Dissertatio ideam boni moralis illustratura. Quam venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu philosophico p. p. Laurentius Jæderlund, v. d. m. Gestricius. In audit. Gust. maj. d. XI Junii MDCCXCIV. Horis a. m. solitis

/rz DISSERTA

IDE AM

BONI

MORALIS

ILLUSTRATURA.

QUAM

VENIA ORD. PHILOS. UPS.AMPL. Ρ R JE S 1 D Ε

MAG.

DAN.

ΒΟΈΊΉΙΟ,

ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

I

PRO GRADU FHILOSOPHICO

P. P.

LAURENTIUS

_J^DERLUND,

V. D. M. GESTRICIUS.

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. D. XI JUNII MDCCXCäV.}

HORIS A. M. SOLITIS.

UPSALI^E,

DlSSERTATiO

IDEAM

B

OKI

MORALIS

ILLUST

AT

U RA.

$·

i-V

ix

_pcrit

ulla alia

_negotii,

quaeftio

_ac

_illa,

tantnm

_qua

_{diverikas bonum in¬}

Philofophantibus

pe-ter morale & phyiicum rite

explicanda iiltitur.

Sa-pienter quidem naturae

beneficio

cautum

eft,

ne

bo¬

num in actione libera pofitum _cum bono

pasiive

percepto unquam

confundat

communis hominum

o-pinio;

quamdiu enim

fe

viriumquc fuarum

indolern

non in eodem habendos esfe exiftimant loco ac

cce-ca brutaque inftrumenta _v

verendum

_non

eil,

_ne

e-vanefcat _penitus

_confufa,

_{qux quemqne tenet,}

_inter

bonum morale & _phyiicum

_{differentiae confcienria.}

Dum vero diftin&ius hane inter utrumquc

diverfita·

tern evolvere fuum esfe viderunt Philofophi,

diflicul-tatibus rem undiquc obiitftm

esfe

invenerunt.

Ad

conceptum

quendam

diftindfcum

ea, quae

generali

bo-ni moralis nomine _{comple£ti voluerunt,}

_reda£turi

mox inter ie haud exiguis

fententiarum

divortiis di·

icreparunt, & diverfam

pneeipue

ingresfi flint viam

explicaturi, qua ratione

bonum

hoc

ad

hominis

per-tineat voluntatem. _Agnoverunt

_quidem

_omncs, quot-quot virtutcm

reverentia

profequi

fuum

esfe

4 _{Disf rtatio läeam Boni Moralis}

runt, non _{pro arbitrio fitfcum aut mcre fubje&ivum}

csie _{hoc, quod qusererent bontim, ied necesiarium,} immutabile & _{objeäiVum; dam vero,}

quas obje&ivse,

hujus indolis & ncccshtatis, _{quales sb hominibüs}

concipiuntur, attulerunt, causiäs accuratiori examini

fubjiccre volumus, fatendum esie exiftimamus,

eas-dem _{minus, quam vel ipii libentcr ii bi pcrfvadcre}

voluerunt, fini quem intenderunt refpondere. _Et,

quod iine injuria fummorum & _{pietate in virtutcm,}

florentisiimoruin _{virorum, qui in hoc}

campo

defu-darunt, dictum csfe volumus, verendurn eft, ne, bonum morale _{explicandi rationes tantum non}

o-mnes, _{quse ad noftra usque tempora philofophis ma·}

xime arrifisfc _{videntur, ii juita penfitata fuerint}

lan-ce, co ultimo _ducant, ut illud cum _{phyfico bono}

denuo confundatur. Ad hane omnino evitandam confuiioncm nova _hoc noilro aevo tentata eit _via, quam nos iniiilentcs, unam alteramvc _{dificultatcnn,}

qua res ad verum virtuti ftatuendum _pretium ma-ximi momenti _{premitur, tollere conabimur.}

'

§.II.

Qui bonum morale

_defcripturi

_{idem in}

a&io-num & voluncatis _{conformacione} cum _{lege vel} vo-luntate Di vina _{pofuerunt, dupplici rationc, me}

ju-dicc, veram _{rei, de qua quaercre debuerunt, indo·}

lem _{expresfisfe videntur: nam primo a} repraefenta-tione _{legis ortam & a lege abfolute recta}

dijudican-dam esie boni moralis ideim hac fua _explicatione

indicarunt, deinde quoque in eo veritati propius ac-c

es-illußratura. ₅

cesferunt, _{quod notionem adferre} adniii _fuerint,

quae omnia, qua; unquarn boni moralis nomine veni¬ re _posfunt,

compleEteretur.

_{Sed ab altera}

etiam parte dupplici prxcipue refpeöu errori obnoxios (e-inet reddidcrunt: fcilicet _{ideam Dei}

priorem esfe

idea boni moralis iic innuere _{videntur, Sc}

praeterca

e fan&ione,

quam idea Dei legi adjecit, omnem hu-jus in voluntatem vim _{derivantcs, phyficum non mo¬} rde bonum , praeter fuarn ipforum opinionem,

com-mendarunt. _{Verum neque illos, qui hos evitaturi}

fcopulos, aliam in bono morali defcribendo _ingresii

iunt viarn , ab errore magis immunes, fuisfc

exifti-mamus. Re&e _{quidem monuerunc ideam boni}

mo¬ ralis antecedenter ad ideam Dei _{explicari posfe &} debere _{hancquc ab illa}

pendere*, ied, cxplicationes,

quas atculerc, e natura humana _{petitae in eo}

pecca-runt, _{quod re expiicanda vel artliores fuerint vel} il-li non _convcnientes

> prmerquam quod fingula:,

ubi

rite examinatae fuerint co laborare _vitio

deprehendun-tur, _{quod morale bonum a phyiico oriundum &}

dcpendens ultimo ftatuant. Si enim in _benevolentia

totum _{illud, quod morale}

vocaretur, bonum

pone-remus, hrrc _{deicriptio non omnia morali lege} prac-cepta comprehenderet, & Ii uiterius _quaereremus unde benevolentia bona _{foret, Sc refponderemus}

quoniam jueunda vei utilis nobis _{elf; jueunditas vero} five immediata five mediata ad _{phyficum pertineat}

bonum, faeilis esie videtur _{conclufio, benevolentiam} propter _{phyficum quoddam bonum} in bonis haben-dam csfe. Si _{porro id esfe bonum}

morale,

£ Disjertätio Ideam Bom

Moralis

mus

quod ad

perie&ionem

virium

hornini

propna=

rum tenderet, denuo recurrerec

quaftio,

cur

hsec

perfe&io bona,

&

aliud

ultimo

in

promptu ηοπ

esfe _posiet

_rcfponfum,

_quam

quod ad

falutem

ne-cesfaria eft , vel omnem

falutis

fenfum

ipia

efficiat,

easdcrn adesfe difficultates quisque

facile

fatcbitur,

qu?e

altcram

itfam

nuper

allatam

fententiam

premunt.

Uc _{filentio prseteream, vagam}

esie

perfechonis

no-tionem, nifi aliunde

pofttam

habest

metam,

ad

quam

vires tendant, & easdem

perhciendi

ftudium in

fe

non neccsfario officia erga alios

continere.

$.

ΠΙ.

Quaerendum

igitur

putamus

notioncm

boni

mo¬

ralis, in qua

iingula

ca, qua:

veritati

congrua

iis

, quas

dudum

nominavimus,

defcriptionibus

infunt

,

conjun&a

&

ab

erroribus,

qux

iisdem

adhaerent,

purgaca

inveniuntur

\

fcilicet

haec

fere

illius funt

re-quihta, ut

indicet

convenientiam

cum

lege

nullis

conditionibus fubje&a, quam

nihilo

tarnen

minus in

confcientia fui homo fundatam habet,

Sc

quae

menti

praefens,

imperandi pollct vi,

quamvis

nulla illi

fu-peraddica

föret

fanåio,

vel

a

fupcriore

extra nos

pofito

vel

a

quodam

jucunditatis

aut

utilitaus

fenfu

repetenda.

Boni

moralis

idet

non

qualis eft

hominis

volendi &

_agendi

_nifus,

_fed

qualis

esfe

deberec in«

dicatur, quarc

perfpicuum

esfe

putamus, eam,

qua-tenus inträ nos fundamenta Cua

habet,

quaerendam

esfe in facultate, ad bumanam

quidem

naturam

per-tinente, fed non eapropter totam

eandem

illuflratura. 7

ente, Sc quae a

reÜquis

omnibus,

quge

nobis

infunt,

in

eo

diverfa _{concipicur, ut}

_{poftulet & requirat,}

quamvisre-quiiitionibus

&

poftulationibus

fuis

nihil

exa£fce

refpon-dcre _unquarn

_videret.

_Gmnes,

rationis

csie

agnoicunt,

qaod fcientes

requirerc

posfumus,iive

causfas

requircn-di extra fe-habeät iive easdem fccum ferat.

Gausfae

re-quiiitionis, quatenns ut

ieges

requirendi

ut

aliquid fiat

easdem_{animo ρraeTentes}

_(iftimus

_{ad rationem}

pertinent

& exfiftentiam rei

_rciquiiitac

antecedunt,fed

comparative

tantum a priori iunt,

ii

_extra

ie

quaeiitis

causbs

Tormani

tantum legis

impresferit ratio,

abfolute

vero a

priori

esfent, ii a nulla alia vel extra

vel inträ

nos

pofita

re, _quam ab

ipTa

rationis

confcientia

deiumerentur.

Hinc, ii in requiiitione

ad voluntatem

pertinente

prius

tantummodo

locum

obtineret,

omne

bonorum

genus

ad

eandem

clasfem

ultimo

reduceretur,

quo

fa&o boni moralis idea omnino

evanefeeret.

De

il-lius _itaque

_fundamentis

_eruendis,

follicitis

id unicum

quserendum

iupereil,

an

abfolute

a

priori

rationi

ad

voluntatem _adplicatse

_qusedam

_iniit

poftulandi

causfa,

& _{quid ilia contineat; quae,}

_ii

_adesfet,

_boni

moralis

conditueret naturam. Jam _vero

rationi,

quatenus

ab

intelligentia Sc

feniibus eandem

diveriam

mente

con-eipimus,

requiiitionern

univerfaiitatis

inhaerere

puta-mus, Sc bac requiiitione

voluntati

ipfa

lex

eil,

po-ftulans ut volendi causfas fequatur, _quatenus

easdem

ut univeriales, quibus ornnia in

tiniverium

obedi-rent, leges ilabiliri

vellet.

Oritur

hinc

idea

volendi

Sc _agendi

_modi,

_{huic rationis}

_requifitioni

conformis,

8c hic _ipfe

_modus

_eil,

_quem

_boni

_moralis

nomine

in-8 _{Disfertatio låtam Boni Mor/ilis}

infigniendum esfe putamus, _quod a rationc fola de-rivatum alius _{omnino quam phyficum bonum} origi-nis _{eil, Sc aliam per fe boni ciasfem conftituit.} Quo-ties _{itaque de bono morali loquimur rationis propri¬} um agendi modum _{indicarc volumus, quem cenfiliis} & a&ionibus _{exprimerc omnium rationc prxditorurq} eric.

§. IV.

Quominus puram hane boni moralis notionem

fibi _{propoiuerint philofophantcs, maximo, ut nobis}

videtur, _{impedimento fuit, quod explicatu haud fa·}

cile _{crit, quomodo idea nullibi extra rationcm} fun-data voluntad _{imperari posfit. Ea fcilicet eit huma¬} na indoles, _{ut primas,}

quarum fibi confcia eil, vo-lendi causfas a _{jucundo fenfibus oblato petat,} bo-numque, a quo plerumque in confiliis capiendis di-rigitur, in eodem ponat; & (i non ea, qux primo i&u _{placuerunt, nccesfario adpetat, fed ad} diftin-£Um _{boni, falutaris nempe Sc utilis, notionem fe} quo-que utuc intclligentix viribus prxditum determinet,

de _{praeftantia tarnen hujus boni ultimo tarnen ab iis,} qux experiundo fenfibus oblata fuerint,judicet. Hinc

cam adeo iibi _{quäsque dudum familiärem reddidic}

boni, feu vis voluntatem moventis, notionem _{quod a} fenfu _{jueunditatis orta vel eidem fupcrilrufla fit, uc} aliam _{fufpicari haud facile queat. Interea tarnen in}

commune hominum de aflionum Sc confiliorum pre-fio _{judicium tarn aperta veiligia alius volendi} ordi-nis _{adfunt, ut eundem non nifi renuente, qux} quem-que tenet facultatis fuperioris oonfeientia,

denegare

illußratura. 9

'quis

vaieret.

Non cnim

morale

prctium

a&ionibus

& confiliis _{quis fe}

_refte

_tribuere

_{posfe opinatur}

_, ne _{quidem dum legi}

confbrmes

eorundem effe&us

esfe _{agnofcit, nifi ipfas}

_causfas,

_cur

_{fuicepta fuerint,}

a non fucata _{legis revcrentia}

repetitas

esie putaverit.

Si _{legis forma rationi}

_necesfario

_inhaeret

_{ad hanc}

formam velie voluntatis rationalis eft; & quamvis

fa-tendum fit, _{poftulari fic}

_facultatem

_agendi

_abfolute

fpontaneam & nullis

aliunde defumtis

legibus

fubje-8:am, qux quomodo menti

inesfe poteft,

nulla

un-quam docerc poteft experientia, tarnen

ad ejusmodi

libcram facultatem

_{denegandam nulla}

_unquam,

_{ab Iis}

quae fiunt petita, valerc

posfunt

argumenta.

Sapiens

itaque & ut mihi videtur,

ad

verum

virtuti

preti-um ftatuendum _apprime conducens _eorum

cenfenda

eft cura, _{qui bonum} & gratum non omnino pro fynonymis habuerunt, fed bonum pro eo ponentes,

quod ad voluntatem

determinandam vim haberet,

illius duas _{qua originem & conceptum}

_omnino

fepa-ratas ftatuerunt clasies , quarum unam

id quod

gra¬

tum, jucundum, falutare vel utile vocant conftituit,

altera vero id, quod re&um,

legi

abfolutac

conveni-ens, moraleque fic bonum fit,

comple&itur:

§. V.

Sed _{fcrupulam forfan circa boni moralis}

notio-nem, ab omnibus iis _{quac experientiac}

funt

purga-tam , nonnullis injiciet, quod fic

objeftiva,

quam

in omni reali _{cognidone rcquirimus,}

_indole

_privata

videatur. _{Concedimus quoquc, hanc}

_illi

_competcre

i© _{Disfertatio Ideam Bont Moralis}

nunquam posfe, nec _{pro ea, quac eft facultatum}

humanarum natura _{competere deberc. Omnia enim}

ca, _{quac propter finem theoretice objeäivum mente}

concipimus , coniilia a phyiico ultimo determinata

funt bono & ad _{prudentiam non vero per fe ad} honeftatem _{pertincnt. Quac in ohje&o nobis obiaco}

cognoiccre nobis videmur, ii ad voluntatem

refe-runtur, fubje&iva tantum fiunt, nec ullam _unquam

praebere posfunt perpetuam humanas voluntati,

mul-to minus omni voiendi facu-kati cominunem normam,

Fieri enim non _{poteil, ut quis}

pro objectivo omnis voluntatis _{fcopo ea habeat,}

quae iibi pro fua fenti-endi & _{inteliigendi naturali vei adquiiita indole ut} hnem _{propofuit, nili antea iibi perfvadere} volue-rit, ultra id _{qnod ipfé expertus fucrit vel cognoverit,} nihil _{amplius unquam expcriundum}

aut cognofcen-dum _{fuperesfe. DifFert omnino bonum pradtice}

o-jc£h'vum a theoretice objc&ivo _{, & ita}

explican-dum _{eft, ut cuivis rationali voluntati illud}

compete¬ re rtatim _{intelligatur. Non rem exfiftentem denotsc,} fed _{quid iiberis viribus ad exiiilentiam}

perducen-dum iit monftrat. Formam a rationis confcientia nunquam feparandam adcoque _{omnibus ratione}

gau-dentibus cominunem tantum _{exprirnit, quam vitae}

& _{cuicunque objedbc nobis a&ionum materiei}

impri-merc _{atque hoc ipfo realem reddere hominis crit.}

VI.

Quarovis autem hc ut _{obje&ivum & omni vo¬}

luntati commune confideratum _{per fe appecendum}

ha-illußrdtura. II

habcamus morale _bonum, non tarnen negamus

ien-fum _{fubjetbve gratum 8z}

_jucundum

_ex

_illius

con-fcientia oriri _posie.

_Efficere

_tantum

_voluimus,

_ut non fecundum gratum

ejusmodi &

jucundum

fen-fum _{dirnetiatur, & proprer eundem unice}

adpeta-tur, hoc enim ii fieret evanefceret ftatim verum o· mnc morale _pretium.

Etjam

_renuentc

fubjc&ivo

appetitu, bonum morale reverentiam movet,

impc-randique jure per ie & iine praemiis, quae

fibi

obe» dientibus adferre _{poteft, gaudet. Iriterea tarnen huic} illius indoli non obftare putamus, _{quod homo, qui} praeter hoc bonum, phyiicum quoque,

felicitatis

no¬

mine, natura impellente quaerit, utrumque quantum fieri _{potefl: conjungere fhideac, eo tarnen fervato or¬} dine, ut hoc illius imperio femper fubjiciat. Fieri

qiioqiie non poteft, quin ratio, in qua fola boni mo¬ ralis fons intra hominem _{pofitus eil, cum fenfus gra} tos & _{ingratos recipiendi facultate in eadem} perfo-m conjun&a _{, fubje&ivam jucunditatem parere}

que-at, 8z revera in iis, _{quas ad bonam} & ItEtam

con-fcientiam _{pertinent, pariat. Sed quemadmodum iae~}

turn hunc fenfum non menfuram boni moralis

faci-mus, fic _{neque eundem totum hominis bonum} con-ftieuere _{posie contendimus, ut enim quid habeamus}

quod ejusmodi requiiitioni refpondeat, necesfe eft, uc

phyftcum 8z moraie bonum eo modo ultimo conjun £fca fore _{fperare liceat, ut illud hoc fubfequacur, Sc}

non fucato boni moralis ftudio felicicate _dignus