Dissertatio de necessario inter moralitatem et religionem nexu. Quam, venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu p. v. p. Nicolaus Ol. Kasteman, v. d. m. Ostrog. stip. Liden. In audit. Gust. maj. d. VIII April. MDCCXCVII. Horis

/%/■

d. D. DISSERTATIO de

&

wir

am

MO$J&%TJSn§M

ET

majß&g&oWam

wa%v.

■ « "$$&**• 8 -ja-quam,

VENIA AMPL. ORD. PHILOS. UPS.

PRiESIDE

Mag.

DAN.

_BOÉTHIO,

eth. et polit. prof. reg. et ord.

PRO GRADU

NICOLAUS

OL.

VKASTEMAN,

v. d. m. ostrog»

Stip. Liden.

t . 5 '-fr-

■-IN AUDIT. GUST. MAJ. D. VIII APRIL. MDCCXCVU

horis a. m. sotiTis.

UPSALII,

de

NECESSARIO

inxer

MORALITATEM

EX

RELIGIONEM

NEXU.

ui vei necesßtatem, qua quisque

rationalis

natura*

confcius tenetur, reverentiam legis moralis vita

mo-ribusque expnmendam ftbimet

injungendi, vel

quantum

fineeritas morum humanse focietati ejusque flori condu»

cat, ferio _{perpenderit, non}

_poteft

_quin

_{fummum credat}

nefas, ea temere evellere vel debilitare fulcra,

quibus ftudio

jufti redttque röbur

quodammodo

accedere

posfe vid

er.

bunt vero htec fulcra vel externa, in rerum humahis viri¬ bus _{fubjedtarum ordine pofita,}

_fpe

_metuque

_ad

_regulas

jufti obfervandas animos cogentia, e. g.

imperia

&

leges

in civitate condirae, vel interna, quorum vis ab animi

u-niuscujusque perfvafione

pendet*,

quo

praecipue pertiner

Religio. Haec inter

fulcra

nullum

praeter quam nuper

no-minavimus _{religionem, ft vera & a}

_{fuperftitionibus}

pur-gata fuerit, diredte &

imrnediate

morälitati

infecvitj

reli-qua five interna fuerint live externa,

iegalitatem

quidem

feu externam _legum obeclientiam _promovere

posfunt, fed

ad internum iincerumque virtutis ftudium

aliam

non

ha«

bent efficaciam, quam removendo

impedimenta,

quce

obftare folent, ne lex moralis debitum in animos

homi-num exercere posfit imperium;

affedtus conrrariis

affedfi»

bus _{cohibent, locumque fic prarparare}

posfunt,

_quem

re-verentia _{jufti & honefti occupare}

_debet.

Eadem

_tarnen

negligere vetat fincerum

honeftatis

ftudium;

ea

enirn

eft

fe-4 De Necesfario inter Moralitatem

licitatis _{fpe du&us aditum rationi, moralitatem per fe}

hu-peranri, prascludar.

Falleretur vero ille, _{qui in his extra moralitaris}

ideam _{quaefiris ad legis obedientiam cogentibus motivis,}

toturn _{poneret virrutis morumque praehdiurn, externam}

enim Tic cum _{lege convenientiam in moralitaris locum.}

fubfhtuerer, & finceritaretn fpei metusque cum fmcerirate virtutis confunderet. Prseterea omnia rerum tam exter¬ narum _{quam internarum moinenta, qua? per} fpem

rne-sumque folummodo in animos agere posfunt, ejus funt

indolis, ut quamvis ad legalitatem obfervandam impellere

queant, huic tarnen fini non per fe & necesfario faveanc,

fpes enim metusque, quos animis ingenerant, legi con¬

trarias haud raro fvadere _{posfunt a£Hones, 8c effe&us,}

quos ad animos commovendos produnr, ad generaiem äc

omnibus cornmunem reduci non _posfunt regularn* _nam,

pro uniuscujusque diverfa indole atque ingenio, vi vel ma¬

jori vei minori gaudent, & alterum alterius vice fädle fungi potefh

Neminem, cui Religionis & morum (an&itas curae

fuerit, fore crediderim, qui non alium & intimiorem

quaerendum esfe fareatur inter moralitatem Sc religionem

nexum, quam illum, quem inter moralitatem 8c res extra moralitaris ideam _{petitas obrinere nuper indicavimus:}

neminem enim easdem debita attentione _ponderanrem

fu-gere poteft, religionis nomine latisfimam fuperftltionibus

apertam esfe portam, fi purse moralitatis idea tolleretur,

moralitatemque languere ubi religio exfularet. Rem

ita-que maximi momenti adgredior , quurn necesfarium

inter _{urramque nexum paucis illuftrare in animum}

in-duxi, 8c licet opusculo hunc in finem compofito juftae le¬

genthtm exfpe&ationi fatisfacere minus valeam,

indulgen-tiam tarnen _{aliquam mihi ob gravitarem 8c innocentiam.}

Re-Rah_{glomm Nsxu.}

Religionem a moralitate feparare videntur

Uli,

qui

religionis fenfum ex animis viraque hominum commu-ni evellere _{conanrur; Ted ipfam fimul moralitatem} rollunr , virtus enim , quam fublara religione in

cre habent _{commendantque, externam tantum} virtutis

mentitur _fpeciem , q ute ad purae moralicstis normam non

efft&a, cupidinurn Sc proprii commodi ftudii imperio

ne-cesfario _{fubjicitur. Nexum quoque inrer moralitatem &}

religionem folvere videnrur illi, qui

religionis

nomine

arbitraria _{jusfa horninibus obtrudunt, Sc in opinionibus} hominum _{religiofis fuar ipforum liceotiae <5c dominandi} libidini _{prafidium quaerunr; Ted ipfam ftc religioftem, cu¬}

jus causfam fe agere perhibent, um cum moralitate

tol-lunt5 eandom cum fupeiftitione _commutant,

Sc

in _earum detrudunr rerum clasfem, _{quae ne} quidem _cum legal i_tare

multo minus cum moralitate necesfario quodam copulatae

lunt vinculo. Hujus tarnen criminis reos facere omnes,

qui pro opinionibus falfis, quas religionis nomine

am-plexati fuere, rancjuam pro palladio dignitatis Sc

felicita-tis humanse dimicant, nefas cenfemus. Omnes enim, fi

modo moralicstis _{jusfa Divina munita esfe fandione}

agno-verint, necesfariurn inter hanc Sc illam nexum animo

coneipiunr, quamvis veris Sc diftin£lis_ eundem explicare

nequeanr notis. Fieri quoque pcteft, ut ipfi illi, qui ve-ra? Sc a _{figmentis humanis purgatae religionis, moralitati}

vinculo non folvendo copulatae, causfam _{egerunr, ea qute}

fan£tisfimas _{objedive jungunt res diftin&e recenlere Sc}

explicare non valuerint momenta; falfo tarnen

conclude-res, iilos _{(uperftitionem} tantum commendare voluisfe, vel

rem, _{quam animo concepram} tueri vpluerunt, iisdem _ac

argumenta ,quibus utunrurillius defenfores, laborare naevis«

Eft _{frequens in rebus ad moralitatem Sc Religionem}

fpeclanribus error, tarn iis, qui causfam earundem egerunr,.

quam Ulis, qui eas temerario aufu infeftare nefas non

6 De _{Necesfnrio int}er Moralitatem

xerunt communis , ut argumentorum

virn

cum

rei

tuen¬

de veritate confundant. Ilii enim, fi, quae vaiere putant, argumenta examini

quis

fubjiceret,

rem

ipfam,

quam

fe

defenfitasfe credunt, impie fubverfam esfe ciamitant;

hi

autem fi vim argumenri fracHm

esfe

videre

fibi videntur,

eodem i£tu rem ad quam tuendani

adhibitum

fuerat

ceci-disfe putanr. Gratuiamur ramen

nobis,

moraiitati

rebus-'

que cum illa

necesfario

nexu

conjun£tis

optime

profpe-åum esfe interna rationis, unicuique inditoe,-voce, cui

o-mnino filenrium _imponere

_nequidquam

tentaremus; monet

vero fimul haec vox, ne causfam moraliratis rerumque

illi necesfario adhaerentium in eodem verfari periculo

credarnus, quod argumenta

homuncionum

ad eandem

tu-endam _{ufurpata minitaie vidererur,}

_{fpemque excitat,}

_fore,

ut, quae adhuc ignorantur, verae

Sc rei

tuendae

adtrquatee

explicationes olim

inveniantur,

de

fic

diftin&am

feientiam,

cum intimo illo e mentibus non eveliendo rationis

moni-tu, conciliatam procreent. Cum vero

rationis

monita,

feientiae ope, qua ad

dittin&a redigantur

principia,

ege-ant, ne rerum alienarum commixcione corrumpantur

&

perverfe

adplicenrur-,

feientiam,

qu*

moraliratis

cum

relj-gione nexus

necesfarius,

ab

omni

liberatus

arrsbiguitare,

fiftatur, omni nifu quaerendam

esfe

puta-mus.

Er

quem*

admodum nulia unquam (cientia

fine

judicandi

libertäre,

o-mnibus aeque concesfa, incrementa capere queat,

ftc

nobis

quoque iicebic, in

praefenti

materia

explicanda,

ab

argu-mentandi rationibus vulgo receptis

paullulurn

recedere.

Nexum inter _{religionem &}

_moraliratem

necesfari-um rite explicatum _non habemus,

nifi explicandi

ratio¬

nibus, quae unam ab altera

feparandi

libertatem

omnino

praecidunt, & alteram

alteri ita

ne&unt,

ut

utraque

invi-cem fe ita respiciat, _ut in

neutrius

locum

alia

quaedam

res fubftitui _quear. Dari _vero

inter

res

cogitarione

ftin-t? _{Rekgiinem Nexu.} 7

ftinétas non poteft ejusmodi nexus,

nifi

uns

ab

altera

de¬

rivats lir. Cum itaque ratio reddenda

üt

obje&ivi inter

moralitatem & _{religionem vinculi, aui}

_moralitatem

ab

-idea Dei, aut ideam Dei a moralitate derivare oportet, Nullus dubito , quin pronum primo intuitu

videatur,

moralitatis fontem in voluntate ponere Summi

Numinis,

unde eriam faftum eft, ut illi, qui in moralitate

explican-da unicum illius in voluntate Divinå quaefierunt

princi-pium , fe folos veri &

ingenui inter

Moralitatem

& Re¬

ligionem nexus

defenfores esfe credere

potuerint,

reliqua-,

que omnia, ex

hoc

fonte

non

proiiuentia,

principia

ut

rotidem ad hunc nexum tollendum vel faltem debilitan-dum _{fpe&anria, rationis}

_{perverfae tentamina}

condemnave-rinr. Nec infitiandum esfe puramus, pietatis hane

expli-candi rationem prae fe ferre fpeciem , quaa in

aliis

haud

raro defiderari videtur; fed adcuratius eandem

examinan-do, mutuatam dsfe hane, qua fe

commendat,

fpeciem,

ex eo patebit, quod moraliras

objecliva,

five

quae

lex

eft

omnibus ratione praediris Sc oninis moralis

obligationis

fons, idem ht ac perfe&isfimae voluntatis

idea,

eamque

ob causfam cum voluntatis Divinse idea eoalefcar. Si

ve-ro quaeftio inftitueretur,

unde

_orta

fit Divina:

voluntatis

notio, an moralitatis ideam antecedat eamque primum

pariat, an a

confideratione

rerum creatarum

ad

fines

ten-dentium _{experiundo formata vel alia}

_quadam

_a

confcien^

tia moralitatis non derivata via, Sc

h

etiam prius

data

esfet _{cognitio legum Divinarum,}

_unde

obligatio

iisdem

obediendi enata forer, an a potentia Dei noftraque

ab II«

lius arbitrio _pendentia, an ab

anteriori re&i idea

funda-mentum notioni voluntatis Divinae prsebitura, vereor ne

rationes rerum quaerenti minus fatisfacere videatur

haec

explicatio Sc

vitiofum

in

demonftrando cijrc.ulum

non

evi-tare

potuisfe,.

qui

eaadem

adoptarunr,

g De Nectsfario inter Mdyalitatem

Viderunt _{fagaciores, in Philofophica barum rerum}

cnodatione _{operam collocantes, non extra naturam}

facul-tatum hominis moralitari obftricli., quaerendum esfe

mo-ralitatiS _{principium, &, tne judice, jure poilularunt, ita}

proponendum esfe hoc principium, ut

etiam ilii,

qui

De-um vel _ignorarent, vel forfiin infelici raentis ccecitate de

lllius exfiftentia _{dubitarent, fe morali obligatione teneri}

fat ri _{cogerentur. Nifi vero omnia me failant, hi etiam}

omnes, quotquot principium quaefitum ita propofuernnt,

ut honeftatem cum utilirate ultimo Sc fi ad primas

pro-gresü fuerint utriusque

causfas confuderint, obje£tivae

nio-ralitatis ideam _corruperunt, nec unquam necesfarium, qui

inter_{Religionem Sc moralitatem intercedit,} nexum

veracol-lultrare _{potuerunt luce, fed potius unam ab altera feparandi} anfam incautis _{praebuerunt. Facili negotio veriratem hujns} asfertionis illuilrare posfemus * fi principia raoralitatis a

philofophantibus pro

ultimis venditata, five

in

rebus

im-mediate five mediate _{gratis eadem pofuerint,} per fingula

eundo, debita examinaverimus induftria; fed brevitati

confulturi ad unicam, quae nexum inter moralitatem Sc

religionem

necesfarium ponit> hanc

tarnen

ab

illa

derivat, explicandi rationem pergimus.

Moralitatem _{obje&ivam alirer} mente concipere non

posfumus, quam ut

legem

per

fe

imperantem, Sc hoc

i-pfo imperio obligantem.

Haec idea

exprimit

rationis cir¬

ca liberas a&iones verfantis proprium concipiendi _mo«

dum, Sc a confcientia rationis nobis inditae feparari

ne-quit, nec ullo alio, quo fe a dubitantium armis

deferi-dat, eget praefidio, quam adcurato examine facultarum mentis humaaae eruta Sc diftin£lis _principiis

comprehen-fa rationis _{per fe fpeftatae natura; utque hoc non olim} deftituatur _{praefidio, fpem nobis facit laudabilis}

fagacisfi-morum hodierni aevi Pfeilofophorum hac _{in re} collocata

cu-Retigionem Nexu. 3 cur®, quam minoris habere momenti nobis noa

permit-rere posfumus, nifi ignorancise _aut parriurn

ftudii

_{reos nos}

profiten, Sc progredient^ fapientiac

causfam

deferere

vo«

luerimus.

Cum pura hae moralitatis idea ita necesfario

copula-ram filiere _{oportet religionem , ut} iilius nuiio modo

offi-ciac _{puritati. Vereor autem , ne eidem officeret eo mo¬} do inculcata _{religio, ut obligationem fan&ioni.per ideam}

Dei moralitati _{per fe fpedlarae fuperaddiur, adfcriberemus.}

Dum, ut fas eil, Deum, ur rnoraiem legem fua fan&ione

munientem animo _{praefentem fifiimus, ab Iilius Sanäitate,}

non ab Omnipotentia obligationem derivare debemus; _quse-^

enim a potcfiate fuperiori derivantur motiva _cum lege

conjuncla, non obligationem moralem , fed necesfitatem

in fhidio _{propriae felicitatis ultimo fundatam pariunt, &} fic _{ipfara moralitatis ideam corrumpunt. Sed hunc}

fco-pulum evitare fe forfan putaret, qui nec a fola

fsnftita-re, nec a potentia fola, fed ab illa cum hac conjundla, urramque enim in idea Summi Numinis comprehendimus,

ortam esfe _{obligationem contenderet. Ni vero omnino}

fallimur, alia plane eft res, quserere, quo egeat humana

natura _adminicuio, ut vitam moresque imperio legis per

fe _{imperantis conftanri Sc fecum confpiranti ftudio}

fub-mittat, alia autem, qui fit ultimus obligationis fons,

in-dagare. Illud religionis in moralitate fundamentum

indi-cat, Sc vi omni deftitueretur, nifi moraiitas, feu lex per fe _{obligationem injungens antea agnira forer. Idea legis j}

obligationem parientis non invoivit repraefentationem

fan&ionis _{legi fuperadditae, fed folam regulam, quate«}

nus ut fanciatur _{digna Sc idonea habetur.}

Nulluni nobis esfe viderur _{dubium, quin homines re¬}

ligionem cum moralitate eo amiciori fubje&ive

conjua-xeriHt _{vinculo, quo magis pura de a fuperftitionibus}

i o De Nece_{sfärto inter Movalitatem}

bera fuerit eorum de rebus divinis _{perfvafio, nec ullura}

fugere posfe arbirramur, quantum diftet rudis de ente

fuperiore opinio, quod invocarione, veluti magica

qua-dam _{vi, excitandum esfe crediderunt homines, ut perju*}

ria Sc crimina vindicaret, a _pia illa mentis perfvalione,

qua moraiirate fumma gaudentem veneramur & colimus

Summum omnium rerum _{Gubernatorern, ut virtutem} fir-mo & fibi conftanti ftudio exercere _{queamus. Prona}

no-bis hinc videtur _{conclufio, objekive quoque religionem}

cum moralitate ita conjun&am esfe, _ut illa ab hac for-mara & ftabilita fit.

Formatam vero esfe _{Religionem, fi eandern, uti fas}

eft, a fuperftitione diftinxeris, a moralitate eo majori jure ■contendere nobis _{videmur, quo certiori experimento}

u-nicuique conftare arbitramur, omnem ad determinatam

Dei ideam _{concipiendarn fine moraiirate prarclufam esfe}

ingenio humano viam. Teftantur quidem res creatse de

potentia omnem noftrum captum fiiperanre, monet noftra

pendentia de fuperiore, indicat rerum ad fines tendentia

auftorern _{intelligentem, feu, ur adcuratius loquamur, filo,} quo eget intellecfus nofter, ut rerum proprietäres

exami-nare & in ordinem redigere _queat, deftitueremur, nifi

asfumere beeret, easdem confilio esfe compofitas; fed hare penderuia, hi fines, fi ultra id, quod experienria re Ve¬ ra _docet, progredi _non liceret, quomodo ad conftantern

quandam & univerfalem regulam, qua opus eft, ut

eos-öem refpeflu _ad ideam _Dei cornprehendere _queamus,

reduci _{posfeut? Pronum quidem heic videtur, ad ideam}

causfoe ultimae, illique correfpondenrem ideam enris

rea-fisfimi Sc _{perfe&isfimi provocare, utraque enim rationi}

in rerum causfis _{indagandis occuparae} necesfario adhteret; vereor autem, ne hsc _{ideae, quautunivis necesfarice,} reali

omai deftitutae forent fenfu, öc vacuum potius

fau-Zf _{Religionem Nexu.} 12

humanas _{defignarent, quam pofitivam quandam de Deo} fcientiam _{parerenr, niii moralis lex, rationi inhasrens,} ad manus esfet, finemque ultimum 6fc abfolutum a pri¬ ori menti _{proponeret, cui fines fingulares omnes}

adjun-gereniur

&

fubordinarentur

, normamque,

ad

quam

idea

Dei formaretur, praeberer. Itaque, (i principium

cogno-fcendi & _{agnolcendi fpeßes, moralitas objekive}

propo-lira _{archetypum Ideae Dei conftituit, unde etiam hasc}

menti _{praefens purum eundem femper movebit} obliga-tionis fenfiim, quem ab idea legis, per le imperantis,

örtum esfe dudum indicavimus. "

Stabilira quoque eft per moraliratem Religio. Nam

li _{cogitando folummodo tolleres vim , quae argumentis}

pro exliften tia Dei a moralitatis confcientia accedit, vel

quam derivatam habemus a lege per fe imperante &

fi-ne, quem , defideriis humanis in confilium non vocatis,

unicuique q.uasrendum propon.it & obligatione non

refra-ganda injungit; fi tolleres necesfitatem, a confcientia

en-tis rnoralitati _{fubje£ti non removendam, id fine quo} fco-pus, quem Ipeclat moralis lex, ut posfibilisi cogitari nequit,

pro vero asfurnendi: ü denique tolleres necesfitatem

uni-cam agnofcendi _{viam, quas} poftulationes fenfualis _{& fi¬}

nita? natura?, cum imperio moralis legis cui _fubeft, per-petuo & line moraliratis detrimentoconciliari poteft;&li

his-ce fiiblatis eidem examinis _{rigori argumentorum pro}

Reli-gione pugnantium vim

fubmitteres,

ac rem quamlibec aliam

rheoretice extra dubium _{ponendam , vereor, ne maximo}

ad animos convincendos robore eadem _{privares. Et}

quamvis non magis valere arma, quibus contra falutarem

Religionis perfvaiionem pugnari posfet, faciie

demonftra-res, rem ramen _{ipfam pendentem 6c quafi}

problemari-cfiai, in medio relinqueres.

12 De Necesfario _täter Mor_alitatem Ef _{Religionem Nexu.}

Hsec cum ita fint, moralitarem folam firmam de Deo

parere perfvafionem patet, fideique ponere fuhdamentum,

tanto minus ruiturum, quod _{a ratione, qua? ipfa legem}

per fe obligantem praefcribit, non posfir noo femper &

ubique agnofci. Habemusque lic Religionem ira objeki¬

ve cum morahrate connexam, ut _{quilibec rnortalium, qui} eandem hac luce colluftraram _{contemplari didicit, illius}

reverentia captus, non poslit non veriratem profiteri

fau-kisfimae _{perfvafionis, fme qua conftans & fecum}

confpi-rans virtutis fhidium in bomine exliftere non _posfet.

Maxime _{itaque reiigionis intereft, ut moralitatis ides} pura, qualis a ratione in lege per fe imperante

proponi-rur, ab omni aliarum rerum commixtione _incorrupta

confervetur, huic enim foli religio tam a fophiftarpm ,

quam a cupidinibus fuis faventium hominum armis tura

fuperftrui poteft. Nec ullum efficacius contra licentiam

hominum hodierni aevi _{religionem oppugnantium}

reme-dium inveniri _{posfe arbitramur, quamdiu rationalem} ad-huc non exuere potuerint _{naturam, quam ut virtutis ,}

cujus causfam, fublata quoque religione, fe agere posfe

putant, ideam qualis esfe deberet, puraeque moraliratis

effigiem, illorum animis ita proponamus, ut latens & ad

filentium forfan redaka _{legis moralis vox virn denuo}

prodat, atque ad earum reverentiam rerum animum coa-vertat, quee pro dignitatis & felicitatis humana? palladio