Dissertatio de præceptis morum, sententiis, antiquorum more, comprehensis. Quam cons. ampl. ord. philos. Upsal. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu p. p. Andreas M. Mellin, Vestrogothus. In audit. Gust. maj. d. 17. Dec. 1798

DISSERTATIO de

PR^CEPTIS

MORUM,

SENT

_ENTIIS,

ANTIQUORUM M

O

R

E,

C

OM

PR

EHEN SIS.

QUAM

CONS. ORD. PHILOS.ATåPL. UPS

AL.

P R iE SI DE

MAG.

DAN.

BOÉTHIO,

KTH. ET POLIT. PROFESS. REG, ET ORD.

pro gradu

v. P.

ANDREAS

M.

MELLIN,

Vcflrogotbus.

In Audit. Guft. Maj. d. 17. Dec. 1798.

ups alij:,

DE

PRiECEPTIS

_MORUM>

_SENTENTI1S,

ANTiQüORUM MORE,

COMPREHENSIS.

Infita

fadus,

naturae

reque

vi, hämo ad confcientiam

necesfjrio praecepta, fuis adionibus

fui

experge-

nor-niaon _darura, vel ipfe Format _{vel ab altis oblata arriptr,}

ac elater _{presfioni extrinfecus fadoe elaftieitate fua reib '}

dir. Si vel ab una _{parte rede conrendere's, hanc} inter-nam anirni _{praecipiendi vim a rerum extra fe po&rarum}

percepta indole initia Sc

ferner

exferendi occaüones ca<

pere, ab altera ramen, ab illiSj materiam tantum circa

quam

praecipiendi

verfatur facultas praebenribus, ipfam

vim, qua formantur Sc confcientite impsrant praccepta,

non melius derivares, _{quam elalHcam vim a corpofe}

e-andem fua _{presfione in adum excitante ortani cogitates.}

amvis eniin a coadione, _{vel Legibus externis, vel}

proprii commodi & honoris cura, vel rneru

Omniporen-tis _Legislaroris

_{fancira profedas}

_{plerumque esfe adione's} homiuum ad _{prseceptorum normam conformacas}

experi-entia reltarl videatur, tarnen dum de coadione ab hisce

rebus ort* judicandi _{eandemque adprobandi Sc}

impro-'bandi facukatem _{quisque, ad fui ipfius confcientiam at<}

tendens, non porcit non fibi tribuere, animo in idea

re-di inesfe _{praeceprricem vim, a rebus extra illam} poli-tis non denvandam, _{nemo tacile negabit.}

Hac dudi bomines inde a _{primis generis noflri}

in-cunabulis virse _{morumque regulas interna quadam} redi-tudine animo _{imperantes fibi formarunt, quamvis de e»}

jus

causlis

quarrere Sc ad diftindarn cognirionem

funda-mentuiu, quo niticur,

réducere

minus cuiaverint. JH nc

4 ( 3 ) 4

pr^cipüam hominis

laudem

in fideli regularum obfequio püfuerunt, quarum

causfa

prce reJiquis animantibus

nobi-liorem «Sc moralem Iibi tn-buerurit naturam, Aircnium

rci'um huiuanarum fpi<£tatoreni _{in magna illa ingenii,} moium Sc judjcioi_um de _ic£\o Sc honefto _{diverlirate ,}

qua? piimo obruitu oculis leinet offert, fatis manifclla fugere non

posfunt

communis bujus Sc fuperioris

indo-lis _{veffigia. Vix adeo fera adhuc reperra cff gens, qu<e}

non quasdam a&iones _{ut homini vel viro dignas}

prseci-pne habuent, alias vero ut inhoneflas damnaverir, &

pro-fliganslirnis moribus homines, Ii forte aliquando vitia fcsieraque a fe commisla confcientise judicio fubjeceiinr,

non _{poiuerunt effugere intemam admonitionem legis;}

a

cujus obfequio fe iiberäre adnicuntur.

Qjjis

eft, qui,

nullis officii

prcecepth iradcnåis, pbiJ

fo-phuvi

Je anckat diccre? Cicero, ha:c fecum perpendens,

refte omntno _{quorit. Ut enim fapientice inane esfet}

romen, nifi ad _reguias easque reddas Sc ab interna

ani-rni _{prseceptrici vi adprobaras intfituram vivendi}

ratio-riem _{denotarer, fre quoque omni}

tempore in vira?

mo-rurnque regülis

_cofhge.ndis,

_penfitandis arque praeeepro

Sc _{exemplo commendandis praecjpuam ponendam esfe}

curam Viderunr _{illi, qui Sapientia- laudem adquirere}

flu-duerunr. _{Cunique ab ipfa facultace reguias concipiendi} earumdemque obfequium fibi prseeipiendi originem fuam

ducar omnis liberal Sc

_fuperioris

_{homini inditse naturae}

confcientia, in eo praecipue Sapiennorum cura de aliis

ad _{humaniratem educandis verfara fuir,}

ut marure

ani-mis eorum inftillarentur _{regulte Sc}

preeeepta vita Sc

mo-ruaa, quae quamvis, poftquam aceuretion examini fub-fuerinr, non ab omni parte ;vepirati congrute

de-prehendantur, tarnen id fecum habuerunt _{prent, ur ad}

excitmdain

_fuperictrem

_{illam animi coniulennt indolent} qua

4- ( 4 )

4-qua inconfiderantiam caecosque cohibere affe&us,

fibique

ipfi imperare valcat homo.

Praeceptis

adfvefaciendum esfe _hominem, ut ad humanitatem adolefcat, communis

femper fuit Sc veritate fua fe commendans

perfvafio,quam-vis _{apud eos, qui in hunc finem praecipere voluerunt,} in dele&u _{praeceptorum normam certam fixamque mi¬}

nus _{cognitarn fuisfe reperies, Sc eam ob causfam varias}

fuperflitiones über« animi fibi imperantis indoü contra¬ rias veris Sc ab hac indole _{profe&is regulis}

_immiftas

baud raro vides» Ut _{exempii gratia apud Hefiodum, qui}

inter _{primos fuit, qui praeceptis vir« Scripta}

_fua

_ornavit,

jam occurrunt _{optima juftiti« fervandae praeeepta:} O/ avroo KotKOi

rsv^si oev/jg, ocKKa kccym rm%cm

H $e KOCKr\ ßs'Ari ru ßzAsvcrccvTi tutr.tw

jam aniiibus fabulis fupedfru&a commenta, addita fan-ctione: s _{jag ssiv}

_c^sivgv

? quaü Svetiee diceres: de

cnbt dt.

Qui ad praeeepta vitam rtloresque

fpeclantia

vel

pro-pria vi formanda vei ab alüs tradita menre fervaoda

a-nimum _{adpulerunt, eorumq-ue cognitione Sc ad vitatn}

adplicatione human« dignitäris decus fibi conciliare ftu-duerunr, de ipfis praeceptis a fe adpröbaris eorumque ve¬ ris fundamentis _{philofophandi confilio qutrrere non idco} fiatim necesüim _{judicabant. Non enim niii poftquam}

creverat rerum diverfae _{indolis cognitio, aüaque}

praece-pta alia excludere compertum fuerar, ad eorumdem prin-eipia examinanda vertebatur hominum attentio arque cu^

ra. Prius _{praeeipiendi necesfitas, quam philofophandi cura}

eandem ob causfam hominibus _{aderat, qua ad agendum}

prius natura impellit, quam de

prineipiis

agendi feite Sc fubtiliter _{quaerendi anfam Sc otium concedit. Cum}

ve-i/o} quse

fibi

ad humanitatis decus conciliandum

prob¬

•fr ( s

)

-fr

cua _{judicabant praccept», ea non}

fibi

folum

data esfe

refte

exiftimaverint, in eo verfabarur Sapientiorum cur», ut

eadem mentibus hominum mature inftillarentur, atque

fic

ad _{Sapienriam & humana}

_dignitatis

_decus

_eveherentur

eorum animi. His vitae fapientiam

ample&ebantur

o-mnem, quam majores minoribus

inculcandam

esfe

fen-ferunt, quaque fuccrefcens hominum

foboles

patium ex-perienria fapere didicir.

Laudabilis hgec

de

animis

ad

fSpienriam

efformandis

follicitudo

facile

eo^

converteba-rur, nt qua rradenda esfe libi

perfvadebant

praecepta,

via

ad attenrionem erudiendorum excitandam, Sc ad prsece* ptorum vim memoria?

infigendam

aptisfima

proponéren*

tur. _{Eleganrioribus Sc ad}

_'dicendum

exercitatioribus

in-geniis

enafcebatur fic haud

contemnencfa aemulandi

occa»

lio in his _{prseceptis nervofo, concinno atque}

_ad

_finem8

cujus causfa inculcabantur

accommodato

(ermode

com-prehendendis.

Fuir hic Fabularum _^Ffopicarum , quo

fcribendi

ge~ nere om nes fere _gentes cultiorem vivendi

rationem

am-piexse mirifke dele&abanrur, praecipuus

finis,

ut

Sapien-tföe _prsecepta

_{fpe&anda quafi oculis}

_intuentium

fe

exhi-berenr. _{Quem itidem fpe£lasfe videtur}

_Poétarum

Prin-ceps Hornems, dum infperfis Sententiis

Ethicis

&

Poli-ticis, veluti _{gemmis, poemata}

_{fua ornavit,}

_{praeceptisque}

evidentiam _{vitamque conciliavit, dum}

_fponte

_quafi

_e

re-bus0 quibus enarrandis occupatur

Poeta,

enata

videntur.

Sed non minus antiquitus in

ufu fuit,

nuda monita

& _{pracepta vitae Sententiis argutis, arte}

_ad

_eadem

_me¬ moria _{infigenda Sc animi ad vitam moresque}

_refle&endi

fiacultatem excitandam accommodata,

_{comprehendere 8c}

comprehenfa proponere,

hocque vel

u7to(pctvTMoos,

( $ ) ty

do brtvibas Sc fententiofis didis _{quae in vita accidunt}

deferibebunt, vel TTccqctweTMOJs, five forma pracceptiva.

Hujus generis

Fuere,

quibus copiofam do&rinam

inclu-dere confveverunt _{Veceres, Sc qnas in trivus Stamisque}

Mercurialibus _{Teaiplorumque porticis rncidéré (olebanf:}

qude e. g. Ternplo Delphico infculptum celebre i11ucl: yvcoBi csccvrcv. Ejus _{quoque fueruot mdolis Sememise,}

quas Gnomographi apud vereres fere omnes genres ce* lebres _{congebferunr, Sc qutbus abfolvi videtur omins fe¬}

re _{antiquislimarurn gentium Ethica,}

quarumque fludium

Sc meduario _{magaain partem Scholafticse ahm}

_difcipliaae

confiituebant.

Habemus in Salomoms _{proverlüs celebrem ejusmodi} Gnomarum collecbonem , qu^e t.Sc de pretio, in _quo heec

pr<£cepta vine tradendi methoaus oiim habira fuic, Sc de

Brguro illo dicendi genere, quo eadem adornare folebanr,

tettarur. Nec contemnendum _{hujus prrecepra mcrum}

tradendi _{generis, quamvis non ejusdem habeatur}

audo-ritatis, fpeeimen exhibet Liber Syracidis. Reperiuntur prasrterea in Sacris omnium fere gentium _{Libris ejusmodi}

praeceptorum exernpla. Arabibus in deliciis esfe Ethicam

guomis expresfam, praeter aha reftantur, quas Thomas

Fr-ptnius primus Europa? donavit, eorum Sententiae. Inrer GraccoSj pr;eter Heßodum, cujus Opera Bf Dt<s virar prue*

ceptis referta esfe dudum indieavimus, celebres fuere

Gnomici Poerae

_7heognis

_Sc

_Pbocyllides.

_{Er quis}

Grajca-rum Litterarum non _{omnino expers ignorat laudhta illa}

«armina, quae Pytbagova prae fe ferunt nomen, feu

flu-Booyoqa

xquToi r7ty\. Neque defuere inter Latinos egre»

gii viri qui ex Gräecorum fonribus in hoc doclrinae _ge¬

nere mulra hauferunt. _{Huc perrment}

qure Dionyfio

Ca-foiii adfcribuntur _Difltcba moraIia, _quae manibus juvenru-tts in Schtolis _{quoque noftratum quöadam noa line}

ty

(

T

)

ty

&u verfabantirr,& quorum in Iocum fubftituta funt poffe-riori _{tempore aiia Studiorum genera, qute an ad huma¬}

nitärem

_promovendam

_{magis conduxerint, aliis judican«}

dum _{relinquo. Prarerea qui uberiorem hujus generis}

Scriptorum ram antiquiorum, quam recentiorum nontiam defiderat, baud pauca de iisdem co!le£la inveniet ab

Georgio PajcbiQ. De variis moäis moralia traäendi.

Quod noüris temporibus in defverudinem abiisfe vi¬

deatur tam cura acuris Senrenriis vit« _prtecepra

compre-hendendi, quam ufus ejusmodi gnomarum ad educationis

finem _{promovendum , nefcio annon faecuii nofiri homi»} ntbus vitio vertam. Peperit _{trvum hoc noftrum,}

quan-turnvis cultura virium humanarum _{infigne, commnnem}

vis animi _{pnrceptricis difådenriam}

, & vereri quafi

vi-dentür homines _{propriae corruprionis confcii, ne} pracce-pra, Legum inftar audloritare fua fe commendantium

propoiita, vel in dubium Sophiftita arte vocenrur, vel pai um ad anin os niovendos valeanr. Demonflrariones

& _{Syflemata Philofophica vel Theologica in ebrum Io¬}

cum fubftiruendi mos _{invaluit, sur, ut quae Oerilia alias}

fore fibi _{perfvadebam fapienriae & viriuris n onita5eadern} narrariombus ad _{imaginationem forrins fenendam}

exco-gitatis ornare illisque vim viramque addere foUiciri

fue-runt. Non is furn, qui eorum laborem improbem, qui

ad _{prirr a Natu?« rrorahs principis adfeer.dere}

atque ab

illis, quvr homrni incumhunr officia (yfiematko ordine

deducere _{vo'uerunt; prarerqtiam enim quod r&iioni ad}

ulrirra <Sc abfolura fundamenra rerum _{fptftanri sliter}

fa-tis fi11i _{nequit null« aha datur via,}

qua ad folidam, $C.

in _{applicat one ad vitam hfemanam eiiorts eviraie}

do-££am, rerum _{moraliun> Seiendem piogredirur, quem quae}

ad

_tyftetna

_{umvudaiuin ad morahtatem fpt£tannum} i-dea

4^ ( 8 O 4*"

dearum condendum ducir. Sed nihilo tamen minus

uberi-orem hane Sc fibi conftantem _praeceptorum Scientiam_> non tam ad mores formandos Sc virtutis fhidium

exci-tandum, quam ad formatos dudum Sc ad honeftaris hi-bitum firmandos Sc iliuttrandos _{fpecbare conrendimus, Sc} prajcepta

nuda

ii

modo perfpicue Sc ad

fenfum

commii-nem accommodate propofita fuerint ad primam honelti

Sc re£ti reverentiam animis inftUlandam validiori esfe

affirmare non dubitamus. Felicius _{qnidem ille, qui}

ube-riorem illam Sc _{fyftetmticam cognirionern in prbmtu ha*}

beret, fl ingenii, ad hoc negorium accommodati,

dotibus

fimul inflru£lus _{esfer, fernen}rias _{piaeceprrices} colligeret

Sc _{experimeret; fed ordine perverfo^procederer, ii ab i»}

pfa fyftematica cognirione mentibus eorum, quos

ad ho¬

nettans Sc humaniraris fenfum manudueere veilet,

inftil-landa initium faciendum esfe _putaret.

Nec omnino improbo confvetudinem mrradornbus pr*rep>rs vit«

vi-tam conciliandi. Si vero hr, ut pierumque fbri folVr, ad irnagitarion'9

& fenfnalium deli lerioium vim excirandam compofitit fuerint, nulluni fi-re

»iam _{fiui, quem fibi propofuisfe pe>hib nt, magis adverfam esfe judicc.} Parum firma eft honeltafis cur3, qn* irosginatiunis & ienfbum otiofis

de-liciis inuitirur. Rafione, tion Senfibus, fuperior moralisque nobis dara efl: natura, eamque virtus nullo a fe alieno ornam veftiia fortisfime mnvet,

Vellern igitur,ut propius ad mäjorum moretn, pf*eeptis vir« Senteivns

COtnprehenfis, ut infigni edurationis moralis adjumento, utendi,

regre-leren-tur noftri avi homines. Experienti» teftaiividetur,qnantum Sentenria

ner-vofe & ad captum vulgarem adeommodate fimarure homiuum

oni-inis infixa fuit, valuif tam ad pisjudicatos & fslfas corrigendas opinio-ne«, quamad vit* Sapientiamcommendondam. Etfi ouflmitate opns esfe%

ad hinc noftram de Gnomarum vi ii vbatn hominum feiirenriam

confir-tnandam, ad Exemplum lllufh-isiimi Frank Unit provocaremus, qui

gno-mas Pr overbior um Hanrici Senis (k Sapienti* boni fliehardi nomen pr* fe ferenteS collegit, easdemque cdendanis American» a fa erluis nd» junxit, quod artificium civibns firs non inutile tuisfa in curriculo vuas a fe