Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam VII. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Petrus Stark, Nericus. In audit. Gustav. maj. d. VI. Junii MDCCLXXXIX. H. a. m. s

D. D;

i

QUARUM

PÄRTICULAM VII

PEN1A AMFL. ORD. PH1L0S. UPS.

PRiESID'E

AG. v · Jå-J) \ J' κ :.J

ΕΤΗ, ET P0L1T. _{TROF, REG,} ET ORD

EXHlBE T

PETRUS

_STARK,

Ν ER 1 C 1OS.

IN AUDIT. GUSTAV. _{MAJ. D. VI. JUNI! MDCCLXXXIXV}

Η. A. M. S.

UPSALIÄ,

HANDELSMANNEN •

ÄDEL

OCH

HÖGAKTAD

HERR

iföflTcf

&

3i

SAMT

FRU

β

MMG.

G.

£JM'WiTA0M

MINE HULDASTE

FÖRÄLDRAR

Eder

omforg

for

mitt val

har

altid beredt

mig

nya

ämnen till tackfamhet; men

intagen

af

erkånfla

år

jag

oförmögen

at

vedergälla

Edra

välgärningar,

och

kan

endaß inför

Allmagten

utgjuta

fuckar

för Eder väl¬

gång.

Mätte dä

tillägnandet

af

detta

arbete

ätmin-ßone

till

någon

del

öfyertyga

Eder

om

den

vörd¬

nad, hvarmed

jäg aldrig uphör

at vara

MINE HULDASTE

FÖRÅLDRARS

Lydigfte Son Γε η κ Stark.

Educationis Linea, ₄₉

§. Vi. .

Tam in vita: _{genere eligendo,}

quam in viribus, Io»

co, in quo dudum _{pofiti fumus, aptis roddendis aliae} a _ge¬ nerali, quam omnis educatio _{fpe&are deber, mera}

prae-fcribuntur _{regulae, quas obfervandas}

habemus,

qusecun-que vel naturae vel fortunae _{benignitate nobis concesfa}

fuerit _{agendi poteflas; aliae}

a diverfa Sc _unicuique

pro-pria ingenii Sc virium menfura Sc _{indole, naturae}

imme-diatae vi _{adfcribenda, aliae}

denique defumunrur ab

acci-dentali conditionis externa: _{varietate, a}

majori minoriue

exempli gratia, divitiarum copia, Sc a conditionis civilis

diveriitire, qua: latiorem uni morralium _{quam alteri} offerunt _agendorum

campum.

§. vir.

Prima a communi _educationis mera _oriunda

regula,

Iiomines in vitae _{genere eligendo dire&ura, injun£tam}

fin-gulis hominibus valetudinis curam _{fpe&at. Eligcndum}

eit vitae _{genus, iisque}

praecipue negotiis vires

exercen-dae, quae minimam, quantum fieri _{poteil, fanitatis} ja£tu-ram adferunt. _{Confideranda deinde}

negotiorum, quas

locus, quem _{occupavimus, injunxit, in hanc rem efficacia,}

ut fanirati _{corporis contrariis effe&ibus matura}

parentur remedia. Sic _{mala, quae vita fedentaria fecum ferre fö¬}

let, negoriis, quas exercitationem virium _{corporis prom©«}

venr, _{praecavenda Sc mitiganda.}

*

v

5. VIII.

Altera, a communi educationis meta _{derivanda, circa}

vitae genus _{eligendum necesfaria cautio, communem} ho-minum ad virium non _{interruptam culturam Sc virtutem}

Trimce Scientia

tuendam _{obligationem fpe&at. Quod exercitatione huma¬} narum virium crebrius occaiiones Sc incitamenca adfert vivendi _{genus Sc quod minores a virtutis Sc juftiriae le¬}

gibus aberrandi illecebras fecum fert aliis anteferendum.

Viam, lucrum non iine aliorum _{ja£tura faciendi,} quaeque

opes potiun-difpes ineertaealese fortuiroque rerumconcurfui

committir, fincerus virtutis eultor ultro nunquam inftat.

Quo magis fpes rebus potiundi commodiratibusque vitte

fruendi _{proventu proprio labore Sc induitria parando}

fulciatur, eo etiam facilius _{proprii commodi} iludium cum

publica? cura rei Sc innocua Sc tranquilla vira conjungitur,

§. ix«

Regulas circa vira? genus eligendum confiimit

quo-qire propria unicuique naturae beneficio concesfa virium Sc

ingenii menfura atque indoles. Cap. I:mo hu jus operis §. ί V.

explicavimus, quam qualemque heic intelligere oportet

naturalem Sc _{congenitam inter homines diveiiitatem,}

§. x.

Pro _{ingenii viriumque unicuique concesfa menfura^}

in vitae genere eligendo probe confiderandum

Quid valeant bumeri, quid ferre recufent,

ne illis, _{quibus parca manu dotes diftribuerit natura,,}

illa _{injungantur obeunda munera, quibus pares evadere}

nequeunt. Juvenis hebetiori _{ingenio ad fuum} non minus

quam publicae rei derrimentum iis adhibetur rr.uneribus

negotiisque, quae magnam fcientiae copiam prfffentemque

ingenii vim requirunt; llli melius confultum föret ii illis

cxerceretur _{rebus, quibus mechanicus magis agendi}

ha-bitus _fufficeret,

Educationis Linea. _5*

§. XI.

Obfervandum _{prseterea, feliciores ingenii dotes}

na«

turae _{benignitate concesfas, in}

quocunque loco & vitae

genere poiitus fuerir, qui easdem posfidet, latiorem fibi

ipiis aperire agendi campum, atquetam ad perniciem quam

faiutem efficaciores _{esfe; hinc evenit, ut negle&a educa¬}

tionis cura _{plus damni adferar iilis, qui ad}

majora nati

videnrur, quam illis qui novercam habuerunt naturam,

§. XII.

Faciliori _{negotiojudicare licetde majori}

minorique va«

riis hominibusconcesia _{ingenii viriumque ubertate,} quam de diverfa _{ingenii viriumque indole. Ad hanc enim homi«} num diverfitatem rite_{eruendam haud communi interdum}

o-pus eilfagacitate,muka&variarerum humanarum

experien-tiaerudita. Faciiius _{itaque excufationem inveniunterroresin}

vitae _genere

pro diverfa ingeniorum indole _ejigendo com«

misfi, quam qui homines permovere folent, ut _ignava

ftupidaque ingenia negotiis praeesfe jubeant , quibus

obeundis _{paria evadere}

nequeunr. Non vero ideo

negligendae funt cautiones , ut vitae _genus, ingenii

qiioque & virium indoli, quantum fieri poteft, aptum fit,

Succedunt _{felicius, meiiusque}

tarn ad publicam quam

pri-vatam _teliciratem

geruntur res, ad quas _fufcipiendas u«

nicuique propria virium conftitutio & indoles _impulerir,

§. XIII.

Singularis hac de re Parentibus Sc _{qui eorum}

offr-cia in _{juvenum moribus}

ingeniisque formandis in fe

fii-fceperunt incumbir cura. Cui ut rite _{fatisfiar, eam}

plerumque fibi praefcribere folent legem, ut animus vo·

lun-5* Prima Scieniiä

luntasque

educandorum

in vita: genere

eligendo

praeci-pue in coniilium

adhibeantur.

Sed

quum

defideria

ho-minum, _{irnperitorum prsecipue, ab iis} raro oriantur

caus-frs, quibus verus virium fenfus & fpes

emergendi

in

propria virtute

pofita pondus

addunt, verendum,

ne

Pa¬

rentes hane obfervare fibi viii legem fopisfime

errave-rint. Eandem itaque, ut veritati melius conveniat, his fe-re verbis _explicatam vellem. Inutilis Sc

injuila omnis

eil, quee libertärem in vitas genere eligendo

toliif,

coa-£tio. Concedendum eil _{juveni illam, in quam animus} fert, eligere futuras vitas eonditionem,

fi illius

commoda

Sc incommoda debita follicitudine ponderaverit, Sc quas

ad unam alteri praeferendam illum induxermt rationes

magis fulciantur amoi'e

laboris viriiimque

ufus vitae,

quod

iibi _{praeoptaverir, generi proprii, quam}

_temeraria

_com«

modorum ex eodem exfpedtandorum fpe. Juvenes

ple-rumque vitas fibi prasoprant genus,

quod rüdes

Sc

impe-riros animos externo _{fplendore Sc commodis} fafeinare folet, quod deiidise inertiasque eorum

facillimam Sc

li-berrimara delictis vitae fruendi viam polliceri videtur.

Cceci hi animi _{impetus, quum conlilia juvenis}

_femel

_re¬

gere eeeperunt,

verendum

eil,

ne

dudum

commisfum fit

adeo _{grave in educatione}

_{procuranda vitium,}

_ut

perni-ciofis illius effeclibus, vix ac ne vix quidem efficax

ulre-rius _{parari queat medela. Sciant Parentes}

_{Sc qui}

juven-tutis educationi _{prasfunt, in} eorum non minus poiitum

esfe _{poteftate defideria confiliaque eorum, quos fuae}

cu-rae commisfos habent, iine injufla Sc libertärem tollente coa£tione formare _{quam vires Sc ingenia excolere. Pa¬}

rens, qui debita circumfpe£lione ponderatis natura?, qui¬

bns _{praeditus eil filius, dotibus, iisque, quae a rerum}

cir-cumilantium varia indole derivantur,rnomentis, eum

cer-to vitae_generidicare conilituit, efficerc plerumque

valet,

_ut filii defideria illius voluntati non contraria evadant.

Echicatioms Linea, _η

■

§. XIV,|

In virac _{genere eligendo in cenfum dcnique venire}

debent _{rationes, ab eo, quod varia externae hominum}

conditionis indoles _{pofcere vel permittere videtur,} pe¬ tendo. lntroduftis & ßabilitis dominiis _{rerum, orta eil}

haud toüenda diverfitas _{pauperes iater & divires; a ci·}

vilibus inßitutis in diverfas _{quoque clasies ordinesque}

diipefcuntur homines, quae res, multaeque aliae, in

fortu-nae _{potius quam hominum arbitrio pofitae, efficiunt,ut}

krior _{aliusque uni mortalium quam alteri aperrus Tu}

cam-puSj in quo viribus excurrar»

§. XV.

Major rerum vitae commodis infervienrium _copia rion rantum _{emergendi fpei occaiiones plures fubmini·} ftrat, verum etiam ei, cui cafu adfluxir latiorem _agendi

campum aperit. Diviris haeredis conditio non tantum

permitiit fed pofcit quoque magis follicitam educationis

curam. Auftis enim divitiarum _{posiiesfione viribus,}

qui-bus & noxii δί utiles evadere _{posfunt homines,} educa-carione cavendum _{eil, ne divitiae, gladii inßar in manu}

furiofi, pernicioiae evadant, vel manibus fceleßis traditae

ad alios _{opprimendos injußa praebeant arma; & in id}

incumbendum, ur concesfas fic fortunae _{benignitare opes}

ad _{maximamcommunemqueutilitatem impendant homines,}

§. XVL

In _{prrefenti rerum politicarum flatu quidam}

poteßa-tem inter homines exercendam haereditatis _{jure tenent,}

& _{iinguli fere pro varia nafcendi forte majorem}

mino-temve emergendi fpem _{diverfaque, in quae ßudia}

$4 Primae Scientia

que convertere necesfitate quadam impelluntur, objela

ni&i furu. Hdec coii<ditioais excernae divsriiras hand parum diminuit arbirrium in _{eligendo vitas genere viribus &}

in-genio aptisiimo, Ted eam fimul imponit necesfariam

cu-ram, ut, quantum fieri poteft, vires fufficiant 8c apfje red·

dantur _{loco, quem nobis occupare jubet vel permittic} nafcendi fors _{rerumque alia in fortunae arbitrio pofita}

momenta.

i

§. XVII.

Ut _{fpecialis, quam educatio pro diverfa, de qua}

jam loquimur, conditionis externse indole refpicere de¬ bet, meta rite defcribatur, opus esfet, m unicuique

ho-minum ordini _{propria coniignaretur morum doclrina &} educarionis fcientia, c) pecuiiarem quae iifteret officiorum

humariorum, pro particülari, in quo quisque fortunae 8c nafcendi fortis arbitrio _{pofitus fuerit, rerum ftatu,} habi-tum: aliaque exempli gratia iis, qui ad fceptra civitatum

tenenda nati iunt, alia aliis inculcaret vitas praecepta,

quae ad unumquemqueloco, quem occupat, parem3 felicem

i'uaque forte contentum reddendum conducere deberent.

Foret _{quidem hoc haud conternnendae utilitatis opus,}

fed mole fua noilro _{propofito nimis grave, &, pro} tern-porumoc rerum circumftantium mutabili

facie,

haud

pau-cis mutatiouibus obnoxium, qua de re dubitare nequit,

qui prascepta, e. g. quae Cicero d) illis, qui

fuo

tempo¬

re licito inclarefcendi ftudio ad rempublicam capesfendam pergere übi propofuerunt, tradidit, cum iis, quae

noftra

pofcere videcur aetas,

conferre

voluerit.

Eos

practerea,

qui

#) Educationis avs, qualem fibi proponendam ftimfit CeU Locks fuo de juventutis educatiotie libro, iis prsccipue dicata ert, quibus nafcen¬

di fors latiorem permittere videtur agendi campum,

Educationis Linea. _5Ϊ

qui jußa principiorum generalium fcientias educationis

cogriirione imbuti dcbitam attentionem ad res humanas converrere _{fciunt, facili}

negotio intelligere posfe arbitra-pur, _{qualern diverfa hornintim conditio}

requirat horum

principiorum applicationem„.

£. XVIII

Vel nobis non _{monentibus patere}

arbitramur,

edu-eationem eo _{magis follicitam requirere}

curam & eo mi¬

nus fine _gravisfima

public# & privatas faluris ja£tura

negiigi posfe, quo forrun# & rertim circumftamium

jus-fu quisque _{ad majora negotia δι} eminentiorem inter ho-rnines tenendum locum vocatus videtur. Sic nullius e-ducatio _{majoris eft ponderis}

quam eorum qui ad

guber-nacula civitatum tenenda _{nafcuntur, a}

quorum nutu,

coniilils, virtutibus aut vitiis _{gentium non tanrum}

pras-fens fed furura _{quoque falus pender. Meta}

vero _parti· cularis horum educadoni _{proponenda, ut maximi eft}

momenti, iic _{quoque in illius idea rite componenda}

gra¬ visfima; occurrunt _{difficultates, ex eo}

praecrpue oriundae,

quod ars _regnandi & civitatum flori _{atque faluti}

provi-dendi cum _praceptis

morum _{unicuique mortalium incum-·}

bemibus haud facile _{conjungi' posfe videanture}

s xix:

Qu# huc usque adtulimus· momenta _{injunöam ho>}

minibus a _{conditione externa & nafcendi forte}

necesfi-tatem _fpettant,

qua arbitrium in vit# _{genere eligendo} fu-«) Vid. Cel. Garve _{annorationes, ad Lib, Ciceromisde}

officiis, fjuos in Germanictim idiorna _{transtnlir·&}

pirtcipoe ejusdem libellnm feorilm nnperrime editum. _{Abhandlung über die Verbindung}

der Moral mit dtf

Politik _{λ//anbang Zum vierten Tietl Zu Ciceros}

Prima Scientia

fublatum videtur, Magna vero hominum pars adeo ar*

£lis non tenetur _{hujus necesfitatis vinculis, ut omni fe}

privatos

habere

queant

eiigendi libertäre,

quamvis

impe-dimenta interdum _{graviora inrerdu-m leviora votis fuis} obje&a videarrt. Nulli tamen mortalium negligendura

esfe rerum ab ea, de qua loquimur flatus diverhtate,

pro-venientium refpe&um,eo magis inculcandum esfe

arbitra-mur, quo certioribus experimentis conftet, haud paucos

te-merariis hac de re coniiliis male faluti confuluisfe fuee,

fpcm optati fuccesfus cceco nimis committendo fortunae

fayori.

§. XX.

Naturali hominum _juri non minus, quam artium

negotiorumque

feliciori

adminiftrationi

contraria

föret lex,

quae apud Sinenfes adhuc

vigere

perhiberur,

quacivesiisfo-lum artibus & ftudiis vitae commoda quaerere tenentur,

qui-bus _{cujusque Parentesoperam navarunr.}

_Sed

_quamvis

civi-liavincula,fifapienterconftitutafuerint,nequein hac neque

in alia _{quadamre libertati, quam natura concesfir, officere}

debeant,prudentiatamen, quae privati cujuslibet coniiliis

praeesfe debet, jubet,ut nemo

temere&

niii

graviores

adfue-rint rationes illam deferat vitae conditionem, in qua na&endi fors & fortunae arbitrium illum pofuerit,