DISSERTATIO PH1LOSOPHICA

u

D. D.

DISSERTATIO PH1LOSOPHICA

DE

INCOMPREHENSIBILITATE

1NTELLECTUS DI VINT

QUAM,

EONS. AMTLISS. FACULT. PHILOSOPH

PRiESIDE

doct. pelro n1c0la0

christiernin,

LOG. KT METAPHYS. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU

PUBLICO SVByiCIT EXAM1N1

ANDREAS CHRIST. BERGGREN,

V. D. M. Hudiksv. Helsingjjs.

IN AU DIT. GUST. MAJ. D. VIII. MAJI MDCCLXXXIL

h. a. m. s.

Deus ut cahim fit \calum, fola fua prcefentia facit.

UPSALIÄ

Apud Joh. Edman, Direct. & Reg. Acad. lyp°g1.

VIRO

ADMODUM REFERENDO AC

DOMINO

MAG. PETRO OL. SUNDIO,

deo praclara Junt Tua, Patrone FaventiJJime, /V; ^{me pro-} merita, ////> laudandis pertenuis ^mea neutiquam par (it dicendi facultas. Quando enim Jubfidii, quo in ftu-

diis litterarum colendis ultevius progrederer, nihil fuppete-

ret, paterno plane adfeblu mihi opem tulifti, Tuoque fingul a - ri me dignatus ^es pntrocinio. Nihil fane penes me efl, quo tot tantaque beneficia rependam: Jed banc opellam, argumen- ti Jaltem dignitate comtnendabilem, ut gratijfimi animi pie~

tatisque nunquam intermoritwce qunlemciinqw. te (jer am Tibi ojfero

atque ut folita benignitate excipias ^, venerrabundus ro- go. Interea ^{meum er} it, ad Deum Optimum ^pro Ina 7no-

tumque Omnium perenni Ef fiorentiffima felicitate; calentifji-

ma _j dum vixero

fandere vota.

ADMODUM REVERENDI NOMINiS TUI

ECCLESIjE LlUSDALENSIS IN HELSINGIA BOREALIj

PASTORI DIGNISSIMO,

PATRONO iETATEM COLENDO.

CULTOK HUMILLIMUS,

AND. CHRIST. BERGGREN,

§. I. ^♦

Multa _Ulis, ^nobis _quae prorfus efTe _{aliqna faltem} incognita, _{ex parre} atque _cognofci- ia

mus, plurima tamen noftris fefe fubducere fenfn bus, fua quisque edo&us experientia profitetur. Quo

diutius enim in rebus contemplandis _earumqua

cauffis & effe&ibus inveftigandis verfamur, & quo

diligentius huic vacamus ftudio, ^eo propius ad So-

craticam illam pervenimus (cientiam, qua,poft ma- gnos labores plurimaque experimenta, parum aut nihil de rebus ^a fenfibus remotis nos fcire tandem

intelligimus. Haec vero, quas de imbecillitate in- genii hominum disquiri ^non fine cauffa a multis folent, non abfoluto funt accipienda fenfu, quafi

vel cognitionis incapax prorfus eflet anitnus, vei

crebris exercitationibus decrefceret, tandemque pe- riret rerum intelligentia. _{Quid, quod experti no-}

vimus, neminem, qui rationis ufu gaudet, etTe tam infelicem

ut per fenfum ^communcm nihil pofät men-

te comprehendere ; ut taceam, viros eruditiflimos, qui ad extremam usque aetatem vixeriint, non fo-

lum fuam adauxifTe experientiam & notitiam, fed

feiici etiam retinuiffe memoria. At vero cum no-

ftram qualemcunque cognitionem cum infinita Dei fcientia, qui fe ipfum totamque rerum creatarum

congeriem perpetuo omnifcientias a&U evidentiffime cognofcit, comparamus, illam efle admodum exi-

Å ² _gu-

^ De IncomprebenßhiUtate

guam , pro tenebris meraque ignorantia habendam , quis non videc? Quin etiam fi ad noftram infirmi-

tatem, multitudinem fubtilitatemque rerum, quae

non nifi per plura & repetita perfcrutandi tentami¬

na melius innotelcunc, animum adtenderimus, quam

tum fit nobis incognitum, quisque nullo perfpicic

negotio. Deum enim tantummodo in operum ve-

ftigiis & quafi e longinquo intuemur, cetera vero

ex parte eademque minima confpicimus. Interim

tarnen in lunimam Creatoris Sc Moderatoris beni-

gnitatem fumus ingrati, fi non velut infigne bene-

ficium agnofcimus, multarum nobis rerum cogni-

tionem effe conceßam, quae ad bene beateque vi-

vendum inferviat. Maxime huc fpe&ac Dei rerum- que Divinarum notitia, qua nos beare voluit Dens

felicitatis noftrae cupidiffimus. Hanc parvam effe

ac debilem, (1 Majeftas objefti fpe&etur, magnam

vero Sc efficacem, fi faluberrimum penfitemus effe-

£fcum, ingenue eft fatendum. Hoc vero ut aliqua

ex parte illuftretur, brevi commentatione disquifitu-

ri, an Sc quousque intelle&us Dei nobis fit in-

comprehenfibilis, tuum B. L. favorem impenfius ex- petimus.

§.

Notio determinatur intelle&us♦

Per ißteJle&um in Pfychologia indicatur vis

mentis, qua notiones rerum fibi format, feu res

earumque qualitates, mutationes 8c mutuas ad fe in-

vicem relationes fibi repraefentat. Hic vero ab an- tiquioribus in latiori quandoque fumitur fignificatu,

ubi totam cognofcendi facultatem, in rebus quomo-

Int eile eins Divmi. S

docunque confiderandis occupatam denotat; quo et¬

iam guftus iile mentis pertinef, qui grata & in-

grata fentiendo fefe exferit. Ut vero id nobis cia-

rius innotefeat, hanc ^rem peculiari tra&atione di-

gnati funt nonnulli noltrs a?tatis Philofophi. Poft-

modum autem ftridius paulo expiieatur vis intelli- gendi, ^ut ad diftindiores tantum atque adeuratius

determinatas reftringatur rerum ideas, quae atten- tione, comparatione & abftradione formantur, a- deoque a fentiendi, imaginandi & recordandi facul-

tate differat. Neque ^vero haec vis objeda qu^vis

fibi didindius reprsfentans, aliud quoddam eft men-

tis attributum ab inteiledu latius fumco diverfum,

fed alium tantum anima? cogitantis operandi modum eundemque exquifitiorem fignifkat. Proprie enim ut loquamur, intelledus non eft, fed animus ipfe, qui re¬

rum notiones reeipiu, conlervat & reproducit: pra>

claram vero hanc dotern, qua homo ad tales ope-

rationes fufeipiendas aptus evadit, & quae pro di-

verfitate objedornm & vario perfpicuitatis gradu,

alia atque alia fortitur nomina, adpellare intelle-

durn folemus.

t

§. III.

Intelledus divinus operibus innotefeit.

Quemadmodum vero nobis datum efle intelle-

dum _{, non} aiiunde novimus, quam ex ipfis intelli-

gendi adibus ^, qui a nobis inftituuntur, ita etiam

fumma , qua Deus pollet, cognofcendi vis, non a-

Iiis patefeit indieiis, ^quam quod fuis operibus feien-

tiflimum ipfe femet declaraverit, atque etiam nunc

tefletur luculentiffime. Hsec vero feientiae divinae

A ₃ in-

6 De Incomprebenfibilitate

indicia, poteft fua quisque percipere experientia, fi

ad totum hoc univerfum adfencum converteric o-

culum. Undequaque enim fe infinita cognicionc

& fapientia confpicuum fecit Deus. Quam artifici-

ciofe sedificata hasc mundi machina? Quam (cienter difpofita corporum cceleftium agmina, quse fuo mi-

nime perturbantur motu? Quam apta & prorfus

admirabilis *ftru£tura plantarum , & animaliurn deni-

que omnium: numne haec non fatis comrnonftrant, to- tius rerum naturs opificem efte prsditum intelle-

£tu & quidem perfe&iflimo? Nec minus fumma

Ülius illuftratur fcientia, fi curam & providenciam,

qua omnia fuftentat dirigitque, refpexeri?. Pryda¬

re Cicero: fi vieliofn /,unt ea

q ii* natura, quam illa qiice arte perfecta fünt, nec ars efficit quidquam fine ratione, ne natura quidem rationis expers efl

habenda. Qui igitur convemt, fignutn aut tabulam fiSlwn cum adjpexeris, fcire adhibitam ejfe arte tri) cumqtie procul curjum navigii videris, non dubita-

re quin id ratione atqne arte moveatur: Mundum

autem, qui Zf bas .ipjas M tes cf ^earum artifices,

i? cuTicia complettatur confitii i? rationis _expertem put are a). Scilicet nihil efl comprehenfu facilius

quam quod fuprema ^{haec natura ,} iubftantiarum ^caus-

fa atque direÄrix ^{, tot evencuum} inter fe aptiffimo

nexu cohsrentium moderatrix non csco feratur impetu ^, fed cunfta f3pienciffimo gerat ac difponac

confiiio. Non illa igitur heic ^opus efi demonftra- tione, _quae ab iden entis perfe&ifiimi ^a nonnullis

inftitui folet. Nam licet perfeduones Dei infinito

or-

a) Cicero de Nat. Deor« Lib. II. _{cap, 34.}

Int eile cl ^us l)ivini 7

ordine caufiali a&ionibus divinis fint priores, tarnen

cognitio hunc ubique fervac ordinem ^{, ut} aftibtis

agendi vis fe fe exferat, neque adeo fummse Dei

perfe&ioni effet tribuenda, nifi incellectus perfe-

ftiflimus cum ceteris virtutibus divina natura di- gnis > ipfi competeret.

Intelleclus Dei nofii o, quod ad agendi niodurn generalem fimilis.

Quamvis ex perf'e&ionibus in effe£tu obviis ad

easdem vel majores in caufla (latuendas in genere rion valeac conclufiofed ad caufias,-quas dici fo*

lent, univöcas tantum reftringi debeat canon ve¬

terum : qualis caujfa talis effettus: re&ifiimc ta¬

rnen a perfefHonibus inferioribus ad (upremam

velut per lcalam adfcendimus, Nulla enim ad Oeum

invilibilem cognofcendum nobis fuppeteret via, ni-

fi qusedam, inrer noftras dotes nobiliores & attri-

buta ejus gloriofifiima ^, daretur fimilitudo, & termi-

ni perfe&iones exprimentes idem generali fenfu fi- gnificarent ubi Deo & ubi nobis attribuuntur. Sic

intellecfus divinus humano quovis infinite major eft, fiquidem nos paoca tantum percipimus & obfcure,

Deus autem omnia & quideni evidentiffime co*

gnofcir. Id vero non impedit, quominus intelli¬

gentia generalis utrobique eadem maneat, quae in

rerum cognitione ac intuitu confiftif. Notiones i-

terum tum formari dicuntur, quando res cum fuis

qualicatibus, mutationibus & relationibus fingulatimN

a fe invicem difcernuntur : retinentur autem cum

fubftantia cogitans easdem vel pro re nata repetit

De Ine om p rehenßbilhate

vel etiam fine ulla intermiffione continuat. Ad utrumque hunc aO:ara intelligendi non modo vis requiricur, feu potentia ad perfpiciendum idonea,

(ed obje&a quoque tum a fe invicem tum ab ipfo intelligente quodammodo diflin0ba adeße debent.

Intelle£fcus enim nihil ponic feu ad exfiflentiam pro«

ducit, Ted fua (upponic obje&a: hoc eft, tanquam ad exfiftentiam perdu&a vel perducenda refpicir.

§. V.

Non igitur intelleEius Dei abjolute

incomprehenfibilis.

Ni(i igitur, repugnante experientia, vi in per-

fpiciendi nobis datam incomprehenftbilem prorfus nulloque plane modo concipiendam dixeris; fatearis

omnino, intelle&um divinum, quatenus in rebus

diftin&iffime cognofcendis verfatur, menti noftrse

nequaquam eUe occultum, fed veram pariter ac genuinam fui nobis praebere notionerm Periculofa

enim eft atque rejicienda nonnullorum fententia,

qui Deum, ob infinitam eftentiae & attributorum

lublirnitatem, adeo nobis incomprehenfibileoi di£ti«

tant, ut nihil plane de ipfo, quod verum fit, cogi-

tare queamus. Quam parum hsec philofophandi

ratio ab atheismok abfit, quisque videt. Quod ^{e- «}

nim prorfus abditum ftatuitur atque a noftra co-

gnitione penitus remotum non minori certe facilitace

negatur quam adfirmatur. Lubenter concedimus no~

ftris repraefentationibus de Deo ejusque proprietath

bus, multa _{quse more} humano dicuntur e(Te admix-

ta, etiam tum, cum maxime in eo lumus occupati,

ut omnes limirationes removeantur; attamen eft con«

ce«

Intellefiüs Divini. ₉ cedendum, noftras repraifentationes de fapientia, bo»

nitate & juftitia Dei, vero elTe omnino qua fum-

rnam congruas, nifi medicationes noftras ^{, quas} de

natura fuprema inftitnimus, nugis ac fabulis ^{veiis ad-}

ntimerare. Si fufpicioni locus eft, intelligentiam, bo-

nitatem & fanftitatem in Deo, non analoga efte iis,

qua? in hominibus agnofeimus, immo forfitan con¬

traria , fatendum erit, Deum nobis plane igno«

turn effe. Nee revelatio verani attributorum Dei

notionem fuppeditare poffet, quia omnis inftieti-

tio poftulat, ^uc idere (int docenti Sc difeenti com-

munes, & inter ^utrumque de (ignificatu verborum, quibus do&rina traditur, conveniat; alias nulla in¬

formatio cogitari potefh Quodfi ^vero notitia mo- ralium Dei perfe&ionum aut nulla nobis aut falfa

effet, nemo non videt, nullam nobis religionem

fure. Quis enim Deum amore & pietate profeque-

retur, (i nullus Ej competeret intelle&us? Quis

lllum compellaret preeibus, Ejusque beneficia grato animo agnofeeret, fi ignarus effet rerum humana¬

rum, earumque nullam gereret curam? Hinc faci-

lis certe ad miferrimum Atheismi barathrum efTet delcenfus. Nequaquam igicur funt audiendi, qui

omnes de fupremo Ente adfertiones, non modo, quod concedimus, imperfe&as, fed pocius abfonas

efie _atque inanes, urgent. Hi fere nihil aliud, quam apertam viam fuas (equendi fluxas & momentaneas voluptates, quserunt. Alii enim incomprehenfibilem

Deum effe clamant, ut fublato inquirendi ftudio

fubvertant: alii _{negata rerum} gubernatione, Deum

adeo parvum & exilem fingunt, ^ut in terris con-

B tem-

to De lncomprehenfibilitate

ternni poftit. Nos vero erronens hafce _opiniones e-

vitamus, fi in illa, _qua: vel segre invefligancur, vel

noftrum fuperant captum, ftolida curiofitate ^non in- quirimus ^, (ed iis, quae, Divina coiluftrante gratia, panllarim difcere inque ^veram noftram felicitacem

convertere poffumus, venerabunda medicatione fe- dulaque praxi, adquiefcimus.

§. VI.

Qnod ad modum intelligendi fingularem,. maximilin

inter mtellettum Divinum huma¬

nuni eft difcrimen.

Neque ramen illa 9 qua: inter vim intelligendi

divinam & humanam intercedit convenientia, ita urgeri debet & eo usque extendi, ut in anthropo- morphismum divina majeftate maxime indignum in- cidamus. Si enim intelligentia Dei cum ceteris

ipfius attributis'conferatur & (tupendi iimul confide-

rentur providentis divinae efle£tus, in minimis pari-

ter ac maximis orbis mutationibus cönfpicui, facile

apparet, illam non tantum noltra infinite majorem effe, Ted ab ipfa etiam, quod ad reprsefentandi mo¬

dum fingularen, multiplici nomine diverfam. Nos enim, qui certis alligati locorum fpatiis, multa ne dicam omnia (imul perfpicere non valemus, unum

poft alterum confiderando atque jplura inter (e cer-

ta ratione (imilia conferendo _, varias nobis ^rerum ,

qualitatum & operationum cJafles formamus ^com-

munes, ut hoc modo Cognitionen» noftram ultra individua paucula, quae fenfibus obverfanrur, ^exten-

dere liceat. Hinc enim nobis diftinftior rlla & cum

aliis per fymbolla vocabulorum facilius communi-

can-

Int eileCl ^us Divini. 11

canda adquiritur cognitio, qus intelle&ui ftri&ius

fumco & ab immediata fenfuum atque imaginationis perceptione quafi abftra&o ^, propria conftitui (biet.

Dens autem rebus, earumqne vicibus omnibus &

fingulis femper & ubique pnefens, cun&a absque

meditatione & abftra&ione fimul videt, tulgentiffi*

maque omnifcientise luce perludrar. Omnium igitur,

quos non per operam quamcunque vicariam, Ted ipfe

prxfentiffimus perpetno moderatur, evenruum im-

mediatam pariter ac intuitivam habet cognitionem.

Tenues quidem noftri ingenii conatus atque noftrae

imbecillitati neceffaria abftrahendi, comparandi &

ratiocinandi artificia non ignorat Deus; quin etiam

errores noftros & Iapfus fine ulia imperfe&ione co*

gnofcir: Iph autepi ad cognofcendum nullo plane

fubfidio aut molimine ed: opus. Clarifiimo enim

lilius fenfui fane per omnes temporum vices & per vaftifdmam rerum feriem ac univerfitatem, cum

£ta unico velut obtutu aperta funt ^ac notiffima.

§. VII. -

Infinitus Det inte lieft us finitce noßrce intelli¬

gent i ät baudquaquam per omnia

co inp re h ^e nßbihs.

Sic infinita Dei feien tia velut e longinquo 8z

in senigmate (pe&ata, nulla unqiiam in noftris in*

telligendi a&ibus ^{tant^e} perfpicaciae deprehendi-

mus fimulacra. Nihil igitur aequius eft ^, nihil

melius, nihil denique homine dignius, quam ut, agnito, quod inter creatorem infinitum & fubftan-

tias creatas intercedit, immenfo diferimine, intelle-

&us divini fublimitatem fibi effe plane imperferu-

B ² ta-

12 De Incomprehenfibilitate Intelleäus Divini.

tabilem, agnofcat. Ita enim ipfius cogitationes a noftris amplitudine & claritate magis diftant, quam

a tellure noftra cceleftium moles corporum tmiver- fa b\ Quis enim cognitionis Dei, quae in feien-

tiam fimplicis intelligentias, vifionis & mediana ^a philofphis difpefeitur, adeuratam fatis fibi forma- bic notionem? Nemini certe divinus perfpiciendi modus, praeter ipfum hunc fpiritum omnifeium,

eft apertus. Immenfa rerum finitarum multitudo

ac varietas, in omnibus particulis, mutationibus, connexionibus & relationibus, a nulla humana i-

maginatione capi poteft. Hase igitur cognitio te- nellis noftris viribus nimis ardua eftr), nee mi-

rum fi in tanta luce hebetior noftra caligat acies.

SufBcit, quod Moderator hujus univerft fuprernus

omnia evidentiftlme perfpiciens, noftras _{quoque a-}

ftiones _resque affii&as videat ac in periculis & ad- verfis nobis praebeat folatia & in omni denique vi¬

ta falubrem fubminiftret cautionem. Quas fupra nos l'unt pofita, neque noftrae feiieitati deftinaca, rimari deft-

namus. Noftrum femper erit, divinas bonitaci & mirae licet agendi methodo in aeternum tarnen beneficae ad»

quiefeere, divitiarumque fapientiae, quas in judieiis

* ejus incomprehenfibiiibus & viis irnperveftigabiii-

bus elucet profunditatem d), lastiffima ce¬

lebrare admiratione.

S. D. G.

Dens nt fuorum donorum principium

ita & finis ejje debet,

h) F.f. jj: 9, c) Pf. 139: 6. d) Rom. II: 33.