Dissertatio, de lege per se imperante, quam consent. ampl. ord. phil. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu exhibet Andreas Lindström, v. d. m. Westmannus. In audit. Gust. maj. d. X Maji MDCCXCVII. h. s

DISSERTATIO, DE

LEGE

PER

SE

IMPE,

l-L-> . QUAM

CONSENT. AMPL. ORD. PHIL. UPS.

PRJESIDE

Mac,DAN.

_BOETHIO,

ETH. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU

E XHIBET

ANDREAS

LINDSTRÖM,

V. D. M. WEST MANNUS.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. X MAJI MDCCXCVII.

h. s.

ÜPSALU,

KONUNGENS TROMAN

FORSTE EXPEDITIONS - SECRETERARE

VID UTRIKES EXPEDITION,

HÖGÄDLE HERR

G

V

ST.

HALLDIN.

KONUNGENS TRO T_jfENARE

ASSESSOR I KONGL, BERGS • COLLEÖIO

HÖGÄDLE HERR

JOHAN

GOTLIEB

G

_AHN,

LEDAMOT AF KONGL. WETENSKAPS ACAD. I STOCRHOLM.

KONUNGENS TROTJENARE

BERGS-HAUPTMAN VID STORA KOPPARBERGS GRUFVA»

HÖGÄDLE HERR

ANDERS PI

HL.

den vördnad

_för

_Edra

_{egenßaper, hvilken}

_jag

delar med

_{allmenheten9 och min enßilda}

_erkänfla

_be¬

rät-rättigå

mig,

at nyttja detta

tilfåll

c cd tolka

mina

tänkefätt emot mina

Välgörare,

i det

jag

tillägnar

Eder detta

_Academijka

_arbete.

Med vördnad har äran

_framhärda

V,.

EDER

ödmjukafle tjtmve AND. LINDSTRÖM.

DE LEGE PER

SE

eminem, nifi in _{Philofophia omnino hofpes fuerit,}

fugere poteft, q u antum inde ah illius, in morum

regulis explicandis occupatae, incunabulis, philofophanti-bus facesüvit _{negotii, ut virtuti immutabile & per fe}

conßans _{pretium vindicarent. Huc fpe£tarunt} antiquo-rum de fummo bono & finibus bonorum _{difputationes,} huc quoqtie fjpe&at recentiorum de principio moralitaris

ultimo inveniendo cura, Nec _{ullus, nifi fuperiori fuae} Sc rationali naturae omnino _{valedixerit, parum referre}

arbitratur, quo in loco virtutem ponat, an eandem per

fe, an _{propter aliam quandam rem quaerendam esfe}

fla-tbat. Monet _{incorrupta naturae fuperioris nobis inditae}

vox, ut virtuti pretium fupra omnes, quce unquam nobis arridere _{posfunt res, tribuamus, Sc philofophiae eft,} fi-dum _{hujus vocis agere interpretem, Quamvis vero ad} illam _{inrerpretandam multa tam ab antiquis quam a} ré-centioribus _{egregie allata fuisfe haud diffitear, vereor ta¬}

rnen, ur in rerüm causfis _{indagandis ad ultima usque} principia progredienti orane tulisfe pun&um videantur.

Scilicet fi in vindicando _{pretio virtuti proprio alia} non _{pateret via, quam qua ad «iSs/rtv qualemcunque ulti¬} mo _{confugiendum foret, adeo ut vei ab internse virium} inter fe _{confpiranrium perfe&ionis fenfu derivaretur, vel}

virtus inter felicitatis _{adjumenta aut res pulcritudine}

qua-dam nitentes tantum _{poneretur, ßeri non poteß, quin in} eandem ultimo confunderetur clasfem cum rebus aliis

gratis, utilibus aut pulcris, quas pro hominum varia Sc

mutabili indole _{jam magis, jam minus aefiimare, Sc}

qua-rum unam in alterius fubßituere locum liceret.

Abßt tarnen, ut omnes, hanc ingresfos viam,

con-filii _{majeflatem virtutis Isedendi reosfaciam, pleriqu«}

2 De Lege

rum folliciti fuerunt, _ut virturem circumdarent

munimen-tis, quae impias ab eadern arcerent manus, illiusque ho¬

norem tuerenturj contendo tantum, viam ipfarn ad

me-ram, quam fibilaudabili conliläo propofuerunt, ducere noa

potuisfe & fi meo

ftare liceat

judicio,

argumenta

ad

vir¬

turem commendandam hac folum via conquifita oculos

a difficultatibus, circa rem explicandam obviis, avertere

potius quam easdem

tollere videntur.

Cum vero res, de qua lic qineritiir, gravioris fir mo«

"menri, quam ut in eadem explicarrda fucum übt a.iiisve

faciendi "licentia _{permitti posfit,} noa inutües nec per

fe damnandos eorum cenfemus conatus", _qui difficukacös

circa eandem obvias in lueern _{protrahere non}

rerbrmi-darunt; hae enim nifi cognitae & rite ponderatae fuerint, fperandum non eft, ut vera easdem tollendi ratio un~

quam inveniatur.

Sincerum illud «Sc conftans ftudium, quod virtutis

nomine _{condecoramus, toturn circa officia colenda}

verfa-rur, & ab iis omne fuum derivat decus; officii vero idea a _{lege obligationem} injungente _oritur, hinc

recfe

con-cludi nobis videtur, veri omnis quod virtuti rribuendum

fit _{pretii fontem five}

_obje£livum

_{principium in}

_lege

po-fitum esfe, hoc eft, virturem proprer legem aeftimandam

esfe, atque eam ob causfam, cum illius notio objekive

five ut res nunquam non quaerenda fpe&ata cum lege

coincidat, per fe quaerendam esfe: Sed utcunque haec

pro-pofita fuerit virtutis norio, haud exiguae

difficultatis

res erit, legem ita concipere Vel conceptam explicare, ut

non fuam a re _{quadam alia ante legem polita, Sc eidemi}

pro fundamento infervitura mutuetur quaerenda ftatuendi

poteftatem; huic enim explicationi intenti illico omnem nos deferere ab 3liis appetendi legibus _petitam analogiam

videmus, Sc nihilo tarnen minus non refragandam nobis

psv fc imperante.

imperantis notionem non

deferamus;

illa enim

fublata,

tolleretur _{quoque prerii per fe}

_conftantis

_Sc

immutabilis

notio, Sc virtus in eandem cum aliis völuntatem huma* nam moventibus rebus clasfem ultimo detruderetur.

Cardo _{itaque rei in} eo verrirur, ut farta

te&aqtic

confervetur _{legis per fe imperantis notio.}

_Quamvis

enim in _{aprico magis ponat difficulrates circa}

quseftio-nern de virtute _per fe aeftimanda obvias, accuratius

tarnen examinata viam nobis fimul indicare viderur, qua ad easdem tollendas tutius _{progredi datur, quam}

_reliquis

omnibus, quas rentare hucusque placuit;

illae enim

cela-re _{potius quam} tollere difficulrates

videntur.

Quando de agendis quaerimus, eaque

necesfitate

qua-d3m nobis incumbere _{agnofcimus, hoc rationis ope}

urii-ce fieri poteft, _cetera enim ratione

deftituta animantia

non ex reprasfentatione Sc agnitione necesfitatis _agunt, fed necesfitate infcii ducuntur. _{Regulam quae}

necesfita-tem _exprimit legem _vocamus, hsec ii

agenda

fpe&at

ad

nos relata imperans eft, feu _ea agenda proponit, _quce fine iftiusmodi _{repracfentatione necesfitatis non}

prseftare-mus. Necesfiras vero haec vel ut a rebus extra _legis

formam derivara vel ut in _{ipfa legis forma pofita locum}

habere _{poreft. Hinc quaeftio de lege per fe imperante} eo _{perducitur, ut} efficiatur, _an ab

ipfa

facultate

necesiitatem

₁

reprsefentandi oriri posiit necesfitas,

vel

an ratio

nulla

extra fe _{ipfam fubnixa re legem}

di&itare agendorum

queat. Affirmantem hac in re

fententiam fundamento

deftitutam facile _crederes, fi ex au&oritate

philofophan-tium de eadem decernendum _{esfet; fed liceat fuo flare}

judicio, Sc quemadmodum per ideam legis per

fe

impe¬

rantis immutabile Sc conftans virtuti _{pretium accesfurum}

esfe _{cenfemus, ita quoque eandem non fi&am esfe}

pau-eis monftrare voluimus.

Lex per fe _{imperans mente} concipi nequir, nifi _ut

4 De Lege

re_{gula omrai enri rational! communis, Si enini ad pectr*} liarem etuis _{cujesdam, e, g, hominis, naturam}

adftringe-retur, in iocum legis per fe impersntis, cujus tum ftarim

evaoefceret notio, hypothecica ranturri fubfiirueretur

re-gula. Non dubito, quin omnes, qui rationem diftin&e fibi reddere conari funt _{perpetuae, qua; officium a}

pru-derma, _{obligationen! sb alia} quacunque necesfuate

fepa-ratj differentiae, agnofcant legem inoralem teque late ac

naturant rationalem patere, _{ea folum in eadem} admisfa

diverfitare, ut ad finitam naturam relata imperandi indo-les ei tribuatur, ad infinitarrs autem fpecians ur lex

qui-dem per fe, non aurem ut lex per fe imperans

concipia-tur, Sed _{ne&ire, quid fibi velk hie legis univerfalis} con-ceptus, eumque perverfe omnino interpretari videretur

ilie, qui ut eundem tiieretur requireret, ut perfpe£iam

antea haberemus omnium entium rationalium natura facile enitn _{patere arbitramur heic de rauonis natura e}

proprio illius concipkndi modo, de quo debira ad

con-fc iemiam faculratis nobis inditae attenticnc erudimur, co-gnofeen da quaefiionern tsntum inftituh Itaque fi eundem

fidluiB esfe _{quis contenderic, monftret quoque necesfe} qü, rationalem fe eoncipere posfe naturam fine eidem

proprio concipkndi uiodo, Ut officia tiomini pracfcriberent

femper ad rationalem illius naturam provocandiim esfe viderunt niorum Dolores, fed _cum in idea hujus natu¬

rs tradenda fubftiterint in iis _quse ab _anirnantium

ratio-ne _{expertJum indole noßram feparant naturam, ad} ratio-nis per fe fpe£iarae ideam pervenire non potuerunt, ad

hane enim rite _{concipiendam abßraheodo pergere opor¬} tet _{usque dum eas tantummodo mente refiduas} tenea-mus conditiones, fine _{quibus ratio five in noffiri generis}

entibus, five alio quodam, alieoas a nobis in ceteris

o-mnibus naturae, eandem cöllocas, concipi nequir. Et fane

nefcio, quo patlo hane univerfakm & abfira&am ratio-

na-per fe iäipersnfe. S nalisnaturseideam fundamento carereille contenderet; qui de naiura hominis in _{genere. ad cujus ramen ideam non}

nifi _{abftrahendo perveotum eft, muira vere doceri}

_posfe

farstur; ut enirn in conicienda narurae homini propriae humanam _{quisque agnofccre pqteft naturam, fic quoque}

ia ranonis cortfcienria rationis proprium quisque in veni¬ re potefl concipiendi modum.

Lex _{per fe imperans form-am (ölummodo legis in}

genere continer, adeoque originarie unica

Sc

hac

fere

exprimi poteil formula. Fac tit agns ea tantum fccwidum

principiit, quauttmiverfaliter fancirestur

velie

posfes. Materia

circa quam lex verfari poteft multiplex 8c varia eft, Ted

forma, quae ef*icir,ur pro lege quid rite aguolcariir, non

nifi iirdca esfe _{pöteif, quemadmodum ratio five facultas}

iiecesfitacein _{regula exprimeod» unica rantum eft. Haec} forma _{legis in genere rationis proprium concipiendi} mo-duni _{exprirnens in nnlla alia re quam in ipfa eandem}

legem , iöfter promulgante ratione fundara eft, & hanc

ob causfam lex _{per fe fola vocari poreft. lilam enim}

nullus _{cujus causfa lata eft antecedit finis, & finis, quem}

fe&andum _{proponir, in eo confiftens, ut a&iones, liberae}

referant hanc _{ipfam rationis formam, ut effe&us legis}

per fe confiderari poteft. Hec me judice abfonum ullo

modo videtur rationem _{legem moralem praefcribentem} Sc fe _{folam, hoc eft, fibi proprium concipiendi modum}

fundamenti loco ponere de in praeeeptis fe ipfam repro,

ducere, hoc eft,agendi modum fibi conformem requirere.

Et oi fällor omais in hac _{legis norione interpretanda inde} enataeft _{confuöo, quod id, quod legem Moralern efiicit,} a rebus, quae fub eadem

veluti

fub propofitione fyllogismi

inajori fubfumuntur, quaeque ab hominis indole causfisque agendi facnlratem provocantibus

coliigendae

funt, rite di-ftjnguere noluerinr, In omni, quae nobis ut moralis

inculca-tur, vitae _regula oporter ut fuam ratio agnofeat formam,

6 De Lege

Sc ab illa, non a re fpecialiter praecepta,

necesfitatem,

qua ad agendurn tenerur,

derivet.

Ultra

hanc

vero

for-mam causfas _{quasrere non} juvat; _auae

enim

ulteriores

proponerentur

quaeftiones

ad eundem

fere redire

fenfimi

viderentur ac fi quis _{quaereret: cur} ratio

eft

ratio? Et in

eum nos transferrent campum, ubi acternse regnabunt tenebrse, in quo commorari eorum tantum

erir, qui

nec

ea _{quae quaerunt neque quae}

refpondent

intelligere

curant.

Imperium fine Superiore

esfe nequit, in

idea itaque

legis per

fe imperantis

dum

provocamus

ad rationem,

illam ad voluntatem relatam ut facukatem per fe fupsriorem femet confcientia? manifeftare innuimus. Eft vero revera

Superior, qui ab

alio

non

pender,

Sc

Tic autonomia

gau

det. Abfonum fine dubio foret rationi, quatenus eam

in-ter ceteras enti finito concesfas vires numeramus,

inde-pendentiam

tribuere,

fed

heic

non

de eadem

urpore

ad

(pvaiv hominis pertinente

loquimnr,

fed de proprio

illius

concipiendi modo, qui

temporis

Sc

fpatii

conditionibus

non adftri&is femet prodit ideis, _quae quamvis in theo-^retica rerum cognitione _{vacuum tanrutn} in

nofira

de

_re¬ bus exfiftentibus fcientia indicare queant, ad voluntatem

ramen relatae _{legem per} fe imperantem

conftituunt, five

volunratis uvrovofxYic confcientiam pariunt,

cui

fubjicienda

Amt omnia volunratis, quee in nobis eft,

confilia.

Si hoc

modo non confiderari posfet rationis

poteftas, heterono

miae toti fubjaceremus, fenfualis imperarer natura

Sc

o-mnis moralis Sc liberae indolis notio inter figmenra ulti¬

mo referretur.

Sed _{quamvis idea voluntatis uvrovopiir cautum}

_fit,

_ne

evanefcat vera moralis naturse notio, haud parum tarnen

difficulratis habere forfan videtur legem fine fan&ione

imperantem onente concipere.

Imperare enim

videntur

Superiores

poreftate,

qua

vel

bona

vel mala

fubditis

per fe imperante. 7

fancitorum, an propter

poteftatem

fanciendi

fponre

agno-fcimus _{imperium? Si propter}

juftiriam,

ideam

legis

_per

fe _{imperanris non}

_fi£tam

esfe concedamus

necesfe eil,

legem enim non

quia

fanctlone

munita,

ied quia

quae

Tau«

ciarur _{digna eil imperare}

fatemur.

Frequens quidem cSc fua cum natura

hominis

ccnve»

nientia commendabilis esfe videtur perfvaüo,

bonum

quoddam rarionem per

fe

procreare non

posfe,

Ted

illius

tantum esfe, bona fenfu percepta inter fe

conferre,

jam

vero, curn vol.imt.as non nid

repraefentatione

boni

movea-nir, fequererur, imperium

legis

in

voluntatem

millurn

esfe

nili boni causfa a fenlibus ultimo derivandi imperaret; ied nili omnia me fallant haec fententia

differennam

in¬

ter phyiieum &

morale

bonum

omnino

tolleret.

Fare-mur in naturam huroanam cadere non

posfe

conftans

de--Tiderium obediendi legi, cujus prtecepta cum

felicitatis

Au¬

dio conciliandi omnis praeclufa esfet

via,

& hanc

ob

causfam eriam nos contendimus, Religionem, quae

unicam

legis per fe

imperantis

jusfa

cum

defiderio

felicitatis

per-petuo

conjungendi

continet

rationem,

ad

conftans

virtu-tis ftudium fovendum omnino necesfariam esfe.

Sed

lon-ge alia

eft

res,

necesfitatis

moralis,

quam

quisque

ratio«

nis _particeps

_{agnofcere cogitur,}

fonterr»

indicare,

alia

ad-jumenta quaerere

necesfaria,

ut

huic

necesfitati vitam

fubjicere queamus.

Concedendum

quoque

esfe

putamus

ipfam naturae fuperioris

confcientiam,

nos a

poteftate

re-rum _{temporis <Sc} fp2tii

conditionibus

(ubje&arum

liberan-tem, celfitudinis & digniratis

fenfum excitare,

&

mentem,

hujus naturae legi omnia

fua

confilia a&ionesque

fubjicere

ftudemem, reverentiae fui ipfius fieri

objc&um,

adeo

ut

re&e fa&orum fibi confcia jucunditate

dele&etur,

maximi

ad vitam beatam momenti. Sed cum hunc

fenfum

non

ut _legis

_causfam,

_{fed ut}

legis

effe£tum

confiderare

opor-teat, rationem quoque ipfam

legis

repraefentatione

bo¬

B De _{Lege per fe imperante.}

num _{obje&ivum, hoc eft illud, quod omnibus ratione} prse< ditis commune Sc necesfarium _{concipitur, formare} faten-dum _{eft, & eo minus ad menfuram jucunditatis' a} con-fcientia re£li oriundae _{exigendum virtutis pretium,}

quo

certius conftat _{ipfum hunc fenfum pro varia horninum}

naturali indoie variam _{esfe, causfamque, qua gignitur,} ftatim _{evanefcere, fi fuum quisque virtutis ftudium ultra} curam _{ejusmodi jucunditatis extendere recufaret.}

Boni _{quidem nomine ornnia coraple£timur quae} vo-luntatem movere _{posfunt, fed nihil tarnen, ft etiam res}

pfychologice tantum confideraretur, impedire putamus,

quominus inter bonum rarionis Sc fenfus originariam Sc

perpetuam ftatuamus difFerentiam, Sc hominis bonum in

bonum _{imperio Sc bonum fenfu conftiturum diftingvamus.}

Quamvis enim, quomodo fiat, ut idea offici per fe in voluntatem efficax fit, _explicare non valeamus, illius ta¬

rnen _{obje&ivam realitatem denegare, nifi fublata rationis} confcientia, non _{posfumus. Ideam jufti re&ique menti}

praefentem fiftere non posfumus, nili limul eam utpote

quae in voluntatem efficax esfe deberet necesfario vene-remur, noftrum ideoque eft curare ut re _{ipfa efficax fit.}