DISSER TAI10 de
PRINC1P1IS
ARTIS
EDUCAT10N1S SCIENTIFICE
PERTRACTANDIS,
•rjftgaei"tzo QUAMVENIAAM?I. ORD. PH1LÖS. £//>&
PRiESIDE
Λ
DANIEL.
ΒΟΕΊΗΙΟ,
ετη. et polit. prof. reg. et ord.
PRO GR ADV PH1L0S0PHIC0
P. P.
OLAVUS ISRAELIS
LINDAHL,
Stip. Rsg. Vestrobotniensis
IN AUD. GUST. MAJ. D. XXVIII MAJ. MDCCLXXXVIIl.
U Ρ S A L I iE,
IN
SACRA Μ REGIAM
MAjfESTA
TEM
MAGN;E FIDEI VIRO
DIOECESEOS
HERN
(WW
ssfG&sm
REG. ORD. DE STELLA POL. MEMRO
SPLENDIDISSIMO,
S. S. THEOL. DOCTORI CELEBRATISSIMO„
REVERENDISSIMODOMINO
ΜJE
C
ΕNA
TI
SUMMO
DE
PRINCIPIIS
ARTIS
EDUCATIONIS
SCIENTIFICE
PERTRACTAN
DIS.
on fine injuria noftrie
aetatis
hominibus
illam
objiceremusnegligentiam,
uteducationem
ju-ventutis fua parum dignamhabeanc
attentione;
in
omni fere hominum concesfu
frequentisfima
de
illa
rite inftituenda colloquia mifcentur,
de
perverfa
inftitutione querelae agitantur,
illamqne
emendandi
confilia abundant. Vereor tarnen, neinanibus
ver-bis magis, quam
anxia
utilisfimae
rei
perfcrutatione
&
iapienti
coniilio
excogitata
remedia
adhibendo
ab-folvatur plerumque
noftra
de
gentenobis fiiccesfura
follicitudo. Interea faeculi noftri
ingenium
in
de-feidibus in educationis ratione
huc
usqueadhibita
de-tegendis
&
adminiculis
iisdem
tollendis aptis
exco-gitandis
adeo
luxuriat,
utvix
numerandam
fcripti-tantium cohortem produxerit, qux
hoc in
campovi¬
res periclitarivoluit fuas.
Si
cuidam
volupe
fue-rit Scripta educationem
fpe£tantia
colligere,
quae
in¬
trä decennium jam
praeterlapfum
in
Germania
fola
luci commisia funt
publica,
juftam
facile
habebit
Bi-bliothecam de optimaScholas
publicas
&
privatas
§■ '
quem-4 De Principiis Artis Educationis
quemcnmque in fincm inftituendi & jam pridem
in-ilitucas emendandi ratione; de facillima ad legendum & icrihendum infantes manuducendi methodo; de
ex-peditisfima ad qnascumque Scientias addifcendas via;
Sc numerofis denique leftioni infantilis aetatis
con-fecratis Scientiarum compendis, Hiftoriis, Fabulis, Sermonibus &, ut prae fe ferre folent, ad peftora
tenera virtute & humanitate imbuenda voluminibus
inftrucfcam. Eo enim usque hac praecipue in gen¬
te procesiTt propter educationem icribendi pruritus,
ut, non neminem quoque, ferione an joco haud
fa-cile dixerim, £e ad captum infantilis aetacis
prope-diem concinnaturum fore libellum principia artis
ob-fbetriciae ttaditurum, promishsfe, narrent. Ut ni¬ hil dicam de Philanthropinis variisque aliis
educatio-ni juventutis dicatis publicis vel privatis inilitutis,
quibus abundat hoc noftrnm sevum, majora haud
raro quam, quae praeffare potuerint,
pollicentibus, Sc
ad genium magis faeculi omnia (ine laboris Sc
tempo¬
ris difpendio poflulantis, quam ad veram utilemque
educationem promovendam adcommodatis. Hase
ve-ro a nobis non ideo dicfca yolumus, ut de iaudibus
virorum fcientia & experientia inclytorum, qui uti-lisiimae rei iuam impendere operam haud
grave
duxerunt, detraheremus; heic enim idem ufu venit ac in alia
quacumque re, cni induftriam praecipue dicare folent homines, ut inter plura rngenii hu
ma¬
ni öbtivione ;cito obruenda & irrita tentamina,
quas-dam emineant aetatem Iatura, Sc veris humani
gene-ris uiibus infervitura. Non itaque merita
wj.o-Scientifice
Pertra&andis.
/wioiiUM, Campiorum aliorumque denegamus,
mui-ta tamem adhuc defiderari poftulamus antequam Ve¬ ra principia artis educationis eo ordine & ea in In-ce propofita fefe offerant, ut quid hucusque in
homi-nibus inde a tenera xtate maneducendis peccatum fu»·
erit corigatur, Sc iolidis fundamentis fuperftru&a ho-mines educandi fapientia cognita & effe&ui data fue-rit. Ut propius, quam hucusque plerumque eve-nisfe putarnus, ad hanc Sapientiam accedendi pateat
locus, haud parum me judice conferret, fi principia
artis ediicändi in humana natura fundata fcientifico nexu copulata ita ad populärem captum
propone-rentur, ut ad fpecialem illorum adplicationem intel¬
ligentes fponte ducerent. Hifce pernioti vires Tua
B. L. venia perrclitari noftras conftituimus, ut
indi-caremus defideratam ejusmodi fcientificam artis
edu-cationis pertraQationem Sc concinnari posfe Sc debere»
§. 2.
Nemo unqnam diverfam hominnm indolem,
db
verfos habitns, induftriam atque mores itaimmedia-tx nacurx vi, Sc rerum non tollendo effeQui
ad-fcripfit, ut non quendam reli&um esie locum fas-fus fit humanis viribus ad eosdem formandos,
diri-gendos Sc corrigendos; Et quidem quo attention qcuIo res humanas perfcrutati fuerimus, eo et]am
plura humanx poteftati iubesfe videmus adminicula, quibus in ingenium moresque hominum fingendos
vim haud dubiarn exercere valeamus. Quodcumque
inter iingulos homines natura unquam poiuerit d.i-fcrb
ti De Principiis Artis
Educationis
icrimen organoram
indolem
&
ani
nii
capacitatem
di-veriam effingendo, a rerum tarnen,quibus
inde ab
infantia circumdamur eilebtu. habituum, deiideriorum viriumque formam,quoad maximam
partemderivan·
dam esfe contendimus. illae itaque hominum
conili-tuunt edacacionem generalisiimo
fenfu
iumtam, iive
ita coniideratam, ut omnes comp!e£fcatur causfas, qui¬
bus ingenium & mores
efforméntur.
Has
verointer
res ad habitus noilros & excitandos & fovendos
effi-caces, hominum, quibus
circumdamur,
indoles,
a&io-nes & mores non tantum vi maxima agunt, etiam-ii haud aliter ac phyiicas alias in nos agentes caus¬
fas iine coniilio ad nos formandos & corrigendos
adhiberentur; verum etjam pro iis,
quibus
pollent
viribus, & iisdem utendi propohto, ita agere
pos-funt, ut deliberato coniilio ad
ingenia
atque moresnoftros creandos conducant. Quousque
ialus
com¬munis tam praefens quam
futura,
atque a naturaip-fa inter homines conftituta vincula requirant,
viribus
quoquead
alios
manuducendos &
ad
virtutis
&
fa-pientias
habitum
efformandos
omnibus
utendi
cu-ram iibi injunGram esfe
iinguli agnofcunr,
adeo
utquisque
privatam
operam, quantumutilisfimo
huic
officio rite peragendo infervire queat,
impendendam
€sfe fateatur, & eundem quoque finemviribus
in
u-nam poteftatem
coalefcentibus
fibi
proponendum
vi-deat. H-cEC hominum fapienter
adhibenda
vis
ad
in¬
genia
&
moresdirigendos, iive
perinftituta
conjun&a-rum in civitatibus virium disfpoiitione creata,
agit,
iive ab adminiculis, quae privatas
fingulorum
iubfunt
pote-Scientißce Fertraffandif. r
poteftati,
pendet,
educationem,
quatenus
hominum
opera perficipotuerit,
conftituir,
ita
tarnen, uthac
deriominatione, communi loquendi ufu praecipue
com-ple&imur illum, quem
privata
poteffate in
forma
in-genii morumauealiorum
hominum
producere
valea-mus, permanentem
effe&um, &
fpecialiori
adhuc
fi-gniftcatione
educationem
ad
eam tantumadftringamus
efficaciam, quam ininfantum &
juvenum ncftrae
cu-rse commisforum manudufUone prodereposfimus. Nos
de arte educationis illiusque fcientifica
pertra&atione
breviter acfurg adeo latam illi tribuimus
fignificatio-nem, ut omnia ea comple&atur, quaeprivatae homi¬
num curae ad homines quacunque fuerint aetate
ma-nuducendos iubesfe posfint, ita tarnen, ut
ad
voca-buli principalem ienfum
praecipue
reipiciamus,
potio-rem de ea aetate, in qua morum &
ingenii
primafundamenta hominum cura ponuntur, mentionem facientes.
§■
3-Nemo mortalium fuam ad eos, quibuscum vi-vit, & poteftati fuae
iubjeftos
habet, corrigendos
&dirigendos curam quid
valere
expertus,eandem
fa-pienter & ad regulas experientia
flabiiitas
adhiben-dam esfe unquam dubitavit; nec
ullo
tempore de-fuerunt viri fcientia confpicui, qui praecepta in ho¬minum educatione obfervanda tradiderunr. Hoc
ii-bi injunxisie videtur officium Xenophon fua
Cyropae-dia, & Fiutarchus de puerorum inftitutione monita haud contemnenda tradidit. Nec recentioris aetatis>
Philo-$ De Principiis Artis Educationis
Philoiophi hane rem iaa indignam esfe cura
puta-runt; ut enim alios iilentio praetereamus, Lockius&
Rousseau haud parum ad nominis fui celebritatem
educationis artem pertra&ando contulerunt. Nemo autem huc usque nobis innotuit, qui totum hujus
artis ambitum comprehendens, generalia illius
prin-cipia in unum coaöta, & a fuis in rerum indole fun-damentis dedu£fca ita propofuit, ut plenam & utiiem
hujus artis Theoriam non adhuc
deiideremus.
Loc-Kius iua de educatione praecepta eorum prascipue
u-fui dicarevoluit, quihominesfortunatiorisfortis in difci-plinam ilbi traditos
habent:
egregiamulta tradidit, &
iua cura haud parum contulit ad barbarum veterum
educandi morem in humaniorem commutandum;
vereor vero ne praecepta vera quidem,
Ted
non abomni] ambiguitate libera & in ea, qua par
fuit, luce
poiita ab
illo tradita in
abufurn converterit
faeculi
ingenium
fuperficiariam
& inanem
cognitionem
ma¬ gis, quam veram&
folidam fapientiam
quaerens.Rous¬
seau vaftiorem complexus eft campum,
& in
illo
ita verfatur, ut qui prudenti cautione
illum
fequi
voluerit, haud parum ie de
fundamentis
artisedu¬
cationis, & de veris ad eam perficiendam adminicu-lis inftruchim reperiet. Si vero
ad fcopum
refpexe-ris, quem in Emilio üio
manuducendo iibi
propo¬fuit celebris vir, eum a vero & humanas felicitati
congruo haud parum
abesfe,
nemo nonagnofcet,
& praeterea reliqua, quas abillo
traduntur, anfam. potius
praebent cogitandi Theoriam
artis
utilisiimae
confedtu-ro^uamabfolutamconftituuntScientiam,
Qui
poft
rM&A
Scientifice Pertraäandis, β
celebres hos viros in eodem campo defudarunt,
u-nam alteramvc Scientix partem pierumque tetigerunt,
adeo ut eorum labor majori infervicurtis forian fö¬ ret uftii, fi completam antea haberemus principiorum
artis theoriam, cui membrä huc usque difperfa ftio
quaeque loco adaptare posfemus. §■ 4·
Sed ne rem poftulare videamur, cui
exfequen-åx non tollenda femet objiciunt impedimenta, vel
quae debita quamvis cura concinnata nihil vel parum adferret utilitatis, necesfe erit, ut paulio accuratius
,inveftigemus,
quse & qualis esfe posiit atque debeat fcientihca, quam exoptamus principiorum artis
edu-cationis pertrafbatio. Ars Educationis in eo verfa-tur, ut adminicula, quae in hominum fuerint
pote-(late ita ad aliorum ingenia & mores formandos
ad-hibeantur, ut recbo ad felicitatem tam publicam quam
privatam tramite fponte pergant. Ad eam itaque
rite colendam tria imprimis requiruntur momenta,
fcilicet ut i:o fciamus quis fit fcopus, ad
quem per^ gere debent noftra cura educandi, & quse
cogni-tio quique habitus ad eundem attingendum refba du«
cere posfint 2:o Ut rite sefbimemus ea adminicula,
quibus & debita fcientia crefcere & habitus
excita-ri & corroborari foleant, & 3:0 denique, ut quae
ex hifce adminiculis in noftra esfe queant
p&tefta-te cognofcamus, adeo ut occafiones iisdem
iapien-ter utendi non negligamus. Harum omnium rerum
notitiam fedula natura? humana? rerumque in illam
ca-i
/o Ds Prinapiis Avtis Educationis
cacium perfcrutatione fuffultam & generalibus
prae-ceptis comprehenfam principia artis educationis
con-ftituere arbitramur. Sed quaeri poteft, an artis de qua loquimur indoles ejusmodi generalia principia
admittere queat. Si enim metam, ad quam educan-dorum vires dirigendse funt, ipetlemus, tam diverfii esie videtur fingulorum hominum deftinatio, & adco mutabilis vitae, quse ilios olim manebit, facies, ut ge¬
nerali quadam & iibi conftanti reguia vix
comprehen-di posfit. Si vero adminicula educationi proficua
ad generales conceptus quis reducere voluerit,
iu-fpicio fuboriri poteft, ne diverfa hominum naturalis
indoles, diveriaque ex fortuito, cui praecavendo im-pares fumus, rerum concurfu oriunda conditio,
re-mediorum vim ita mutet, ut vix. quae unius
alterius-ve hominis educationiubique inferviant, generales
re-gulas, multo minus jufta artis praecepta, fingulorum
hominum manuduclioni proficuä, condere valeamus.
Sed praeterquam quod fatis inter homines dudum convenire videatur dari huius artis generalia praecep¬
ta, & nulla denique fit hominum viribus excolenda ars, quae non ad regulas quasdam generales facili
negotio reducatur,
fiacile
quoque eritvifu diveriam
quamvis fingulis hominibus natura aperueric vivendi agendique rationem, communem tamen illis
confli-tutam esfe metam, quam regulis generalibus deicribi
posfe non majori jure denegaremus, quam
praecepto-rum, quae Philofophia
moralis
tradere fölet, conftan-tiam & re&itudinem. Sic quae hominibus, qua!ci-vibus, conftitui debet meta omnibus eft communis.
Scientifice Pertraöiandis. il
Sic quoque, qux huic
fubordinari
posfunt
particula-res pro vario, cui unusquisque fe dicabit,
vitae
ge-nere proponendi educationis fines adgeneralia
& fixa
redigi posfunt principia. Quod
deinde
ad variam
hominum indolem & rerum circumftantium in illam
absque humana opera efficacium diverfttatem
atti«
net, illam non impedire putamus, quin
fi
ad
ulti-mas, quantum fieri poteft,hujus
varietatiscausfas
ad-fcendamus, communem & fibi conftantem humanam esfe naturam agnqfcamus, & illa riteobfervata
vc*gulas generales condamus, quac, ii prout
diverfa
re¬rum circumftantium facies pofcit adplicatse
fuerint,
maxiino inferviturae fint ufui
§· 5·
Quae de arte utilisfima principiis & regulis
ge-neralibus comprehendenda jam monuimus non ita in¬
terpretanda esfe volumus, ut nudam harum
regula-rum repetitionen!, arbitrario quodam ordine
homi-riibus propofitam, utilem, quam
poftulamus,
edu-candi feientiam conftituere arbitremur. Tantum eniniabeft, ut propofitiones generales & praeeepta
abfo-lutam & proficuam efficere posfecredamus
disfei-plinam, ut potius jejunam hinc plerumque
falfamque
mentibus hominum ingeneratam fuisfe feientiae per-fuafionem contendamus. Praecepta enimgeneraliter
enunciata, quando a qualitatibus rerumdefumta
fue-runt, per fe ambigua femper erunt, & pro
diverfo
hominum ingenio & diverfa cognitioniscopia
diver¬
fo modo interpretantur, adeo ut de
jufta
eorundem
ad-ii De Principiis Avtis Educationis
adplicatione certus~nemo esfe posfit, ni(i qui debicae
eaaem fubjecerit analyfi, ut unde atque quam ob
causfam compofita fuerint mente concipere valuerit; hac enim ratione eorundem veritatem, exteniionem
atque vim unice percipiendam esfe putamus. Qui
itaque Scientiae de qua loquimur Syftema condere
voluerit, prascepta & reguias generaies ad quas ob* fervando & obierv-ata conne£fcendo adfcendit, eodem ordine, quo ipfe easdem mente conceperit vel
con-cipere fe potuisie viderit, proponat, & iic veras fuae fcientiae ideas illorum, quos erudire voluerit, animis inftillabit, quas fruftra fe daturum fperabit, qui
qua-licunque alias ordine difpofita praecepta niida
velar-bitrariis & abfl:ra£fcis explicationibus tantum munita
cradit; & tanto pejus diicentibus fe confuluisfe
inve-niet, quanto minus regulis & principiis artis, ab aliis ut
plurimum mutuo acceptis, vim & fenftim propria me·
ditatione addere didicerit. Sexcenta hujus
veritatisdo-cumenta e Scientiis moralibus depromta adferre
pos-femus, (ed fufficiat attulisfe praeceptum a Celebr.
Loc-Kio de inftitutione confabulationibusmagis
quam le£tio~
ne perficienda eo ab iis, qui eundem fe fequi in
li-beris educandis ducem arbitrantur, dedu&um fuisfe,
ut proprio omnem meditationis propriisque viribus
fuftinendi laboris necesfitatem ab infantili aetate
ade-merint, & iic ad feculi noftri perniciem fymboiam
infcii contulerint.
$.6.
Sive itaque metam ad quam tendere debent ha-bitus
Scientifice Fertra&andif.
bitus moresque inde ab infantia efFormandi genera,
libus principiis complexi fuerimus, (ive
quae cuique
aetati apta ad eandem fenfim attingendam fuerint
adminicula prseceperimus, id agendum esfe putamus,
ut regulae e indolis humanas rerumqüe in illam
effi-cacium conftitutione iponte enafci videantur; iic e-nim ad veram artis fcientiam intelligentes ducent.
Maximum vero nobis ex defiderata ejusmodiartis
e-ducationis fcientifica pertra&atione pollicemur ufum,
non tantum ad errores, quos pasfim commisfos in
hominum manudu&ione querimur, corrigendos, & ad ea qnae huic rei inferuitura dudum fapienter
pro-poiita funt remedia rite adhibenda, ied firmo magis animo & fidentibus viribus utilishmum educationis
opus adgrederemur, noflra non aliorum opera
eru-diti, & ipfa principiorum artis fundamenta propriis
oculis videntes, nova ad eos, qui noftrae commisfi
fuerint curas, erudiendos & dirigendos fponte
fubor-ta inveniremus adminicula, quibus ad propofitum, non vacillanti gresfu pergeremus. EU: ea temporumin qui¬
bus vivimus indoles, ut majorem educationis curam
poftulet, majoremque in illa rite impendenda fcien¬
tiam, quam illa humani generis conditio, quae
ino-pia & ignorantia rerum, defideria & mentes in di-verfa trahentium, viam impedimentis & diverticulis
minus obfitam hominibus aperuit: Laetamur tarnen
hominum induftriae & folertiori perquifitioni non
deesfe,fi ritetantummodo quaerantur adminicula,
quo-rum ope mala, quibus premimur 8z pericula
felicita-tem humani generis minitantia praecavere