Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam V. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Johannes Carlgren, v. d. minist. Vermelandus in audit. Gust. maj. d. XIII Maji. MDCCLXXXIX

D. D.

a

qjuar υ η

PARTICULAM V.

VENIA AMPL. ORD. PH1L0S. UPS.

PRyESIDE

Mao.

_DAN.

_BOET

_Η10,

ετη. et p0l1t. trof. reg, et or»,

EXH1BET

JOHANNES

_CARLGREN,

V. Di _{Miniß, Vermelandus}

in _{AUDIT. GUST.}

MAJ. d. xih _{maji mdcclxxxix,} Η. A. M, S.

UPSALI

utteris _{joh. edman;}

JMPLISSIMO

ArQu Ε

CELEBERRIMO

Educationis Linea. _BS

Hinc pro officiorura diverfis hominibus magis

rni-nusve vicinis obje£lis proprius & diverfus _virtutum

uni-cuique oritur ordo arque dignitas. Modeftia, pudor, animus ad commiferationem _{promtus, ordinisquectira nemi¬}

nem hominum non _{ornant; interea tarnen mulier his}

de-ftituta ornamentis ad extremum moralis _{depravationis}

gradum propius accesfisfe videtur , quam vir eodem

vi-tio laborans. Harum _{igitur alimenta virtmum magis}

follicitam Sc conftantem in educatione mulierum _quam virorum _perficienda curam requirere arbitramur.

Cap. V.

De Educationis _{meta, rejpedtu}

_{ufus &}

_{dominii verum.}

§· ι

Quam vis communis meta, quam _{iingulorum homi¬}

num educatio _{fpeitare deber, omnes virium humanarurrg} quaecunque illis iubminiftratae fuerint _{agendi occafiones,} ufum Sc _{ordinem, comple£tatur, omnesque particulares,} ad _{quos tendere posfunt homines, fines dirigere debeatj}

tarnen cum hos illi _{oppofitos & contrarios haud raro}

po-nere foleant _{homines, Scientiae Educationis esfe arbitra¬}

mur, ut talem proponatfiniurn particularium ideam, qualis

cum communi educationis meta convenire _{potefb Hoc} refpe&u, virium humanarum dire£tionem ad rerum ufus;,

prsecipue poftquam introdu&a funt oc ftabilita earum do-minia, fpecialem attentionem mereri arbitramur.

§. II

Necesfitates, qua» primam virium humanarum com· motionem _{excitant, fingulae ejus funt indolis, 11t rebus} externis ad illis fatisfaciendum _{opus fit. Res igitur ex¬}

tra nos _{pofitte primam hominum attentionem ad ie}

tra-trahunt, defideria movent atque agendi nifum proereant & fovenu

§. Iii.

Experientia & ufus rerum fenfum necesfitatum, qui-bus fatisfaciendis _{inferviunr, excolunt & extendunt, quo}

defideria, quibus ad easdem qurerendas ducimur, crefcunt

& augentur. Sic earum ope non modo vitam fuftentare,

verum deliciis _{quoque Si vitae commoditatibus, fi fieri} poreit, frui cupimus,

§. IV.

Atrentionem ad nos _{ipfos refle£lendo, dum rebus;} extra nos _poiiris fruimur, _eisdemque ad noftros ufus

ad-quirendis & colligendis occupamur, nafcitur quidem

illa ad veram felicitatem obtinendam necesfaria cura, ut vires excolamus noftras Si ad rerum ordinem

adcommo-demus, hoc eft, ut virtuti Si morali perfedtioni iludea-mus, qua de re Cap III. egimus. Verum interna hasc

necesfitas, quamvis debita nos urgeret vi, nunquam

om-nino rollere _{potefl: rerum primum Si refle&ionem ad nos}

ipfos converfam praevertentem effe£him, quo ad easdem

quaerendas Si ad uiurn convertendas impellimur. Patitur has natura humana vices, Si videndum, ne deiideria, ad

res extraneas animum _vertentia, non fuperanda verae fe-licitari _{objiciant impedimenta, fed ita dirigantur, iisque} ad iibi fatisfaciendum adminiculis uti _adfvefcant, ut fu-premo educationis fini non officiant, fed potius eidern

inferviant..

§■ V.

Ut _{pateat quomodo hoc fieri debeat, & certa}

edu-cationi, ad quam defideria ad res potiundas dirigantur,

meta _{ponatur, juvabit rerum externarum Si} adminiculo-rum

Educationis Linea. ₃₅

rum iasdem _{adipifcendi in}

ingeniu«m humanum

effe-£tus _{paulo accurarius defcripfisie.}

§. VI. Si ad _{rudern & inculrum}

gentium ftatum, qualis an¬

te introdu&a dominia vel _{jus in res proprium fuit,} ad-fcendimus, copiam aut _inopiam rerum, _{primis vitae}

ne-cesfiratibus _{infervientium, maximam peperisfe inter}

gentes

diverfitatem _{invenimus, aiteram}

ignavam Sc otio deditam alteram vero induirria Sc fortitudine _{confpicuam reddU} disfe. _{Eundem quoque facilior vel}

impeditior defideriis

externis fatisfaciendi _{via, quamtumvis cultus fuerit, igt}

quo vivitur, flatus,inter_{finguloshomjnes producit efte&um«}

§. vir.

Poffquam vero introduflum _{flabilitumque fuit jus in}

res _{proprium, mirum in modum crevit}

defideriorum,

quibus ad easdem _{adpetendas ferimur, vis, auitusque}

eo-rum fuit numerus, quo _{ad falutem vel}

perniciem tarn

publicam quam privatam maxima efficacia conferunt.

§. VIII,

Scientia?, quae jura hominibus a natura _{concesfa a}

fuis _{fontibus derivata filtere}

debet, eft, _originem

funda-m-enta _{necesfitatemque juris in}

res _{proprii illuftrare.} Scienria educationis idem inter res _{ftabilitas Sc} non

tol-lendas _{ponere debet, Sc eo}

fpectat, ut _{effe&us, quos} producere posfunt ha?c dominia rerum, non faluri ho-minum _{virtutisque, quse Omnibus}

incumbit, curae officianr. §· ix.

Tranquillior illa vivendi _{ratio, quoe poitquam}

cilia certa habere cceperunr genres, enata

fuit,

robur

pretiumque

juri in

res

proprio

addidit

occafionem-qfue fimul

dedit

vitas

delicias &

cominoditates

feafim

ex-perinndi

&

inveniendi,

quas novam

fubrninidrarunt de¬

iideriis, quibus in res extra nos

poikas ferimur,

mare-riam _{novaque alimenta.}

§. X.

Jus cum exclufione

aliorum

ea

fruendi

rerum

copia,

quam adquirere

potuimus,

commerciorum

necesfiratem

feniim introduxir. QjLiaelibet res, ad con:mutationem

hane

opum idonea,

defideria

humana

exitavit

vi

ex

fingulis

iis deiideriis compofira, quae res, quarum

adquiiitioni

inierviebat, ciere potuisfenr, Quo

expedirior ad

merces

commutandas via fuerit, eo liberior eriam

deiideriis

a-peritur campus;

&

quo

magis

una

tes

ad plures

alias

adquirendas apta, eo

etiam

majori vi

defideria ad

ean-dem habendam fervandamque urgent.

Ea

enim

ed

in-genii

humani

indoles,

ut,

quo

plura

defideriorum

objeita

in unum colligere

posiit,

_eo

etiam

majori

appetituum

urgeatur vi atque

robore.

Gens

commerciis

pr

bara

mo-derato necesiario urgetur res

habendi

deiidério,

paucis-que

necesiitatibus.

Inventio

&

ufus pretii,

ut

vocari

fö¬

let, eminentis ea

dedit

deiideriis ad

res extraneas

ten-dentibus alimenta eatnque vim, ut

haud facile

judos

inträ cancellos coerceri queant.

§. XI.

Stabilito jure in res proprio orta

ed

nova

conditio-nis hominum externas diveriitas, ea

filicet,

qnas

alios

di-vites, alios pauperes

reddidit,

gravisiimos

fecum

ferens

ad falutem tam publicam quam privatam

confecuriones.

Et _quamvis

fapienti

_rerum

publicarum

adminidratione

cautum esfet, ne hasc

conditionis

diverfnas

eo usque

au-Educationis Linext. ₃₇ augeatur, ut

in haud

dubium

difcrimen.

adducat

focieta-tem humanamj impediri _tarnen humana vis

nequit,

quo-minus fubiiftat & in hominum animos agat, defideria

ad _{opes potiundas}

_{multiplici vi}

_augens.

_{Pauperes enim}

a divitum arbitrio pendere cogit, Sc hoc nomine

adpe-titus ad res, quse dominii jure teneri posfunt, cum iis defideriis _conjungit, quse a focietare humana initium

ro-burque repetunt, quo illi

hac accesiione

firmati

auge-fcunt Sc roborantur. Opes divitiaeque in pretio

haben-tur, non iolum ut iis frui, fed ut earum auxilio

fecuram

Sc aliorum arbitrio non fubje&am vitam traniigamus,

ut hominum attenrionem Sc bona officia ad nos attra-hamus, atque ut denique dominandi cupidini

infervianr.

§. XIL

Ηse c cum undique conilata in _unum conveniant

de-fideriorum ad res extraneas adquirendas Sc habendas in¬

citaments, non mirum, quod in prsefenti rerum huma¬

narum ftatu omnia fere hominum coniiiia Sc a&iones

dirigant, Sc quod meta

educationi proponenda

a

pleris-que hominibus »ta effingatur, ut opum divitiarumque

ad-quiiitio prsecipue fpecletur.

§. XIII.

Huc vero cum, veluti ad unicam virium fibi conces··

farum metam, _appetitus humani a rebus externis excitati

Sc introdu&ione dominiorum aucli prono devolvuntur al-veo, Sc prsecipiti curfu quaecunque vel a communi

hu-manse focietatis falute vel a debita de veriore fua

felici-tate cura fibi oppoiita ofFenderint impedimenta _rumpunt,

haud minimi in fcientia educationis eft momenti, ut,

qui-nam illis cancelli poni posiint & debeant, monftretur, ne veram Sc ultimum educationi proponendam _metam

deftruant.

XIV-§. XIV.

Vanum esfet _{opns, defideria raentis, quibus ad res}

externas habendas _{ferimur, omnino fublara optare: vitas} fuilentandae & tolerandae adminicula omnibus necesfaria

funt; comnioditatibus & deliciis vitas, ii rerum, in qua pofiti fumus, conditio easdem permittit, innocue frui

posfumus; ad virtutem denique moralemque iibi

dLgni-tatem rite fervandam haud contemnendi momenti _eil,

ut i-η _{propriis Sc ab aiiorum arbitrio immunibus viribus}

fpes eam potiundi rerum copiam, quam vitas noftrag

conditio _{poitulare videtur, coilocare queamus.}

§· xv.

Fraeterea fi mente _{fingeremus, fieri posfe, ut defi¬}

deria res habendi iisdemque fruendi _{cnecentur, fatendum} tarnen esfe exiilimamus, _{rem non modo inutilem fed}

perniciofam fic tentari. Verendum enirn eil, ne cum his defideriis _{deliquium patiatur hominum ad agendum}

nifus omnesque induilrise nervi praecidantur, quibus com« muni faluti confulere _{valeremus; verendum quoque, ne}

iis occaiionibus _{fponte nos fubtraheremus, quibus vires}

noilrae crefcere _{posfent, Sc in debitum ordinem easdem}

redigere difceremus.

§, XVI.

Permittenda _{igitur eil ea hominibus in fe aliisque} educandis cura, ut vires ad _{opes adquirendas & fervan¬} das idoneas _{reddant; fed regulis a communi hominum}

falute & vero humanse _{perfe£lionis iludio petitis}

adilrin-genda. Hoc eil: Difcant homines adquirere Sc parta

tueri fine aiiorum _{injuria, iis praecipue adminiculis,} quee

communem rerum copiam _{augent, Sc nunquam aliis,}

quam quae cum honeflate five morali hominis dignitate

Prima Scientia

39 §. xvir.

Adfvefcant fimul homines _{opibus forrunaeque bonis}

innocue, prudenter & moderate _frui; ne viribus ad

de-bitam noilrse naturte _{dignicatem tuendam}

fponte nos privemus.

§. xvnr.

Praecipue vero ea _{educationi, refpe£lu rerum,} domi-nti _{jure fubje£larum, proponenda eil}

meta, ut praecavea-tur, ne res extraneae illud _{adquirant in affe&us animi im¬}

perium, ut tranquillitatem felicitatisque fenfum _fubjugent,

forrunaeque extra humanam _{poteilatem poiito arbitrio} iubjiciant. Faeilius ut felicius modus defideriis _ponitur,

quam adminicula defideriis limites debitos _evagantibus

iarisfacicndi in noilram veniunt _{poteilatem. Sapiens,} quod fara noilra dirigit, Numen, non rerum _{copia &}

af-fiuenria beatos nos esfe _{voluit, fed animi dotibus &} äffe-£tionibus eoque in nos _{ipfos imperio, quo fapienter res}

aeitimaie & iisdem frui _difcimus..

Cap. VL

De rcäione Sccietatum civilium habenda in hominis educatione..

§. L

Inter externas illas eonditiones. _{quse quamprimum}

exortae funt, _{hominibus perpetuo adfunt, &}

quibus

cir-cumdati ad _{perfe£lionem,}

quae natura humana permittit, fe£landam _{metamque omni educationi communem attin·} gendam rendere debent, nulla ad ialutem vel _perniciem,

tam _{publicam quam privatam, focietatibus civilibus}

effi-cacior. _{Jungit emm civitatum inilitutio disfperfas} antea

plu-plurium hominum vires

vinculo

haud

dilsfolvendo,

Sc _{iic; unius Sc non divifae voluntatis imperio fubjicit^} adeo ut _{privatus quisque,} cujus vires ad

publicam

hanc

poreftatem componendam concurrunt,

fe

a

confiliis

vo¬ luntatis, conjunüas vires dirigentis, invitam non tantum

pati coadionem fentiat, verum etiam

ad illorum indo·

lem infcius _{quafi Sc aliud agens deiideria Sc agendi}

fa-cultates _{fponte feniim conformet.} §. II.

Societatum civilium inftitutionem ea folummodo ra-tione confideratam, ut pro dudum ftabilita oc ita longio-ri confvetudine firmata habeatur, ut privatis viribus ne-quaquam toiIi queat,

fingularem

in

hominibus

educandis

curam requirere quisque facile

fatebitur,

qui

efficaciam,

quam in dirigendis

humanis

deiideriis coniiliis Sc

viribus

prodit,

ponderaverit.

Majori

vero

adhuc

necesiitate ad

rationem focietatum civilium in hominis educarione ha¬

bendem _impellimur, cum extra dubium ponat pars

illa

Scientiarum Moralium, quam Jus Natune Civile vocare folent·, civitates jufta naturae necesfitate inftitutas Sc tuen-das esfe, quippe quae ad humanas

praccellentiam

naturae

excolendam mulris nominibus contulerunt, quseque ii

non esfent efficacibus ad communem hominum ialurem Sc eommoda promovenda adminiculis careremus. Rous¬ seau,dum inEmilio fuoinitituendoeofpe&jvit,utconjun£tae in civili focietate poteflatis jugo eum emanciparet

übe«

rumque faceret, qui, prout

ipii videretur, parriam

Sc

reli-gionem

iibi eligeret,

eum,

fervente quantumvis agitaretur

virtutis Sc jufliriae amore, Tibi ahisque inutilem, triili mifanthropia. laborantem infelicemque, in qu-acunque

terrte _parte vitam degere

voluisfer, reddidir.