

fingulorum

iubfunt

pote-Scientißce Fertraffandif. r

poteftati,

pendet,

educationem,

quatenus

hominum

opera perfici

potuerit,

conftituir,

ita

tarnen, ut

hac

deriominatione, communi loquendi ufu praecipue

com-ple&imur illum, quem

privata

poteffate in

forma

in-genii morumaue

aliorum

hominum

producere

valea-mus, permanentem

effe&um, &

fpecialiori

adhuc

fi-gniftcatione

educationem

ad

eam tantum

adftringamus

efficaciam, quam in

infantum &

juvenum ncftrae

cu-rse commisforum manudufUone prodereposfimus. Nos

de arte educationis illiusque fcientifica

pertra&atione

breviter _{acfurg adeo latam illi tribuimus}

fignificatio-nem, ut omnia ea comple&atur, quae

privatae homi¬

num curae ad homines _quacunque fuerint _aetate

ma-nuducendos iubesfe _{posfint, ita} tarnen, ut

ad

voca-buli _{principalem ienfum}

_praecipue

_reipiciamus,

potio-rem de ea aetate, in qua morum &

ingenii

prima

fundamenta hominum cura _ponuntur, mentionem facientes.

§■

3-Nemo mortalium fuam ad eos, quibuscum vi-vit, & poteftati fuae

iubjeftos

habet, corrigendos

&

dirigendos curam quid

valere

expertus,

eandem

fa-pienter & ad regulas experientia

flabiiitas

adhiben-dam esfe _{unquam dubitavit; nec}

_ullo

_tempore de-fuerunt viri fcientia _{confpicui, qui praecepta in ho¬}

minum educatione obfervanda tradiderunr. Hoc

ii-bi _{injunxisie videtur officium Xenophon fua}

Cyropae-dia, & Fiutarchus de puerorum inftitutione monita haud contemnenda tradidit. Nec recentioris aetatis>

Philo-$ De Principiis Artis Educationis

Philoiophi hane rem iaa indignam esfe cura

puta-runt; ut enim alios iilentio praetereamus, Lockius&

Rousseau haud _{parum ad nominis fui celebritatem}

educationis artem pertra&ando contulerunt. Nemo autem huc _{usque nobis innotuit, qui totum hujus}

artis ambitum _{comprehendens, generalia illius}

prin-cipia in unum coaöta, & a fuis in rerum indole fun-damentis dedu£fca ita _{propofuit, ut plenam & utiiem}

hujus artis Theoriam non adhuc

deiideremus.

Loc-Kius iua de educatione praecepta _eorum prascipue

u-fui dicarevoluit, quihominesfortunatiorisfortis in difci-plinam ilbi traditos

habent:

egregia

multa tradidit, &

iua cura haud _parum contulit ad barbarum _veterum

educandi morem in humaniorem commutandum;

vereor vero ne _{praecepta vera} quidem,

Ted

_non ab

omni] ambiguitate libera & in ea, qua par

fuit, luce

poiita ab

illo tradita in

abufurn converterit

faeculi

ingenium

fuperficiariam

& inanem

cognitionem

ma¬ gis, quam veram

&

folidam fapientiam

quaerens.

Rous¬

seau vaftiorem complexus eft _campum,

& in

illo

ita verfatur, ut _qui prudenti cautione

illum

fequi

voluerit, haud parum ie de

fundamentis

artis

edu¬

cationis, & de veris ad eam perficiendam adminicu-lis inftruchim _{reperiet. Si vero}

_{ad fcopum}

refpexe-ris, quem in Emilio üio

manuducendo iibi

propo¬

fuit celebris vir, eum a vero & humanas felicitati

congruo haud parum

abesfe,

nemo non

agnofcet,

& _{praeterea reliqua, quas abillo}

_{traduntur, anfam. potius}

praebent cogitandi Theoriam

artis

utilisiimae

confedtu-ro^uamabfolutamconftituuntScientiam,

Qui

poft

rM&A

Scientifice Pertraäandis, β

celebres hos viros in eodem _{campo defudarunt,}

u-nam alteramvc Scientix partem pierumque tetigerunt,

adeo ut eorum labor majori infervicurtis forian fö¬ ret uftii, _{fi completam antea} haberemus _principiorum

artis _{theoriam, cui membrä huc usque difperfa ftio}

quaeque loco adaptare posfemus. §■ 4·

Sed ne rem _{poftulare videamur, cui}

exfequen-åx non tollenda femet _{objiciunt impedimenta, vel}

quae debita quamvis cura concinnata nihil vel parum adferret _{utilitatis, necesfe erit, ut paulio accuratius}

,inveftigemus,

quse & qualis esfe posiit atque debeat fcientihca, quam exoptamus principiorum artis

edu-cationis _{pertrafbatio. Ars Educationis in eo} verfa-tur, ut adminicula, quae in hominum fuerint

pote-(late ita ad aliorum _{ingenia & mores formandos}

ad-hibeantur, ut recbo ad felicitatem tam _{publicam quam}

privatam tramite fponte pergant. Ad eam _itaque

rite colendam tria _{imprimis requiruntur momenta,}

fcilicet ut i:o fciamus _{quis fit fcopus, ad}

quem per^ gere debent noftra cura educandi, & quse

cogni-tio _{quique habitus ad eundem attingendum refba du«}

cere _{posfint 2:o Ut rite sefbimemus ea adminicula,}

quibus & debita fcientia crefcere & habitus

excita-ri & corroborari _{foleant, & 3:0 denique, ut quae}

ex hifce adminiculis in noftra esfe _queant

p&tefta-te _{cognofcamus, adeo ut occafiones iisdem}

iapien-ter utendi non _{negligamus. Harum omnium rerum}

notitiam fedula natura? humana? rerumque _{in illam}

ca-i

/o Ds _{Prinapiis Avtis Educationis}

cacium _{perfcrutatione fuffultam & generalibus}

prae-ceptis comprehenfam principia artis educationis

con-ftituere arbitramur. Sed _{quaeri poteft, an artis de} qua loquimur indoles ejusmodi generalia principia

admittere _{queat. Si enim metam, ad quam} educan-dorum vires _{dirigendse funt, ipetlemus, tam diverfii} esie videtur _{fingulorum hominum deftinatio, & adco} mutabilis vitae, _{quse ilios olim manebit, facies, ut ge¬}

nerali _{quadam & iibi conftanti reguia vix}

comprehen-di _{posfit. Si vero adminicula educationi proficua}

ad _{generales conceptus quis reducere voluerit,}

iu-fpicio fuboriri poteft, ne diverfa hominum naturalis

indoles, diveriaque ex fortuito, cui praecavendo im-pares fumus, rerum concurfu oriunda conditio,

re-mediorum vim ita _{mutet, ut vix. quae unius}

alterius-ve hominis educationiubique inferviant, generales

re-gulas, multo minus jufta artis praecepta, fingulorum

hominum manuduclioni _{proficuä, condere valeamus.}

Sed _{praeterquam quod fatis inter homines dudum} convenire videatur dari huius artis _{generalia praecep¬}

ta, & nulla denique fit hominum viribus excolenda ars, _{quae non} ad regulas quasdam generales facili

negotio reducatur,

fiacile

quoque erit

vifu diveriam

quamvis fingulis hominibus natura aperueric vivendi agendique rationem, communem tamen illis

confli-tutam esfe metam, _{quam regulis generalibus} deicribi

posfe non majori jure denegaremus, quam

praecepto-rum, quae Philofophia

moralis

tradere fölet, conftan-tiam & re&itudinem. Sic _{quae hominibus, qua!}

ci-vibus, conftitui debet meta omnibus eft communis.

Scientifice Pertraöiandis. il

Sic _{quoque, qux huic}

_fubordinari

_posfunt

particula-res _{pro vario, cui unusquisque fe dicabit,}

vitae

ge-nere _{proponendi educationis fines ad}

generalia

& fixa

redigi posfunt principia. Quod

deinde

ad variam

hominum indolem & rerum circumftantium in illam

absque humana opera efficacium diverfttatem

atti«

net, illam non impedire _putamus, quin

fi

ad

ulti-mas, quantum fieri poteft,

hujus

varietatis

causfas

ad-fcendamus, communem & fibi conftantem humanam esfe naturam _{agnqfcamus, & illa rite}

obfervata

_vc*

gulas generales condamus, quac, ii prout

diverfa

re¬

rum circumftantium facies _{pofcit adplicatse}

fuerint,

maxiino inferviturae fint ufui

§· 5·

Quae de arte utilisfima principiis & regulis

ge-neralibus _{comprehendenda jam monuimus non ita in¬}

terpretanda esfe volumus, ut nudam harum

regula-rum _{repetitionen!,} arbitrario quodam ordine

homi-riibus _{propofitam, utilem, quam}

_poftulamus,

edu-candi feientiam conftituere arbitremur. Tantum enini

abeft, ut propofitiones generales & _praeeepta

abfo-lutam & _{proficuam efficere posfe}

_credamus

disfei-plinam, ut potius jejunam hinc plerumque

falfamque

mentibus hominum _{ingeneratam fuisfe feientiae} per-fuafionem contendamus. _{Praecepta enim}

_generaliter

enunciata, quando a qualitatibus rerum

defumta

fue-runt, per fe ambigua femper erunt, & pro

diverfo

hominum _{ingenio & diverfa cognitionis}

_copia

_diver¬

fo modo _{interpretantur, adeo ut de}

_jufta

_eorundem

ad-ii De Principiis Avtis Educationis

adplicatione certus~nemo esfe posfit, ni(i qui debicae

eaaem fubjecerit analyfi, _{ut unde atque quam ob}

causfam _{compofita fuerint mente concipere valuerit;} hac enim ratione eorundem _{veritatem, exteniionem}

atque vim unice percipiendam esfe putamus. Qui

itaque Scientiae de qua loquimur Syftema condere

voluerit, prascepta & reguias generaies ad quas ob* fervando & obierv-ata conne£fcendo _{adfcendit, eodem} ordine, quo ipfe easdem mente conceperit vel

con-cipere fe potuisie viderit, proponat, & iic veras fuae fcientiae ideas _{illorum, quos erudire voluerit, animis} inftillabit, quas fruftra fe daturum fperabit, qui

qua-licunque alias ordine difpofita praecepta niida

velar-bitrariis & abfl:ra£fcis _{explicationibus tantum munita}

cradit; & tanto pejus diicentibus fe confuluisfe

inve-niet, quanto minus regulis & principiis artis, ab aliis ut

plurimum mutuo acceptis, vim & fenftim propria me·

ditatione addere didicerit. Sexcenta _hujus

veritatisdo-cumenta e Scientiis moralibus _{depromta adferre}

pos-femus, (ed fufficiat attulisfe praeceptum a Celebr.

Loc-Kio de inftitutione confabulationibus_magis

quam le£tio~

ne _{perficienda eo ab iis, qui eundem fe fequi in}

li-beris educandis ducem _{arbitrantur, dedu&um fuisfe,}

ut _{proprio omnem meditationis propriisque viribus}

fuftinendi laboris necesfitatem ab infantili aetate

ade-merint, & iic ad feculi noftri _{perniciem fymboiam}

infcii contulerint.

$.6.

Sive _{itaque metam ad quam tendere debent} ha-bitus

Scientifice Fertra&andif.

bitus moresque inde ab infantia efFormandi genera,

libus _{principiis complexi fuerimus, (ive}

quae cuique

aetati _{apta ad eandem fenfim attingendam fuerint}

adminicula _{prseceperimus, id agendum esfe putamus,}

ut _{regulae e indolis humanas rerumqüe in illam}

effi-cacium conftitutione _{iponte enafci videantur; iic} e-nim ad veram artis fcientiam _{intelligentes ducent.}

Maximum vero nobis ex defiderata _{ejusmodiartis}

e-ducationis fcientifica _{pertra&atione pollicemur ufum,}

non tantum ad _{errores, quos pasfim commisfos in}

hominum manudu&ione _{querimur, corrigendos, &} ad ea _qnae huic _{rei inferuitura dudum fapienter}

pro-poiita funt remedia rite adhibenda, ied firmo _magis animo & fidentibus viribus utilishmum educationis

opus adgrederemur, noflra non aliorum opera

eru-diti, & ipfa principiorum artis fundamenta propriis

oculis _{videntes, nova ad eos, qui noftrae commisfi}

fuerint _{curas, erudiendos & dirigendos fponte}

fubor-ta inveniremus _{adminicula, quibus ad propofitum, non} vacillanti _{gresfu pergeremus. EU: ea temporumin qui¬}

bus vivimus _indoles, ut majorem educationis curam

poftulet, majoremque in illa rite impendenda fcien¬

tiam, quam illa humani generis conditio, quae

ino-pia & ignorantia rerum, defideria & mentes in di-verfa trahentium, viam _{impedimentis & diverticulis}

minus obfitam hominibus _{aperuit: Laetamur tarnen}

hominum induftriae & folertiori _{perquifitioni non}

deesfe,fi ritetantummodo quaerantur adminicula,

quo-rum _{ope mala, quibus premimur 8z pericula}

felicita-tem humani generis _{minitantia praecavere}