Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam IV. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Israel Gustavus Wänman, verb. div. minist. Fenno in audit. Gust. maj. d. I Apr. MDCCLXXXIX. H. a. m. s

D. D.

&$$&&&$&

_{a3>vGjifr$0w&&}

LINE

_AE9

venia ampl, ord. ph1l0s ups. PR^SIDE

Mag.

DAN.

BO KT

_Η10,

ετη. et polit. prof. reg. et ord.

exhib et

ISRAEL

GUSTAVUS

_WÅNMAN,

verb. div. mutift. Fenno

in _{AUDIT. GUST. MAJ.}

d. i apr. mdccixxxix 11. α. μ. s.

UPSALI _je,

PROSTEN

KYRKOHERDEN

I ALLMUNGE FORSAMLING

HÖGÅREVÖRDIGE

HÖGLÅRDE

HERR

MAGISTER

τ o

μ

jl sr

μ

ττ

sr s

o :m

/

SAMT

HÖGÅDLA

CΜΜ

IS

T'JWJL

JSL

TTWS O

Μ

eödd

HO L MB R

JJc

_{jag af}

_Eder

_njutit,

_och

_hvilka

ej kunna bevifas

βår

af

omafe Får

åldrar

får-tjena

vårdnad, min

hela

erkänfa.

Det år

_får

_ojfenteligen

_fä

_Eder

och icke _af en tom

håflighet, fom

jäg

vägat

åljkade

Slägtingars

Mätte

Eder _fä

_{välgä,fom Eder godhet}

_gjort

_jag

ån-far det/

Framhärdar med vårdnad

EDER

odmjukafte Tjenare,

Educationis Linea. ₂₅

§. XXV.

Hominum faluti & focietati humanas inimicae actio· nes _{pravaque mentis confilia metum necesfario animis}

addunt, ne fceleila _{propofita hominibus innotefcant;}

debilitatis _{praeterea noitras infelicisfimum pariunt}

fen-fum, dum _{agnofcere cogimur, homines jure viribus}

con-jundtis ad vindictam de nobis fumendam pergere

debe-re. Benevolentias _{amorisque erga alios defedfus}

tran-cjuillse quoque roboris confcientise contrarius _{eil; juftam}

enim omnem adimit _{fpem iis poriundi commodis,} quae hominum _{benevoienria, adprobatio atque veneratio} fponte adferre posfent.

§. XXVI.

Agnita femel Divini Numinis exfiftenria Illiusque in res creatas _{imperio, vira ad regulas ab Illius}

voiun-täte derivandas _{compofita fortitudinem fenfui virium ne¬}

cesfario _{addit, fiduciamque,}

qua in paterna Illius cura tuti _{adquiefcimus; cum e contrario vitas Ulis}

repugnan-, tis confcii omnia metuendi _{effugere nequeant occaiiones.}

§. XXVII.

Vires humanas naturas _{proprio felicem pracbent} fpes extra rnortalis hujus vitas fpatium extendendi

an-fam; ied fpes cum rrifti & vitas _{tranquillitatem} rollente

metu necesfario _{commutatas, niii virtutis confcientia}

fulciantur.

Cap. IV.

De Educationis meta _pro

_{diverßtate fexus}

§.

ι-in toto _{animantium regno,}

quousque obfervationes

ho-26 Prima Scientia

hominum adv indolem fexus _{uniuscujusque fpeciei}

co-gnofendam femet extendunt, maris feminaeque dityerfa

eft forma, diverfae vires, quemadmodum etiam in ce-conomia natura^ diverfa illis obeunda funt _negotia.

§. II.

Homo ad _{phyficam indolis fuae conftiturionem}

iis-dem, ac _{reliqua animalia, fubje&us eil Legibus. Sed} mota _{pasfim fuit quteftio: an varietas virium a}

diverfita-te fexus oriunda fe ad moralem hominis naturam & vi¬

res, _quibus genus humanum brutis anrecellit

animanti-bus, fe extendat? Quaedam adferre juvabir momenta lucem _{qualemcunque hane rem enodaturis praebitura,}

praecipue quousque ad ideam educationis, cuilibet fexui propriae , rite formandam conducere queant.

§. III.

Noftra vero non eo _{fpe<ftabit cura, ut} otiofam Sc inutilem litern de _{praeftantia unius iexus prae altero} re-novemus. Quamvis enim noftra _aetate eandem agitandi occaiionem _{prtebuerint fcripta Philofophi de educationis} fcientia _{meritisfimi, *) fatendum ramen esfe arbitramur, ii} paradoxon hujus Viri, de felicitate humano generi extra

rudern & incultum ftatum _{nusquam obtinenda, ab hac}

quaeftione removeamus, injuriofas in amabilem Si ad cu-ras noftras levandas donis omnibus inftru&am _generis

noftri _{partem fententias illi adfcriptas non fuisfe, ii}

illius cenfores melius verum Auftoris fenfum

propofi-tumque, quem fibi icribendo habuit, finem, eruere

vo-luisfent, Sc nimium pondus quibusdam verbis ex vehe¬ ment! Au£loris _{eloquentia profluentibus non tribuisfent.}

§. IV.

Lasfae humanitatis crimine vix _{abfolveremur, fi a}

du· *) Emile par Rousseau Tem. IV.

Ediicationis Linea. _*1 dura & omni fervitutis 8c contemtus _genere miferanda

conditione, quam inter gentes incultas & barbaras

mu-lieres _{plerumque pari coguntur, ad indolem jurium,qua2} natura illis concesfa voluir, judlcaremus. Quid enim hoc

aliud esfet, quam pro agendorum 8c juftitiae norraa iibi proponere violenta omnia 8c humanitati inimica

facino-ra, quae iibi permittere audec gens orane jus in armis

phyficisque fuis viribus ponens? §. v.

Praeterea facile _{paret, nos immutabili naturae ordi·}

ni fruftra _{oppolituroj fore vires, ii dimidiam hanc}

ge-neris humani _{partem ad priftinum fervilem ftatum} re-ducere _{tentaremus; cum indubiis Hiftoriae generis hu¬} mani teftimoniis conffcet, fubiidia , quibus fervitutis 8c

contemtus _{jugum excusht femineum genus, cum}

pro-gresfu culturae indolis virium humanarum moralis in¬

time _{jun£ta fuisfe. Si noftra aetate verendum esfe}

quis arbitraretur, ne haec feminis adferta libertas in

licentiam _{degeneret, quae alterum tandem ita fubjuget}

fexum, ut omnes animi nervös _praecidat, quibus ad

majorem perfe£iionem vires hurnanae tenders debuis-fent; medelam tarnen huic malo aliunde petendam es¬

fe facile videret, quam e remediis barbariem 8c

crude-litatem redolentibus.

§. VI.

Intelle&um humanum _{nunquam jura moraleque}

pre-tium _{denegare posfe rebus, quibus perfeftibiles vires cum}

confcientia fui 8c _{posfibili rationis ufu conjun£las}

com-petere videt, extra dubitationis aleam moralis

Philofo-phia dudum pofuit. Hinc uterque fexus aequali jure

gaudet iisdemque officii vinculis tenetur. Femina?, non

minus, quam viri educanda? funt, ut fortitudine,

den-28 Ρrimje Sciextice

dentia, _{juftitia, pietare, & in} fe ipfos imperio humanae

excellentiam naturae ßbi rite rribuänt _{juribusque illi} ad-nexis iine aliorum _{injuria fruantur.}

§. VII.

Sed _{quamvis iura pretiumque naturae humanae pro¬}

prium iingulis hujus naturae panicipibus, cujuscunqite

fuerint fexus fideliter confervanda es(e _{quisque facile}

fa-teaturj communis tarnen hominum perivafio, a confufa

plerumque, non vero ideo femper fallaci, praefumrione

exorta, cuilibet fexui _{propriam & diverfam indclem in}

omnibus _{fere, quibus hominum genus praeditum eh,} viribus _{confpicuam tribuir, ut ad mutuum adjumentum,}

folatium _{totiusque generis decus conjunda ope eo me¬}

lius uterque conferat. Hinc prototypum qualemcunque

feminilis _{perfedionis mente delineaturus ilJum haud}

pau-cis lineis ab _{exemplari virili induftria imitando} diver-ium _{ponit, monente quafi confufo quodam fenfu, aliud}

feminas aliud viros decere, quod ü non rede

obferve-tur, monftroli aliquid Sc ordini atque harmonite natu¬

rae contrarii exoriri holet.

§. VIII.

Communi huic _{perfvafioni robur haud exiguum} ad-dit ab omnis aevi _{experientia comprobata veritas;} fcili-cet focietatis humanae vincula _{communemque generis}

noftri ialutem iis _{temporibus in primis periclirasfe,} quibus negotiis moribusque tam externis quam inter-nis fe invicem referre honori fibi duxerunt diverii iexus homines.

§. IX.

Ut vero confufam hanc Sc communem perfvafio-nem in diftindum, quantum fieri poteft, transformemus

ju-Educationis Linece, ₂₉

Judicium & fimul qualis, pro diverfitate fexns, propo-nenda iir educarionis meta, _{appareat, propius}

exami-nasfe _{juvabit virium cuilibet fexui propriam & natu¬} ralem indolem & _{propenfionem. Fitri enim nequir,}

quin, fi hae pro diverfitate fiexus variae esfent, vel

conicientia earundem diverfo folummodo ordine ori-retur, feminis alia esfent, quam viris, juribus fibi de-bitis _{potiundi iisdemque fruendi adminicula, aliaeque}

res, quee praecipuam illarum curam viriumque adpli«·

cationem _requirerent.

§. χ.

Verifimillimum _{eil, varietatem virium animae,}

qui-bus alter mortalium ab altero _{differr, primam & prae¬}

cipuam habere originem a diverfa confiitutione

orga-norurn, quibus pro inftrumentis utitur anima. Si

iti-dem _{poneremus diverfam corporis formam, pro di¬} verfitate fexus _{confpicuam, disfimilem quoque requirere} internorum _{organorum habitum, probabile videretur,} disiimilitudinem facultatum _{anima;, quam pro diver¬} fitate fexus obiérvare licet, non omnem adfcribendam esfe arbirrariae educationis _{vi, fed haud exiguam ejus} partem irnmediatae ipiius naturae efficaciae deberi. At

sliis hac de re oriundas _{quafiiones enodandas eo}

li-benrius _{relinquimus, quo certius poftulare posfe}

videa-mur, diverfam cuilibet fextii _{proponendam esie edu¬} cationis _{metam, alia obfervationibusque noiiris magis}

aperta via extra dubium poni posfe. §. XI.

Totum humanum _{genus, ad altiora quamvis infita}

ingenii vi tendat, ab ufu & fenfu virium corporearum. phyficarumque aftivge vitae incipit curfum, earumque

confcientia _{primam fibi attribuit fortitudinem, qua}

fide-3ό

Prims

Scientis

fideriis fatisfaciat fuis. Ια his qualemcunque praecellen-tiam viris _{denegare experientia vetat; hinc alter fexus} non aliter _{quam moralium virium} ufu illis _par evadere

dignitatemque iuam tueri

poteft,

praecipue

ope iniquum iibi olim impofitum fervituris jugum tan¬

dem excutere valuit. Diverfus hic ordo ad parem for-ritudinis fenfum _{perveniendi, niii valde fällor, rite}

obfervatus lucem _{qualemcunque ad tam moralem}

di-veriitatem, qua fexus alter ab altero differe fölet, in-dagandam praefert, quam ad causfas eruendas Sc vitio-rum Sc virtutum, in _quas alter _pronior plerumque

quam alter fertur.

§. XII.

Virium Sc fortitudinis confcientiam rationis Sc

ex-perientiiE ufum praevertentem

audacia, jugi

impatien-tia _{duritasque facile comitantur, quae prima ingenii} vi-rilis ftamina efficere folentj dum e contrario debilitatis

fenfus, moralium virium ufu adhuc non mitigatus,

animum ad timiditatem _{proniorem Sc ad} motus

va-rios Sc _{impresfiones dociliorem reddit, quae res}

_ad

femi-nile _{ingenium formandum maximopere}

_conducit.

Primus ex debilitate virium oriundus mentis mo¬ tus vehementiam deiideriorum excitat; baec per fe fa-cilem in iracundiam _{plerumque invenit viam, cui}

_fi

tempeftive medela allata fuerir, habitus

ad

mutabilia

fe _{ipium aliosque tacito cruciaru}

_defatigantia

_coniilia

mente fovenda oriri fölet. / Alter ex eodem fonre de-rivandus mentis motus, ab experientia qualicunque

re-rum humanarum colluftratus, rudes animos verfutos plerumque

reddit,

dolo Sc

iimulatione

Educationis Linea. ₃₁

quid de meritis fexus cmni roilra veneratione di-gni, detrahamus, quamvis feminile ingenium in his &

iisdem _{cognatis vitiis pronius ferri contendere baud} dubiterrus. Ab altera enim _{parte eadem cansfa^, quas} vitiis anfam _{dare queunt, virtutum quoque femina in}

fe _{continent, quibus, fi rite culta fuerinr, indes} audaces-que virorum animos temperare, illisque exemplo

es-fe _{posfent; iic ad commiferationem proniorem,} ama-bili modeftia _{magis confpicuum & confcientia purioris}

pretii dignitatisque vere moralis venerabilem eun·

dem facile reddunt fexum.

§. XIV.

Requirit naturalis hatc & ingenio feminili pro-pria propenilo bnoularem eorum, _{quibus educationis}

cura commisfa _{eil, attentionem, 11t vitiis, in}

quae fer¬

ri _{fo!et, matura parentur remedia, virtutes vero in·}

de facile oriundae _{fapienti cultura fota? crefcant &}

au-geantur. Hinc educationi muliebris fexus _{propria &}

Angularis ponitur meta, ut peflora bominum

devin-cientia, quoe natura illi concesfit, dona amabili mode¬ ftia _{ftipara ita exiolantur, ut per omnem vitse} morum-que tam internorum quam externorum habitum fe con-fpieienda praebeanr, digniratemque prteferre doceant

verae mentis excellentiae _{fenfu fubnixam,}

qua non

modo amorem ied venerationem _{quoque excirenr«}

ξ. XV.

Cum _{nunquam impune Ordini natura? noftras}

op-poneremus vires, ita praecipue conilituras, ut hunc

or-dinem obfervare & _{obfervatum fequi enitamur; fieri}

non _{po.teil, quin agnoicnrnus, iis praecipue}

naturae

fi-nibus, quantum in nobis fuerit, inferviendum esfe, quos

aperte adeo indicatos videmus, ut de illis dubitare nequea-mus.

32 Prima Scientia

mus. Hinc _{negotia arBirrarie magis asfumta evidenti}

hujusmodi deftinarioni oppofita non tantum _fugienda

funt, verum , ut illi rite iaiisfiat, vires & confilia ita

derigenda, ut oiiicia illi cognäta vei adminicula eidem

inferviennia _{fpeciali cura foveantur <3c colligantur.} §. XVI.

Summus Natur« Auttor _{qui marem feminamque} ad mutuam _{dele£lationem mutuumque adjumentum}

cre-avit, iexui muliebri _{primam & gravisiimam de}

proge-niei coniervatione curam _{injunxit. Evidens h«c naturae} lex educationi _{hujus iéxus prascipuam pofuit}

metam, ut matris officia folicitudine & _{prudentia, conjugis amo·}

re & fidelicare & matrisramilias _{fapientia Se ordinis} cuftodia _{exfequi difcat. Experientia abunde teftatur} alterum horum ofHciorum iine alrenus detrimento nun»

quam negle£lum fuisie.

§. XVII.

Qu« cum hisce muliebris fexus _{praecipuis orna»} mentis convenire _{posfunt ingenii viriumque exercitatio·}

nes & _{negotia, illi non magis quam vins illicita aut}

inutilia habenda esfe arbitramur.

§. XVIII.

Ad ulteriorem _{materiei, de qua jam egimus}

illuftra-tionem addere tantum lubet. Si _{qualicunque necesiitate} alicui mortalium oblata fuerint certa _{quaedam & ab iis}

quas aliis hominibus incumbunt diverfa virium ufui

defti-nata _{objecla, ille eadem vel negügere vel circa eadem} perverfo ordine verfari nequir, fine gravisfimo pretii, quod fuum facere debent _{finguli hominis, moralis detrimento.} Hinc