D. ί).
LINE AE,
y~i\j~\J\jQN&!\S\^ru~o
QUARUM
PARTICULAM II.
VENIA AMPI. ORD. PH1LOS. UPS. PR^SIDE
AU
DAN.
B0E7Η10,
ετη, et polit. trof. reg. et ord.
EX HI Β Ε Τ
JONAS
JONiE ULLBERG,
Angermaunus.
in AUDIT. GUST. MAJ. d. xvn dec.
mdcclxxxvii?,
Η. Δ. M. S.
U Ρ S A L I JE,
KONGL.
MAJ-.TS
tro-
ten
are
ochh
HÖGÅDLE OCH VIDTLAGFARNE HERR
br uks-p
atronen
HÖGÅDLE HERR SAMT HÖGÅDLA FRUNÄilli
JCÄJOPJP,
Mdd
rmo&^yws);
Til et tekn
af
minvhrdnadsfulla
erkänfla
fur
åtnjutna
välgärningar, tilegnas
EDER
desfi
blad af
EDER
odmjukafte tjenare JON JONSSON ULLBERG.
Educationis Linea. * §. XIV.
Rerum publicarum forma, leges, moresque public!
Sc plures a»l ise res cum ad hominum educationem haud
parum conferanr, Sc ab humana cura pendeant, facile patet, easdem ira conflituendas esfe, ut fini, quem o-mnis hominum ad alios manuducendos cura fpe&are
debet, rite conducant. Hac igitur ratione fapientia eas¬
dem inftituendl ad educationis arrem pertinere videtur.
Sed cum earundem indoles Sc conftitutio initam requirat
inter plures homines conjunflionem Sc eam praecipue, quae Societates civiles format, haud incommode ufu ve¬
nit, ut fapiens de iisdem cura ad artem regnandi
le-gesque ferendi referatur, adeo ut ars educandi eas tan-tummodo tangat res rerumque effectus, qui iingulorum hominum poteftati fubesfe queunt.
§. XV.
Haec quoque eft comnmni loquendi ufu vocabulo
Educationis fubjun£la vis, ut praecipue comple&atur ef-fe&um, quem iingulorum hominum cura ad facultates Sc
deiideria noftra formanda habet. Hinc Ars, qua quis-que, rite Sc modo ad eifeftum propofitum producendum
aptisfimo, adhibere debet vires iibi concesfas, ut
alio-rum vires moresque formet, Ars Educandi appellatur.
; .
§.
XVLUt vires, quae iingulis hominibus adesfe posfunt,
non omnia ea movere valent, quae conjunftarum
plo-rium hominum virium imperio fubfuntj iic ars educan¬
di, qualem nuper innuimus, plures res ad hominum
edu-cationem efficaces,
quae conjun£lis viribus dirigi Sc mu·
tari potuisfent, pro datis & conftantibus habere
coginr £
quemadmodum etiam hominurn poteftas in genere cum phyiica Sc non muranda rerum indole nequidquam lu¬
ciari conaretur. Omnis humana ars, refpeclu ad
eas, qua« murare nequit, res, in eo verfatur,
ur earundem efFe£lum,
ii forfan piopofiro noftro officerent,
evitemus, Γι vero·
eidem confpirarent, illarum
ope uti non negligamus.
§. XVII.
Qiire huc usque disferuimus , educarionem, quse a
fta.rn externo derivatur, plerumque fpeclanr.
Qiiod ad
il-lam attiner, quam nobis ipiis damus, feu
quae a ftacu
in-terno oritur, eam cum educarione,
qua? fingulorum ho¬ minurn viribus debetur, convenire animadvertimus. Ef-fici enim utraq.ue Si poteft Si debet voluntaria. cura Sc
ex propofito5 oriuntur Sc haec Sc illa ab ufu
virium,
quoe, fingulis hominibus competere posfunf; ars denique* quoe utriimque perficit iisdem adminicuiis iisdemque
re-gulis adftringitur. Ars fuam corrigendi vel perficiendi
educarionem non aliis inniti poteft
fundametitis, quam
ars alios educandi..
§, XVIII.
Dum fcientificam Sc philofophicam meditamur prin-cipiorum artis educandi pertraftationem, ipfam rerum
in-dolem poftulare arbitramur, ut comple£lamur
utramque hane educarionem , Sc fic fcientia aliorum ingenia Sc
mores rite formandi omnes fimul alicujus utilitatis res, quoe Philofophi nonnulli in Erhica, a jure naturae fejum
åa,
pertra£landas esfe voluerunr, contiuebit.Educationis Linea. ii
Cαρ. II.
Os
fundamento regularum
artis educandL
§. I.
Omnis ars ab horninibus exercenda, ii debita ad·
fuerit attentio , regulis generalibus adftringi
poteft,
quasjpii arti fundamenta praebent. Defumuntur vero hae re-gultE vel a fine, quem ars fpe&at; vel ab indole rerum
circa quas verfatur; vel denique ab adminiculorum & in-ftrumentorum natura, quorum ope exerceri poteft.
§. II.
Omnes, quotquot Tunt, humanse artcs aut id qüod
omni-no necesfarium, aut quod utile, aut quod jucundum fuerit
horninibus fpedant. Hinc inter fe comparatte, in pretio habendae funt, prout necesfarise hominum faluti fuerintj Si prout fini, quem fpe&ant, refpondent, perfe&ae aut
minus perfe&ae judicantur.
§. III.
Nec pretium artis neque de illius perfe&ione Judi¬ cium ab humano arbitrio pendent. Indigenriae, ad
qua-rum normam artes teftimantur, in ipfa entiam
fenrien-tium & cogitantium natura ita fundatae funt, ut unus·
quisque hujus naturae particeps, debita fi ufus fuerit
at-tentione, in illis fatisfaciendis unam alteri non posfit non
prteferre. Archite&us e. g. eedem quidern ita exftruere poteft, ut externo ornatu fpe&antium folummodo
pla-ce.at oculis, ii vero tedes hsec fimul horninibus domicilio
esfe debuerit, quisque fano fenfu prxditus facile
agno-fcet, utilitätem Si aptiiudinem, quibus incolis inferviar,
primum refpiciendam fuisfe, ornamentaque externa non·
adprobanda esfe, ni£i quatenus utilitati non obfueriot.
'*
- §· iv.
Pofua mera, ad quam ars rendere debet^ artis
perfe-fe£lio aefticnatur a promtitudine &
certirudine, quibus
ef-fe&us propofiti producuntur. Ha?c vero ad
perfé&ionem requiiita omnino pendent a natura rerum, quae vel arre
formandae Tunt, vel adminicula ad artetri excercendam. praebent. Res hominum poteftati non ita fubfunt, ut illis novas vel alias vires, quam quas natura concesferit,
dare queant· hominum e(l bas vires
earumque eitedus
rite obfervare, obfervatasque fuo loco
adaptare. Nifi
materia ad aedificandum idonea, locus fundamentis aptus, inftrumen-taque necesfaria. adfuerint ,, «edes bonae
nun.-quam exftruerentuiv
§. V.
Experiundo atque indolem & vires rernrn exploran»
do, enatae funt artium regulte. Diiiin£la cognirio fun-damentorum, qivibus innituntur hae regulae, Artis Theo·
riam format, fcientiamque
, qua? veriratem muruatur ab
immutabili reru'-m indole, a
qua vel meta, ad quam ars
tendit, vel artis materia, vel iniirumenra ad eandem ex¬
cercendam defurpta funt, & eo magis completa eil,
quo
majori perfpicacia rerum vires, habitusque refpe£lu ad.
propofitum ufum examinati & explorati fuerint. §· VT.
Regulae eundem fere ufum proeilant internis & mo~ ralibus hominis viribus, ac mechanices inventa externis & phyiicis. Scientia vero de
regularum fundamentis
lu-«em ad extendendtim certioremquc reddendum earundem«
Educationis Line#. 13
ρ
ufum praefert, novas, fi opus fuerit, creat-artis leges, creatasque ad rerum indolem exigit, & fallas corrigir.
§. VII.
Ars educandi, pari ratione ac ornnes aliae humanäe artes, regulis adilringitur, defumris tam a meta, ad quam tendere debet, quam a viribus δι indole eorum , qui e-ducandi funt, & a proprietatibus rerum, quae ad vires
dirigendas efficaces deprehenduntur. §. VIII.
Pretio omnes artes, quas fuis viribus Enguli
hemi-nes excercere valent, longe fuperat ars educandi,· cum
enim aliae artes levia quoedam & difperfa humanae
clele-chationis membra vix procreare posfunt, haec totum fe-lieiLaris humanae opus iibi commisfum habet.
§. IX.
Fundament legum, arti educandi prsefcriptarum ,
arque necesfkria funr, & re&a de iisdem fcientia eadem
ie commendat certirudine, ac aliarum artium Theoria
<'ebiiis de natura rerum obiervationibus fuperftru&a. §. X.
Regulas artis educandi, quotquot esfe posfunt, fua haben* fundamenta in hominum natura. Debira igitur hujus naturae cognitio δι meram & mareriam & admini-cula- arti praebere fola poteil.
§. XI
Quamvis varia admodum & mutabilia videantur ho¬ minum ingenia δι mores, attentio tarnen dehma ad nos
alios-aliosqtie cxaminandos converfa facile docet, adesfe
qüas-darn res fori humano generi
communes Sc naturae huma¬ na? indivulfo nexu adhaerentes,
qua? non tantum
iimili-tudinem quandam generalem & necesiariam inter
omnes natura? humana? participes procreant, fed causfas
quoque continent ultimas diveiiitatis inter homines, a diverfis &
variis rllorum conditionibus oriundae. Singuli homines indigentia? fenfu urgentur, viribusque prazditi confcientia
virium gaudent, qua reliquis rebus creatis ie
anteceJ-lere fentiunt, limites viribus pofitas denique
oranes agno-fcunt, oc, his limitibus agnitis, fe regulis Sc legibus
fub'jiciendos esfe fatentur.
§* XII.
Quod condans Sc commune omnibus hominibus
ad-efl, communem Sc immutabilem eorum naturam apellamus»
Haec communem Sc non toilendam ponit metam, ad quam omnium hominum educatio tendere debet, vires ad eandem attingendam fuppeditat, Sc commune
quid
cmnibus adminiculis, quae homiaum maaududioni
in-ferviunt, addir.
§. XIII»
Theoria Artis educandi feu fcientia educationis
na-ttiram hanc conftantem Sc immutabilem primum rite, tarn
ad finem educationi proponendum, quam ad vires Sc ad-minicula ad euudem perveniendi, obfervatam fiftere de¬ bet. Hinc enim creantur regulär, quibus diverfa,
pro varia Sc mutabili hominum conditione, oriunda
propo-fita, vires öc adjumenta contraria esfe non debent.
§. XIV.
Varieratem diverfitatemque in hominum indole ob-fcrvandam confiituunt, vel menfura virium a natura
Eäucattonis Limit.
mediate cpnee-sfarum Sc ab eadem conftitnta varia
fmgu-lorum virium naturae humanae propriarum ad fe invicem
ratio, vel a conditione externa pendens diverikas rerum,
quae exercitationem virium pofcunt, Sc adjumentorum, qui· bus excitantur Sc fublevantur, varia copia atque indoles. Sic quibusdam majorem virium fortitudinem & tenacita-tem, quam aliis, concesfit natura, alter imaginationis
ve-locitate Sc ardore, alter aequabili magis intelligendi fa-cultate naturae beneficio praeditus eft. Sic quoque jus
do-minii inter hominis introdu&um Sc ftabilirum,
focietates-que civiles inflitutae diverfaque illarum forma, varia
prae-bent excercitationi humanarum virium obje&a. Sic
ab-undantia rerum Sc faventior fors lariorem uni, quam alte-ri, aperir agendi campum , fic denique diverfa hominum
conditio diverfa tam pofcit quam probet ad vires
exer-cendas .incitamenta Sc adminicula. §. XV.
Tnrer varias has Sc mutabiles res diverfitatem
indo-Iis hominum procreantes, quaedam aut certae hominum generis parti communcs funt, ut fexus diverfitas
diver-fee originem praebens indoli; aut, quamprimum inftitutae
funt, communem Sc quafi necesfariam amnibus homini-bus conditionem efficiunt, ut jus dominii focietatesque ci¬
viles. Ab his defumta educationis propofita, vires at¬
que adminicula pctmdum in theoria artis educandi habe-bunt locum.
§. xvr.
In tertio denique loco ponendae funt res, quae fere pro fmgulis hominibus diverfae esfe folent, ut nativum
unruscujusque hominis ingenium irafcendi fors
Sc
vitaeconditio, quatenus particulares fines educarioni ponunt,
viresque Sc adminicula fuppediranr. §. XVII.
Cum hominum indoies Sc vires non ftatim & faltu,
Ted feniim lento gradu, ad iilud perfe£lio<nis faitigium, ad quod pérvenire posfunt, afcendant; ad fcientiam
edu-cationis.quoque perni^et, ut, quid cuilibet hominum aeta-ti progreshbusque dudum
fadiis
conveniat ad propoil» ram educationis metam rite adtingendam, rnonftret.§. XVIII.
Communis Sc immutabilis hominum natura, ad quam
posfibilem Sc , poiitis certis conditionibus, adhualem ho¬
minum diverGtatem quoque referimus, regulis artis edu-candi fundamento edi. Theoriam itaque har.um
regula-rum completa Sc veris obfervationibus innixa
Antropo-logia continere debet, Γι quidem hoc nomine compledta-mur Sc Pfychologiam Sc Hiftoriam Hominis Sc meta-phyficam explicationem idearum, tarn ad earundem ori-gines quam nexum Sc univerfalitatem.
§. XIX.
Qiiamvis vero regulis artis educandi ita a fuis fonti-bus deducbae, ea non deneganda (lr certitudo, quam
alia-rum artium legibus in natura rerum fundatis tribuimusj
fatendurn tarnen esfe arbitramur , ad earundem fenfum,
verum valorem redtamque adplicarionem percipiendum praecipua atque magis accurata Sc asfidua opus esi'e at-tentione, quum conditio humanae indolis pluribus Sc ma¬
gis variis modis mutari posfit, quam ulla alia res arti
hominum mareriam fuppeditatura,
