Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam VI. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Johannes Hellberg, Gothoburgensis. In audit. Gustav. maj. d. XXX. Maji. MDCCLXXXIX. H. a. m. s

CS

I), D.

LINE

_AE,

QUARUMi

FARTICULAM VI.

PEN1A _{AMPL ORD. PH1L0S. UPS.}

PR^ESIDE

Mac.

_DAN.

_Β

ΕΤΗ, ET P0L1T.. _{TROF, REG, ET ORD,}

ΕΧΗΪΒΕΤ

JOHANNES

_HELLBERG,

GO TΗO B URGΕΝSIS.

IN _{AUDIT*. GUSTAV.}

MAJ. D. XXX _{MAJI MDCCLXXXIX»}

Η. A. M. S.

U Ρ SALI Μ ,

Eäucationis Linea,

§. III.

jure _{itaque poftulamus,} ut hormnum de fe aliisqus educandis cura _{inftiruras dudum Sc ftabiliras Societates ci¬}

viles _{earumque indolem refpiciat. Ut vero, qualis hic}

civitaturn _{refpe£lus esfe deheat, rite inteiligatur, res, qua!}

easdem esfencialiter _{conftiruiwit, earundemque in humana} indole fundamenta _{ponderandum, Sc deinde quid}

pro murabili Sc diverfis _{populis locisque diverfa}

rerumpubli-carum forma _{educatio praffiare valear Sc}

debeat, breviter

indicandum esfe exiftimamus«,

§. IV.

Ad focietatem civilern confHtuendam _{requiritur pri·}

■

no: Plurium hominum _confociatio,

qua ex conjun£lis

iinguforurn viribus pritur _{poteftas ad publica Sc} commu-nia commoda ruenda Sc _{äugenda efficax. Seeundo requi¬}

ritur, ut _{conjun£tae hae vires unius voluntatis imperio} fubjiciantur, ut easdem non folvendo vinculo _contineatj

enatamque fic publicam poteftatem ita exerceat, ut

pri-vatus _{quisque fe ab illius imperio pendere fentiar.}

§. V.

Nulluni _{unquam homines jungens focietatis}

vincn-lum firmum Sc ad communem falutem efficax esfe _poteft, nifi ob causfas _{impoiitum, quae jufta Sc fapienti homi¬}

num _{judicio adprobata necesfirare ferner commendanr.} Quaerunt homines fecuram Sc ab omni vi tutam _jurium,

quee ad necesfitares _{jucunditatesque vitae conducunt,}

pos-fesiionem, _expeditam quoque & commodam fibi

prac-optant ad res necesfarias, utiles Sc jucundas adquirendas

42 PrimΛ Scientia

habendasque, viam. Quisque

fuis

reli£lus viribus minus

fufficeret tam ad fecuritati & defenfioni fuae

providen-dum , quam ad viam

muniendam,

qua

ad

commoditates

vitae _{perfruendas pervenire}

_posfit.

_Plurium

_vero

virium

in unam focietatem coalitione privatae cujusque vires pu¬

blica poteftate fublevanrur,

conjunclae enim

vires

ho-itium externorum vi reiiilere tutumque unumquemque

civem ab aliorum injuria praeflare valent, dum

innocen-tem fortitudine fua munirum Sc fecurum reddunt,

no-xios vero Sc faiutis communis perturbatores metu Sc

de-bilitatis confcientia coercent. Efficaciora quoque &

übe-riora _{praebent vitae fuilentandae}

_Sc

_jucunde

_eadem

fruen-di. _{fubiidia, quam quae quisque fuis viribus parare}

_posfet.

§. VI.

Cömmoda, quae hominibus curae

esfe posfunt 5c

de-benr, quatenus civitarum inilituta tutam

Sc

eorum

posfes-fionem Sc fruitionem reddere 5c fubiidia ad eadem

ad-quirenda fubminiftrare

valent, in

unurn

colle£ta

Patriam

vocare folemus. Hinc Patria unionis illud eil pun£lum,

circa _{quod fingulorum hominum vires}

_convenire

con-jungique debent,.

§. VII.

Pendet _{quidem a iapienti}

_{Rerumpublicarum}

admini1-fl'ratione _{debitaque poteilatis publicae ad veram}

_civium1

falutem _{augendam dire£tione, ut Patria hominum}

ani-mos moveat _{amoremque civium ad}

Te attrahat.

Sed

deiideriorum _{quoque indolem, quae educationis vi}

effor-mari _{poteft, Sc rerum cognitionem, quam}

_re&a

_inilitutio

mentibus inftillare _valet, non minus efficere posfe ex-iöimamus, ut hoc, de quo loquimur, unionis

pun£tum

Educationis Linea, ₄₃ attentionem amoremque hominum rite habeat. Hinc

re-fpefiu civitatum prima & maxime necesfaria esfe debet

ea Educationis _{cura, ut verum providumque Patriae}

amo-rem mentibus _{ingeneret, ioveat & ilabilier.}

§. VIII.

Omnis Societas _effe£lu, quem intendere poteil, pri-varetur, mfi conjun£lae vires unius voluntatis imperio di-rigendae traderentur. Hac naturae necesfitate imperia

pu-blicaque poteftas fundata funt, iive Perfonae, ur loqui

folent _{Philofophi, phyficae iive morali commisfa fuerint.}

Cognita Voluntatis, publicas vires dirigentis, decreta

le-ges evadunt, privati cujusque vires & a£liones dire£turae

easdemque vi coa£liva coercenres; quae niii fan£la ha-beatur _{fubje&ionis necesiitas, nullus umquam ordo civilis}

focietasve fubfiilere _poteil.

Ut _{itaque civitatum vincula rite contineantur & or¬} do civilis farta _{te£laque maneat, educationis eil curare,}

ut fubje£tioni rempeilive asfveikiit humanae _{mentes, pu¬}

blica voluntati Sc civili ordini _{fponte fe fubjiciant, legi¬} bus obedientiam _{Magiilratuique Civili debitam}

reveren-tiam _{praeilare diicant.}

§. X.

Hac in hominibus educandis _{nusquam negligenda} eil cura, ubi ad civitates conilituendas coaluerint homi¬

num vires, _quaecunque fuerit _alias rerumpublicarum Sc

imperii forma, Infelix tantum illud regimen excipere

co-44 Prima Scientia

eogor, cujus

fub

jugo, ut Montesquii utar

verbis

a},

nulla datur _{educatio, quippe quod deprimit & tollit}

c-mnes eas mentis vires _{facultatesque} omnes, qiiaa

fen-fum _{dignitatis humanae excitare Si fovere queunt, ad} quas tamen excolendas educatio fiuam impendere

debue-rat _operam,

§· Xi.

Diverfa _{regiminis & imperii forma}

_adefi,

_prout

vo-luntas _{publicas vires direclura vel uni Imperatori, vel} toti _{populo vel cuidam illius parti a£lu inhafret vel inter} hos divifa mixtam exhibet _{poreilatis publicce}

dire&io-nem. Coromunes quidem Si generales, quibus hsec _vo·

luntas _{obligatur, naturale jus iiatuic leges, fed diverfa} illius forma a rerum circumilanrium , _quae unicuique

gen-ti adfunt, diverfa Sc variabiii indole oritur. Hae res.,

cum certa _{qucedarn imperii forma alicubi procreata Si}

ita-bilita fuerit, in _{genris iibi fubje£li delidena} , mores

aftio-jiesque vi haud facile tollenda agunt ; Sc hoc

ipfo

inter

ea momenta merito referuntur, quorum haud negligen-dus fit _{refpe£tus,ab iis, quibus de fua aliorumque} educa-tione debita incumbit cura.

§. XIL ■4

llluftris _{Montesquieu immortali fuo de Legibus}

ope-re l·) _{viam monftravit, qua in} indagando effeétu, _quem

varia _{regiminis Si imperii forma in civium iibi fubje&o»}

rum animis defideriisque producere foler, incedendum

eft. Nobis vero cum propofitum fit brevitati, _quanturn cum _{praccipuarum ad educationis Scientiam} pertinentium

re-«) Efprit des Loix Livré IV. Chap. ΙΠ» V) Vid. Efprit des Loix Libr, 1Y.

Edncutioms Lines?. ₄₅

reriim _{pertra&arione convenire posfit, Iirare, indicare} cantum _{licehit, Educationem}

pro diverfa, quae iηter

gen-tern educandam _{viger, regiminis forma eo}

_fpe&are

de-bere, ur vis ab imperii indole derivanda cum vero

per-fe&ionis & virturis ftudio _{folidoque patriae amore} conci-Jietur: ne, exempli _{gratia, defiderium honores}

ambien-di _{infignioraque inrer cives obtinendi loca degeneret in}

vanam _{gloriolae caprationem ambitionemque publicae rei} non minus _{perniciofam, quam veri Sc meriti honoris}

fenfui, _oppofitam.

§. XIII.

Praererea monendum esfe _{exiflinvamus, inifitutionem}

civitatum, hominum vires vinculo ad commoda obtinen-da efficaci _{conjungendo, liberiorem aperuisfe}

campunri

defideriis a fociali vita exorris _{eoque fpeflantibus, ut}

pri-vatis _{noftris commodis alioriwn ope Sc labore providea¬}

mus, illisque majus addidisfe robur, _adeo ut tam

locie-tati Sc communi faluti _{oihcere, quam tranquillae,}

quee

bominem fola beare _{poteil, propriae virtutis confcientiae} impedimenta objicere queanr. Studio aliorum _{ope Se}

auxilio res fuas au&as habendi civilis _{potentia efiicaciora}

interdum _{porrigit fubfidia, quam quae hominum}

fponra-nea adprobario _{meritis dare potuisfet, unde evenir,}

ut

participes hujus potentiae evadere plurimi ©prent Sc

mul-ti _{potentiae umbrarn fe&entur ea ambitione, ut tranquil*} litatem animi hon rum _{potentiaeque posfesiioni fubjiciant,}

Sc fic rebus in fortunae _{ahorumque arbitrio poiitis,}

non

fuis viribus falutem committant fuam. Hominum _itaque de fe _{aliisque educandis cura follicire}

praecavere debet,

ne bene merendi ftudium veraeque _virtutis

amor

ambi-tionis _{imperio fubjiciantur, eoque fpectare, ut propria}

£or-Prima Scientia

fortirudine tuti fine tranquillitatis animi ja£lura St coeco fortunse Sc _{imperiti vulgi favore carere difeanc hornines*}

Cap. VII.

De Educationis meta _diverfis

hominibus diverfa.

§· L

Meta Educationis _{fmesque in excolendis}

exercendis-que humanis viribus

fpe£landi,

quos

huc

usque

propo-nere & _{explicare conati fumus, aut}

abfolute

_aut

poiitis

certis conditionibus, communes Tunt Sc a iingulis

obfer-vandi, quoectinque alias fuerit inter illos

diveriitas,

vel

naturse irnmediata vi vel a rerum exrernarum diverfa

in-dole conilituta. Homines, quemcimque viribus

fuis vel

natura! beneficio vel fortunae concurfu apertum habeant

campum, ad humanae dignitatem naturae

tuendam,

ad

res

externas fine virtutis jadlura comparandas,

habendas

fru-endasque, atque ad civium officia rite

obeunda

dexteri-tatem _adquirere debenc. Sed, _quae

nobis

_ut

humanae

_na¬

turae.part cinbus

injunåa funt,

officiis

diverfus

fingulo-rum hominum (latus diverfa probet obje£la;

aptitudini

res vit« neceslitatibus & eommoditatibus infervituras

quae-rendi _{iisdemque fruendi varia}

_hominum

_conditio

_varia

St diverfa adfert fubiidia. Patria denique Sc publica res pro vario civium

(latu aliam

ab

aliis

pollulant

opem.

§. Ii.

In _{primo Sc}

_{rudiori humani}

_generis

(latu

_res

homi-nes circumcingentes agendique _eorum

vim

provokantes

fingulis fere eaedem

fuere

:

eadem

viribus

exercendis

in-citamenta, eadem res habendi Sc tuendi

adminicula

ea¬

dem-Educationis Linea. ₄₇

demque negotia. Auftis vero

defideriis &

cum his

quo-que causiis, ob quas rebus extra nos pofitis adhteremus,

Sc vel commoda vel damna aliis adferendi occafionibus,

hominum ad _{agendum nifus alia aliaque na£lus eft}

ali-menra diverfamque ie exferendi anfam_{5 via virae}

com-modis _{providendi multiplex & alia aliis aperta,} negotia-que , quae publica poilulst res, varia esfe coeperunr;

quae iingula fecundum diverfam

fuam

indolem propriam

fibi & diverfam viriurn humanarum _aptitudinem,

culru-ram _atque adplicationem requirunt. In hoc, qui jam

ubi-que fere terrarum locum invenit, rerum ftatu edutationis

eil curare, ut _{quilibet mortalium negotiis aptus felixque}

fiat pro eo, quem fibi aperrurn habet, agendi campo eo-qiie, quod elegit, vitae genere.

§. III.

Ut _{qualem diverfus hie iingulorum hominum flatus} ab _{iis, qui de fe aliisque educandis folliciti esfe debent,}

poflulet curam , luculenter pateat, ea confideranda esfe rerum momenta _{arbitramur, qute vel diverfa fingulis}

ho-minibus adferre folent _{agendi obje£la, diverfumque illis}

aperire, quo vires exferantur, campum, vel proprer quas

alter aliud _{eligendum fibi proponere debeat vitae genusfl} quam alter..

§. IV»

Campus, qui hominum viribus paret, vel magis

am-plus fpatiofusque alteri hominum esfe poteft, quam alte-ri, vel _{ipfa agendorum indole} diverfus. Amplus dicitur agendorum campus, qui occafionem majoribus

pluribus-que viribus exferendis pracbet & confiliis humanis pote-fiatem addit effe&us latius _{extendendi atque ad plurium} komiiüim falutem aut _{perniciem aliquid conferendi,}

live-4B Frima Scitnttidt

in alios direfle _{agant five agenda omittänt five exemplo}

folum femet _{prodant. Qui imperii habenas inter homines}

tenent fic latisiimum fibi _{apertum habenc agendi} cam-pum. Campus viribus humanis apertusindole quoque di« verfus _eft,

pro rerum, quse unumquemque circumdanr,

diverfttate, quae varia _{agendi inciramenta Sc adminicula}

prscbere posfunt aliaque proponunt diverfis hominibus

negotia, quoe diverfam virium culturam _ufumque

poftu-knt. Sic alius eft _{erudito, alius negotiatori, alius arrium}

cultori _{apertus agendi campus.}

,§·. v.

.Crefcit _{jufta de hominum dexteritate &] virtutibut}

exfpe&ado eodem gradu, quo agendi occaüones au£tas

campumque virtuti latiorem apertum esfe videmus. Qui

pro loco, quem occupat, juftae huic exfpe&arioni minus

fatisfecerit, contemtu atque interdum exfecratione noftra

dignus merito habetur. Quod a fpontaneo hominum au-xilio, amore Sc _{adprobatione adfluere poteft falutis}

no-ftrae _{praefidium fruftra fibi polliceretur, qui officii fibi}

prae-cipue injun<fti numeros haud _{impleverit. Vitee}

commo-da, quae ex rerum ufu derivare potuimus, fperanda non

esfe _{quisque videt, ea fi abfuerit vitae fapientia,}

qua fe-licitatis _{adminiculis, quae conditio noftra}

porrigere vel

permittere videtur, rite uti calleremus. Praeterea animi

tranquillitatem vix ac ne vix _{quidem fiervare valet is, qui} habitum fua contentus esfe _{forte, contrahere nefcit, Sc in}

ea, in qua vivit rerum conditione _{fipes alere nequir}

lo-„ cum, quem tenet ad fua aliorumque commoda rite

im-plendi. Jure itaque quaerirur: Quomodo vires, quibus quisque praeditus eft illius conditioni fufficientes Sc _aptae

evadere _{posfunt? Sc qua ratione}

eligendus eft flatus viri¬

bus _{uniuscujusque aptisfimus? ad utramque hanc}

quaeftio-iiem _{enodandam, generalia qutedam adferre lubet}

momenra.