DISPUTATIO PHILOSOPHICA
V ^
QVJEDAM EX
VARIIS
DISCI-plinis
&
lingvis
decerpta
exhibens
Jjhiatn »
Juv ante i—IW
-1
Exdecreto
Amplißim* facultatk
Philofopbicd?
in
lÜußriac
Regia Sv
ecanaÅcade-mia eBad Salam.»
SUß FR1SJDIO
Ciariß. (ß
Excellent. Firi
M.ISRAELIS
BRINGII
civilis
Philofophiae Profefforis
Or-dinarij, praeceptoris fai
colendi*
Pro
confequenda
Laurta
Magißerp
Publicaccnfura(ubmtttttCAROLlls
^ommeremng
Norcop.
Ad diem 7. Feb in Åuditorio majori
horis å 7- matuunis, UPSALII,
Sxcuätkat hlchilius Matthig1, inno Cbrtfli j6*9.
fe r*
tå
commune»,fccundumquem omnesomnino resc
cm-veniunt, quiquetant« elt amplitudinis, utnihilplane
in rerum natura fit, quod complexum ejusiubtctfu«
gtat. Hinc unfoerßlis difciplwa åphiiofophis
conflitui-tun.. Intclledus vero notione &Cognition®hacuni«
verfalhminimecontcntus,utdiftinåiusresconfidcret,
adfpecialcs 6tparticularcs conccptusfef© demittit, Sc
eos qui quam maximé inter fe diflidcnt, addiverfasr*
refert dilciplinas,cos vero qui ar£te adcoeohaerentu« nius artis limicibus rede & ordin© includit. Åkerna¬
tur« morbus, propr«fentis flatusratione
expeliitur_,
fi aftio fecundum legem natura 6c reBamratiouem
infti-tuitur. Ultcrius vero6cfufius h«cipfadeducere,cumj infticutihujusrationonferat,*placuithac vice
feleclio-ra quaedam Theoremata cx divcrfis iilis
difeipliniscx-cerpta public«difquifitioni, Deoclementerfayento,
fubjicere,quarum
primura efto: LOGICUM1Synonymum
Sc
Paronymum
funt
termini
Logici,
adeo
generalesj
utconceptibus
non
folum
prasdi-camentalibus feu
determinatis,
fed &' tranfeen-dentibus atquemyflicis poffint applicari, fed
alia
atque
alio
modo*
_-Admodura arti/iciofa efl mentis human«©xeo»
gitatio, qua plurim«& aliasdivcrfiflim«res
quafi
in_»unom coardantur, Scnon folum
in communiquadam rationeconcipiuntur,fedSc
certisquibufdsra tam
no-tionibus (quas fecundas
vocanr, eoquod efForraentur
cx intuita
primarum )quam terminisad notiones eas
fignificandas irapofitis commodé 6cconfiderantur Sc
Mc termo fit,
manifefiumdHéfmlnesintelligtnonJ
Grammaticosi £edLogicos. Grammatica cnimnon tämjrerum,quam vocum& apcascarumconnexionisratio«
oem habet.
Logica
vero ca inflrumcntafuppeclitau
quibus mensinrerum omniumCognition«adjuvariSc dirigi poteft. Atqui inftrumenta iüa nihil aliud funt,
quam notionesfecund*Sctermirdearum,proindenonmi«
rum fi& hiin tantalatitudincaccipiaaturuttamträns
fcendentalibus & myßicü quam pridicamentaUbiu conce-ptibus appliccntur» modofiat fceundum conceptum.»
formalem Sc Logicum, qui
femper
idemmanet,cum in¬terim materialis,
terrainiconceptus
Scrcfpc&usvarict,
pro varia materias conditionc; Formalis& universa¬
lis Synonymt conceptuseft,refpicerealiud ejfentialiter^^»
ronymivero,non effentiåliterfcunondicereefTe
fub-jeefti, hoc
eftrefpicereilludperaceidensSynonymum
ergo eft terminus generalis,
accommndatusadindigi-tandam Sc ofiendendam prardicationem efientialem, live id fiat in hac five in illa materia: Sic indivinisr*
cum dicitur Pater eßDb uj, velin tranfcendentibus"
SubfiantiaeßBnstprasdicationcsfuntSynonymicas, quia
DeusibiprxdicaturMentialicer(noncnim accidcnta-liter fe habet adpatremficut necadrellquasparternas
duasj ficut Sc £ns de fubftantia: Sed
timeniaWe-minenti nonpradicamentali; purgandi cnimftsnt
hujuf-modi termin! abomniimperfedlione Sc modolongo
eminentiori fumendi»cum divinisrebusapplicantur^;
Unde & Deus eft Synonymum refpe&u patrisSc
Ensre-fpe&u fubfianti*: Effentiale verohiciotelligttur, non
tarn per compofitionem realem,
quamperidentita«
tem fecundumrem &racionera. Synonyma quiderru
prardicamentalia, inferunt aliquam compofitionem,
vide-^riddicet éx Getier« & diffeftritsa,non tsmen Symny*
msSminentiä; haeceniroprgfcilétanttim
ponuntrcipe-dum Eflentialem pracdicati
adfubjf&um.
PHTSICUM. •
é-Daturgeneratiovera,quae
nonper omnia
adregu-las pure
phyficas
exigendaeiT:.
•1
Generacionemproprie corporibus phyficiscom«
peterc & propttrca in Arte pfayfica deeaag«nduttu,
ficut&fecundum regulastrtisifiius,dscaplerumque
judicandum, omnibus in confefTocft. M© verbratn
nonuniusmodi? fed in variiscorporibus, variis rnodis
fierijcettasquc? in omnibusrcquiri conditioncs,exipfa
artepraedi&a maoiftfté iiquefc. Dubitariaoectnpotefi: an ctiamrebusqua?extra& (uprapbyficam funt, veré & proprié attribuipoffit.Sanequi impcriti nimisrebus
folummodocorporeis, imperfcdionelaboraatibus 6c
corruptioni obnoxtir*, generationem aftringunt ac propterea diftinäas eflentiaseamimpbrtare ftatuunt, nonirnmcrito in fententiamplaoénegativamabeqnt,
quales hodicTurca?, quicontra exprcilam Scripturam
Sacram Deum hiium habere frivole pernegant, co
quoduxorem Uon habcat* Gumramenhare fit
condi-tiofaltem legitima?generationis humana, qu^nec in
omnibusphyficisgenerationibus loetim habet. Sicut &'Photiniani, qui ex eo multiplicari cffcotiam di vi» namfaififficnearguunt> opm
ante t o rone rngeneratio¬
nem diverfas introducera efieotias. Nos verbdivtna
gratiaexvcrboDfii melius edo3ivCrcdirr»u$&fatcmur
vcram& aeteroam filii Dcigenerationem,* eofque jara
didos, nonfolura in Deum kipfiusverbum, fed etiam
inredarnrationcm,& inaceniumGaalorenj
pkiami döpllci potiffimum
modo,
impié
admodum&:turpitcrpfccarc
diciraus.
i. QoodcontrarcgolasLo-glcor£»å
g$neréad fpcciem
affirmative,
arguant,hocmodo:ubkußqo«datüfgeneratio ibi mukipiicatio ef-féntr«,ibicaUfa6cca ufatu,ibiprius6cpokeriaa. Cum
ecmé omnia qusegencricompttut nonfinguljginfunt
fpaciabos, Sc gméfåtiorox§k generalis, rebus diver*«
fis fecundum diverlas condiciones 6cgradue,procu*>
jufvis rei natura cafte omnino 6cdiverkmodéappii«
canda, prsefertim
fireafitdivinacerminuagentratio-nh(ficHt
omnesaiii)abomniimpartedioae
Sccondi^tioncmateriascaduc# 6c fluxse quam maxtmc purgan-dusefl, atquemodo longé tminenfciore 6cgradü al
tio-re iki attribueadus. a. Quod hön
dikingvant
inten,variamhujus termini(occumfcholakicis
loquarjfup-pofitionem
id ek,intar
acccpcionem
generationis for«ffmnlifigmJatiinahftraftn conflderatsm scque
prascifam
ab infcrioribus ödformalem concrctani,feu •xikentcm in hac velillafpecle.
Priorimo&o acJcJ«ptsu
generatio infert folummodo, t[ftntiåcommuntcstioncm, f?ne diverktate 6cmultiplieationeikcqueDgopurif-fimé 6c verikimétribui potek. Pokerior veroplursu
importat 6c variapro vari»materias conditiono,
A&TRONOMICUM>
Intcr
fy
dera
eoeleflia
?jkures funt
quamvülgo
Dolendum ektaataraeke intelleåushumani in«
firmitatera, ut ne quidem ea quceantepedespofita^
fünt, ricé cognoicat, ntdumqusfupra. Inficiasqui» demirenonpokiimus, plurima cxcoelekibus
corpori-hm
nqbis
cognita, fi
nonquoad
anterioremnaturam;tarnen ciceduntur
platiet#
tåmén
qüotd cxSftentlam»
nämérflm,ficam
kmötums' fat eri nihilominuscogimur fupereflfeadhuc
piura,quae
noodura omnibus tx aequo funt manifcfta.Nume-rtim planetarum (i fpeäemus»creditum vulgoefteos
«fle
ieptem,
fed fi oontantumopinioni vulgi,quaa-tum judicio kexperientiaeperitifsimorum Matbema*
ticorum tribuére velimus? pluresomntno Kellas eifo
crraticas (tatuerc nondubitabimus,utaliafydera mit¬
tamus,certisinftrumentisåpraeftantifsimis Mathema-ticis obfervati iunt ( praeter illos leptem quos vulgo
ftatuimus) quinquc adhuc, planet*,qui circa jovemL* tanqüam circa proprium centrum pefpetudcircumji
gyrantur& modofupraillura, modoiofra, modoå
!t-tere fitum iuurn tenent. Cui rei qoicootradkitipfi
experienti* Stquidem ccftlfsimaerepugnat*
GEOMETRICUM,
Praxis Geometrica
cuLyftftri-mienta- mathematica
6ccaTculus
Årithmeticusinferyiunt^nudis
fp
ecu®
lationibus luomodo
praefcrenda
eil»
PotilsimaTheprj*
mathenÄticac
pars,funt ipfie demonftrationesj quas, qoi fuoioco
magni videlicet
b abendas negaverit, nae vel
ingeniifui pcrverfitatetn
vcl crafiam in rebusmatbematicis
ignoranriam
prodf-renonveretur,H*enimmutuarn
quantitatum
relatio-nem,
fufficientere^plicant
&caufam ejusaperiuot Scmanifefté
indicant,quå
cognita Sttanquamfqelicitatis
quadam parte introdufta: mens fanJe
acquieieio-Interim cum cognitiohaec generalis fit
Stpr >pt<efca_*
fua ratione confufa, fuperficialisSt
quafiumbrarilisr*:
nifi ad particularia rcferatur,
in
qiiibus
otitajoquaryerificatur Sc ufum fui amphfsimum
apta nata efto-
ften-ftendereJ. Et cettemagnum
atthopmeft, notkhmJ
quandam
generalem,
quseadpeculiarem
ufomdtrigi
poteft,
appoOte
8c pro re nataparcicularibus cafibus
appiicaro."Qüamvis enim
expedkifsimus quis
in...
theorlafit, adpraxintarnen
accedem
.*maximas
&
a-liquando
iocxtricabilcscxperictur
difficultates, quod
ipfaexperientia luculenter
docebir:
ut taceam,praxin
longeefle jucundiortm,
utiliorem» (qusa
publice
pro-deft,theoriaverotantumprivatim)magifque ia vita-*communineceflariam, imd& faciliorem, fi redequis
in ca inftituctur 8c inftrumentis neceflariis
fitinftru-dus. Hinc nonimmeritotheoriam finepraxi jejunara
fiatuo. ' ,
TR1G0N0METRICUM.
In
quovis
triangulo
datis
duobus
lateribus
^ cumuangulo
unovel
duobus
angulis,
cum unolater^,
reliqua
omnia
poffunt iqvenirb
-Ut nunc faltem caattiogam,qua? ad praxin fpe*
dant, dico fopponi I. omncrapraxinGeomctricatiL*
pendere
exmenfuratione
triangoIoruni,vel
Iphaerico-rum ut in Åfironomia 8cGeogrsphia, vel Planorum^ ut in Gcodefia, Arehitedura, Optica, Mecbanica^.
2. In quovistriangulo
aliqua dari
8cquaefita feu
igno-rataexdatisinveniri: idq; vel Solis
inftrumentis
pecu-liariterineamrem fabricad$,vel calculi fubdudiono»3. Ea quardantur non aliunde
haberipofie,
quam exobftrvatione quae fit perirjfirumeata&certae
menfu-raeappiicationo. 4. Exquibufdam obfervatis reliqut
omoiacolligi pofle,taniin corporibus8c fuperficiebus,
quamin
lineis,
fiveadcareliquadetur five nondetur,accefius;velproptcr fluvios, vel montssaliavc
dimen-dimmats in piano, vel proptlf aldtudinexn\velpro** fundltatem,yeleiraisitiem, infolidis. ^
HERCOTECTomCUM.
Scu ut
vulgo
njocant,FOR TIFICATOR1UM.
In extruendis munitionibtss non
femper
& praecife
regularis feu ordinatae figurse
ratio eil habende*
Ars röunicndi id cumprimis
jfbHkite
qua2rit,ucandiquaque defenfio fit facilis & oportunaid eft, ut
finguiae
munitionis partes fecundum juftam propor¬ tionen! ita conformenturut feinvicem commode, ab omni hoftili incorfion® defendere queant. Deindo<etiam,ut impugnatio, obfidio &expugnatiojquando
fa do opus facric»fit expedita. Undcnon immcritoin
dcfenßvam& offenfiT>am å quibufdam.dividituiL.. Dcfen-(iva tam deregularibusquam irregularibus flgprisccr-ta pratceptatradit. Fitenisi fiepifslmé
utipfe fituslo¬
ci & qu»naturaobjccit impedimenta, quafia funt Au-mina, lacus,montes&■fknilia, reguläremfiguram
ne-quaquamadmictant,fed ad
irregulärem
neceffariö co-gant* In rcgularibus figuris ratio admodum faciliseft; Si Icfanographiae, Orthographie &
Schenogra-phise accurata ratio habeatur, ut in fingulis ante o-mnia tcrmini rite pcrcipiantur. In
Ichnographia^
termini pra^cipui funtcirciter.
35. quibus cognitis,di« Ügens cura
adhibendaeflindefignationelinearumSc
angulorum ac ucrorumque jufta proportionc. Ter¬minilincarum funtcirciter. 18.
angulorum vero
pras-cipui 7. Pro quaerendis & inyeniendis tam
angulis
quaralineis, ccrt» praefcribuntur regulac. Dantur
mx duse cumcertls &
determinatis fuis
quantkatibus
fccundum variosapuddiverfas
gentes,modos»FACiEs,
Gallies, laf*ce%tCortinA,
GnÜictUcortine
Ratio
ha-tumduarura ek quar i&3. E,g.
fi
valium
fil;36("o»
fröns
propugnaculi cric
24 (o,Rcbqu»
liocas
fccundum
pro«
portionem
quarunturjÅnguli
vcro
invcniuntur
vcl
per
muitiplicationem,
iubtra&ionem
&
divifioncm-t,
utangulcscircomfercntisr 1
vel
peradditionens
ut
an-gulus
defcnfionisi
vel
perdivifionem
ut
qui
ad
cen¬
trum ek. Si videlicet,
360+dividantur
per numerumangulorum
figur»
data?: &
confequenter
reliqui. Huc
referendas ek modus delineaodi
munitionem
quan-damincharta &contra deliheatamin
charta,
in
cam-podefignandi &
cxcruendi/ Ratio item
vel
augendi
vciminuendi anteadatam &extru&am :Tum
&
mo¬dusextruendiParmulas»Gallicé ravilins,opera
corni«
eulata &fimiliaextra valium*
In Ortbographia
pok
cognicos
tsrminos
poti(II~
muns, i8- altitudo&craCsities valli, ficut &
foflae
lati-ftudo &profunditas,
tenenda
&ordinanda
lunt.
in Schenographia totius
krufturae
quantitas
fe-condum longitudinem,
altieudinem»
profunditateriL»
5c crafskiernconfiderandavenit.
In irregulari
difficilior
ek
procedendi modusr*,
propterea
requiritur,
imprimis
acurataloci
muniendi
defcriptio,qu»
diligenter
ad
animum
revocanda,
&
ut
ad ordinem aliquem, quantu
ficri potck
redigaturad
norrnam reguläre ek
reducenda
quoenimpropiusad
regulärem accediteo
perfe&ior &
roelior aekimatur»
Pars artis hujus offenfiva, modos
okenditcx-truendi varia munitionum generaincanrapo
quibuf*
aiiåemuoixionesiiBpognariécexpugnari
poilunt.
ARITH-iARITHMETICUM.
Commodius-Sc
compendiofms
quaeritur
commu¬
nis maximus diyiforper
divifionem,
quam per
Eu-clideam fubtractionem
propo£
2.lib.
7.Cum conftet divifionem cfle compendium
fub-tra£Honis,ficut multiplicatio eft addidonis
atque ad tadiumcvitandüm , temporisq; jaduram fugiendam,
fat?es iroö neccfiarium fit, compcodia fcdari»ubi fine
diipendio fkri hoc pofiit, oonimmerito ininquifitio nedidi divnbris,
divifionepotius
quam fubtra&iono utendum eft.
JP0L0GI8T1CUM.
In
Apologifticis
ordinrs
ratiocumprimishabenda^,
quo tarn accepta quamexpenfa
commode
& ac-curaté ad calculumpoffint
revocarLNon immerko ordo
quaffanima difciplinarum.»
cenfctur: rernm enim ficut & verborom muldtudo
quae in
artibusomninooccurrit,
ßconfufétradatun,, plus perturbat & incricat quam
exp]icat,cumitaque
modus reddendi &
rcfercndirationescertisregulisfit
compreheniusab Iis,qui, in hifcerebus diu funt verfa¬
ll^
probe
exercicati; ut fecundum illas qusecunqueinfcribenda occurruatordlnentur, obfervatis
circum-ftautiis ; Quk,Quid,
cui, Quantum, Qua condkiont.s»
ttbi & cpimdo:
Imprimis quidcm tftquicquid
notan-dum vemt, tumulcuarié&fine
curiofaordinis ratione
&exprefiöcredicoris&
debitorisdifcrimine, referatur ioM*rtum} ficut
vulgo mercatoreshujusartisgnari
£a-ciunt, Deuidc cum compaoduro faerit, diftin&ius*
traas-transferatu?inlibfutb-mcmotativum .* feuqui ulterius
memoris infervit* Iandern 10 ultimum &
cornpen-dtofiflimum illum quem vulgo
nominant:
juxta
diftindioiicm &
difpoiieio'oeni
ablblutiflimam
& exadiOimarn, tranfponatub.* Utqueéregione
£ibi
invjcem fmgularelpiciant, ficque
ad
calculum
accom-modatifsimé & faeilime revoeentur, Sc ultimo loeoomnium rationum fumraa,unico quafi
obtutu
pofsit
obfervarh
ETHICUM.
Martyres
fan611
veraefortitudinis
laude
non
funt
defraudandL
£xobjedisdiftindionem
virtutum
efle
petendatn
plus quam notilsimum
eft.
Quicunque
ergocirca
ve¬rum ac proprium'alicujus
virtutis
objedura,
eo quodgeet modo verfatur Sc ob finemquemvirtusproprié
refpieit, is hinc velmaximé
virtuofi
hominis
nomem*meretur fada fecundum objedi naturam deterroina-tione. Sandsautem martyres*quindolores &
crucia-tus acerbifsimos Sc duriores forte quam qui in bcllo
occumbunt,ftupendaepatientisecxemploluftinuerint, ipfam deniquemortem
intrepide
iubierint,
idque
ho-neftilsima &propter vericatis
confirmationcm
admo-dura prseclaramortis fpeeie, proprer
fidem
hiftoricara
dubiumeflenonpoteft:mortisvcroipfiusaccrbitacem
in re honefta Sc prarclara nonextimefeere,
loliusfor-titudinis laus efrrt^uare fortes eos revera ditendor* non inconvenicntercolligitur.
POLITICllM.
Bella ciyilia 8c diffentiones
inteftinae
>certiflimx
funt caufe mutatlonum aut
everfionuminimpe-riis ac
rcbuspublick0.
VärksSi mukipliccjefle coMCffionum Rcrump,
caufas eafque tam univerfales,quam partieularcsfusé
Sc ubcrtirn oftendunt& explicant Foiitici+Uoiyerfali$
caufasiunt Dei Providentia, peccatahomtnum, &c« Incerpardcukresv.potifsimat& pernitiofifsimas funt#
difcordi» Sc motus beliici,no folumabcxcernoboftes
fed ctiam mutuo inter cives excitati
qui quamnoxii funt quamque facile interitum Rebufp.adfcrrefolcnt
Sc
potfunt,
tamveteresquam reccntiores HiRorici
lu-culenter faciunt tcftatum, undefcitum &vuigatunt# aliud ; Concardta res parva crefcunt» Difcordéa resmaxi¬ ma dtUbuntur cujus veritatem calculo fuo
approba-runt prudencilsimi Belgicar foederatas ordines Scdire¬ ktöresSc monetär fuasinlcribendum illudcurarunc,ut
$anquamlalutarealiquod monitum, omoiumnonfo¬
lumanimis, fedetiam oculis, indicspolset
obvcrfari*
STKIACUM\
Paraphrafis Syriaca
nonfine
niagnautilitate
ad-difcitur.
Quamvis Cafaubonusad verfus Baroneum äfferat
Syriacurn vcrfionem tamen ncgari nonpo»
rett, afferreeam verfionitam Gra;cas quanni La einas
lu-cem permagnam,pfaslertimubi
in ucraque verfiono
cccurruntvocesSyriacas
utRACHA.MAMMON; Kphpha-ia,Ko&bam, Th a lIthaKumi &c. neproT balitha
vel SublVituatur cum Hieronimo
Lyra &
alns dorneu
proprio mujierisvel
quud ©it relpiee
TalithayiroioJiysSyriacaspecuiiiiöi
@ftBc
puélla
ßgnrficftt« Et Chriftus
ipfe hac liogva
tffu*«ft cum cUm.ric
■jCTL^, >jCnlk
Ignotus
alicui fi
Termo Syrus, hacnoninteiligerepo-teft, cum tarnen.
ttbeologumdecethoctufgi de(orteredemtum
Nojje{nifi ejfevelitmamipiutnaltertue.
ARABICUM.
Verfio Årabica
purius
fiuit
quamSyriacsu®
Liogvae Arabicaecujus cognitio ad nos
feptentrio«»
nales,fingulari &gratamemoria, celebrando Deibe-neficiopervenit, eaeft majeftas, ut quamminimum.»
depercgrinisvocabulis admifceat, propriis praecipuo
dele&ctur. Aliundeut probemquam ex ArabicaN4T*
paraphfafi»non opuseft. Plurimisenim in
locisubiSy-riaca verfio Grasca vocabuia habet: Arabica^voces*
propräas ufurpat, ut in iofcriptione &titulo N.T.
Sy-rus vocem Graecam habet, Arabspropriam
flc ubi Syrus ponit ut&
m
v-vocesGfgecas &c. Arabsptopriasadhibet.
^Qg8gO^aOegOQ9QtfggQg9©90Q99S>B
StN>r*o ._.o ,0,0 . Mpv.o. o ^^,.,0 ^jj^j <^ot'cco" o
An
intelligentiafit
habitm nohifcum
natm»Neg.
An
virgmem
ejfi
(fi
fimul
matremimport
et con~
tradiliioncmu,
Neg.
? ~ .■-